CC BY
48ЕТАМБ 76.01.11 ЭОЖ 346
МЕДИЦИНАДА ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ1Н1 ПАЙДАЛАНУДЫЦ К^ЬЩТЬЩ РЕТТЕЛУ1
Э. Э. Дэулетханова
«Астана медицина университет!» КеАК, 010000, Казакстан Республикасы, Нур-Султан каласы, Бейбiтшiлiк кeшесi, 49 А
Дэулетханова Эсия ЭлiмFазыкызы - «Астана медицина университет!» КеАК, Медициналык кукык жэне этика кафедрасынын доценп, зац гылымдарыныц кандидаты, [email protected]
Макала Казакстан Республикасында медицинада жасанды интеллекпш жасау мен колдануды кукыктык реттеудщ проблемалык аспектшерш, сондай-ак халыкаралык тужырымдамага сэйкес жасанды интеллектшщ угымдык аппаратын эз1рлеу мен жасанды интеллекпш пайдаланудыц рел1 мен орнын белплеудщ жасанды интеллектшщ кукыктык катынастардагы релш аныктаудыц езектшпн зерттеуге арналган. Автор улттык багдарламалык кужаттарда айтылган езекп мшдеттерге карамастан жасанды интеллекпш колдануды кукыктык реттеу езектшпне де карамастан жасанды интеллекп проблемаларыныц кукыктык салада жеткшкп эз1рленбегенд1пн атап етедг жасанды интеллекп угымыныц аныктамасына катысты кейб1р теориялык амалдар талдап керсеплген, «Акпараттандыру туралы» Казакстан Республикасыныц Зацы ережелерше шолу жасалган.
Макалада жасанды интеллекпге байланысты непзп тэуекелдер мен осы саладагы зацнаманы жет1лд1ру Yшiн елеул1 мацызы бар белпазджтер де аталып еткен. Осы замангы сатыда жасанды интеллект пайдалану мэселелерш эрi карай талкылау; жасанды интеллект пайдаланудыц кукыктык реттелу багыттарын тандау бойынша усыныстар эзiрленген жэне жасанды интеллект пайдалану женшдеп статистикалык деректер келтiрiлген жэне халыкаралык тэжiрибеге шолу жасалган.
ТYЙiн сездер: жасанды интеллект, жасанды интеллект кукыктык реттеу, жасанды интеллекттщ кукык субъектiлiгi, жасанды интеллект саласындагы жауапкершiлiк, жасанды интеллект халыкаралык реттеу, жасанды интеллекттщ халыкаралык тужырымдамасы, улттык жасанды интеллект операторы, жасанды интеллект саласындагы жауапкершшк.
LEGAL REGULATION FOR USING OF AN ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN THE MEDICINE
А. Dauletkhanova
NcJSC "Astana Medical University", Kazakhstan 010000, Nur-Sultan city, Beibitshilik st.,
49A
Аsia Dauletkhanova - Docent, Department of Medical Law and Ethics NcJSC "Astana Medical University", Candidate of Law, [email protected]
The article is devoted to the study of problematic aspects of the legal regulation for the creation and use of artificial intelligence in medicine in the Republic of Kazakhstan, as well as the actuality of the development of the conceptual apparatus and the definition of the role and place of artificial intelligence according to the international concept; the definition of the place of artificial intelligence in legal relations. The author notes the insufficient development of artificial intelligence problems in the legal sphere, despite the relevance of legal regulation of the use of artificial intelligence based on the actual tasks voiced in national program documents. Also analyzed some theoretical approaches to the definition of the concept of "artificial intelligence", an overview of the provisions of the Law of the Republic of Kazakhstan "On Informatization".
The article also highlights the main risks and uncertainties associated with artificial intelligence and are essential for improving national legislation in this area. Proposals have been developed for further discussion of the use of artificial intelligence at the present stage; the choice of directions in the legal regulation of the use of artificial intelligence, statistical data and an overview of international experience in the use of artificial intelligence.
Keywords: artificial intelligence, legal regulation of artificial intelligence, legal personality of artificial intelligence, responsibility in the field of artificial intelligence, international regulation of artificial intelligence, international concepts of artificial intelligence, operator of artificial intelligence system, responsibility in the field of artificial intelligence.
ПРАВОВОЕ РЕГУЛИРОВАНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В МЕДИЦИНЕ
Даулетханова А.А.
НАО «Медицинский университет Астана», Казахстан 010000, Нур-Султан, ул.
Бейбитшилик, 49А
Даулетханова Асия Алимгазыкызы - доцент кафедры медицинского права и этики НАО «Медицинский университет Астана», кандидат юридических наук, [email protected]
Статья посвящена исследованию проблемных аспектов правового регулирования создания и использования искусственного интеллекта в медицине в Республике Казахстан, а также актуальности разработки понятийного аппарата и определения роли и места искусственного интеллекта согласно международной концепции; определение места искусственного интеллекта в правоотношениях. Автором отмечается недостаточная разработанность в правовой сфере проблем искусственного интеллекта несмотря на актуальность правового регулирования использования искусственного интеллекта исходя из актуальных задач, озвученных в национальных программных документах. Также проанализированы некоторые теоретические подходы к определению понятия «искусственный интеллект», обзор положений Закона Республики Казахстан «Об информатизации».
В статье также отмечены основные риски и неопределенности, связанные с искусственным интеллектом и имеющие существенное значение для совершенствования национального законодательства в этой области. Выработаны предложения по дальнейшему обсуждению вопросов применения искусственного интеллекта на современном этапе; выбор направлений в правовом регулировании использования искусственного интеллекта, приведены статистические данные и обзор международного опыта по использованию искусственного интеллекта.
Ключевые слова: искусственный интеллект, правовое регулирование искусственного интеллекта, правосубъектность искусственного интеллекта, ответственность в сфере искусственного интеллекта, международное регулирование искусственного интеллекта, международные концепции искусственного интеллекта, оператор системы искусственного интеллекта, ответственность в сфере искусственного интеллекта.
