Научная статья на тему 'Жасанды интеллектімен жабдықталған роботтардың құқық субъектілігінің кейбір мәселелері'

Жасанды интеллектімен жабдықталған роботтардың құқық субъектілігінің кейбір мәселелері Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
431
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жасанды интеллект / робот / құқық субъектілік / құқықтық жауапкершілік / электронды тұлға / искусственный интеллект / робот / правосубъектность / правовая ответственность / электронное лицо

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Аяна Тоқсанбайқызы Бекен

Бүгінгі таңда адам өмірінің барлық дерлік салаларына жасанды интеллектісі бар роботтар тарапынан болып жатқан ықпалдың соңғы кездері күннен күнге артуына байланысты жасанды интеллектінің құқық субъектілігі тақырыбы өте өзекті әрі ғылыми тұрғыдан пайымдауды аса қажет етуде. Жасанды интеллектіні қолданудағы туындайтын басты даулы мәселе – жасанды интеллектімен жабдықталған машина әрекеті нәтижесінде пайда болуы ықтимал теріс салдар үшін заңды жауапкершілікті анықтау проблемасы. Мақалада жасанды интеллектіге тән сипаттамалар келтіріліп, оған құқық субъектілікті беру мүмкіндігі мен орындылығы тұрғысынан қазіргі кездегі жай-күйіне шолу жасалған. Берілген мақала аталған машиналардың әрекеті салдарынан туындайтын құқықтық жауапкершілікті анықтаудың проблемалық мәселелеріне жан-жақты тоқталады. Сонымен қатар, мақала шеңберінде жасанды интеллектінің іс жүзінде адамға зиян тигізген шынайы жағдайлар мен цифрлы технологиялардың қарқынды дамуы мен жасанды интеллектінің жаппай енгізілуіне орай келешекте сөзсіз орын алатын жағдайлар келтірілген. Мақалада жасанды интеллект әрекеті үшін жауапты тұлғалар ретінде мынадай санаттарды бөліп қарастыру ұсынылады: роботтың өзі, құрастырушы, бағдарламашы, бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеуші компания, өндіруші зауыт, иесі, роботты заңсыз иемдену немесе зиян келтіруге қайта бағдарламалау орын алған жағдайда үшінші тұлға. Жасанды интеллект ұғымы да, оның қызметін құқықтық реттеу мәселелері де Қазақстан Республикасының заңнамасында бекітілмеген. Белгіленген проблемаға қатысты жағдайға қатысты шолуға жүргізілген талдауға сәйкес робот құқығы аясындағы тиісті терминологияны әзірлеу, жасанды интеллект қатысуымен болатын құқықтық қарым-қатынастар қатысушыларының нақты құқықтарын, міндеттері мен жауапкершілігін анықтау мәселелеріне тиісінше мән беру қажет. Сонымен қатар, мақалада теория мен практика тұрғысынан барынша толық талдау жүргізуге талпыныс жасалды. Тақырыпты зерттеу барысында беделді шетелдік теоретиктердің көзқарастары ұсынылып, еуропалық практикаға да тиісті назар аударылды. Мақала жасанды интеллектінің құқық субъектілігі мәселесі тақырыбымен айналысатын ғалым-заңгерлердің, практиктердің назарына ұсынылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПРАВОСУБЪЕКТНОСТИ РОБОТОВ, ОСНАЩЕННЫХ ИСКУССТВЕННЫМ ИНТЕЛЛЕКТОМ

На сегодняшний день тема правосубъектности искусственного интеллекта весьма актуальна и заслуживает научного осмысления в силу того, что все больше и больше сфер человеческой жизни подвергаются влиянию со стороны роботов с искусственным интеллектом. Основным спорным моментом в использовании искусственного интеллекта является вопрос определения юридической ответственности за возможные негативные последствия, которые могут наступить в результате действий машины, оснащенной с искусственным интеллектом. В статье дана характеристика искусственного интеллекта, представлен обзор современного состояния искусственного интеллекта с позиции возможности и рациональности предоставления ему правосубъектности. Данная статья раскрывает проблемные вопросы определения правовой ответственности за наступление вреда действиями таких машин. Вместе с тем в рамках статьи приведены реальные случаи причинения человеку негативных последствий искусственным интеллектом, а также рассмотрены ситуации, которые неизбежны в будущем в силу интенсивного развития цифровых технологий и повсеместного внедрения искусственного интеллекта. В статье в качестве лиц, ответственных за действия искусственного интеллекта предлагается рассмотреть следующие категории: изобретатель, программист, компания – разработчик программного обеспечения, завод-изготовитель, собственник, третье лицо в случае его перепрограммирования на причинение вреда. Понятие искусственного интеллекта в законодательстве Республики Казахстан отсутствует, равно как и вопросы правового регулирования деятельности такого интеллекта. Анализ обзора текущей ситуации по обозначенной проблеме демонстрирует высокую степень необходимости уделить должное внимание вопросам разработки соответствующей терминологии в сфере робоправа, определения четких прав, обязанностей и ответственности участников правоотношений с использованием искусственного интеллекта. Вместе с тем в статье предпринята попытка дать максимально полный анализ с позиции теории и практики. В ходе исследования темы приведены мнения авторитетных зарубежных теоретиков, а также уделено отдельное внимание европейской практике. Статья рекомендована для юристов-ученых, практиков, людей интересующихся вопросами правосубъектности искусственного интеллекта.

