Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ'

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
25
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инклюзив / инклюзив таълим / шахс / психолог / дефектолог / корректсия

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — М.К. Ержанова

Ушбу мақолада инклюзив таълим ва унинг республикамиздаги тадбиқ этилиш масалалари ҳақида таъкидлаб ўтилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН ШАРОИТИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МАСАЛАЛАРИ»

ЦОРАЦАЛПОГИСТОН ШАРОИТИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМНИ ЖОРИЙ ЭТИШ

МАСАЛАЛАРИ М.К. Ержанова

НДПИ, ассистент-укитувчи https://doi.org/10.5281/zenodo.10658931

Аннотатсия. Ушбу мацолада инклюзив таълим ваунингреспубликамиздаги тадбщ этилиш масалалари уацида таъкидлаб утилган

Калит сузлар: инклюзив, инклюзив таълим, шахс, психолог, дефектолог, корректсия

Abstract. This article focuses on inclusive education and its implementation in the country

Keywords: инслусиве, инслусиве эдусатион, персоналитй, псйчологист, дефестологист, соррестион

Утган йиллар мобайнида давлатимиз томонидан ногиронларни реабилитатсия килишга мулжалланган давлат дастури ва ушбу дастурга асослаб ишлаб чикилган бир катор тадбирлар, миллий ифтихоримиз, комусимиз булган-Конститутсиямизда, Давлат ва жамият этим, ногирон, имконияти чекланган болаларни махсус тарбиялаш ва укитишни таъминлаш, жамиятимизда усиб келаётган ёш авлоднинг бир кисми булган имконияти чекланган болаларнинг соглиги, таълим-тарбияси масалаларига жиддий ахдмият берилаётганлигининг ёркин далилидир.

Хуш, «ногирон», «имконияти чекланган» деганда биз кандай болалар тоифасини тушунамиз?

«Узбекистон Республикасида ногиронларни ижтимоий х,имоя килиш тугрисида» ги ^онунга мувофик жисмоний ва аклий нуксонлари мавжуд булган ва шу нуксонлар туфайли турмуш фаолияти чекланганлиги сабабли ижтимоий х,имоя ва ёрдамга мух,тож булган шахс ногирон ёки имконияти чекланган деб х,исобланади. Х,ар кандай шахснинг турмуш фаолияти чекланганлиги унинг уз-узига хизмат килиши, юриши, хдётда уз ёълини топа олиши, эшитиши, мулокот килиши, шунингдек мех,нат билан шугулланиш кобилиятини тулик ёки кисман ёъкотганлиги билан белгиланади. Шундай тоифадаги болаларга гамхурлик килиш, уларнинг хдётда уз уринларини топишларига, турмушга мослашишларига ёрдам бериш х,ар бир инсоннинг бурчи булиши керак.

Бунинг учун бизда имконияти чекланган болаларни соглом болалар билан укитиш дастури яъни инклюзив таълим дастури жорий этилган.

Инклюзив таълим узи нима? Инклюзив таълимда-имконияти чекланган болани эмас, балки тизимни узгартириш зарур. Бу таълим бундай болаларнинг имкониятларини, индивидуал психологик узлаштириш хусусиятларини х,исобга олган х,олда соглом болалар билан бирга укитишни х,исобга олади. «Инклюзив» сузининг маъноси -тенглик деган маънони англатади. Бу жойда тенглик тушунчаси имконияти чекланган болаларга булган назар соглом болаларга каратилган имкониятлардек булишидадир. Айнан шу сабаб инклюзив таълимнинг максади- имконияти чекланган болаларни соглом болалар катори, соглом тенгкурлари орасида улар билан бирга кушиб укитишдан иборат.

Инклюзив таълим жорий этилган мамлакатлар тажрибасидан маълумки, мазкур тизимда иккала томон-алох,ида ёрдамга мух,тож яъни, имконияти чекланган болалар х,ам, соглом болалар х,ам узаро манфаатдор буладилар. Имконияти чекланган болалар умумтаълим мактабларида укир эканлар, узларини камситилган х,олда х,ис килмайдилар,

улар узларини шу жамоанинг тулаконли аъзоси эканликларини англайдилар. Окибатда узларини хурмат килишлари, яшашга булган ишонч ва умидлари ортади. Соглом болалар эса жамият хар хил тушунчалардан, турли дунёкарашдаги тенгдошларидан иборат эканлигига куникадилар, ёрдамга мухтож дустларига кумак бераётганлигидан мамнунлик туйгусини хис этадилар.