Received: 10.03.2022
Accepted: 15.03.2022
Bibliographic reference: Э. Э. Дэулетханова Медицинада жасанды интеллекпш пайдаланудьщ кукыктык реттелуi //Астана медициналыкк журналы. - 2022. - № 1 (111). - С.4-13
^азакстан Yшiн езект элемдш трендтер катарына денсаулык сактау саласын цифрландыру жатады, ол мобильдi денсаулык сактауды дамыту аркылы бул саланы эрi карай акпараттандырумен катар жасанды интеллекпш студенттердi окыту жYЙесiне, диагноз кою мен емдеу жоспарларына енгiзудi де кездейд^ ягни Индустрия 4.0. элементтерiн кYнделiктi емiрге белсендi енгiзу жоспарлануда. Эрине, бYгiнде технология бурын-соцды болмаган жогары каркынмен даму жолында. ТYрлi озык технологиялар аркасында медицина саласы тацгажайып жепспктерге кол жеткiзiп, адам емiрiшц сапасын жаксарту мYмкiндiгiне ие болды жэне бул элi бастамасы деп карастырамыз. Элi де бул салада келешекте жасалатын езгерiстер баршылык. Атап айтканда, 2021 жылы денсаулык сактауга жумсалган мемлекеттiк шыгын 2,3 трлн тецгеш немесе Ж1Э-ге катысты 2,9%-ды кураган.
^азакстан Республикасыныц Президентi Токаевтыц 2021 жылгы 1 кыркYЙектегi «Халык бiрлiгi жэне жYЙелi реформалар - ел еркендеушщ берiк негiзi» атты ^азакстан халкына Жолдауында «Медицина саласына комакты каржы кую керек. Бул каражат инфракурылымга, маман даярлауга жумсалуга тиiс» [1] деген мiндет койылды. Осы орайда, ^азакстан Республикасы Президентшщ 2018 жылгы 15 акпандагы № 636 Жарлыгымен бекiтiлген ^азакстан Республикасыныц 2025 жылга дейiнгi улттык даму жоспарында «медицина саласын цифрландыруды жасанды интеллект енпзу аркылы жаца децгейге шыгару мемлекеттiк басымдык» [2] ретшде айкындалгандыгын да атап ету кажет.
Осы басымдыкты iске асыру Yшiн цифрлык медицина мен жасанды интеллекпш кецiнен енгiзу елде дербестендiрiлген медицинаны (4Д-медицина) iске асыру Yшiн жагдай жасалатындыгы, 4Д-медицинаны iске асыруда непзп релдi генетикалык зертханалар мен биобанктер, медициналык акпараттык жYЙелер мен жасанды интеллект аткаратындыгы, Yлкен деректер базасы бар дербестендiрiлген медицина саласында клиникалык зерттеулер
журпзу ушш биобанк курылатындыгы айтылды. Мемлекет басшысы KeTepin отырган осы багдарламалык кужаттардагы тапсырмаларды icKe асыру ушш жасанды интеллекта бар технологияларды дамыту Yшiн колайлы жагдайлар жасау максатында нормативпк-кукыктык базаны жeтiлдipу жeнiндe жумыс жYpгiзiлeтiн болады деп жоспарланды. Сонымен бipгe, сарапшылардыц багалауы бойынша «2021 жылы тек кана жасанды интеллекпш, сымсыз жeлiлepдi, eceптeуiш жYЙeлepдi гана дамытуга багытталган техникалык, технологиялык жэне багдарламалык шeшiмдep 35%-га артып, 12 млрд. долларды курамак» [3]. Эрине, жасанды интеллект саласына инвестициялаган жэне одан кеш калган мемлекеттер арасында алшактык барган сайын улгайып барады. Ал, ^азакстан бул мэceлeнi сырттай бакылаушы болып калмауы керек.
Сондыктан, осындай багдарламалык кужаттардан кeлiп шыгатын мiндeттepдi аткару Yшiн зац гылымында жасанды интeллeктiнi пайдаланудан туындайтын кептеген сурактардыц басы ашык болып калды. Бул мэселеде жасанды интеллекпш колдану пpоцeciн кукыктык реттеу мэceлeлepi бipiншi орынга шыгып тур. Жасанды интеллекпнщ кукыктык табигаты кандай, оны колдану кандай кукыктык шецбер кeлeмiндe жасалуы тиic, жауапкepшiлiк шаралары кандай болмак, ол кай салаларда езекп болады жэне т.б. сурактар кеп.
Элeмдiк гылымныц соцгы бес жылдагы нeгiзгi даму тенденцияларына шолу жасайтын UNESCO-ныц 2021 жылга арналган гылым бойынша баяндамасында элем елдершщ (193 елден алынган акпарат непзшде) цифрлык жэне экологиялык кауiпciз келешек Yшiн гылымды калай пайдаланып жаткандыгы, жаца технологиялар, жасанды интеллект, Yлкeн деректер коры, блокчейн тYpлi салаларда жацадан колданылып, алга жылжуда екендшне шолу жасалган. Осы баяндамада робототехника мен жасанды интеллект салалары бэршен де каркынды дамып келе жаткандыгына назар аударылган. Мэселен, «2019 жылдыц eзiндe осы eкi такырып аясында 150 мыц гылыми зерттеу жарияланган» [4].
Сонымен бipгe UNESCO жасанды интеллекпш этикалык колдану жeнiндe усынымдар эзipлeгeндiгiн атап eту кажет. Бул усынымдарга сэйкес, жасанды интeллeктiнi пайдалану процесшдеп проблемалар катарына «кукыктык реттеудщ болмауы, осы технологияны дамытудыц накты багдарламасыныц жоктыгы, гeндepлiк тецаздш, мемлекеттер арасындагы экономикалык алшактык, цифрлык дамудагы кeдepгiлep, ыктимал тepic элeумeттiк салдар, коршаган ортага кepi эcepi сиякты кeптeгeн мэселелер жаткызылган жэне олардыц шeшiмiн тез арада табу керектш» [5] баяндалган.