Текст научной работы на тему «Жасанды интеллектімен жабдықталған роботтардың құқық субъектілігінің кейбір мәселелері»

УДК 34

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ1МЕН ЖАБДЬЩТАЛГАН РОБОТТАРДЬЩ Ц¥Б;ЬЩ СУБЪЕКТ1Л1Г1НЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1

Аяна То^санбай^ызы Бекен

Казацстан Республикасы Зацнама жэне цуцыцтыц ацпарат институтыныц Азаматтъщ, азаматтъщ процестт зацнама жэне атцарушылыц ic ЖYргiзу бвлiмiнiц ага зылыми ^irnemKepi, КазГЗУуниверситеттщ PhD докторанты, зац зылымдарыныц магиcmpi; Нур-Султан ц., Казацстан Республикасы; e-mail: ayana_utegenova@mail.ru.

Tyüíh свздер: жасанды интеллект; робот; цуцыц субъектшк; цуцыцтыц жауапкершшк; электронды тулга.

Аннотация. БYгiнгi тацда адам вмipiнiц барлыц дерлт салаларына жасанды интеллек-mici бар роботтар тарапынан болып жатцан ыцпалдыц соцгы кeздepi куннен ку.нге артуына байланысты жасанды интеллектШц цуцыц cубъeкmiлiгi тацырыбы вте взeкmi эpi гылыми тургыдан пайымдауды аса цажет етуде. Жасанды интеллектШ цолданудагы туындайтын басты даулы мэселе - жасанды инmeллeкmiмeн жабдыцталган машина эpeкemi нэтижестде пайда болуы ыцтимал mepic салдар Yшiн зацды жауапкepшiлiкmi аныцтау проблемасы.

Мацалада жасанды интеллектг тэн сипаттамалар кeлmipiлiп, оган цуцыц субъекттк-mi беру мYмкiндiгi мен орындылыгы тургысынан цазipгi кeздeгi жай-кушне шолу жасалган. Бершген мацала аталган машиналардыц эpeкemi салдарынан туындайтын цуцыцтыц жауап-кepшiлiкmi аныцтаудыц проблемалыц мэселелерте жан-жацты тоцталады. Сонымен цатар, мацала шецбертде жасанды интеллектШц ic жузтде адамга зиян mигiзгeн шынайы жагдай-лар мен цифрлы технологиялардыц царцынды дамуы мен жасанды интеллекттщ жаппай ен-гiзiлуiнe орай келешекте свзЫз орын алатын жагдайлар кeлmipiлгeн.

Мацалада жасанды интеллект эpeкemi ушт жауапты тулгаларреттде мынадай санат-тарды бвлт царастыру усынылады: роботтыц esi, цурастырушы, багдарламашы, багдарла-малыц цамтамасыз emудi эзipлeушi компания, вндipушi зауыт, rnci, роботты зацсыз иемдену немесе зиян кeлmipугe цайта багдарламалау орын алган жагдайда Yшiншi тулга.

Жасанды интеллект угымы да, оныц цызметт цуцыцтыц реттеу мэceлeлepi де Ка-зацстан Республикасыныц зацнамасында беттшмеген. Белгшенген проблемага цатысты жагдайга цатысты шолуга ЖYpгiзiлгeн талдауга сэйкес робот цуцыгы аясындагы mrncmi терминологияны эзipлeу, жасанды интеллект цатысуымен болатын цуцыцтыц царым-цаты-настар цатысушыларыныц нацты цуцыцтарын, мiндemmepi мен жауапкершытн аныцтау мэceлeлepiнe тишнше мэн беру цажет.

Сонымен цатар, мацалада теория мен практика тургысынан барынша толыц талдау ЖYpгiзугe талпыныс жасалды. Тацырыпты зерттеу барысында бeдeлдi шетелдт теоретик-тердщ квзцарастары усынылып, еуропалыц практикага да mrncmi назар аударылды.

Мацала жасанды интеллектШц цуцыц cубъeкmiлiгi мэселеЫ тацырыбымен айналысатын галым-зацгерлердщ, практиктердщ назарына усынылады.

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ПРАВОСУБЪЕКТНОСТИ РОБОТОВ, ОСНАЩЕННЫХ ИСКУССТВЕННЫМ ИНТЕЛЛЕКТОМ

Бекен Аяна То^санбай^ызы

Старший научный сотрудник отдела гражданского, гражданско-процессуального законодательства и исполнительного производства

Института законодательства и правовой информации Республики Казахстан, докторант PhD Университета КазГЮУ, магистр юридических наук, г. Нур-Султан, Республика Казахстан; e-mail: ayana_utegenova@mail.ru.