Интегратсиялашган инклюзив таълим мунозарали тушунча хисобланади. Бу таълимнинг ижобий ва салбий томонлари мавжуд. Ижобий томони шундан иборатки, имконияти чекланган болалар интегратсиялашган таълимга кура «яккаланиб» укитилиш холатидан холи буладилар. Салбий томонларига карайдиган булсак, умумтаълим мактабларида махсус интегратсиялашган таълимга кура кулайликларнинг этарли эмаслиги, чекланганлигини курамиз. Шундай экан куз унгимизда бир канча саволлар тугилиши табиий. Умумтаълим мактаблари имконияти чекланган болаларни укитишга тайёрми? Имконияти чекланган болаларга махсус психолого-педагогик ёрдам курсатишга «укитувчи» шайми?

Кейинги 10-15 йил мобайнида имконияти чекланган болаларни ижтимоий куллаш, таълим тизими ва мазмунини кайта куриб чикиш, уни хозирги замон талаблари даражасида янада такомиллаштириш масалари бугунги кунгача долзарб муаммо булиб келмокда. Бундай болаларни илк ёшдан бошлаб таълимга тайёрлаш, тиббий-психолого-педагогик ёрдамларни умумий ташкил этган холда олиб бориш масалаларига диккат каратилмокда. Имконияти чекланган болаларни уз имконияти ва кобилияти даражасида умумий ва махсус корректсион таълим олиши соглом тенгдошлари орасида интегратсия килиниши, инклюзив таълим контсептсиясини амалиётга янада кенгрок тадбик этиш масалалари халкаро микёсида, шунингдек, Узбекистонда хам кенг таргибот килиб келинмокда. Узбекистон республикамизда хам бу борада кадамлар мавжуд.

Халкаро микёсдаги дастлабки кадамлар 1990 йил Джомпсен (Таиланд) да жуда мухим умумжахон Конферентсияси булиб утди. Бу Конферентсияда «Таълим хамма учун» умумжахон Декларатсияси кабул килинди. Мазкур Декларатсия хар бир боланинг тулаконли ва мукаммал таълим тарбия олишини кафолатлайди. «Таълим хамма учун» Умумжахон Декларатсиясини дунёнинг 155 дан ортик Давлат хукуматлари ва 150 дан ортик нодавлат ташкилотлари эътироф этдилар. Таълим хамма учун максадларини янада мукаммал амалга оширилишини кафолатлаш максадида 1994 йил 7-10 июнъ кунлари Саламанка (Испания) да иккинчи умум жахон конферентсияси булиб утди. Унда «Саламанка баёноти ва иш фаолият режаси» ишлаб чикилди. Саламанка баёноти ва иш фаолият режасининг асосий этакчи тамоийили шундан иборатки мактаблар барча болаларни уларнинг жисмоний, аклий, ижтимоий, хиссий, тил ва бошка хусусиятлардан катъий назар таълимга кабул килишлари лозим. Саламанка баёноти ва иш фаолияти режасининг ишлаб чикилиши жахон микиёсида «Таълим хамма учун» мазмунидаги сиёсат илгари сурилиб махсус ихтиёжли болаларни умумтаълим тизими шароитида укитишнинг ёъллари белгилаб берилди. Аммо бу Янги таълим тизимининг мазмун-мохиятини янада аникрок ишлаб чикиш, мукаммал хукукий-мёърий асосларини яратиш ва бу таълим тизимини бутун дунё мамлакатлари жорий этиш лозим эди. Шунинг учун хам 2000 йилнинг 26-28-апрелъ кунлари таълим тугрисидаги халкаро форум катнашчилари томонидан «Дакар харакат дастури»ни кабул килдилар. Бу харакат дастури бундан 10 йил олдин кабул килинган таълим хамма учун 1990-йилдаги («Джомпен») умумжахон декларатсиясини эътироф этдилар. Дакар харакат дастурига кушилган барча давлатлар

2002-йилга кадар таълим хамма учун миллий режасини тузиб, 2015-йилга кадар бу таълим тизимини тулик жорий этиши лозим деб топилди. Ушбу харакат режаси таркибига кирувчи давлатларнинг барчаси «хар бир жамиятга ва хар бир инсонга» шиори остида барча инсонлар ва болалар таълимини тулаконли таъминлаш мажбуриятларини оладилар. Дакар харакат дастурида «Таълим хавфсиз сифатли болани соглигини химоя килиб, мустахкамлайдиган хамма учун бирдек, инклюзив тарзда ва барча зарурий ресурслар билан таъминланган булиши лозим». Укитувчилар савияси ва укув режалар «Таълим хамма учун» максадига жавоб бериши керак деб белгиланган. «Таълим хамма учун» дастури талабларининг асл мохияти хам бирорта бола, шу жумладан рухий ва жисмоний ривожланишида камчилиги булган болалар хам таълимдан четда колмаслигидадир.