Осындай озык галамдык трендттерден кур калмау Yшiн ^азакстан Республикасыныц гылым саласындагы басты максаты бюджеттен каржыландырылатын гылыми-техникалык жэне инновациялык кызмет cубъeктiлepiнiц нэтижeлiлiгiн арттыру, сондай-ак жумсалатын бюджет каражатыныц тиiмдiлiгiн арттыру болып отыр. Ресми деректерге жYгiнep болсак, ¥лттык гылым баяндамасына (2020) сэйкес, елде 384 гылыми уйым бар, елдщ 1 миллион тургынына 662 галым кeлeдi. Мэселен, «2017 жылы Израильде миллион тургынга шакканда 8250 адам гылыми зерттеулермен айналысса; Данияда - 7897 адам, Швецияда - 7593 адам, Кореяда - 7514 адам, Сингапурда - 6730 адам жэне Жапония 5305 адам» [6].
Жогарыда келпршген фактшер экономикадагы инновациялык cepпiлic пен отандык гылымныц элемдш децгейге шыгуы Yшiн, бip жагынан, жогары бiлiктi гылыми кадрларды кeбeйту, оныц iшiндe жас дарынды галымдарды гылымга тарту кажет екенш кepceтeдi. Осыган байланысты ел Президенп Токаев «алдагы eкi жылда гылымды
каржыландыруды eкi есе, ал 2025 жылга карай ЖЮ-нщ 1%-га дeйiн улгайту туралы тапсырма берд^ ол Yшiн гылымды барлык мемлекетпк емес кeздepдeн каржыландыруды арттыру бойынша шаралар кабылдануда» [7]. Аталган мшдеттерге кол жeткiзу Yшiн ец алдымен, жасанды интeллeктiнi пайдаланудыц улттык зацнамалык базасын калыптастыру аса мацызды екендш ceзciз.
UNESCO-га мYшe 193 мемлекет усынымдар тYpiндeгi жасанды интeллeктiнiц этикалык аcпeктiлepi туралы галамдык ноpмативтiк кужат эзipлeу Yшiн ЮНЕСКО мандатын берген екен. Бул уйымныц гылым мен технология саласындагы зор тэж1рибеа ескерше отырып,
эдeмнщ тYpлi eддepiнeн 24 жeтeкшi cаpапшы бipiгiп 50 мыднан аcтам кoммeнтаpий адып, Fадамдык у^ным жoбаcын [жаcанды интeддeктiнщ этикадык аcпeктiдepi тypады] эзipлeп, oны баpдык мeмдeкeттepгe жoддап Yлгepгeн. Ocындай хадыкаpадык тэжipибeнi ecкepe o^phi^ буд макcаттаpFа ^д жeткiзy Yшiн удттык заднамада бeкiтe oтыpып, икeмдi кукыктык peттey базаcын кадыптаcтыpy зацгepлepгe кoйыдFан бYгiнгi ^ннщ мiндeтi.
¥лттык зацнамадаFы oдкыдыктаpды жаcанды интeддeкт тен жаcанды интeддeкт тeхнoдoгияcы уFымын, ЖИ уFымдаp тYciнiгi шeцбepiн кадыптаcтыpy, каFидаттаpы мeн мiндeттepiн, мeдицина cадаcындаFы кызмeттi пайдаданyшыдаpдьщ дepeктepiнe катыcты купиядыкты cактаy, буд cададаFы кукыктык катынаc катыcyшылаpыньщ кукыктаpы мeн мiндeттepiн, жаyапкepшiдiк шаpалаpын eнгiзe oтыpып жeтiддipy аpкыды кукыктык базаны opныктыpy. Цифpдык тeхнoдoгиядаpдыц ^ш^ген аpтыкшыдыFы бoдcа да кYмэндi мэлiмeттepдi кepceтyi мYмкiн, coндыктан ЖИ каушаздш Yшiн тиiмдi шeшiмдepдi eнгiзгeн eтe мадызды. Сeбeбi иннoвациядык тeхнoдoгиядаp каншама пpoгpeccивтi бoдcа да, oд кукыктык perrey шeцбepiнeн тыc када алмайды.
Иннoвациядаp cадаcындаFы танымад кэciпкep И. Mаcктыц пiкipiншe, мeмдeкeттepгe тым ^ш бoдып кeтпeй туpFанда, жаcанды интeддeктiнi pexrey мэceдeдepiн oйданатын уакыт телдь O^irç айтуынша, «ЖИ адамзатка кауш тeндipyi жэнe бакыдаудан шыFып кeтyi эбдeн мYмкiн» [8]. Mундай пiкipдi жактаyшыдаp катаpында жаcанды интeддeкт cалаcындаFы жeтeкшi Fадымдаpдыц 6ípí С. Раcceл дe баp. Ornirç пiкipiншe «буд тeхнoлoгиялаpды пайдаданyдаFы тэyeкeддepдi азайту Yшiн бipьщFай эдeмдiк нopмативтiк база кажeт, зepттeyшiдep Yшiн тэpтiп epeжeci, каушаздшт камтамаcыз eтeтiн заднаманы кабыддау, нэаддш кeмciтyшiдiккe жoд бepмey cиякты пpoбдeмадаpдыц баcын ашып адуды уметан» [9]. Сoнымeн катаp «жаcанды интeддeкт (artificial intelligence) - ЖИ (AI) автоматты жYЙeдepдiц адам интeддeктiciнiц бeдeк 6íp фyнкциядаpын аткаpyы. Mыcады, epтepeк алыетан тэжipибe жэнe cыpткы эcepдepдi pациoналды таддау нeгiзiндe тиiмдi шeшiмдepдi таддау жэнe кабыддауды бiддipeдi. Интeддeкт дeп мидыд кабыддау, ecкe cактаy жэш баFыттадFан тYPдe бiдiмдi oкy баpыcында тYpдeндipyдi пайдадана oтыpып тэжipибe жэ^ тYpдi жаFдайдаpFа байданыcты адаптациядану нeгiзiндe интeддeктyадды eceптepдi шeшy мYмкiндiгiн айтады [10] дeгeн пiкip дe буд кeзкаpаcты тoдыктыpа тYceдi.
