ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ФАРМАЦЕВТИКА НАРЫҒЫНДА ДӘРІЛІК ЗАТТАР МЕН МЕДИЦИНАЛЫҚ БҰЙЫМДАРДЫ ІЛГЕРІЛЕТУ ЭТИКАСЫ ҚАҒИДАЛАРЫНЫҢ САҚТАЛУЫ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

ЭОЖ 342.7

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ ФАРМАЦЕВТИКА НАРЫГЫНДА ДЭР1Л1К ЗАТТАР МЕН МЕДИЦИНАЛЫК Б¥ЙЫМДАРДЫ 1ЛГЕР1ЛЕТУ ЭТИКАСЫ КАГИДАЛАРЫНЫЦ САЦТАЛУЫ

Флюра Галимовна Ибрагимова

«Азаматтыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц мецгеруш1с1, Alikhan Bokeikhan University, Семей цаласы, Цазацстан Республикасы, зац гылымдарыныц кандидаты, flura.77@mail.ru

Ерлан Майдан^лы Айтказин1

«Азаматтыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц ага оцытушысы, Alikhan Bokeikhan University,

Семей цаласы, Цазацстан Республикасы, цуцыцмагистрi, aytkazin1805@mail.ru Аскербек Еркинович Исмагулов

«Азаматтыц-цуцыцтыц пэндер» кафедрасыныц ага оцытушысы, Alikhan Bokeikhan University, Семей щаласы, Цазацстан Республикасы, askerbek_ismagulov@inbox.ru

Аннотация. Fылыми мацалада дэршк заттар мен медициналыц буйымдарды шгершету этикасыныц беттшген цагидалары, олардыц w жузтде орындалуы немесе сацталуына жан-жацты анализ жасалынган. Дэршк заттар мен медициналыц буйымдардыц айналы-мын реттейтт елiмiздiц зацнамалыц базасы мен элемдт тэжiрибе царастырылган.

Елiмiздiц квптеген багыттары бойынша ЖYргiзiлiп жатцан реформалардыц элЫз ЖY-

зеге асуыныц негiзгi себептернц бiрi, ал фармацевтика саласында ец басты себебi ол го

цабылданып жатцан нормативтi цуцыцтыц актшердщ вз мацсатына w ЖYзiнде жетпе- q

уi, тишнше науцастыц тутынушы реттде цуцыцтарын цоргау механизмдерi взгер^Ыз К

децгейде цалып отырганы; соцгы жылдарда денсаулыц сацтау саласында ЖYргiзiлiп келе н

жатцан реформалардыц басты багыты ол науцастыц цуцыцтарын жетiлдiру, цызмет q

кврсету сапасын жогарылату, сапалы дэршк заттарга цол жетiмдiлiгiн цамтамасыз У

ету мацсатыныныц орындалу жолындагы кедергiлердi аныцтау, эсер етушi себептерт 5

царастыру мацаладагы басты мацсат болып табылады. К

Мацалада квтершген взектi мэселе аталган шгершету этикасыныц цагидаларыныц Н

жт бузылуы немесе сацталмауы болып табылады. Олардыц цатарлындамацаланыц зерт- ДА

теу обьектшне айналган дэрiлердi тагайындап немесе втюзт отырганы Yшiн медицина Е

жэне фармацевтика цызметкерлерiне царжылай сыйацы беру немесе бонустыц ЖYйелер с

цурастыру, сыйлыцтар беру, медицина цызметкерлерте цызметтт кшмдер немесе меди- А

циналыц заттарды сыйга тарту арцылы ынталандыру секiлдi эд^тер мен амалдардыц 5

кещнен цолданылуы. А

Сонымен цатар мацалада аталган мэселелердщ туындауына негiз болып отырган се- о

бептер жэне эсер етушi факторлар зерттелт, оларды жою жоладры усынылган. Дэршк Й

заттар мен медициналыц буйымдарды шгершету этикасыныц цагидаларыныц сацта- Н

лу механизмдерт жетiлдiру, фармацевтика цызметкерлердщ цуцыцтыц жагдайы мен §

мiндеттерiне байланысты кодекстегi кемшiлiктердi жою, царжыландыру квзiне цара- А

мастан медициналыц цызметкерлердщ барлыц санаттары, елiмiздiц барлыц вщрлертде И

бiрдей децгейде медицина цызметкерлерiнiц жалацыларыныц квтершу мYмкiндiктерiн р

царастыру зерттеуде усынылган негiзгi нэтижелер болып табылады. №

TyrnHdi свздер: фармацевтика, дэршк заттар, дэршк заттарды шгершету, науцас, (

фармацевтика цызметкерлерi, медицина цызметкерлерi, медициналыц мекеме, этикалыц )

цагидалар. 0

2

1 Хат-хабарларга арналган автор

СОБЛЮДЕНИЕ ПРАВИЛ ЭТИКИ ПРОДВИЖЕНИЯ ЛЕКАРСТВЕННЫХ СРЕДСТВ И МЕДИЦИНСКИХ ИЗДЕЛИЙ НА ФАРМАЦЕВТИЧЕСКОМ РЫНКЕ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Ибрагимова Флюра Галимовна

Заведующая кафедрой «Гражданско-правовых дисциплин», Alikhan Bokeikhan University, город Семей,

Республика Казахстан, кандидат юридических наук, flura.77@mail.ru Айтказин Ерлан Майданулы

Старший преподаватель кафедры «Гражданско-правовых дисциплин»,

Alikhan Bokeikhan University, город Семей,

Республика Казахстан, магистр права, aytkazin1805@mail.ru

Исмагулов Аскербек Еркинович

Старший преподаватель кафедры «Гражданско-правовых дисциплин», Alikhan Bokeikhan University, город Семей, Республика Казахстан, askerbek_ismagulov@inbox.ru

Аннотация. В процессе исследования, авторами сделан вывод что, одной из основных причин слабой результативности реформ, проводимых в фармацевтической отрасли является то, что принимаемые нормативно-правовые акты практически не эффективны и как следствие механизмы защиты прав пациента как потребителя остаются на прежнем уровне.