Ключевые слова: искусственный интеллект; робот; правосубъектность; правовая ответственность; электронное лицо.

Аннотация. На сегодняшний день тема правосубъектности искусственного интеллекта весьма актуальна и заслуживает научного осмысления в силу того, что все больше и боль-

ше сфер человеческой жизни подвергаются влиянию со стороны роботов с искусственным интеллектом. Основным спорным моментом в использовании искусственного интеллекта является вопрос определения юридической ответственности за возможные негативные последствия, которые могут наступить в результате действий машины, оснащенной с искусственным интеллектом.

В статье дана характеристика искусственного интеллекта, представлен обзор современного состояния искусственного интеллекта с позиции возможности и рациональности предоставления ему правосубъектности. Данная статья раскрывает проблемные вопросы определения правовой ответственности за наступление вреда действиями таких машин. Вместе с тем в рамках статьи приведены реальные случаи причинения человеку негативных последствий искусственным интеллектом, а также рассмотрены ситуации, которые неизбежны в будущем в силу интенсивного развития цифровых технологий и повсеместного внедрения искусственного интеллекта. В статье в качестве лиц, ответственных за действия искусственного интеллекта предлагается рассмотреть следующие категории: изобретатель, программист, компания - разработчик программного обеспечения, завод-изготовитель, собственник, третье лицо в случае его перепрограммирования на причинение вреда.

Понятие искусственного интеллекта в законодательстве Республики Казахстан отсутствует, равно как и вопросы правового регулирования деятельности такого интеллекта. Анализ обзора текущей ситуации по обозначенной проблеме демонстрирует высокую степень необходимости уделить должное внимание вопросам разработки соответствующей терминологии в сфере робоправа, определения четких прав, обязанностей и ответственности участников правоотношений с использованием искусственного интеллекта.

Вместе с тем в статье предпринята попытка дать максимально полный анализ с позиции теории и практики. В ходе исследования темы приведены мнения авторитетных зарубежных теоретиков, а также уделено отдельное внимание европейской практике.

Статья рекомендована для юристов-ученых, практиков, людей интересующихся вопросами правосубъектности искусственного интеллекта.

CERTAIN ISSUES OF THE LEGAL PERSONALITY OF ROBOTS WITH ARTIFICIAL INTELLIGENCE

Ayana Beken

Senior researcher of Civil, civil procedural legislation and executive proceedings department of the Institute of Legislation and Legal Information of the Republic of Kazakhstan, PhD student at KazGUU University, Master of legal sciences; Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan; e-mail: ayana_utegenova@mail.ru.

Keywords: artificial intelligence; robot; legal personality; legal liability; electronic person.

Abstract. Today, the topic of legal personality of artificial intelligence (AI) tends to be relevant and deserves scientific reflection due to the fact that more and more areas of human life are influenced by robots with AI. The main controversial point in the use of artificial intelligence appears to be the question of determining the legal liability for possible negative consequences that may occur as a result of the actions of a machine equipped with AI.

This article gives a characteristic for AI, presents the general overview of the current state of AI from the perspective of the possibility and rationality of giving a legal personality to it. The problematic issues of determining legal liability for harm caused by the actions of such machines are revealed in the article as well. At the same time, the article provides real cases of negative effects to humans caused by AI, as well as situations that are unavoidable in the future due to the intensive development of digital technologies and the widespread introduction of AI. The article proposes to consider the following categories of persons that could be regarded as responsible for the actions of AI: inventor, programmer, software company, manufacturing plant, the owner, a third person in case of reprogramming it to cause harm.

The concept of AI as well as the issues of its legal regulation are absent in the legislation of the Republic of Kazakhstan. The analysis conducted on the review of the current situation with the identified problem demonstrates a high degree of need to pay due attention to the development of appropriate terminology in the field of robot law, setting clear rights, obligations and responsibilities for participants taking part in legal relations using AI.

At the same time, the article attempts to give the most complete analysis from the standpoint

of theory and practice. In this regard within the research conducted upon the topic the views of authoritative foreign theorists are given in the article, along with that special attention is paid to European practice.

The article is recommendedfor legal scholars, practitioners and people interested in issues of the legal personality of artificial intelligence.

^аз1рп тацда бYкiл дYние жYзiнде цифрлы технологиялар шарыктап даму Yстiнде, соньщ бiрi - жасанды интеллект. Жасанды интеллект адамзат eмiрiшц барлык салаларына дерлш элсш-элсш енуде.

Зацнамалык базага келер болсак, бYгiн-гi кYнi бiркатар шет елдердщ, атап айтканда, А^Ш, Жапония, ^ытай, Ощуспк Корея жэне ¥лыбританияныц зацдары мен зацга тэуелдi актшершде негiзiнен жасанды интеллектiнi эзiрлеу мен eндiру, табыс табу мэселелерiне баса назар аударылган. Мэселен, 2008ж. Ко-реяда кабылданган «Акылды роботтарды да-мыту жэне тарату туралы» зац 2016 жылгы eндiрiс децгейiн 80%-га кeтерiп, елге 4 млрд доллар каражат экелдi1.

