Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИЛИШИ'

ЎЗБЕКИСТОН УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
237
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ижтимоийлашув / ижтимоий иш / инклюзия / инсон ҳуқуқлари / бола ҳуқуқлари / жисмоний ногиронлигик / ақлий ногиронлик / имконияти чекланганлик / қобилият / Социализация / социальная работа / инклюзия / права человека / права ребенка / физическая инвалидность / умственная отсталость / инвалидность / способность.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Абдурахмонова, М., Имомова, Н., Абдурахмонов, А.

Ушбу мақолада инсон, айниқса ногиронлиги бўлган шахсларга, жумладан болалар ва ёшларга сиёсий, ижтимоий, иқтисодий ҳамда маданий ҳаётида фаол иштирок этиши учун зарур ҳуқуқий, ташкилий шарт-шароитлар яратиш ва уларни ривожлантиришда пассив ҳамда актив интеграциясини муҳимлиги, шунингдек, алоҳида таълим эҳтиёжлари бўлган болаларни қўллаб-қувватлаш ҳақида инклюзив таълимдаги инклюзивликни баҳолашда, асосан инклюзияни қуйидаги: ногиронлиги бўлган ўқувчилар, сурункали касалликларга чалинган болалар, стрессга учраган оилалар фарзандлари, ҳомиладор ўқувчи қизлар ва ёш оналар тоифаларига алоҳида эьтибор қаратиш зарурлиги кабилар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ СИСТЕМЫ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ УЗБЕКИСТАНА

В данной статье раскрывается важность пассивной и активной интеграции в создании и развитии необходимых правовых и организационных условий для людей, особенно инвалидов, в том числе детей и молодежи, для активного участия в их политической, социальной, экономической и культурной жизни, как а также поддержка детей с особыми образовательными потребностями. В оценке включения в инклюзивное образование в основном подчеркивается необходимость уделять особое внимание категориям обучающихся с ограниченными возможностями здоровья, детям с хроническими заболеваниями, детям из стрессовых семей, беременным школьницам и молодым матерям.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИЛИШИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

УЗБЕКИСТОН УМУМТАЪЛИМ МАКТАБЛАРИДА ИНКЛЮЗИВ ТАЪЛИМ ТИЗИМИНИ РИВОЖЛАНТИРИЛИШИ

Ушбу мацолада инсон, айницса ногиронлиги булган шахсларга, жумладан болалар ва ёшларга сиёсий, ижтимоий, ицтисодий уамда маданий уаётида фаол иштирок этиши учун зарур ууцуций, ташкилий шарт-шароитлар яратиш ва уларни ривожлантиришда пассив уамда актив интеграциясини мууимлиги, шунингдек, алоуида таълим эутиёжлари булган болаларни цуллаб-цувватлаш уацида инклюзив таълимдаги инклюзивликни бауолашда, асосан инклюзияни цуйидаги: ногиронлиги булган уцувчилар, сурункали касалликларга чалинган болалар, стрессга учраган оилалар фарзандлари, уомиладор уцувчи цизлар ва ёш оналар тоифаларига алоуида эътибор царатиш зарурлиги кабилар ёритилган.

Калит сузлар. Ижтимоийлашув, ижтимоий иш, инклюзия, инсон ууцуцлари, бола ууцуцлари, жисмоний ногиронлигик, ацлий ногиронлик, имконияти чекланганлик, цобилият

В данной статье раскрывается важность пассивной и активной интеграции в создании и развитии необходимых правовых и организационных условий для людей, особенно инвалидов, в том числе детей и молодежи, для активного участия в их политической, социальной, экономической и культурной жизни, как а также поддержка детей с особыми образовательными потребностями. В оценке включения в инклюзивное образование в основном подчеркивается необходимость уделять особое

М. Абдурахмонова

Фаргона давлат университети доценти, и.ф.н. manzura. abdurahmonova@mail. ru Н.Имомова

Фаргона давлат университети катта укитувчиси (PhD)

А.Абдурахмонов Фаргона давлат университети ижтимоий иш йуналиши магистранти

АННОТАЦИЯ

РАЗВИТИЕ СИСТЕМЫ ИНКЛЮЗИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ УЗБЕКИСТАНА

АННОТАЦИЯ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

внимание категориям обучающихся с ограниченными возможностями здоровья, детям с хроническими заболеваниями, детям из стрессовых семей, беременным школьницам и молодым матерям.