В последние годы основным направлением проводимых реформ в сфере здравоохранения является устранение недостатков в практической реализации прав пациентов на качественную медицинскую помощь и получения действующих и эффективных лекарственных препаратов, медицинских изделий.

Актуальным вопросом, поднятым в статье, является частое нарушение или несоблю-а. дение принципов этики продвижения лекарственных средств, путем фактического «на-^ вязывания» их пациентам. В их числе широкое применение таких методов и приемов, как о; выдача финансовых вознаграждений медицинским и фармацевтическим работникам за g назначение и реализацию лекарственных средств, или бонусные системы материального i характера, поощрение медицинских работников в виде дарения им служебной одежды или

< медицинских приборов и так далее.

g Также в статье исследованы причины факторы, способствующие возникновению ука-I занных проблем, предложен способ их устранения. Основными результатами исследования являются, предложения по совершенствованию механизмов соблюдения правил этики g продвижения лекарственных средств и медицинских изделий, устранение недостатков в

< Кодексе, связанных с правовым положением и обязанностями фармацевтических работ-с ников, рассмотрение возможностей повышения заработной платы медицинскихработни-

< ков на одинаковом уровне во всех регионах страны, для всех категорий медицинских работ-Ь ников независимо от источника финансирования.

Ключевые слова: фармацевтика, лекарственные средства, продвижение лекарственных средств, пациент, фармацевтические работники, медицинские работники, медицин-

g ское учреждение, этические принципы.

о

<

сп

s

ь

X S ы S X

ь

ш m

COMPLIANCE WITH THE RULES OF ETHICS FOR THE PROMOTION OF MEDICINES AND MEDICAL PRODUCTS IN THE PHARMACEUTICAL MARKET OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Ibragimova Flyura Galimovna

Head of the Department of «Civil Law Disciplines»,

Alikhan Bokeikhan University, Semey city, Republic of Kazakhstan,

Candidate of Juridical Sciences, flura.77@mail.ru

Aytkazin Yerlan Maidanuly

Senior Lecturer of the Department of «Civil Law Disciplines»,

Alikhan Bokeikhan University, Semey city,

Republic of Kazakhstan, Master of law, aytkazin1805@mail.ru

Ismagulov Askerbek Erkinovich

Senior Lecturer of the Department of «Civil Law Disciplines»,

Alikhan Bokeikhan University, Semey city,

Republic of Kazakhstan, askerbek_ismagulov@inbox.ru

Abstract. In the course of the study, the authors concluded that one of the main reasons for the weak effectiveness of the reforms carried out in the pharmaceutical industry is that the regulatory legal acts adopted are practically ineffective and as a result, the mechanisms for protecting the rights of the patient as a consumer remain at the same level.

In recent years, the main focus of ongoing reforms in the healthcare sector has been to eliminate shortcomings in the practical implementation of patients' rights to quality medical care and to obtain effective and effective medicines and medical devices.

An urgent issue raised in the article is the frequent violation or non-compliance with the

principles of ethics of the promotion of medicines, by actually "imposing" them on patients. These С

include the widespread use of such methods and techniques as the issuance of financial rewards to Ec

medical and pharmaceutical workers for the appointment and sale of medicines, or bonus systems ^

of a material nature, encouragement of medical workers in the form of gifts of office clothes or с medical devices, and so on.

The article also examines the causes of the factors contributing to the occurrence of these Ej

problems, and suggests a way to eliminate them. The main results of the study are proposals to А

improve the mechanisms of compliance with the rules of ethics for the promotion of medicines g

and medical products, elimination of deficiencies in the Code related to the legal status and о

responsibilities ofpharmaceutical workers, consideration of opportunities to increase the salaries j

of medical workers at the same level in all regions of the country, for all categories of medical Ь workers, regardless of the source of funding.

Key words: pharmaceuticals, medicines, promotion of medicines, patient, pharmaceutical И

workers, medical workers, medical institution, ethical principles. p

>

DOI: 10.52026/2788-5291_2022_71_4_101 g

s<

И

ралары жаца дэрьдэрмектердщ eвдiршгеш Ф

жэне колданылуы туралы хабарлау к¥ралы p

ретшде ете мацызды жэне наукастардьщ Ц

гиiмдi емделуш камтамасыз етуге мYмкiндiк и

беретш медицина кызметкерлершщ бшмш к

толыктырады. Алайда, медицина кызмет- №

керлершщ хабардарлыгын жэне медици- (

на саласындагы соцгы жетсспктер туралы ))

бшмдерш арттыруга деген карапайым ни- 0

еттщ артында, тек табыс табуды кездейтш 2

К1р1спе

Фармацевтика енеркэаб1 кептеген жыл-дардан 6epi медицинаньщ дамуыньщ басты козгаушы кYшi болып келе жатыр. Жацадан евдiрiлm жаткан дэршк заттар мен медици-налы; буйымдардыц аукымы ете кец жэне эр алуан. Ал осы заттар мен буйымдардыц нарыкка шыгуы, ягни оны жылжыту кезещ бYгiнгi ^нде ерекше назардагы сурактар-дыц бiрiне айналып отыр. Iлгерiлету ic-ша-

CL

< Z

CL

О в X

о

m О

СП <

< СП

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

сп

X

ь

агрессивтi маркетингтiк стратегиялардыц болмауы мацызды.