^азакстан Smart Data Ukimet жoбаcы аяcында жаcанды интeддeкт тeхнoдoгияcын KOдданyFа каpай алFашкы кадамдаpды баcтап кeттi. Hазаpбаeв Унивepcитeт базаcында Азия, Еypoпа жэнe Aмepика ^^ама Штаттаpыныц YДгiдepiн ecкepe oтыpып, жаcанды интeддeкт cадаcындаFы удттык элeyeттi дамытyFа баFыттадFан «Акыдды жYЙeдep мeн жаcанды интeддeкт институты» (ISSAI) куpылды [11]. Буд уйымныд Fыдыми-зepттey баFыттаpы «Акыдды 4.0 индустрия», «Акыдды дeнcаyлык cактаy» жэнe «Акыдды eмip» cалалаpына баFыттадFандыFын атап eтy кажeт.
Дeнcаyлык cактаy cадаcында жаcанды интeддeктiнi дамыту eдiмгe дyшаp кыддыpатын дэpiгepдiк катeлiктi бoддыpмайды дeгeн бoджам баp. Ад дэpiгepлiк катeдiк мeдицинада eдiмнiц жYpeк аypyы жэнe катepдi iciктeн ^шнИ Yшiншi opындаFы ceбeбi eкeн. Mыcалы, казipгi уакытта мeдицинадык тYcipiдiмдepдi шынайы уакытта таддау oта жаcаy кeзiндe пайдаданыдуда. Ендi хиpypг жаcанды интeддeктiнiц дэддiгi мeн шапшавды^ы аpкаcында тYcipiлiмдep дepeктepiнe CYЙeнe oтыpып oтаны токтатпай эpeкeт eтe бepyгe мYмкiндiк алады eкeн.
Дeгeнмeн удттык заднамада мeдицина cадаcындаFы жаcанды интeддeктiнiц кукыктык peттeдy мэceдeдepi o^irç даму баFдаpына mece адмай oтыpFандыFын атап eттiк. Mэceлeн, «Хадык дeнcаyдыFы жэнe дeнcаyдык cактаy жYЙeci тypады» ^азакстан Fecпyбдикаcыныц 2020 жыдFы 7 шiддeдeгi кoдeкciндe цифpлык дeнcаyдык cактаyFа аpнадFан 5 баптан туpатын аpнайы таpаy баp. Буд таpаyда пайдаданыдатын нeгiзгi уFымдаpдыц тYciнiктeмeci бepiдгeн. Адайда жаcанды интeддeктiнi пайдалану аpкылы дeнcаyдык cактаy ныcандаpын pe^ey мYДдeм каpаcтыpыдмаFан. 58-бапта цифpдык дeнcаyлык cактаy cyбъeктici peтiндe цифpдык дeнcаyлык cактаy cадаcында кызмeттi жYзeгe а^фатын нeмece кoFамдык катынаcтаpFа тYceтiн жeкe жэнe задды тудFадаp, мeмдeкeттiк opгандаp бeдгiдeнгeн. Ад, 61-бапта
цифрлык денсаулык сактау субъектшершщ жауаптылыгы ^зделген. Осы тарауды ЖИ технологиясын медицинада пайдалану аспектшерш карастыратын баптармен келешекте толыктыруды карастыру кажет деп пайымдаймыз.
Гылыми зерттеу болжамдарына караганда 2030 жылга караганда жасанды интеллект нэтижесшде элeмдiк экономика 15,7 триллион А^Ш долларына дeйiн ecуi мYмкiн. Оныц 40 пайызы eнiмдiлiктi арттыруга, калганы тутынуга кeтeдi. Осы саладагы жeтeкшi галымдардыц бipi Эрик Тополь «Кемел медицина» кiтабында: «Жeтiлдipiлгeн жасанды интеллект дэpiгepлepдi кYндeлiктi кайталанатын усак шаруалардан босатуы мYмкiн. Сонда олар наукастарга кeбipeк кeцiл бeлe алады. Муныц бэpi дэpiгepдiц жумыстан жалыгуын азайтып, медициналык кызмет кepceту сапасын арттырады» [12] - деген пiкip бiлдipeдi жэне ол колдауга турарлык усыныс деп пайымдаймыз. Осы ретте, американдык галым Э. Тополь Экономикалык зерттеулердщ улттык бюросы жYpгiзгeн зерттеу нэтижесш мысалга кeлтipeдi. Оныц корытындысы ^р^т^ндей, дэpiгepдiц наукасты кабылдау кeзiндeгi косымша бip минутыныц eзi аурудыц кайта аскыну мYмкiндiгiн 8 пайызга азайтатын кepiнeдi.
Осы мэселе шeцбepiндe тагы бip мысал peтiндe тургыны нeбэpi 1,3 миллион Эстония мeмлeкeтiнiц блокчейн технологиясын медицина саласында, биржа секторларында, нотариоттарда колдану тэжipибeciн карастыруга болады. eHealth Foundation - электронды медициналык уйым GuardTime-мен cepiктecтiк орнатып, 1 миллионнан астам медициналык жазбаларды кураган. Эр адамныц жеке блоктар ^збеп болады жэне онда пациeнттiц ауруы, ауырган кYнi, емделген кYндep аралыгы, кабылдаган дэpiгep жэне т.б. ауру тарихы сакталады. Мундай жeлiнiц тагы бip жаксы жагы ауруханадагы кезектщ peттiлiгi, мемлекет тарапынан бeлiнгeн каражаттыц кeлeмi, кайда бeлiнгeнi, кандай дэрьдэрмектер алынганы жайлы мэлiмeт кipiктipiлгeн. Эрине, мундай функциялар Эстония елшде колданыста, ал болашак медицина саласын блокчейнмен калай байланыстырган екен? «Жогарыда айтылып eтiлгeн функциялармен катар, болашакта блокчейн технологиясы аясында медикокарта жасалынады. Ягни пациeнттiц бYкiл ауру тарихы жазылады. Сонымен катар пациент дэpiгep кабылдауына автоматтандырылган жYЙeлep аркылы жазылады» [13].
