CC BY
0ЭОЖ 37.373.6
ОРТА МЕКТЕПТЕ МЕХАНИКАДАН ¥ЙЫМДАСТЫРУДЫ ЖЕТ1ЛД1РУ
МЭСЕЛЕЛЕР1
¥ЛЬЩБЕК Б, ПЕРДЕБЕКОВ Д
Э.Жэшбеков атындагы О^ПУ, 1502-11 оку тобы - студенттерi.,
Б.К.РАХАШЕВ
Э.Жэнiбеков атындагы О^ПУ., ф-м.г.к.,ага окытушы Шымкент, ^азакстан
^азiрri уакытта бшм берудщ сэттiлiгi кандай факторларга байланысты екенiне кeбiрек назар аударыла бастады. Кептеген галымдар балага эсер ететш ортаны зерттеуге кiрiстi. Эр автор бшм беру ортасы жэне оньщ сипаттамалары туралы ез кезкарасын усынды. Бiлiм беру ортасына алгашкылардыц бiрi болып Л.С.Выготский. Ол езшщ "педагогикалык психология" кiтабында адам "табигатпен тек коршаган орта аркылы гана емес карым-катынас жасайды жэне осыган байланысты коршаган орта адамныц мшез-кулкын аныктайтын жэне орнататын мацызды факторга айналады"деп жазды. Бул коршаган орта адамныц жеке басын жэне жалпы адамзат тарихын калыптастыруда мацызды екенiн бiлдiредi. Л.С. Выготскийдiц айтуы бойынша тэрбие мен окыту-бул дурыс шартты рефлекстердщ калыптасуы [8].
Эрi карай бул теорияны А. Н.Леонтьев дамытып, жетiлдiрдi. Ол пэндiк iс-эрекет сиякты категорияны енгiздi жэне ол аркылы адамныц коршаган ортамен езара эрекеттесу курылымын тYсiндiруге тырысты. 1990 жылдардан кешн жеке тулганы калыптастыру мен бшм беру ортасы арасындагы байланысты тYсiнгiсi келетiн кептеген зерттеушiлер пайда болды. И. М. ¥лановская ез кезегшде В.А. Ясвин сиякты бiлiм беру ортасы (ОС) деп мектептщ ортасын тYсiндi. Сондыктан ол ОЖ-ны мектептердщ максатты багыттары бойынша жiктеудi усынды: балаларга багытталган жэне багдарланбаган. Бiрiншi топта бiлiм беру, "гуманистiк", "дамытушылык" жэне "тэрбиелiк" мектептер ерекшеленедi. Окыту мектебi оларды алу тэсiлiне тэуелдi емес накты бiлiмдi калыптастырады. "Гуманиспк" мектепте балага ыцгайлы атмосфера курылады.
Бул муFалiмнiц жеке касиеттерiне, ата-аналардыц мектеп eмiрiне катысуына, эртYрлi сабактардан тыс сабактарды eткiзуге жэне муFалiм мен окушылардыц бейресми карым-катынас мYмкiндiгiне байланысты. "Дамытушы" мектеп окушыныц муFалiммен еркiн карым-катынасы аркылы балалардыц окуFа деген iзденiс-зерттеу кызыFушылыFын калыптастырады. "Тэрбиелеу" мектебi тэртiптiк талаптар аркылы окушылардыц элеуметлк колайлы мшез-кулык формаларын калыптастыруFа баFытталFан. БалаларFа баFдарланбаFан мектептер беделдi арттыруFа баFытталFан, мундай мекемелер балаFа кажеттi бшм бермейдь ^азiрri педагогикалык психология окушыныц бшм беру ортасымен езара эрекеттесуш Yш негiзгi теория шецберiнде карастырады: оку iс-эрекетiнiц теориясы, дамытушылык окыту, акыл-ой эрекеттерiн кезец-кезецiмен калыптастыру. Бшм беру ортасында келесi процестер жYредi: теориялык бiлiмдi игеру, проблемалык жаFдайларды шешу, элеуметтiк-мэдени тэжiрибенi жинактау жэне окушыныц психикалык дамуы. "Адам-бiлiм беру ортасы" жYЙесiнiц серпiндiлiгi окушыныц дамуы Yшiн кажеттi шарт болып табылады. Осы мэлiметтердiц барлыFына CYЙене отырып, М.В.Григорьева "бiлiм беру ортасы '^ымы жэне казiргi заманFы отандык педагогикалык психологиядаFы бiлiм беру ортасыныц модельдерГ' макаласында келесi аныктаманы бередi: "бшм беру ортасы дегенiмiз-когнитивтi, эмоционалды, коммуникативт жэне тутастай алFанда субъективтi-тулFалык камтамасыз ететiн педагогикалык, психологиялык жэне уйымдастырушылык жаFдайлар мен эсерлер жYЙесi KOFамныц максаттарын ескере отырып, окушыныц табети жэне жас ерекшелiктерiне карай дамуы " [11, б.10].