БYгiнгi тацда елiмiздщ нарыгында жYЗ-деген фармацевтикалык компаниялар ез та-уарларын таратуда. Басым кепшiлiгi эрине шетелдiк компаниялар болып табылады. Ал Казакстанда 96 кэсшорын бар, оныц 33-i дэрi-дэрмек, 4Ы - медициналык максаттагы буйымдар, 22-с - медициналык техника шыгарады. Дэрьдэрмектщ 90 пайызы ец iрi 6 зауыттыц, атап айтар болсак «Химфарм» АК, «СП ГлобалФарм», «Нобел АФФ» АК, «Ромат», «Нур-Май Фарм» ЖШС, «Караганды фармацевтикалык кешенi» секiлдi кэсшорындардыц Yлесiне тиесiлi2.

Материалдар мен эдктер

Акпарат кездерi ретiнде сараптамалык жэне талдамалык жарияланымдар жэне езге де ашык акпарат кездерi пайдаланылды.

Макала барысында «Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» Ка-закстан Республикасыныц 2020 ж. 7 шшдеде-п №360-У1 КрЗ Кодека, «Дэршк заттар мен медициналык буйымдардыц жарнамасын жYзеге асыру кагидаларын беюту туралы» Казакстан Республикасы Денсаулык сактау министршщ 2020 жылгы 20 желтоксандагы № КР ДСМ-288/2020 буйрыгы, «Дэршк заттар мен медициналык буйымдарды шгерше-ту этикасыныц кагидаларын беюту туралы» Казакстан Республикасы Денсаулык сактау министршщ 2020 жылгы 21 желтоксандагы № КР ДСМ-294/2020 буйрыгы жэне тагы баска медициналык буйымдар мен дэршк заттардыц айналымын реттейтiн нормативт актшердщ нормалары талкыланды. Шет ел-дщ жэне елiмiздiц зацнамаларына салысты-рмалы-кукыктык анализ жасалынды. Ка-былданган нормалардыц iс жYзiнде жYзеге асырылуына жан-жакты анализ жасалынды, мэселелер аныкталып, зацнаманы жетiлдiру мен жагымсыз эсер етушi етiп отырган фак-торларды жою жолдары усынылды.

Талкылау

Жалпы элемдiк тэжiрибеге сай клиника-лык зерттеулердi жYргiзу мен фармацевтика кызметш жYзеге асырудыц этикалык кодек-стерi мен зацдары кептеген мемлекеттерде кабылданган, бул кужаттарды децгейiне

карай: галамдык, улттык жэне жергiлiктi ретшде белiп карастыруга болады. Жаhан-дык этикалык кодекстерге ДYниежYзiлiк медициналык кауымдастыктыц жэне Ха-лыкаралык гылыми-медициналык уйымдар кецесiнiц кодекстерi жатады. Кептеген мем-лекеттер сонымен катар казiргi уакытта улт-тык децгейде наукастарга кYтiм жасау жэне зерттеу жYргiзумен айналысатын дэр^ер-лерге арналган этикалык нускаулыктарды шыгарады. Кейбiр мемлекеттер этикалык талаптарды кабылдауда реттеушi уэкiлеттi органдармен катар, медицина саласындагы кауымдастыктардыц да тшелей араласуына мYмкiндiк бередi. Мысалы, ¥лыбританияда жалпы медициналык кецес (реттеушi орган) жэне британдык медициналык кауымдастык (кэсiподак) этика бойынша усыныстарды бередi. Осы елде кабылданган немесе баста-ма алган нормалар бYкiл элемдiк децгейде жиi колданылып жYр[1, 50 б.].

ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымы-ныц Аткарушы комитетiмен кабылданган «Дэршк заттарды нарыкка шыгарудыц этикалык елшемдерЬ» туралы резалюциясы дэршк заттарды жылжыту этикасын калып-тастыруда мемлекеттерге багыт беретiн не-пзп халыкаралык кужат деп толык сешммен айта аламыз. Оныц мазмунында элем мем-лекеттерi мойындаган этикалык нормалар жинакталган. Ол кужаттыц басты максаты элемде дэрiлiк заттарды утымды пайдалану аркылы медициналык-санитариялык кемек-т жаксартуга колдау керсету жэне жэрдем-десу болып табылады. Бул критерийлер эртYрлi мемлекеттердегi саяси, экономика-лык, мэдени жэне элеуметпк жагдайларга сэйкес, сондай-ак бiлiм, гылым жэне бшм беру саласындагы ерекшелiктердi ескере отырып, Yкiметтерге ездерiнiц улттык жYЙе-лерiне енпзе алатын этикалык нормалардыц жалпы принциптерш керсетедi3.

Казакстан Республикасында дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды шгерше-ту кукыктык тургыдан бекiтiлген. «Халык денсаулыгы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» 2020 жылгы 7 шшдедеп кодексiне сэйкес каушаз, сапалы жэне тиiмдi дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды дэршк затты немесе медициналык буйым-ды эзiрлеушiден немесе ецдiрушiден бастап

2 «@apMaqeBmmecmM npoMuWMemocnb: 0630p казахстанского puma». nyönumijUM U3 cepuu aHanunmecKux 0630-poB Единого ducnpu6bwnopa TOO «CK-@apMaquM» b paMKax Нaционanbного npoenna «3dopoBbe Haquu». npecc-cnyw:-6a TOO «CK-®apMa^n». - [DneKnpoHdu pecypc] - Àmanuc pewuMi: https://sk-pharmacy.kz/rus/press-centr/smi_o_nas/ farmaczevticheskaya-promyishlennost-obzor-kazaxstanskogo-ryinkal (^Yгiнген Kym: 29.04.2022).

3 Ethical criteriafor medicinal drug promotion. World Health Organization, Geneva, 1988. - [DnennpoHdu pecypc] - Amcrnuc pewMMi: https://apps.who.int/iris/handle/10665/38125 (м:Yгiнгeн kyhî: 29.04.2022).