Бул ретте, жасанды интеллекты колда-нуга бакылау орнатуды кукыктык реттеу, сон-дай-ак робот адамга зиян келтiрген жагдай-дагы к¥кыктык жауапкершiлiк мэселелерi назардан тыс калып отыр. Алайда, казiрдiц езшде жасанды интеллектiмен жабдыкталган роботтарды колданудыц элемдiк тэжiрибесiн-де орын алган олардыц ыктимал каупiн керсе-тетш прецеденттер аз емес. Мысалы, 1997ж. пошта роботы эйел адам аягын басып eтiп, оны шкафта камап койган. 2014ж. Ганноверде 44 жасар адам басына жогарыдан робот босата салган болат бeрене кулап тускен. Одан баска, Германиядагы CURPAS орталыгыныц басшы-сы Уве Майнберг атап eткендей, егер дрон жY-пн тYсiрiп алып, ол жYк жерге емес, адамныц басына тYCкен жагдайда, жауапкершiлiк кiмге артылуы тиiс [1]? Жакын келешекте жолда-рымызда eздiгiнен жYретiн автокeлiктердiц тарауымен ондай жагдайлардыц бурынгыдан да арта тYсуi болжануда. Бул жагдайда келесi сурактар орынды: «Жолда болган кeлiк апаты Yшiн кiм кiнэлi? Мундай жагдайда робот не iстеуi керек? Ол кабылдайтын шешiмдердiц негiзiнде кандай моральдык жэне кукыктык нормалар жатуы тшс?».

Бул ретте, жасанды интеллектiмен жабдыкталган роботтыц eзiне багдарламамен жYктелген алгоритм шецбершде гана эрекет ете алуын естен шыгармаган жeн. Ягни бел-гiлi бiр жагдай орын алган кездеп роботтыц басшылыкка алатын эдептшк жэне кукык нормалары оныц курастырушысыныц максат-тары мен мшдеттерше тiкелей тэуелдi. Осы-лайша, жасанды интеллект, бiр жагынан, жап-пай кырып-жою куралы ретiнде автономды

кару бола алса, екiншi жагынан, гылым мен техниканыц eрлеуiне жэрдемдесе алады.

Жогарыда айтылып eткендей, келешекте роботтардыц адамдар eмiрiне эсерi бурынгы-дан да элдекайда арта тYсерi сeзсiз. Осы орай-да накты кшэлЫ айкындауга тура келетiн, роботтар катысуымен болатын адамдар Yшiн кауiптi жагдайлар туындауы алдыцгы мы-салдардан-ак анык. Сол себептi галымдар арасында ерекше кызу талкыланып жаткан мэселе - роботтыц кукык субъекпс ретiнде танылу мYмкiндiгi. Оныц астарында кYнi бY-гiнге дейiн шешiмiн таба алмай келе жаткан келесi сурактар жатыр: «Жасанды интеллекть ге кукыктар бершуге тиiс пе жэне накты кандай кукыктар?», «Жасанды интеллект тара-пынан келтiрiлген зиян Yшiн юм жэне кандай тYрде жауап беруге тшс?».

Технологиялар дамыган сайын жасанды интеллектшщ кYPделене тYсуiне жэне кещнен колданыска ене бастауына байланысты «кез келген шешiмдi кабылдайтын акыргы субъект - адам» деген iргелi тужырым уакыт eте келе eзектiлiгiн жогалтуда. Ал бул, eз кезегiнен, тагы да зацды жауапкершiлiктi белгiлеу мэсе-лесiн кeтередi [2].

Б¥¥-ныц Халыкаралык сауда кукыгы жeнiндегi комиссиясы хатшылыгыныц халыкаралык шарттарда электронды куралдар-ды колдану туралы тYсiндiрме хатында былай делiнген: «машина eцдеп шыгарган кез келген хабарлама Yшiн жауапкершшкп компьютердi багдарламалаган тулга (жеке, зацды) ^теруге тиiс» (12-бап) [3, 383].

Джон Байерс машиналар эрекетi Yшiн жа-уапкершiлiктi айкындау проблемасыныц осы уакытка дейiн бiржакты жэне дэстYрлi тYPде шешiлiп келгендiгiн атап eтедi. Мундай машина оны иемденушi не баскарушы тулганыц куралы ретшде карастырылатын болган. Ма-шинаныц жеке жауапкершшгше немесе оныц кукык субъектшгше катысты еш сурак туын-дамайтын, себебi бурын машиналар автономды немесе жартылай автономды кызметтi жY-зеге асыра алмайтын едi [4, 8].

^аз1рп кYнi жасанды интеллектшщ келес негiзгi сипаттамалары оныц кукык субъектш-гiн жэне eз эрекет! Yшiн зацды жауапкершiлiк кeтеру кабшетш аныктау проблемасыныц eзектiлiгiн арттыра тYсуде:

- автономдылык жэне eзiн-eзi уйымда-стыру;

1 Intelligent robots development and distribution promotion act //http://elaw.klri.re.kr/eng_mobile/viewer.do?hseq=1 7399&type=sogan&key=l3. MYгiну MepsiMi: 02.12.19.