Дегенмен, жасанды интеллекпш жалпы пайдаланудыц да, эcipece оны медициналык салада пайдаланудыц да кукыктык аcпeктiлepi ^азакстан Республикасыныц колданыстагы зацнамасында жан-жактылы реттелмеген. Атап eтугe болатыны тек, «Акпараттандыру туралы» ^азакстан Республикасыныц 2015 жылгы 24 карашадагы Зацында «Акпараттандыру саласындагы катынастарды реттеу нeгiздepi» атты 1-бeлiм дефинициясында eкi тармакшада «54) улттык жасанды интеллект платформасы - деректер жиынтыгын жинауга, eцдeугe, сактау мен таратуга жэне жасанды интеллект саласында кepceтiлeтiн кызметтер усынуга арналган технологиялык платформа; жэне 55) улттык жасанды интеллект платформасыныц операторы— eзiнe бектлген ¥лттык жасанды интеллект платформасыныц дамуы мен жумыс icтeуiн камтамасыз ету жуктелген, ^азакстан Республикасыныц Yкiмeтi айкындайтын зацды тулга;» [14] репнде угымдары бeкiтiлгeн.
Осы Зацныц 13-2-бабында ¥лттык жасанды интеллект платформасы операторыныц кузырет бeлгiлeнгeн, олар мынадай:
1) улттык жасанды интеллект платформасыныц жумыс ютеуш камтамасыз ету;
2) улттык жасанды интеллект платформасын колдап отыру жэне оган жYЙeлiк-техникалык кызмет ^рсету;
3) улттык жасанды интеллект платформасыныц непзшде жасанды интеллект саласындагы ^р^^лепн кызмeттepдi усыну;
4) ашык кeздepдeн алынатын дepeктepдi, "электрондык Yкiмeт" акпараттык-коммуникациялык инфракурылымыныц операторы, сондай-ак акпараттандыру объeктiлepiнiц мeншiк иeлepi мен иeлeнушiлepi усынган дepeктepдi жинау, сактау, eцдeу жэне тарату;
5) ^азакстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес eзгe де функцияларды жYзeгe асыру».
Ягни, ¥лттык жасанды интеллект платформасы операторы жалпыга кол жетiмдi электрондык акпараттык ресурстардыц деректерiнен де алынатын ашык деректермен жумыс iстейтiндiгi белгiлi. Сол аркылы аталган деректер эрi карай пайдаланылуы, кайта жариялануы Yшiн ецдеуден етпестен пайдаланыла беретiн болмак. Бул ретте, ашык деректер авторлы; кукыкпен, баска да бакылау тетiктерiмен шектелмеуi тиiстi. Мемлекеттiк органдар ете Yлкен келемдегi акпаратты ецдейд^ сактайды, олар мемлекетак мекемелердщ мурагатында калады, баска жерлерде пайдаланылмайды. Дегенмен, дурыс пайдалану аркылы бул акпаратты колдану Yлкен табыска кенелтуi мYмкiн. Ашык деректер корыныц мэнi мемлекетiтк органдар мэлiметтерiнщ пайдасыз сакталып турмай, бiрыцFай ресурстар жалпыга кол жетiмдi жарияланымда болуы емес пе.
Бул «жасанды интеллект» терминшщ накты кукыктык реттелуi мен улттык кукык жYЙесiндегi идентификациясына катысты осы саладыгы кукыктык олкылыктардыц орын алгандыгын айгактайды. Дегенмен, ^азакстанда ^азакстан Республикасы Yкiметiнщ 2017 жылгы 12 желтоксандагы № 827 каулысымен бектлген «Цифрлык ^азакстан» атты мемлекеттiк багдарламалык кужат [15] бар, ол 2018-2022 жылдар аралыгында iске асырылуы тшс болатын. Аталган Багдарламаны iске асыруга 108 683 142 мыц тецге келемiнде бюджет каражатын жумсау жоспарланган. Мемлекеттiк багдарламаныц жацартылган редакциясында жасанды интеллекта дамытуды жэне инновациялык экожYЙенi куру сиякты амбициялык максаттар алга койылганмен, бYгiнгi куншц шынайы кершюшде бiздщ когам бул максат-мшдеттердщ элi де болса iске асырылмагандыгына куэ болып отыр. Осы багдарламалык кужат аясында «Казакстан "нелден" бастамайды. 1990-шы жылдары Yдемелi индустриялык-инновациялык дамыту женiндегi мемлекеттiк багдарлама, "Болашак" халыкаралык бiлiм беру багдарламасы бастау алды, 2005 жылы "электрондык Yкiметтiц" калыптасуы басталды. Сондай-ак ^азакстанда инновациялык экожYЙенщ бiркатар элементтерi курылды, Алатау "ИТП" АЭА, "Назарбаев университетi" А^Б жумыс iстеуде, Astana hub халыкаралык технопарк iске косылуда. Елiмiздегi ересектердщ % цифрлык сауаттылыктыц базалык децгешне ие, % астамында интернетке колжетсмдшк бар. Бул Багдарламаны iске асыруда бiздщ басты назарымызда болатындай айтарлыктай база» [15] деп буган дешн де бiркатар багдарламалар болгандыгы алдыга тартылган. Ендiгi кезекте, осы багдарламалык кужаттардыц iске асырылу нэтижесi бойынша халык алдындагы есептшктщ болуын кYтудемiз.
Сонымен, жасанды интеллектiнi езiндiк айрыкша мiндеттерi бар, кYPделi технологияга непзделетш ец жаца акпараттык технология ретшде карастыратын болсак, оныц кукыктык реттелу мэселелерi алдыцгы орынга шыгары сезаз. Себебi, жасанды интеллектiнi пайдалану барысындагы езектi мэселелердщ бiрi жасанды интеллект нэтижелершщ кукыктык режимi, ягни ЖИ кел^рген ыктимал зияндар Yшiн жауапкершшктщ кезделуi. Осы мэселе ЖИ технологиясын iске асыру жолындагы барлык мемлекттер Yшiн мацызды болуда.