Ключевые слова. Социализация, социальная работа, инклюзия, права человека, права ребенка, физическая инвалидность, умственная отсталость, инвалидность, способность.

КИРИШ.

Мамлакатимизда инсон кадр-киммати, айникса, ногиронлиги булган шахслар масалалари доимий диккат-эътиборда булиб, уларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, тусиксиз мухит яратиш, жамиятга интеграция килиш борасида изчил чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Ногиронлиги булган шахслар мамлакатнинг сиёсий, ижтимоий, иктисодий хамда маданий хаётида фаол иштирок этиши учун зарур хукукий, ташкилий шарт-шароитлар яратилмокда. Айникса, кейинги йилларда давлатимиз рахбарининг шу масала буйича мухим карор ва фармонлари кабул килингани ногиронлиги булган шахсларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, уларни умидсизлик хамда ишончсизлик кайфиятидан халос этиш, хаётга интилишини оширишда мухим ахамият касб этмокда.

Республикамизда инклюзив таълимни ривожланишига бугунги кунда катта ахамият каратилмокда, чунки, Узбекистонда инклюзив таълим - давлат сиёсати даражасига кутарилган масалалардан биридир. Ногиронлиги булган болаларнинг умумтаълим мактабларига интеграциялашуви инклюзив таълим тизимининг ривожланишидаги табиий боскичдир. Бу жамият ва давлат томонидан ногиронлиги булган болаларга нисбатан муносабатни кайта куриб чикиш, нафакат уларнинг хукуклари тенглигини тан олиш, балки жамиятнинг бундай болаларга турли сохаларда, шу жумладан таълимда хам кенг имкониятларни такдим этиш мажбуриятини англаши билан боглик

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

UNICEFнинг 2021-йилги янги хисоботига кура, дунё буйлаб ногиронлиги булган болалар сони деярли 240 миллионни ташкил этади.1 Хрзирги кунда Узбекистонда бир миллионга якин имконияти чекланган ва ногиронлиги булган фукаролар2, шу жумладан, 100 мингдан ортик 16 ёшгача ногиронлиги

1 United Nations Children's Fund, Seen, Counted, Included: Using data to shed light on the well-being of children with disabilities, UNICEF, New York, 2021. P.18 https://data.unicef.org/resources/children-with-disabilities-report-2021/

2 https://isrs.uz/oz/ozbekiston-vangiliklari/ozbekiston-xalqiga-muroiaat

756

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

булган болалар истикомат килмокда.3 Жумладан Узбекистонда бор булган 9 млн. 800 минг нафардан зиёд 16 ёшгача болалардан, 100 минг 110 нафарида ногиронлик мавжуд. Ногиронлиги булган болаларнинг 54 минг 846 нафари угил, 45 минг 264 нафари кизлар. Уларнинг 43 минг 47 нафари шахарларда, 57 минг 63 нафари кишлок жойларда истикомат килади.4

БМТнинг "Ногиронлар хукуклари тугрисида"ги Конвенциясининг халкаро стандартлари ва талабларини, шунингдек, "ногирон" сузи урнига "ногиронлиги булган шахс" атамасидан фойдаланишни назарда тутувчи "Ногиронлиги булган шахслар хукуклари тугрисида"ги Узбекистон Республикаси ^онуни кабул килиниши мамлакатимизнинг юкоридаги тоифага мансуб вакилларининг хукук ва манфаатларини ифодалашга хизмат килмокда. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг БМТдаги Инсон хукуклари буйича кенгашининг 46-сессиясидаги нуткида "имконияти чекланган шахсларнинг уз кобилиятини тула руёбга чикариш масалалари буйича Минтакавий кенгаш тузишни таклиф этди".5 Ушбу таклифни республикамизда ногиронлиги булган шахсларнинг химоясига каратилган фаолиятларни юкори даражадаги куриниши сифатида хам таъкидлаш мумкин.