Окушыныц бшм беру ортасымен езара apeKeTTecyi оку ю-эрекетш, тэрбие мен дамуды жYзеге асыру процесiнде жYредi. Бiлiм беру ортасы мен окушыньщ езара эрекеттесу процестершщ сапалы мазмуны мен аракатынасы жэне оныц оку жагдайына бейiмделyi езектi мэселе болып кала бередi. Окыту эдютершщ ерекше мацыздылыгын А.В.Луначарский де атап ета. Ол былай деп жазды: "бул окыту эдiсiне байланысты, ол баланыц зерiгyiн коздырады ма, окыту баланыц миыныц бетiнде ешкандай i3 калдырмай сыргып кете ме, элде керiсiнше, бул окыту куанышпен кабылданады, балалар ойыныныц белiгi ретiнде, балалар емiрiнiц бiр белiгi ретiнде, баланыц психикасымен бiрiктiрiледi, болады оныц ет мен каны. Сабак беру эдiсiне байланысты, сынып сабактарга ауыр жумыс ретшде карайды жэне олардыц балалык шактагы тiршiлiгiн еркелiк пен каверз тYрiнде салыстырады ма, элде бул сынып кызыкты жумыстыц бiрлiгiмен дэнекерленiп, олардыц жетекшiсiне ризашылык бiлдiретiн достыкка бой алдырады ма" [25, 308-бет]. Окушыларга болып жаткан кубылыстардыц мэнiн тYсiнyге кемектесетш окыту эдiстерiнiц бiрi-зертханалык жумыс. "
Зертхана", "зертханалык" терминдерi (лат. labor-Ецбек, жумыс, киындык; laboro-ецбек ету, тырысу, киындык, камкорлык, киындыктарды жецу) гылыми жэне емiрлiк мiндеттердi шешудщ жолдары мен куралдарын табу Yшiн психикалык жэне физикалык кYш-жiгердi колданумен байланысты. Дидактикада зертханалык жумыс окыту эдiсi ретiнде де, формасы ретшде де карастырылады Зертханалык жумыс-окушылар муFалiмнiц басшылыгымен жэне белгiлi бiр жоспар бойынша пэн бойынша теориялык материалды бекiтy Yшiн тапсырмаларды орындайтын окыту эдiсi. Зертханалык жумыс зерттеу элементшщ болуын болжайды.
Зертханалык жумыс - Ю.К. Бабанский окыту эдiсi ретшде карастырады, оныц негiзгi функциясы оку процесшде бакылау мен езiн-езi бакылауды куру болып табылады жэне шеспе функциялар-уйымдастырушылык-танымдык, ынталандырушы, мотивациялык жэне реттеу кызмет [31].
В. А. Бойынша Сластенин - бул педагогикалык процестщ тиiмдiлiгiн бакылау эдiсi. Зертханалык жумыс-материалдык объектiлермен жумыс iстеyдiц практикалык даFдыларын алyFа баFытталFан окыту нысаны. Т.И. Шамованыц айтуынша, зертханалык жумыстарды орындау кезiнде келесi максаттар койылады: жаца бiлiмдi игеру, бiлiмдi бекiтy, ДаFдылар мен даFдыларды калыптастыру [42]. Практикалык сабак жеке де, окушылар тобымен де еткiзiледi.
Зертханалык жумыстыц мшдеттерг
- бiлiмдi практикада колдану;
- емiрде жэне жумыста кажеттi практикалык бшм мен даFдыларды калыптастыру;
- окушылардыц кэсiби баFдарланyына ыкпал ету;
- ецбеккорлык, табандылык, ецбеккорлык, максаттылык сиякты жеке касиеттердi дамытады.
Зертханалык жумыстыц функциялары:
1) окыту (оку материалын игеру процесiн жеделдетед^;
2) дамыту (киялды, есте сактауды, кецiстiктiк ойлауды, шыFармашылыкты, зейiндi дамытады);
3)тэрбиелеу (эртYрлi мiнез-кулык ерекшелiктерiне эсер етедг уйымшылдык, жаyапкершiлiк, дербестiк жэне т. б.);
4) мотивациялык-ынталандырушы (бiлiм алушыларды белсендi зерттеу жэне оку акпаратын кайта куру женiндегi кызметке косу Yшiн жаFдай жасайды, бул танымдык кызметтi жандандырады);
МуFалiм зертханалык жумыстарды орындау эдiсiн кестеде керсетiлген тармактарFа CYЙене отырып тацдайды жэне ол Yшiн ец оцтайлы нусканы тацдайды. Бул тацдаyFа кептеген факторлар эсер етедг тацдалFан эдiстiц сабактыц максатына сэйкестш, окушылардыц белгiлi бiр кезецде материалды кабылдаyFа дайындыFы, эксперименттiц мазмуны. Зертханалык эксперимента орындаудыц бiр немесе баска эдiсiн тацдай отырып, муFалiм непзшен эр жумыс окушылардыц эксперименттiк дайынды^ына баFдарламалык талаптардыц орындалуын
камтамасыз eTyi керек, дэлiрек айтсак, окытуды эр окушыныц жакын дамуы аясында уйымдастырган жен.
ПАЙДАЛАНАГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. PASCO [Электронный ресурс]. URL: https://www.pasco.com/physics/ (Дата обращения: 20.03.2019).
2. Relab Point [Электронный ресурс]. URL: http://www.relab.ru/ company/ (Дата обращения: 20.03.2019).
3. Абдулов Р.М., Абдулова Е.В. Использование современных технических средств в исследовательской и проектной деятельности в процессе обучения // Педагогическое образование в России. - 2014. - №1. - С. 135-140.