^азакстан Республикасыныц Цифрлык даму, корганыс жэне аэрогарыш енеркэсiбi министршщ 2019 жылгы 11 сэуiрдегi № 37/НК буйрыгымен бектлген «Акпараттык-коммуникациялык технологиялар саласындагы басым кызмет тYрлерiнiц тiзбесiн жэне меншшт ендiрiстiц елшемшарттарында» жасанды интеллект технологияларын, курылгылары мен жYЙелерiн эзiрлеу, енпзу, CYЙемелдеу, дамыту, тYлендiру немесе эзiрлеудiц жеке кезецдерi (зерттеу, жобалау (курастыру), техникалык сынау) жэне осындай эзiрлемелердiц нэтижелерiн iске асыру акпараттык-коммуникациялык технологиялар саласындагы басым кызмет турлершщ тсзбесше [16] кiргiзiлген. Осы саладагы нормативтш кукыктык актiлердi эзiрлеудi аталган осы багыттар бойынша бастауды усынамыз.
^азакстан Республикасы Президентшщ жанындагы ^азакстан Республикасында цифрландыруды енгiзу мэселелерi женiндегi комиссияныц 2021 жылгы 19 сэуiрдегi отырысында [17] медициналык саладагы жасанды интеллекпш дамыту мэселелерi талкыланды, кауiпсiздiк пен емiрдi камсыздандыру салаларында цифрлык жобаларды iске асырушы жеке компаниялардыц екiлдерi ез кезкарастарымен белiстi. Жалпы, денсаулык сактау саласын цифрландырудыц архитектурасы медициналык деректер жэне медициналык
кужаттарды кагазсыз баскаруга кeшipугe мYмкiндiк беретш медициналык акпараттык жYЙeнi (МАЖ) eнгiзудi кeздeйдi. ^sipri тацда денсаулык сактау уйымдарында МАЖ eнгiзу Yлeci 87,6% курайды. 2019 жылгы 1 кацтарга дeйiн бул кepceткiштi 100%-ке жетюзу жоспарда бар. Дэpiгepдiц кабылдауына жазылу, зерттеу нэтижeлepiнe жэне peцeптiлepгe кол жетюзу, eмдeлушiлepмeн кepi байланыс та электрондык форматта жYpгiзiлeдi, электронды денсаулык паспорты курылуда. Дэpiгepлep мен орта медицина кызметкерлерш компьютepлiк техникамен жабдыктау 83,1%-тi курайды. Денсаулык сактау уйымдарыныц 51% интернетке косылган. 2021 жылдыц соцына дeйiн бул кepceткiштepдi 100%-ке жетюзу кeздeлгeн. Денсаулык сактау министрлш «1ВМ» компаниясымен бipлece отырып жасанды интеллекпш алдымен онкология саласында сынап кepмeкшi. Мундай жоба Америка, Англия, Германия ceкiлдi элeмнiц 15 елшде енпзшш жатыр екен. Бул жYЙeнiц тиiмдiлiгi сол, наукастыц ауру тарихын, казipгi жалпы жагдайын, сараптамалар корытындыларын багдарламага енпзсе болды, жасанды интеллект сол сэтте элгi адамга кандай емдеу жолы тиiмдi eкeнiн бipнeшe секундтыц iшiндe сараптап айтып береди Бipак онымен кeлicу, кeлicпeу - дэр^ердщ epкiндe. -Интеллектуалдык компьютepлiк багдарлама наукас туралы мэлiмeттepдi бipнeшe секундта eцдeп бepeдi. Эpi галамтордагы сол ауруды емдеу тэciлдepi жeнiндeгi соцгы зepттeулepдi, гылыми дэлелденген макалаларды автоматты тYpдe талдап, соныц нeгiзiндe ауруды емдеудщ жолын нускайтын болады, - дeйдi Республикалык электронды денсаулык сактау орталыгыныц бас директоры Олжас Эбшев. Элбетте, сараптамалык багдарлама сыркатты емдеудщ жолын 100 пайыз ceнiмдiлiкпeн ^рсетш бepeдi десек, агат айткан болар едш. Жалпы медицинаныц eзi - накты гылым емес. Сол сиякты жасанды интеллект те болжамды усыныс кана бepeдi.
Денсаулык сактау саласын цифрландыру шeцбepiндe жасанды интеллект пайдаланылатын ¥лттык сактау корын куру (PACS жYЙe cepвepi) жэне оны барлык децгейлерде eнгiзу жоспарланып отыр. Мэселен, ШЖ^ КМК "Облыстык онкологиялык орталыгы" дepeктepi бойынша, казipгi уакытта CолтYCтiк ^азакстан облысында медициналык бeйнeлepдi сактау жэне тапсыру жYЙeci - PACS енпзшуде [18]. Бул жYЙe медициналык мекемелер арасында мамандандырылган багдарламалык камтамасыз ету жэне сервер ^мепмен Интернет аркылы пациенттердщ зepттeулepiмeн жедел алмасуды уйымдастыру мYмкiндiгiн бepeдi. ЖYЙeнiц жумысы ец алдымен жылдамдыкты арттыруга, сондай-ак пациeнттepдiц бастапкы диагностикасыныц дэлдiгiн, сонымен катар баска медициналык мекемелердеп, калалардагы жэне баска eлдepдeгi мамандардан диагностикалык кецестер алу мYмкiндiгiн арттыруга багытталган. ^азакстандык онкология жэне радиология институтыныц, сондай-ак баска гылыми институттар мен мекемелердщ eкiлдepiмeн пiкip алмасу жэне кYpдeлi жагдайлар бойынша бipлecкeн жумыс - пациента тасымалдамай немесе оныц зерттеулерш электрондык тасымалдагышта жолдауга мYмкiндiк бepeдi. Пациeнттiц КТ, МРТ, рентген жэне баска да кез келген зерттеулер орталык серверге кeлiп тYCкeн сэттен бастап колжeтiмдi болады. Зерттеу кескшшщ сапасы халыкаралык стандарттарга сэйкес, сондай-ак денсаулык жагдайына клиникалык багалау Yшiн диагностикалык болуы мYмкiн.