- Yйренуге жэне ез бетiмен Yйренуге бей-iмдiк;

- зерделi ойлауга жэне соган сэйкес мь нез-к^лык керсетуге бешмдж.

Б^л касиеттердщ Yйлесуi ендiрушi немесе багдарламашы о баста кездемеген эрекеттердщ жасалу ыктималдыгын арттырады [5, 14].

Дж. Балкиннщ пайымдауынша, жасанды интеллект ез эрекет Yшiн дербес жауапкер-шiлiк кетере алмайды жэне к¥кьщ субъек-тiлiкке ие бола алмайды делк, б^л жагдайда жауапкершшктщ тшсл субъектiсiн айкын-дауга катысты езге проблема туындайды, се-бебi жасанды интеллект кызметш реттеу мен баскаруга катысатын т^лгалар шецберi тым аукымды. Мэселен, олардыц катарына иелер, операторлар, жобалаушылар жаткызылуы мYмкiн. Егер жауапкершшкл олардыц ара-сында белу мYмкiндiгiн карастыратын болсак, онда м^ндай т^лгалар кшэсыныц децгешн, э^ресе олардыц зиян келтiрiлуi мYмкiн екенiн бiлгендiгiн дэлелдеу киынга согатын жагдайда, аныктау проблемасы туындайды [6, 52].

Теорияда жасанды интеллект эрекет зи-янды салдарга экеп соккан жагдайда, оныц жауапкершiлiгiн (кылмыстык жауапкершшк-тi коса алганда) аныктаудыц келесi негiзгi мо-дельдерiн белiп карастырады:

- жасанды интеллект кшэыз ретiнде, к^кык б^зушы колындагы к¥рал есебiнде ка-растырылатын модель;

- «табиги ыктимал салдар моделЬ), оган сэйкес жасанды интеллектiнiц эрекетi езш багдарламалаудыц табиги, кисынды, зац-дылыкка сай, ыктимал салдары ретiнде бага-ланады. Сонымен катар, аталмыш модель шецбершде машинаны багдарламалаган т^лга кызметтк немкдаайлылык таныткан болып есептеледi;

- жасанды интеллектшщ ез эрекетi Yшiн дербес тiкелей жауапкершiлiк кетеруiн кездейтш модель [7, 133].

Берiлген модельдердi кабылдау мен iске асыруэртYрлiзацнамалыкэдiс-тэсiлдерменша-ралардыц колданылуын кажет ететiндiгi сезсiз.

Р. Линес пен Ф.Люсиверо пайымдауынша, жасанды интеллект, непзшен, зацды т^ргы-дан алып карайтын болсак, к¥рал ретшде ка-растырылуга тиiс. Сэйкесiнше, м^ндай кезка-рас шецберiнде аталмыш жасанды интеллект эрекет Yшiн зацды жауапкершшк жYктелетiн жэне оныц эрекетi зац талаптарына сай бо-луын камтамасыз ететiн накты т^лга болуга тию [8, 16].

Берiлген модель дэстYрлi эрi кецiнен та-раган модель болып табылады. Оны iске асыру колданыстагы зацнамага айтарлыктай т^жырымдамалык сипаты бар езгерiстер ен-гiзудi кажет етпейдь

Сезсiз, жасанды интеллектiнi ез эрекет Yшiн зацды жауапкершiлiкке тарту мYмкiн-

дiгi туралы мэселе оныц к¥кык субъектiлiгiн аныктау мэселесiмен тшелей байланысты, жэне б^л такырып гылыми теория жYзiнде казiргi кезде ерекше пiкiр-талас тудыруда.

Мэселен, Н. Невеянс айтуынша, толык к^кык субъектiлiкке ие автономды роботтар идеясы мYлдем орынсыз болып табылады. Аталган такырыпты зерттей келе, Н. Невеянс жасанды интеллеклге крък субъектiлiктi бере отырып, бiз оны адамга лайыктауга ты-рысатынымызды атап етедi. Мэселен, мысал ретшде ол жануарлар кръктарын коргаушы-ларды келтiредi. Олардыц пiкiрiнше, кейбiр жануарлар - рухани азап пен рефлексияны сезше алатын саналы тiршiлiк иелер^ оларды жансыз заттардан ерекшелейтiнi де осы каси-еттер. Жасанды интеллектшщ ыктимал крък субъектiлiгi санамен не сезiмдермен байланысты болуы мYмкiн емес, сэйкесiнше, оган к^кык субъектшк берудiц жалгыз гана макса-ты ез эрекетi Yшiн жауапкершiлiк кетеру ка-бiлетiн беру болып табылады [9, 15].