тутынушы колданганга дешн iлгерiлету процесiнде жYзеге асырылатын, барлык ка-тысушы тараптардыц адал бэсекелестш мен жауаптылыгына негiзделген кызмет дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды ш-герiлету этикасы болып табылады. Дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды утым-ды пайдалану максатында денсаулык сактау субъектiлерi, кэсiптiк кауымдастыктардыц мYшелерi, дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдардыц айналысы саласындагы субъ-ектiлер дэршк заттар мен медициналык буйымдарды шгершету этикасыныц мына-дай шарттарын сактауга мiндеттi:

1) дэрiлiк заттар мен медициналык буй-ымдарды нарыкка шгершету каушаз, са-палы жэне тиiмдi дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарга катысты берiлетiн акпараттыц толыктыгы мен дэлдiгiн камта-масыз етуге тшс;

2) наукастар, фармацевтика жэне медицина кызметкерлерi дэрiлiк заттар туралы жэне олардыц жанама эсерлерi туралы ка-жеттi жэне колжетiмдi акпарат алуга тиiс;

3) дэршк заттар мен медициналык буй-ымдарды нарыкка iлгерiлету этикалык нор-малар сактала отырып, объективтi болуга жэне ^азакстан Республикасыныц денсаулык сактау саласындагы зацнамасыныц та-лаптарына сэйкес жYзеге асырылуга тиiс4.

Осы Кодекстщ аталган нормасын жYзе-ге асыру максатында «Дэршк заттар мен медициналык буйымдардыц жарнамасын жYзеге асыру кагидаларын бекiту туралы» 2020 жылгы 20 желтоксандагы № ^Р ДСМ-288/2020 жэне «Дэршк заттар мен медициналык буйымдарды шгершету этикасыныц кагидаларын беюту туралы» ^азакстан Ре-спубликасы Денсаулык сактау министршщ 2020 жылгы 21 желтоксандагы № ^Р ДСМ-294/2020 буйрыктары кабылданган болатын.

^азакстан Республикасыныц зацнамасыныц талаптары бузылган жагдайда медици-налык немесе фармацевтикалык кызметкер-ге катысты да, фармацевтикалык eнеркэсiп субъектiсiне катысты да жауапкершшкке тартумен байланысты тэуекелдер туындай-ды. Осылайша, жумыс берушi медицина кы-зметкерiне ескерту, сепс, катац сeгiс жэне ецбек шартын бузу тYрiнде тэртiптiк жаза колдануга кукылы.

Сонымен катар, фармацевтика eнеркэсiбi субъектiлерiне катысты медицина жэне фармацевтика кызметкерлершщ зацды кы-

зметiне кедерп келтiргенi Yшiн экiмшiлiк жауапкершiлiк кезделген. Медицина жэне фармацевтика кызметкерлершщ кэаби кы-зметiн жYзеге асыруына кедерп жасау, сол сиякты кылмыстык жауаптылыкка экеп сокпайтын зацсыз эрекеттердi жасау тала-бынан кeрiнген олардыц кэаби кызметiне зацсыз араласу жеке тулгаларга - 30 АЕК мeлшерiнде, лауазымды адамдарга - 50 АЕК мелшершде, зацды тулгаларга - 100 АЕК мeлшерiнде айыппул салуга экеп согады.

Зацнамада кeзделген жагдайларды коспаганда, дэршк заттар тагайындауга уэкiлеттi медицина жумыскерлершщ сый-акы алу максатында дэршк заттар жарнама-сына катысуы, медицина жумыскерлершщ дэршк заттарды жумыс орнында eткiзуi, сондай-ак белгiлi бiр дэрiхана уйымдарына немесе eзге де уйым тYрлерiне жiберуi жэне олармен ынтымактастыктыц баска да ны-сандары туршдеп эрекеттер Yшiн экiмшiлiк жауапкершiлiк карастырылган. Сондай жа-уапкершiлiктiц тYрi адамныц денсаулыгына зиян келтiруге алып келетш жагдайымен дэрiлiк заттарга белгiленген шект багалар-ды асырып жiберудi коса алганда, eткiзу кагидаларын, сондай-ак колдану (пайдалану), камтамасыз ету, жою, жарнамалау кагидаларын бузганы Yшiн де карастырылган5.

«Дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдардыц жарнамасын жYзеге асыру кагидаларын беюту туралы» буйрык жацадан кабылданып отырган кодекске непзделетш eзгерiстер мен толыктыруларымен шыга-рылды. Оныц мазмунында бурын болмаган «жарнамалык аудиоролик», «жарнамалык баннер», «жарнамалык бейнеролик» аныкта-малары косылды.

Сонымен катар, «Жарнама модуш» аныктамасы толыктырылды, оган сэйкес жарнамалык модуль - ол денсаулык сактау уйымдарында таратылатын жэне баспа бука-ралык акпарат куралдарында орналастыры-латын дэрiлiк заттар мен медициналык буй-ымдар туралы жарнамалык сипаттагы кагаз жеткiзгiште орындалган мэтiндiк-графика-лык хабарлама (паракшалар, лифлет, баска-лар).

Дэршк заттар мен медициналык буйымдардыц жарнамасын жYзеге асыру каги-далары казак жэне орыс тшдершде жарна-маны мiндеттi тYPде усыну жэне оларды утымды колдануга ыкпал ететiн дэрiлiк заттар немесе медициналык буйымдар ту-

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

С

"О

4 «Халъщ денсаулыгы жэне денсаулыц сацтау жуйеЫ туралы» Казацстан Республикасыныц 2020 ж. 7 шiлдедегi №360-VIКРЗКодека. //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K2000000360 (жугтген кунг. 29.04.2022).

5 «Экжштк цуцыц бузуш^шыщтар туралы» Казацстан Республикасыныц Кодека 2014 жылгы 5 шiлдедегi № 235-УКРЗ. //https://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1400000235 (жугтген кут: 25.04.2022).