Ногиронлиги булган болалар сонининг усиши, уларни жамиятнинг тулик хаётига жалб килиш зарурлигини англатади, бу эса уз навбатида уларнинг тулик таълим олиш хукукларини таъминланишини инклюзив таълим гояси ва амалиётининг тобора оммалашиб бораётганидан билиш мумкин. Жахон микёсида БМТнинг «Бола хукуклари тугрисида» Конвенсияси, «Ногиронлар хукуклари хакида»ги Декларатсиялари ногиронлиги булган болаларни ижтимоий хаётга эрта уйгунлашуви муаммосини хал килиш, замонавий махсус таълимни мазмунини янгилаш, инноватсион гояларнинг татбик этилишига асос булмокда.6

Ногиронлиги булган болаларнинг интеграциясини оила, таълим ва ижтимоий химоя тизими каби ижтимоий институтлар призмаси асосида куриш

3 O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining yettinchi yalpi majlisi to'g'risidagi AXBOROT http://isrs.uz/oz/ozbekiston-yangiliklari/informacia-o-sedmom-plenarnom-zasedanii-senata-olij-mazlisa-respubliki-uzbekistan (15.05.2021)

4 Ulug'bek VAFOYEV. Nogironlarni parvarish qilayotgan kishilarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish lozim.// Xalq so'zi. 29 Sentyabr 2020 https://\s.u//u//post/nogironlarni-par^arish-qilavotgan-kishilarning-i/htimoii-himovasini-kuchajtirish-lozim

5 Prezident Shavkat Mirziyoevning BMT Inson huquqlari bo'yicha kengashining 46-sessiyasidagi nutqi https://iiv.uz/uz/news/prezident-shavkat-mirziyoevning-bmt-inson-huquqlari-boyicha-kengashining-46-sessiyasidagi-nutqi (15.05.2021)

6 Incheon Declaration/Education 2030: Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all (World Education Forum, 19-22 May 2015, Incheon, Republic of Korea)

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

мухим ахамиятга эга. Рус олими В.Д. Заицев ногиронлиги булган болаларнинг ижтимоий интеграция турлари таснифини: пассив интеграция (оилада амалга оширилади) ва фаол интеграция (болалар богчаси, мактаб, кушимча таълим муассасаларида амалга оширилади) деб курсатади. Бу болага дунёни яхширок урганишига, муносиб хаёт учун зарур булган билим ва куникмаларни эгаллашига, шахсий кобилиятларини намоён этишига ва жамиятнинг баркамол кисмига айланишига ёрдам беради. Бунга куп жихатдан соглом болалар ва ногирон болаларни биргаликдаги таълимнинг тобора кучайиб бориши ёрдам бермокда7 деб таъкидлайди.

Шунингдек, таълим - билим бериш, малака ва куникмалар хосил килиш жараёни булиб, кишини хаётга ва мехнатга тайёрлашнинг асосий воситасидир. Инсон хукуклари умумжахон Декларациясининг 26-моддасида белгилаб куйилганидек, "таълим олиш хар бир инсоннинг хукуки"дир.