Алайда П. Асароныц пЫрше жYгiнсек, к^кык субъектiлiк т^жырымыныц кейбiр аспектiлерiн т^лга ^гымына толык жауап бер-мейтiн субъектiлерге катысты колдануга бола-ды. Ягни оган сэйкес жасанды интеллект квази крък субъектшкке ие бола алатын субъек-тiлер ретiнде карастырылуга жатады [10, 3].

Жасанды интеллектшщ к¥кык субъектш-пн зацды не жеке т^лга к¥кык субъектшпмен салыстыру зацды т^ргыдан, шын мэншде, ки-сынсыз, себеб1 Н. Невеянс айтуынша, соцгы аталгандардыц кызметшщ ар жагында калай да накты адамдар т^ратыны мецзелед1 жэне зацды т^лга б^л адамдардыц калауынан тыс ездтнен шеш1м кабылдап, эрекет ету1 мYмкiн емес [9, 16].

Жасанды интеллеклге кейбiр шектеулi к^кыктар берiп, мiндеттер жYктеу оган жалпы толык к¥кык субъектiлiк беру Yшiн емес, бел-гiлi бiр саладагы кандай да бiр максаттарга кол жетюзу Yшiн iске асырылуы тию, мэселен, кылмысты тергеу барысында смартфонда ор-натылган виртуалды кемекшi аркылы алына-тын аудио жазбаларга кол же™дшк туралы мэселе козгалатын жагдайда [11, 11].

Осылайша, бiркатар авторлардыц пЫрь не CYЙенсек, жасанды интеллеклге ква-зи-к^кыктар беру кезiнде оларга шынайы к^кыктар беру туралы емес, колданыстагы зацдарды колдануды жецiлдетуге багытталган зацды фикция жайлы сез болмак.

Б^л ретте, жасанды интеллектiге бойында шынайы т^лгага тэн касиеттердiц жоктыгына карамастан, белгiлi бiр накты салаларда же-келеген к¥кыктар мен белгш бiр квази к¥кык субъектiлiк берiлуi мYмкiн болса да, кылмыстык жауапкершшкл аныктау саласында ро-ботта езшдк сана жок болуына байланысты б^л мYмкiн емес.

Жасанды интеллект езшщ зиянды эре-

кетшщ салдарын шынайы эрi толык кeлемде тYсiне алмайды. Бул, eз кезегiнен, кылмыстыц субъективт жагыныц болмауына, демек, кыл-мыс курамыныц да болмауына экеп согады.

Осылайша, жасанды интеллектiнiц дербес жауапкершшш мэселесi бYгiнгi кYнi тыгы-рыкка тiрелiп, шешiмiн таба алмауда, себебi кылмыстык жэне экiмшiлiк жауапкершiлiк шараларын жасанды интеллектiге колдану мYмкiн емес.

Мэселен, Г. Халлеви жасанды интеллек-тш кылмыстык жауапкершiлiкке тарту мYм-кiндiгiн карастыра келе, мундагы басты мэселе кукык бузушылыктыц субъективтi жагыныц болуы екендiгiн ерекше атап eтедi [12, 178].

Тiптi жасанды интеллекпш катал жауап-кершiлiкке тартканныц eзiнде бул кылмыстык жазалаудыц максаттарына толык кол жеткiзудi камтамасыз ете алмайды, себебi жасанды интеллект eзiнiц жауапкершiлiкке тартылу фак-тiсiне гана бола тYзеле алмайды, ал ыктимал жазалау шарасыныц мерзiмi мен катацдыгы оныц кейiнгi бурыс эрекетiнiц алдын ала алмайды, eйткенi жасанды интеллект Yшiн мун-дай шаралардыц еш мэн-мацызы жок.

Дегенмен, жасанды интеллекпмен жабдыкталган робот келтiрген зиян Yшiн кукыктык жауапкершiлiк мэселесiн шешуде-гi алгашкы кадам ретiнде 2017 ж. акпандагы «Робот техникасы туралы азаматтык кукык нормалары» атты Европарламент карарыныц кабылдануын келтiруге болады. Аталмыш ку-жат акылды машиналарды пркеудщ жалпы еуропалык жYЙесiн енгiзудi усынады, ягни роботтарга жеке тiркеу нeмiрлерi берiле оты-рып, олар арнайы тiзiлiмге енгiзiлетiн болады. Осы нeмiр негiзiнде роботтарды олардыц eн-дiрушiсi, иесi жэне зиян келтiрiлген жагдайда eтемакы тeлеу шарттары туралы деректердi кeру аркылы аныктауга мYмкiндiк туады. Роботтарды есепке алу мен бакылау жYргiзу кызметiн CYЙемелдеу максатында робот техникасы жэне жасанды интеллект жeнiндегi ма-мандандырылган агенттiк куру жоспарлануда.

Будан баска, кабылданган карар робот кел-тiрген зиян Yшiн жауапкершiлiктi сактанды-руды енгiзудi адздейдь Осындай тэуекелдердi мiндеттi сактандыру зардап шегушi тарапка eзiне тиесiлi eтемакы мeлшерiн алуына мYм-кiндiк беред^ ал зиян сактандырумен камтыл-

майтын жагдайда, резервтiк eтемакы коры-ныц колданылу мYмкiндiгi кeзделген [13, 43].