CL

< Z

CL

О в X

о

m О

СП <

< СП

ь

-Q

с;

ш £

Ч О X

о <

сп

ралы толык шынайы мэлiметтердiц мазму-ны бeлiгiнде толыктырылды. Жаца талапка сэИкес жарнама жарнамаланатын дэршердщ фармакологиялык касиеттерi мен емдiк кер-сетюштерш асыра кeрсетпеуi керек6.

«Дэршк заттар мен медициналык буйымдарды шгершету этикасыныц кагидаларын беюту туралы» буйрыктыц жацалыгына келетiн болсак, дэршк заттар айналысы саласындагы «объектшер» аныктамасына то-лыктыру енгiзiлдi. Ендi мундай нысандарга интернет аркылы сатылатын дэрiханалар да жаткызылуда. Ал «наукас» аныктамасы ендi наукас оныц ауруыныц болуына, не болма-уына немесе медициналык кемек кeрсетудi талап ететш жаИ-кYИiне карамастан, медициналык кызметтердi тутынушы болып табылатын жеке тулга болып табылатын-дыгымен толыктырылды.

Жацадан «дэршк заттарды eндiрушiнiц уэкiлеттi тулгасы», «медицина кызметкерi» аныктамалары берiлдi.

Ендi дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдар eндiрiсi саласындагы субъек-тiлердiц денсаулык сактау субъектiлерiмен жэне кэсiби кауымдастыктар мYшелерiмен eзара iс-кимылы кезiнде максатты каржы-ландыруга, гылыми-медициналык зерттеу-лерге гранттар беруге, бiлiктiлiктi арттыру курстарында окытуга, дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды, медициналык кызметтердi сатып алуга, кайырымдылык жарналар беруге жол бершмейтшш атап e^ кен жeн.

Сондай-ак, фармацевтикалык индустрия мен нарыктыц жумыс iстеуiнiц эртYрлi аспектшерш зерттеуге жэне талдауга багыт-талган фармацевтикалык кызметкерлер арасында маркетингтiк зерттеулер жYргiзу-ге болады. Будан баска, eндiрушiлер жэне дистрибьюторлар eкiлдерiнiц бeлшек сауда-да eткiзу объектiлерiнiц фармацевтикалык жумыскерлерiмен eзара iс-кимылы кезш-де маркетингпк зерттеулер жYргiзуге жол бершдР.

2020 жылгы реформалар фармацевтика саласын жаца ережелерге багындыра оты-рып, дамудыц жаца мYмкiндiктерiн усы-ну максатында жасалынды деуге болады. Эзгерютер тiзбегi наукастыц, ягни eнiмдi тутынушыныц кукыктарын камтамасыз ету механизмдерш жетiлдiру Yшiн кажет болды.

Алайда, Казакстанда Yлкен мэселе ту-дыратын нэрсе ол - зацдардыц ю жYзiнде жYзеге асуы мэселесi. Елiмiздiц кeптеген багыттары бойынша жYргiзiлiп жаткан ре-формалардыц элсiз жYзеге асуыныц непз-гi себептерiнiц бiрi, ал фармацевтика са-ласында ец басты себебi ол кабылданып жаткан норматив!! кукыктык актiлердiц eз максатына ю жYзiнде жетпеуi. Наукастыц тутынушы ретшде кукыктарын коргау ме-ханизмдерi eзгерiссiз децгейде калып оты-рганын мойындауымыз кажет. Бул сурак eте мацызды, себебi соцгы жылдарда денсаулык сактау саласында жYргiзiлiп келе жаткан ре-формалардыц басты максаты ол наукастыц кукыктарын жетiлдiру, кызмет кeрсету са-пасын жогарылату, сапалы дэрiлiк заттарга кол жетiмдiлiгiн камтамасыз ету болып та-былады.

Мэселенщ кYрделiсi дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды шгершету кезш-де тыйым салынган эрекеттер мен тэсш-дердiц тeцiрегiнде болып отыр. Зацнамага сэйкес дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдардыц айналысы саласындагы субъ-ектшердщ eзара iс-кимылы кезiнде дэршк заттар мен медициналык буйымдарды ш-гершету этикасыныц бузушылыгына мына-ларды жаткызады:

1) белгiлi бiр дэршк заттарды тагайын-даганы жэне eткiзгенi Yшiн медицина жэне фармацевтика кызметкерлерше каржылай сыйакыларды беру немесе материалдык не-месе материалдык емес сипаттагы кез кел-ген баска да ынталандыруларды усыну;

2) гылыми жэне бшм беру кызметiн жYзеге асырумен байланысты акы тeлеудi коспаганда, ойын-сауык, демалыс, демалыс орнына бару жолына акы тeлеу;

3) Казакстан Республикасыныц зацна-масында тыйым салынбаган биомедицина-лык, клиникалык-экономикалык, эпидеми-ологиялык жэне баска да зерттеу тYрлерiн жYргiзу туралы жазбаша ресми шарттарды, сондай-ак жYргiзiлетiн маркетингак зертте-улерге катысу туралы шарттарды коспаган-да, материалдык пайда алу максатында дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды пациенттерге тагайындау немесе усыну бойынша келiсiмдер жасасу, акциялар уй-ымдастыру;

4) Казакстан Республикасыныц зацна-

s 6 «Дэртк заттар мен медициналыц буйымдардыц жарнамасын жузеге асыру цагидаларын бекту туралы» Казацстан Республикасы Денсаулыц сацтау министршщ 2020 жылгы 20 желтоцсандагы № КР ДСМ-288/2020 буйрыгы. // https://

adilet.zan.kz/kaz/docs/V2000021872 (жYгiнген куш: 26.04.2022). У 7 «Дэршк заттар мен медициналыц буйымдарды шгершету этикасыныц цагидаларын бетту туралы» Казацстан Ре-m спубликасы Денсаулыц сацтау министршщ 2020 жылгы 21 желтоцсандагы № КР ДСМ-294/2020 буйрыгы. // https:// adilet.zan.kz/kaz/docs/V2000021870 (жYгiнген кYнi: 06.05.2022).