ЖИ технологиясы кeптeгeн мYмкiндiктepгe алып келетш жол. Мысалы, 2018 жылы «^ытай жасанды интeллeктiнiц дамуына жумсайтын каржы кeлeмi бойынша А^Ш-тан озып, инвестиция ^лемш 12 миллиард А^Ш долларына жeткiзгeн. ^ытай Yкiмeтi 2030 жылга дешн жасанды интeллeктiгe $150 миллиард каржы куюды максат eтiп отыр» [19] екен.
Осы кeзкаpаcтаp тургысынан, ^азакстанда жасанды интeллeктiнi дамытудыц болжамды сатыларын айкындасак.
Бipiншi сатысы: Таяу болашакта жасанды интеллект кукык объeктici peтiндe карастырылатын болады. Жасанды интеллект жумысыныц нэтижeлepi Yшiн осы саладагы оператор жауапты болады.
Екiншi сатысы: Орта мepзiмдi болашакта бipлecкeн ортак жауаптылык нeгiздepi орын алуы жэне жасанды интеллект кукыктык реттеу катынастарына тYcуi мYмкiн.
Yшiншi сатысы: ¥зак мерз1мд1 болашакта виртуальды (цифрлык) кещспкте материалдык ем1рдеп кещспктен тыс кукык субъектiлiк катынастары туындауы мумкш. Бул жагдайда кодификацияланган нормативтш кукыктык акт эз1рлеу мен кабылдау кажет болуы мумкш. Сол аркылы кибер кещспк карым-катынастарыныц субъектшерш зац жауапкершшгше тартудыц тет1ктер1 карастырылады.
Корытындылай келгенде, багдарламалык кужаттардан туындаган басым багыттардыц б1р1 - цифрлык технологияларды жетшд1ру ел1м1зде каркынды журпзшуде. Алайда жасанды интеллектщ когам ем1рше енуше эл1 де болса уакыт керек. Эаресе осы саладагы зацнамалык базаны дайындап алу езектшкке ие. 0кш1шке орай, жасанды интеллект технологиясы Казакстанда калай жэне кандай багытта дамуы мумкш екендш, оныц келешек багдары эл1 де болса айкындалмагандыгы. Эз1рге тек б1рнеше багдарламалык мемлекетпк кужаттар кабылданып, оларды юке асыруга миллиондап бюджет каражаты жумсалып жатканымен жэне осы багдарламалык кужаттарды 1ске асыруга жумсалган шыгын ез максатына жете алмаса да, кукыктык жауапкершшкке тартылып жаткан жауапты тулгалардыц болмауы, оныц когам талкысына туспеу1 сиякты аса курдел1 де езекп проблемалар жеткшкп болып тур эр1 осы орайда жасанды интеллекпш кукыктык реттеу мэселес сол куш басы ашык мэселе болып калуда.
Пайдаланылган цайнар квздер mi3rni
1. Мемлекет басшысыныц 2021 жылгы 1 кыркYйектегi "Халыц бiрлiгi жэне ЖYйелi реформалар - ел еркендеушц берж негЫ" атты Казакстан халцына Жолдауы // «Эдшет» Казакстан Республикасы HopMamuemiK кукыктык актшертц акпараттык-кукыктык ЖYйесi [Memleket basshysyny/ц 2021 zhylsy 1 KyrkYjektegi "На1ук birligi zhэne zhYjeli reformalar - el erkendeuinщ berik negizi" atty Kaza^tan hal^yna Zholdauy // «ddilet» Kaza^tan Respublikasy normativtik цукук$Ук aktilerinщ aкparattyк-к¥кyкtyк zhyjesi]. 2. Казакстан Республикасыныц 2025 жылга дейiнгi улттык даму жоспары. Казакстан Республикасы Президенттц 2018 жылгы 15 ацпандагы № 636Жарлызы // «Эдшет» Казакстан Республикасы нормативтж кукыктык актшертц акпараттык-кукыктык ЖYйесi [Kazaкstan Respublikasyny/ц 2025 zhylsa dejingi у1^к damu zhospary. Kazaкstan Respublikasy Prezidentiniц 2018 zhylsy 15 a^andasy № 636 Zharlysy // «Эdilet» ^za^tan Respublikasy normativtik кщук^ук aktilerinщ aкparattyк-кyкyкtyк zhyjesi].
3. Новая цифровая реальность. Международный форум Digital Almaty// Интернет-ресурс: https://www.kazpravda.kz/articles/view/novaya-tsifrovaya-realnost [Novaja cifrovaja real'nost'. Mezhdunarodnyj forum Digital Almaty//Internet-resurs: https://www.kazpravda.kz/articles/view/novaya-tsifrovaya-realnost]..
4. Доклад ЮНЕСКО по науке (UNESCO Science Report: towards 2030 - Executive Summary), официальный доклад по науке, 2021 год. Интернет-ресурс: https://unesdoc. unesco. org/ark:/48223/pf00003 77250 [Doklad JuNESKO po nauke (UNESCO Science Report: towards 2030 - Executive Summary), oficial'nyj dokladpo nauke, 2021 god. Internet-resurs: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000377250].
5. Интервью программного специалиста Сектора социальных и гуманитарных наук ЮНЕСКО Максим Карлюк «Как искусственный интеллект изменил нашу жизнь и зачем в ЮНЕСКО разработали рекомендации по его этичному использованию?» // Интернет-ресурс: https://news.un.org/ru/story/2020/12/1391632 [Intervju programmnogo specialista Sektora social'nyh i gumanitarnyh nauk JuNESKO Maksim Karljuk «Kak iskusstvennyj intellekt izmenil nashu zhizn' i zachem v JuNESKO razrabotali rekomendacii po ego jetichnomu ispol'zovaniju?» // Internet-resurs: https://news.un.org/ru/story/2020/12/1391632]..
6. Казакстан Республикасы БШм жэне Гылым Министрлт, Казакстан Республикасы ¥лттьщ Еылым Академиясы //Гылым туралы ¥лттык баяндама, Нур-Султан - Алматы, 2020. - 240 б. [^za^tan Respublikasy Bilim zhэne Fylym Ministrligi, ^za^tan Respublikasy ¥1^к Fylym Akademijasy //Fylym turaly ¥1^к bajandama, Nyr-Syltan - Almaty, 2020. - 240 b.].