^азакстан Республикасыныц жасанды интеллект саласындагы зацнамасыныц казiргi жай-кYЙiне келер болсак, бYгiнгi тацда ол ка-нагаттанарлыктай багага лайык емес. «Эдшет» ^азакстан Республикасыныц нормативтiк кукыктык актшершщ акпараттык-кукыктык жYЙесi кeрсеткендей, «робот», «робот техникасы» сeздерi тек бiрнеше зацнамалык жэне зацга тэуелдi актшерде кездеседi. Мэселен, ^азакстан Республикасыныц 2012 жылгы 16 акпандагы «Эскери кызмет жэне эскери кызметшiлердiц мэртебесi туралы» Зацы2, ^азакстан Республикасы Бiлiм жэне гылым министрiнiц 2019 жылгы 26 шшдедеп № 334 «^азакстан Республикасы Бшм жэне гылым министрiнiц кейбiр буйрыктарына eзгерiстер мен толыктырулар енпзу туралы» буйрыгы3. Осы орайда, робот кукыгын калыптастыру-дагы басты кедерп - осы саладагы арнайы зац терминологиясыныц жоктыгы. «Жасанды интеллект» угымы да зацдастыруды кажет етедь Жасанды интеллектiнiц жэне жалпы акпа-раттандырудыц барлык жетiстiктерiне кара-мастан, халыкаралык кауымдастык дэл казiр белпаздш кYЙ кешуде. МYмкiн болашакта жасанды интеллектшщ халыкаралык катынастар Yшiн мацызды фактiлер мен салдар жиын-тыгына бага бере отырып, саяси шешiмдердiц кабылдануына эсер ете алатындай сэттiц де куэсi болармыз. Алайда, мундагы басты мэселе - каншалыкты элемдш кауымдастык соган дайын жэне нэтижесi кeцiлден шыгатындай болар ма екен. Осы орайда, сeзсiз, роботтарды пайдаланудан туындайтын жагдай каты-сушыларыныц мiндеттерi мен жауапкершшш мэселес жакын келешекте жаппай шешшуге, жекелеген зацнамалык актiлермен аныкта-луга жэне кукыктык реттелуге тиiс. Бул ретте, казiргi тацда жаца технологиялар мен дэсгур-лi кукыктыц есю конструкциялары арасын-дагы орта тецгерiмдi айкындап, болашактагы ыктимал eзгерiстер Yшiн де орын калдыру кажет. БYгiнгi кYнгi теория мен практикадагы кeзкарастар iшiндегi ец абзалы эзiрлеушiлер, жасанды интеллекпш колданушылар мен тех-нологияныц eзi арасындагы жауапкершiлiк аймактарын накты ажырата алатын кукыктык реттеу тетшн калыптастыру iспеттес.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Ирискина Е.Н., Беляков К.О. Правовые аспекты гражданско-правовой ответственности за причинение вреда действиями Робота как квазисубъекта гражданско-правовых отношений //Гуманитарная информатика. 2016. №10. URL: https://cyberleninka.ru/articleM/pravovye-aspekty-grazhdansko-pmvovoy-otvetstvennosti-za-prichinenie-vreda-deystviyami-mbota-kak-kvazisubekta-gmzhdansko-pmvovyh (ЖYгiну мерзгмг: 02.12.2019);

2 Эдшет» А^Ж. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1200000561. Жугту мерзiмi: 02.12.19.

3 Эдшет» А^Ж. http://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1900019105. Жугту мерзiмi: 02.12.19.

2. Ethically Aligned Design: A Vision for Prioritizing Human Well-being with Autonomous and Intelligent Systems Version 2 / The IEEE Global Initiative on Ethics of Autonomous and Intelligent Systems // <https://standards.ieee.org/develop/indconn/ec/ead_law.pdf>. - P. 92 (Жуггну мерзгмг: 02.12.2019);

3. Cerka P., Grigiene J., Sirbikyte G. Liability for damages caused by artificial intelligence // Computer Law & Security Review. - 2015, June. - Vol. 31. - Issue 3. - P. 376-389;

4. Buyers J. Liability Issues in Autonomous and Semi-Autonomous systems // < https://www. osborneclarke.com/media/filer_public/c9/73/c973bc5c-cef0-4e45-8554-f6f90f396256/itech_law.pdf >. 2015 (Жуггну мерзгмг: 02.12.2019);

5. Редькина А.И. Концепция автономности в праве: теоретический аспект //Право и образование. 2016. № 11. С. 13-21;

6. Balkin J.B. The Path of Robotics Law // California Law Review. 2015, June. Vol. 6. P. 45-60;

7. Морхат П.М. Искусственный интеллект: правовой взгляд: Научная монография / РОО «Институт государственно-конфессиональных отношений и права». - М. : Буки Веди, 2017. C. 258;

8. Leenes R., Lucivero F. Laws on Robots, Laws by Robots, Laws in Robots: Regulating Robot Behaviour by Design // Law, Innovation and Technology (2014) 6(2) LIT 194-222;