масымен тыйым салынбаган жагдайларды коспаганда, пациенттерге дэршк заттар мен медициналык буйымдардыц Yлгiлерiн беру;

5) жарнамалык сипаттагы акпараты бар бланктерде, сондай-ак дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдардыц атаулары ал-дын ала басылган рецептуралык бланктерде дэршк заттар мен медициналык буйымдарды жазып беруге туртю болу;

6) дэрiханалык уйымдардыц басшылары мен фармацевтика кызметкерлерше сатудыц белгiлi бiр нэтижелерiне кол жеткiзгенi Yшiн мYлiктiк жэне мYлiктiк емес сый-сияпат, сыйлыктар усынылатын багдарламаларды уйымдастыру8.

Жогарыда аталган шгершету этикасыныц бузушылыктары eкiнiшке орай елiмiздiц медициналык мекемелерi мен дэрiханаларын-да жиi кездесiп турады. Дэрiлiк заттарды тагайындаганы жэне eткiзгенi Yшiн медицина жэне фармацевтика кызметкерлерше каржылай сыйакыларды беру немесе мате-риалдык сипаттагы бонустык жYЙелер, конференция eткiзу сылтауымен медициналык кызметкерлердi кымбат мейрамханаларда тамактандыру мен сыйлыктар тарату, медицина кызметкерлерш кызметтiк киiмдер немесе медициналык заттарды сыйга тарту аркылы ынталандыру секiлдi эдiстер мен амалдар кецiнен колданылуда. Кецсе зат-тарын тарату мен мерекелермен «матери-алдык» куттыктаулар, медициналык буй-ымдардыц Yлгiлерiн беру эрекеттерш де осы катарга косуга болады.

Еылыми макалада кeтерiлiп отырган мэселенiц негiзгi eзектiлiгi де осы жер-де, ягни кабылданып жаткан зацдардыц iс жYзiнде eз максатына жетпеуi. 2020 жылы кабылданган кужаттар дэрiлiк заттарды iлгерiлету этикасыныц бузушылыктарын азайтуга eз кeмегiн тигiзе алмады. Жылдар бойы калыптасып калган жYЙе eз кызметiн эрi карай аткаруда. Эрине, атап eту керек, соцгы екi жылда фирманыц атауы мен эм-блемалары бар медициналык киiмдердi медициналык кызметкерлердiц Yстiнен азырак кeретiн болдык, медициналык куралдарды да фармацевтикалык eндiрушiлердiц ата-уынсыз тарататылатын болган. Алайда, бул азын-аулак eзгерiстер каншалыкты жагдай-ды eзгертедi деген орынды сурак туындай-ды.

Фармацевтика кызметкерлерi медициналык мекемелерде eздерiн еркш устай-ды, медициналык кызметкерлермен жумыс

8 «Дэртж заттар мен медициналъщ буйымдарды мгеры* спубликасы Денсаулыц сацтау министртщ 2020 жылгы adilet.zan.kz/kaz/docs/V2000021870 (жугтген кут: 06.05.2(

жасауда олардан немесе мекеме басшыла-рынан Yлкен 6ip карсылык кездестiрмейдi жэне осындай еркiндiк оларга этикалык та-лаптарга Yстiртiн карауга мYмкiндiк беруде. ^азакстан Республикасы халыкаралык фармацевтикалык eндiрушшер кауымдастыгы-ныц президентi В.Н. Локшин «GLOBAL PHARM» Халыкаралык фармацевтикалык форумында сейлеген сeзiнде: «фармацевтика саласындагы мэселелердщ бiрi ретш-де осы дэршк заттарды шгершету кезшдеп этикалык талаптардыц сакталмауын да атап еткен» [2]. Маманныц пiкiрiнше елiмiзде фармацевтика нарыгыныц катысушылары-ныц барлыгы бiрдей этикалык талаптарды сактай бермейдi.

Мэселенщ туындауына себептердщ бiрi ретiнде фармацевтика кызметш кукыктык реттеудегi мэселелер де болуы мYмкiн. Фармацевтика кызметкерлершщ ецбек туралы зацнамасындагы кейбiр кемшшктерш зерт-теуге арнаган макаласында К.Б. Олжаба-ева осы сурактарды кещнен карастырган. Автор ез макаласында фармацевтикалык кызмет мэселелерi бойынша «Халык ден-саулыгы жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» кодексiндегi бiрнеше олкылыктарды аныктаган, олар:

а) «фармацевтикалык кызметкерлер» угымына ете кыска аныктама бершд^ оган фармацевтикалык бiлiмi бар жэне фар- С мацевтикалык кызметтi жYзеге асыратын Н жеке тулгаларды жаткызады. Осы аныкта- 1 ма жогары немесе орта медициналык бiлiмi, С сондай-ак маман сертификаты жэне дэршк И препараттарды белшек саудада сату бeлiгiн- Т де косымша кэсштш бiлiмi бар адамдардыц 3 дэршк заттардыц айналымына байланысты К кызметп жYзеге асыру жeнiндегi ецбек мш- О деттерiнiц мэнiн ашпайды; а

б) фармацевтикалык кызметкерлердщ лЛ мiндеттерi жэне оларга койылган шектеулер с Yстiрт баяндалган, атап айтканда, мынадай в аса мацызды мiндеттер жок: фармацевтiц s кэсiби купиясын сактау; дэршк заттар мен А медициналык буйымдарды жарнамалауга О катыспау; пациенттерге ез кызметтерi Yшiн О пайда алуга жеке мYДделiлiк максатын- И да дэрiлiк заттар мен медициналык буй- ф ымдарды белшек саудада етюзудщ такты М объектiлерiн усынбау; фармацевтщ кэсiби > купиясын сактау; дэршк заттар мен меди- | циналык буйымдарды гылыми-практикалык 1 конференциялардан баска осы куралдар мен 1 буйымдарды eндiрушiлердiц катысуымен (7

1 этикасыныц цагидаларын бетту туралы» Казацстан Ре- о желтоцсандагы № КР ДСМ-294/2020 буйрыгы. // https:// 2

IX

< IX

О в х

о

со О

СП <

< СП

ь .0

ш £

ч О X

0 <

т

1

х

Ь

дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдар-ды жылжыту жэне т. б.;

в) кодекс фармацевтикалык кызмет, дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдар-дыц айналысына арналган белiмiнде осы субъектiлердiц тYрлерiн нактыламай, оныц орнына «дэрiлiк заттар айналысы саласын-дагы субъектiлер» деген сез "пркеа жиi колданылады, бул «фармацевт» жэне «провизор», «клиникалык провизор» жэне «кли-никалык фармаколог» сиякты угымдардыц араласуына экеп сокты.