Ушбу маколани ёзиш мобайнида урганиб чикилган маълумотларни тахлил килиш баробарида ^оракалпогистон Республикасида ушбу таълим дастурининг амалга оширилишида бир канчаа кузга куринарли ишлар амалга оширилмокда. Нукус шахрида ва туманларда инклюзив таълимга мулжалланган мактаблар фаолият бошлаганДозирда республика буйича 15 та мактабларда ушбу дастурни амалша ошириш назарда тутилган. Халк таълими вазирлиги томонидан тушунтириш ишлари ва семинарлар ташкил этилган аммо шундай булсада бу ишларнинг амалга оширишда баъзи бир кийинчиликлар мавжудлигини англадик.

Улар куйидагилардан иборат:

-Мактаб жамоасидаги педагогик жамоа яъни ^оракалпогистон шароитидаги барча инклюзивга мулжалланган мактабларда таълимни тулик амалга оширилмаётганлиги;

- Инклюзив таълим дастури билан унинг мазмуни билан педагог кадрларнинг тулик таниш булмаганлиги;

- Укитувчиларнинг (фан) психологик жихатдан тайёр эмаслиги (уларда куркинч хисси мавжуд);

-Инклюзив таълим консепсиясини амалга оширишда мактаб оила хамкорлигининг юлга куйилмаганлиги;

- Мактаб шароити ва жамоасининг ушбу таълимга психологик тайёр эмаслиги;

- Шунингдек синфдаги соглом болаларнинг психологик томондан тайёргарлигининг сустлиги (синфга келган имконияти чекланган болалар устидан кулмаслиги, менсимаслиги каби сифатларнинг тарбияланмаганлиги);

- Мутахассис кадрларнинг билан таъминланмаганлик (укитувчи-дефектолог ва ёрдамчи ресурс укитувчилар);

-ушбу кадрларнинг урнини босувчи мактаб укитувчиларида амалий куникмаларининг ёъклиги;

-Уй шароитида укитилаётган ва инклюзив таълим дастурига мувофик болаларнинг мактаб таълимига жалб этилмаётганлиги, агарда имконияти тулик имкониятга эга булса албатта;

- Чекка ёки баъзи мактаб худудида яшаётган айрим нуксонга эга болаларнинг таълимга умуман жалб этилмаганлиги (ота-оналарнинг болаларининг нуксонини яширишлари);

- педагогик-психологик ташхис натижалардаги айрим хато камчиликлар,

- Инклюзив таълим буйича мактабларда методик ёрдамнинг ёъклиги ва хоказо;

Юкорида курсатилган муаммоларни бартараф этиш учун айни ^оракалпогистон

шароитида бизнинг фикримизга куйидаги ишларни амалга ошириш лозим (зарур).

- Оммавий ва махсус таълим муассалари уртасидаги тусикларни ёъкотиш, интегратсион таълимни тадбик этиш;

- Янги курилган оилаларга ногиронлик муаммолари хдкида тушунчалар бериш, х,ар бир махдллада яшовчи имконияти чекланган болаларни аниклаш;

- Ногирон, имконияти чекланган болаларни аниклаш ишларини янада яхширок ёълга куйиш;

- Имконияти чекланган фарзандлари булган оилалар эх,тиёжларини, талабларини урганиш;

- Ота-оналар учун махсус методик адабиётларни яратиш ва нашрдан чикариш;

- Ривожланишида нуксони булган болаларни тарбиялаш сохдсида халкаро хдмкорликни ташкил этиш;

- Оила хдмкорлигида жисмоний, рух,ий ривожланишида камчилиги бор болаларни ижтимоий мех,натга жалб этиш, умумий ва техникавий билим даражасини оширишлари, умумий, олий, урта ва техникавий билим даражасини оширишлари, умумий, олий, урта ва махсус маълумот олишларига ёрдам бериш;

- Оилада имконияти чекланган болаларга ота-оналари х,ох,ишига кура махсус муассасалар билан хдмкорликда оммавий мактаб ёки мактабгача таълим муассасаларига интегратсиялашга ёрдам бериш;

- Имконияти чекланган болаларни жамиятимиз равнак топишига узининг кичкинагина х,иссасини уз мех,нати оркали кушишига имкон яратиб бериш;

-Инклюзив таълим тушунчасининг унинг мазмун-мох,ияти ва максадини янада самаралирок тадбик этиш;

Юкорида келтирилган ишларни амалга ошириш оркали биз жамиятимиздаги барча болалар, жумладан имконияти чекланган болаларнинг жамиятимизнинг тулаконли аъзоси деб билиб, жамиятимиз ривожига уз х,иссасини кушиб, хдётда уз урнини топишга имкон яратган буламиз. Дархдкикат жамиятимиз олдига сурган гоянинг узи х,ам ушбу максадларда уз ифодасини топган.

REFERENCES

1. 1.Л.Р.Муминова Инклюзив таълимнинг назарий ва амалий асослари (монография)Т.,2018 йил

2. 2.Р.Ш.Шомахмудова "Махсус ва инклюзив таълим" услбий кулланма. Тошкент 2011й.

3. Л.Р. Муминова Инклюзив таълим. Дастур. Т., 2014

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.