9. Nevejans N. European civil law rules in robotics: study / Policy Department for «Citizens' Rights and Constitutional Affairs», European Parliament's Committee on Legal Affairs // < https://www.europarl.europa.eu/ RegData/etudes/STUD/2016/571379/IP0L_STU(2016)571379_EN.pdf>. 2016.34p. (ЖугтумерзМ: 02.12.2019);

10. Asaro P.M. Robots and Responsibility from a Legal Perspective // < http://peterasaro.org/writing/ ASAR0%20Legal%20Perspective.pdf >. 5p. (Жугну мерзгмг: 02.12.2019);

11. Artificial Intelligence and the Legal Profession / The Law Society's Horizon Scanning programme //< https://www.lawsociety.org.uk/support-services/research-trends/horizon-scanning/artificial-intelligence/ >. 2017. 14p. (Жу,гну мерзгмг: 02.12.2019);

12. Hallevy G. The criminal liability of artificial intelligence entities - from science fiction to legal social control // Akron Intellectual Property Journal. - 2010. - Vol. 4. - P. 171-201;

13. Цуканова Е.Ю. Правовые аспекты ответственности за причинение вреда роботом с искусственным интеллектом / Е.Ю. Цуканова, О.Р. Скопенко // Вопросы российского и международного права. 2018. Т. 8, № 4А. С. 42-48.

REFERENCES

1. Iriskina E.N., Beljakov K.O. Pravovye aspekty grazhdansko-pravovoj otvetstvennosti za prichinenie vreda dejstvijami Robota kak kvazisub#ekta grazhdansko-pravovyh otnoshenij // Gumanitarnaja informatika. 2016. №10. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/pravovye-aspekty-grazhdansko-pravovoy-otvetstvennosti-za-prichinenie-vreda-deystviyami-robota-kak-kvazisubekta-grazhdansko-pravovyh (ihyginu merzimi: 02.12.2019);

2. Ethically Aligned Design: A Vision for Prioritizing Human Well-being with Autonomous and Intelligent Systems Version 2 / The IEEE Global Initiative on Ethics of Autonomous and Intelligent Systems // <https://standards.ieee.org/develop/indconn/ec/ead_law.pdf>. - P. 92 (ZhYginu merzimi: 02.12.2019);

3. Cerka P., Grigiene J., Sirbikyte G. Liability for damages caused by artificial intelligence // Computer Law & Security Review. - 2015, June. - Vol. 31. - Issue 3. - P. 376-389;

4. Buyers J. Liability Issues in Autonomous and Semi-Autonomous systems // < https://www. osborneclarke.com/media/filer_public/c9/73/c973bc5c-cef0-4e45-8554-f6f90f396256/itech_law.pdf >. 2015 (ZhYginu merzimi: 02.12.2019);

5. Red'kina A.I. Koncepcija avtonomnosti v prave: teoreticheskij aspekt // Pravo i obrazovanie. 2016. № 11. S. 13-21;

6. Balkin J.B. The Path of Robotics Law // California Law Review. 2015, June. Vol. 6. P. 45-60;

7. Morhat P.M. Iskusstvennyj intellekt: pravovoj vzgljad: Nauchnaja monografija / ROO «Institut gosudarstvenno-konfessional'nyh otnoshenij i prava». - M. : Buki Vedi, 2017. C. 258;

8. Leenes R., Lucivero F. Laws on Robots, Laws by Robots, Laws in Robots: Regulating Robot Behaviour by Design // Law, Innovation and Technology (2014) 6(2) LIT 194-222;

9. Nevejans N. European civil law rules in robotics: study / Policy Department for «Citizens' Rights and Constitutional Affairs», European Parliament's Committee on Legal Affairs // < https://www.europarl.europa.eu/ RegData/etudes/STUD/2016/571379/IP0L_STU(2016)571379_EN.pdf >. 2016. 34p. (Zhyginu merzimi: 02.12.2019);

10. Asaro P.M. Robots and Responsibility from a Legal Perspective // < http://peterasaro.org/writing/ ASAR0%20Legal%20Perspective.pdf >. 5 p. (Zhyginu merzimi: 02.12.2019);

11. Artificial Intelligence and the Legal Profession / The Law Society's Horizon Scanning programme //< https://www.lawsociety.org.uk/support-services/research-trends/horizon-scanning/artificial-intelligence/ >. 2017. 14p. (Zhyginu merzimi: 02.12.2019);

12. Hallevy G. The criminal liability of artificial intelligence entities - from science fiction to legal social control // Akron Intellectual Property Journal. - 2010. - Vol. 4. - P. 171-201;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

13. Cukanova E.Ju. Pravovye aspekty otvetstvennosti zaprichinenie vreda robotom s iskusstvennym intellektom /E.Ju. Cukanova, O.R. Skopenko // Voprosy rossijskogo i mezhdunarodnogo prava. 2018. T. 8, № 4A. S. 42-48.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.