Автордыц пiкiрiмен келiспеуге болмай-ды, аталган зацдагы кемшiлiктер эсiресе бiз карастырып отырган дэрiлiк заттар мен медициналык буйымдарды iлгерiлету кезiндегi этикалык нормалардыц сакталуына байла-нысты сурактарга тiкелей эсерi болуы мYм-кш [3, 142 б.].

Кетерiлiп отырган мэселенщ туындауы-на тYрткi болып отырган тагы бiр себебi ол - медицина кызметкерлершщ оцай матери-алдык «ынталандырылуы». Себебi жалакы темен, екЫшке орай елiмiздегi медицина кызмекерлершщ жалакысы элi темен дец-гейде жэне ол сурак соцгы жылдары белсен-дi талкыланганымен тYбегейлi шешiмiн таба алмай келе жаткан мэселелердщ бiрi.

Медицина кызметкерлерiнiц жалакылары елiмiз бойынша эр тYрлi. Казакстан Респу-бликасы Премьер-Министрiнiц ресми акпа-раттык ресурсында жарияланган Казакстан-ныц денсаулык сактау кызметiнiц 2021 жыл корытындысына арнап усынган акпаратка CYЙенсек елiмiздегi медицина кызметкер-лерiнiц жалакысына байланысты акпарат келесiдей:

- дэрiгердiц орташа жалакысы 2020 жылы 189,3 мыц тецгенi кураган, 246,1 мыц тецге-ге дейiн немесе 30% ескен;

- 2021 жылы 320 мыц тецгеге дешн неме-се 30% ескен;

- 2022 жылы еам 415,9 мыц тецгеш немесе 30%-ды кураган.

Жалакыныц есуi 173 мыцнан астам орта медициналык персоналды, оныц iшiнде же-дел медициналык кемек фельдшерлерi де бар, камту 100%-ды кураган.

Орта медициналык персоналдыц орташа жалакысы 2020 жылы 120,5 мыц тецгеш кураган, 144,6 мыц тецгеге дешн немесе 20% ескен;

- 2021 жылы 173,5 мыц тецгеге дешн не-месе 20% ескен;

- 2022 жылы 208 мыц тецгеге дешн неме-

се 20% ескен.

Сонымен катар «ТМККК аясында жэне ММС жYЙесiнде каржыландырылатын денсаулык сактау субъектiлерi шыгыстарга медициналык кызметтерге тарифтердi улгай-ту аркылы жеттi. Осы багыттагы жумыс жалгасып жатыр жэне 2023 жылга карай дэрiгердiц орташа жалакысын 531 мыц тецгеге дешн, орта медицина кызметкершщ жалакысын 249 мыц тецгеге дешн арттыру жоспарлануда» деп баяндалады9.

Жасыратыны жок, жогарыда аталган жалакы мелшерi шын мэнiнде елiмiздiц бар-лык ешрлершде бар дегенге Yлкен кYмэн бар. Мемлекетпк ауруханалардагы жалакы, оныц шшде эсiресе жас мамандардыц жалакысы аталган керсетюштерден элдекай-да темен. Осы жагдай да дэрiлiк заттарды iлгерiлету этикасыныц кагидаларыныц бу-зылуына себеп болып отыр деген пiкiрдемiз.

Карастырылып отырган мэселе бойынша шетелдш галымдар наукастар мен халыктыц - дэрi-дэрмектердi пайдаланушылардыц кажеттiлiктерi дэрi-дэрмектердi колдану шешiмдерiнiц орталыгында болуын камта-масыз ету Yшiн жогары сапалы тэуелаз акпаратка кол жетiмдiлiк жэне дэрьдэрмек-тердi жылжытуды катац реттеу кажет деген пiкiрде. Буган улттык Yкiметтердiц ез на-рыктарын кецейтудегi улттык жэне халыка-ралык енеркэсiптiц кажеттшктерше емес, азаматтардыц денсаулык сактау кажеттшктерше басымдык беруiн камтамасыз ету Yшiн саяси ерiк-жiгер болган кезде гана кол жетюзуге болады. Денсаулыкка пайда-сы мен экономикалык тшмдшгш арттыру Yшiн дэрi-дэрмектердi колдануды жаксы-рак баскаруга умтылатын улттык Yкiметтер Yшiн дэрi-дэрмектерге катысты кец улттык саясатка сэйкес келетiн дэрi-дэрмектердi утымды пайдалануды алга жылжытудыц екi косымша тэсiлi кажет. Бiрiншiден, фармацевтикалык дэрi-дэрмектердi жылжытуды реттеудi жаксарту дэрi-дэрмектердi утымды пайдалануды iлгерiлетудiц кажеттi шарты болып табылады. Олар фармацевтикалык дэрi-дэрмектердi жылжытудыц тiкелей жэне жасырын немесе жанама турлерше, соныц iшiнде тэжiрибелi клиницистердiц пiкiр-лерiн нег1зг1 кешбасшы пiкiр ретiнде пай-далануга катысты болуы керек. Екшшщен, медициналык кызмет керсетуге интеграци-ялануы тиiс мемлекет каржыландыратын, тэуелсiз жэне коммерциялык емес акпаратка кажеттшк бар [4, 1168 б.].