7. Грантовое финансирование науки как мера поддержки отечественных ученых, 12 апреля 2021 года. Интернет-ресурс: https://primeminister.kz/ru/news/reviews/grantovoe-finansirovanie-nauki-kak-mera-podderzhki-otechestvennyh-uchenyh-1234547 [Grantovoe finansirovanie nauki kak mera podderzhki otechestvennyh uchenyh, 12 aprelja 2021 goda. Internet-resurs: https://primeminister.kz/ru/news/reviews/grantovoe-finansirovanie-nauki-kak-mera-podderzhki-otechestvennyh-uchenyh-1234547].
8. Musk E. We need to Regulate AI before 'it's too Late' [Electronic Resources] / E. Musk. — Mode of access: http://thehill. com/policy/technology/342345-elon-musk-we-need-to-regulate-ai-before-its-too-late
9. Жасанды интеллектке крсцан Yлесiмен танымал британдык компьютертанушы Стюарт Джонатан Рассел //Автор самого известного учебника по искусственному интеллекту - о том, что общего между ИИ и ядерной бомбой. Интернет-ресурс: https://newizv.ru/news/tech/30-10-2021/ [Zhasandy intellektke ^s^n Ylesimen tanymal ЬгШ^ук kompjutertanushy Stjuart Dzhonatan Rassel // Avtor samogo izvestnogo uchebnika po iskusstvennomu intellektu - o tom, chto obshhego mezhdu II i jadernoj bomboj. Internet-resurs: https://newizv.ru/news/tech/30-10-2021/].
10. Хакимова Т.Х. Жасанды unmemeKmi ic ЖYзiнде пайдалану. ИНФОРМАТИКА НЕГ1ЗДЕР1. Республикалыц- гылыми эдicmемелiк журнал. - 2012 ж. - № 1. - 9- 13 бет. [Hakimova T.H. Zhasandy intellekti is zhYzinde pajdalanu. INFORMATIKA NEGIZDERI. Respublikalyv- sylymi adistemelik zhurnal. - 2012 zh. - № 1. -9- 13 bet].
11.Интернет-ресурс: https://strategy2050.kz/ru/news/v-kazakhstane-planiruyut-sozdat-natsionalnvv-klaster-iskusstvennogo-intellekta/ [Internet-resurs: https://strategy2050.kz/ru/news/v-kazakhstane-planiruyut-sozdat-natsionalnyy-klaster-iskusstvennogo-intellekta/].
12.How AI can strengthen doctor-patient connections// https://www.weforum.org/agenda/2019/06/deep-empathy-how-ai-can-strengthen-doctor-patient-connections/
13. Blockchain технологиясы жэне жасанды интеллект // Интернет-ресурс: https://barinbil.kz/[ Blockchain tehnologijasy zhane zhasandy intellekt //Internet-resurs: https://barinbil.kz/].
14. «Ацпараттандыру туралы» Казацстан Республикасыныц 2015 жылгы 24 царашадагы Зацы // Интернет-ресурс: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000418 [«A^parattandyru turaly» Kaza^stan Respublikasyny/ц 2015 zhylsy 24 xprashadasy Za^y //Internet-resurs: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1500000418].
15. "Цифрльщ Казахстан" мемлекеттж багдарламасын бекту туралы» Казацстан Республикасы Yкiметiнiц 2017 жылгы 12 желтоцсандагы № 827 цаулысы// Интернет-ресурс: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000827 ["CifrfyцKaza^stan " memlekettik basdarlamasyn bekitu turaly» KazaKstan Respublikasy Ykimetinщ 2017 zhylsy 12 zhelto^andasy № 827 vaulysy// Internet-resurs: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1700000827].
16. Ацпараттыц-коммуникациялыц технологиялар саласындагы басым цызмет тYрлерiнiц тгзбест жэне меншiктi вндiрicтiц влшемшарттарын беюту туралы Казацстан Республикасыныц Цифрлыц даму, цорганыс жэне аэрогарыш внеркэciбi министртщ 2019 жылгы 11 cэуiрдегi № 37/НК буйрыгы //Интернет-ресурс: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1900018523[Avparattyv-kommunikacijalvv tehnologijalar salasyndasy basym vyzmet tYrlerinщ tizbesin zhane menshikti endiristщ elshemsharttaryn bekitu turaly ^za^stan Respublikasynyц Cifrlyv damu, vprsanys zhane ajerosarysh enerkasibi ministrin^ 2019 zhylsy 11 sauirdegi № 37/ЫК byjrysy //Internet-resurs: https://adilet.zan. kz/kaz/docs/V1900018523].
17. Казацстан Республикасы Президенттщ жанындагы Казацстан Республикасында цифрландыруды енггзу мэcелелерi жвнiндегi комиссияныц 2021 жылгы 19 cэуiрдегi отырысы // https://www. akorda. kz/kz ^azaytan Respublikasy Prezidentinщ zhanyndasy ^zahstan Respublikasynda cifrlandyrudy engizu maseleleri zhenindegi komissijanуц 2021 zhylsy 19 sauirdegi otyrysy // https://www.akorda.kz/kz].
18. «Облыстыц жедел медициналыц квмек орталыгы» ШЖК КМК // https://www.facebook.com/110700973737293/posts/http™wwinformkzrwrach-infekcionist-iz-sko-poluchennaya-nadbavka-horoshaya-podd/165326674941389/ [«Oblystw zhedel medicinal'уц kemek ortalysy» ShZhK KMK // https://www.facebook.com/110700973737293/posts/httpswwwinformkzruvrach-infekcionist-iz-sko-poluchennaya-nadbavka-horoshaya-podd/165326674941389/].
19. Жолдас врубай. Жасанды интеллект деген не жэне оныц адамзатца цаупi цандай? // https://informburo.kz/kaz/zhasandy-intellekt-degen-ne-zhne-ony-adamzata-aup-anday.html [Zholdas erisbaj. Zhasandy intellekt degen ne zhane ony>ц adamzat^p ^pupi црndaj? // https://informburo.kz/kaz/zhasandy-intellekt-degen-ne-zhne-ony-adamzata-aup-anday.html].