9 «Цазацстанныц денсаулык, сацтау жуйесте шолу: 2021 жылдыц цорътындылары». Цазацстан Республикасы Пре-мьер-Министртщресми ацпараттыцресурсы. - [Электрондыресурс] -Айналысрежимi: https://primeminister.kz/kz/news/ reviews/kazakstannyn-densaulyk-saktau-zhuyesine-sholu-2021-zhyldyn-korytyndylary-1932917 (жугтген кут: 10.05.2022).

Нэтижелер ортаншы жалакы мeлшерi децгешне жетуi

Макалада кeтерiлген мэселенщ шешiлуi тшс. келесi нэтижелерге кол жеткiзгенде mymkïh

деп санаймыз: ^орытынды

- дэршк заттар мен медициналык буй- Макала барысында кeтерiлген мэселелер ымдарды шершету этикасыныц кагидала- бойынша сыни кезкарастьщ болуы орынды рыныц сакталу механизмдерш жетiлдiру деп санаймыз. Себебi дэршк заттар мен ме-кажет. Бектлген кагидалар мен тыйым дициналык буйымдарды iлгерiлету этика-салынган iс-эрекеттер тiзiмi зацдарда жет- сыныц кагидаларыныц жш бузылуы тiкелей кiлiктi келемде карастырылган, алайда жY- наукастыц кукыктарыныц бузылуына экелiп зеге асырылуы, сакталуын бакылау немесе согуда. Сондыктан, осы багыт бойынша талаптардыц орындалуын кадагалау меха- зацнаманы жетiлдiру, этика кагидалардыц низмдерi жумыс iстемейдi, тиiсiнше кайта орындалуын камтамасыз ету механизмдерiн карауды кажет етедi; кайта карау жэне езге де керi эсер ететiн

- макала барысында карастырылган факторлардыц жойылуы аса мацызды.

К.Б. Олжабаеваныц «Халык денсаулыгы Талкыланган кезкарастар мен пшр-

жэне денсаулык сактау жYЙесi туралы» ко- лердщ барлыгы мацызды. Дэрi-дэрмектердi

дексiндегi фармацевтика кызметкерлердiц жылжытудыц отандык ережелерiнiц тиiстi

кукыктык жагдайы мен мшдеттерше байла- жумыс аткаруы Yшiн эркайсысы ескерiлуi

нысты кодекстегi кемшшктер туралы автор- кажет деп санаймыз. Елiмiздегi дэрiлiк

дыц пiкiрiмен келiсемiз жэне кодекстiц осы заттар мен медициналык буйымдарды ш-

бeлiгiн жетiлдiру кажет деп санаймыз; герiлету кызметш тиiстi децгейге кетеру,

- медицина кызмекерлершщ жалакы- ашыктыгын камтамасыз ету наукастыц сын кетеру кажет: каржыландыру кезше кукыктарын жетiлдiру жолындагы мацызды карамастан медициналык кызметкерлердiц кадамдардыц бiрi болып табылады. барлык санаттары, елiмiздiц барлык ещр-

лерiнде бiрдей кем дегенде мемлекетiмiздегi

ЭДЕБИЕТТЕР

Е

1. Thomas Morris, Joshua M. Brostoff, Peter David Stonier andAlan Boyd. Evolution of Ethical q Principles in the Practice of Pharmaceutical Medicine From a UK Perspective. // Frontiers in И Phormacology. January, 2020. 49-546.

2. В. Локшин. Условия работы на казахстанском фармацевтическом рынке меняются С // Сетевое издание «Фармацевтическое обозрение Казахстана». - 28 октября 2021. Ай- q налыс режим1: https://pharm.reviews/stati/sobytiya/item/6855-v-lokshin-usloviya-raboty-na- q kazakhstanskom-farmatsevticheskom-rynke-menyayutsya (жYгiнген ^т: 13.05.2022).

3. Олжабаева К.Б. Некоторые дефекты законодательства о труде медицинских и фармацевтических работников и пути их устранения. // Научно-правовой журнал «Института законодательства и правовой информации. - №1 (б8)-2022. 138-146 с.

4. Teresa Leonardo Alves, Joel Lexchin, Barbara Mintzes. Medicines Information and the Regulation of the Promotion of Pharmaceuticals. // Sci Eng Ethics (2019) 25. 1167-1192 б. q

В А

REFERENCES

B

1. Thomas Morris, Joshua M. Brostoff, Peter David Stonier andAlan Boyd. Evolution of Ethical o

Principles in the Practice of Pharmaceutical Medicine From a UK Perspective. // Frontiers in g

Phormacology. January, 2020. 49-54b. H

2. V Lokshin. Usloviya raboty na kazakhstanskom farmatsevticheskom rynke menyayutsya g // Setevoye izdaniye «Farmatsevticheskoye obozreniye Kazakhstana». - 28 oktyabrya 2021. M Aynalys rezhimi: https://pharm.reviews/stati/sobytiya/item/6855-v-lokshin-usloviya-raboty-na- jz kazakhstanskom-farmatsevticheskom-rynke-menyayutsya (zhYgingen kyni: 13.05.2022).

3. Olzhabayeva K.B. Nekotoryye defekty zakonodatel'stva o trude meditsinskikh i ^ farmatsevticheskikh rabotnikov i puti ikh ustraneniya. // Nauchno-pravovoy zhurnal «Instituta 4 zakonodatel'stva ipravovoy informatsii. - №1 (68)-2022. 138-146 s. 7

4. Teresa Leonardo Alves, Joel Lexchin, Barbara Mintzes. Medicines Information and the — Regulation of the Promotion of Pharmaceuticals. // Sci Eng Ethics (2019) 25. 1167-1192 b. 2