Таъкидлаш лозимки, Умумжахон "Инсон ривожланиши концепцияси"да (2007) таълим асосий таркибий кисмлардан бири хисобланади. Инсоният цивилизацияси давомида таълим ва илм - фанни юкори даражада ривожлантириш ижтимоий, техник хамда иктисодий тараккиётнинг мухим двигателлари хисобланган. Глобаллашув шароитида мамлакатнинг инновацион ривожланиш салохияти ракобатбардошликнинг хал килувчи омилларидан бирига айланган бир пайтда, ахолининг юкори билим даражаси мамлакатга узини «энг сара» жамиятга дахлдор деб хисоблаш имконини берадиган объруга эмас, балки яшовчанлик ва иктисодий таъминот, пировардида сиёсий мустакиллик омилига айланади. 8 Келажакда айнан таълим тизимида инновацияларни татбик килиш курсаткичининг усиши Узбекистонда инсон ривожланиши даражасини оширишда асосий имконият сифатида хизмат килади.

Бугунги кунда таълим тизимида инновацияларни татбик килиш ва таълим сифатини ошириш оркали баркамол авлодни етиштиришда, Узбекистонда жами ахолининг 18 фоизини9 ташкил этувчи мактаб ёшидаги болалар билан кучли ишлашни ва уларни хар томонлама ижтимоий химоя килиш талаб килинади. Шунингдек, мавжуд болалар таркибидаги 15 фоизини10 ташкил килувчи

7 Зайцев Ю.В. Социальная интеграция детей- инвалидов в современной России. Саратов: Изд-во Научная книга, 2003.

8 O'zbekistonda ta'lim:talab va taklif mutanosibligi. BMT TD. T., 2008., B.10.

9 Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий холати. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси. https://stat.uz/uploads/doklad/2019/vanvar-dekabr/uz/19.pdf ( 03.12.2022)

10Узбекистон Республикаси статистик маълумотлари 2018 1 январ холати. Ногирон булган шахсларнинг статистик хисоби Узбекистон Респбликаси согликни саклаш вазирлиги Республика тиббий -ижтимоий

758

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences A ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

HorupoHnuru 6ynraH 6onanapra gaBnaraMH3 TOMOHHgaH KypcaranaeTraH raMxypnHKnapHHH AHaga KynaHTHpum, ynapHH arpo^nHna, xyKyKHH, h^THMOHH, HKTHCogHH, MatHaBHH Ky.Ma6-K;yBBaraamra KaTTa эtтн6ор KaparanMOKga. (1-

1-диаграмма. Ногиронлиги булган болаларнинг, умумий ногиронлиги

булган шахслардаги улуши11

Демак, эътироф этилаётган хукукий асослардан келиб чикиб, ногиронлиги булган болаларимизни интеграциялашувини кучайтириш оркали жамиятга ижтимоийлашувни таъминлаш бугунги вазифаларимиздан биридир.

Жумладан, Узбекистон Республикасининг янги тахрирдаги "Таълим тугрисида"ги конун 12 (2020-йил 23-сентябр) 5-моддаси коидаларига асосан таълим олишда барча тенг хукуклидир. Бу конун инклюзив(уйгунлашган) таълим тушунчаси киритилганлиги билан хам аввалги тахриридан фаркланиб туради. Чунки, мамлакатимизда хам барча сохалар катори инклюзив таълимни хам тубдан ислох килишга катта эътибор каратилмокда. Шу сабабли инклюзив таълим тизимини жорий килиш буйича катор норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди. Ушбу нуктаи назардан мамлакатимизда та"лимнинг инклюзив шаклини хам бирдек ривожлантириш мухим ахамиятга эга булиб бормокда ва инклюзив атамасини мазмунини чукуррок тушиниш талаб килади. Бугунги

экспертиза комиссясининг бирламчи маълумотларига асосланади. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси (2018йил 1 апрель холатига)

11 Муаллифлар томонидан Узбекистон Республикаси статистик маълумотлари 2019 йил 1 январ холати. Ногирон булган шахсларнинг статистик хисоби Узбекистон Респбликаси согликни саклаш вазирлиги Республика тиббий -ижтимоий экспертиза комиссясининг бирламчи маълумотларига асосланади. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси (2018йил 1 апрель холатига)

12 https://lex.uz/docs/-5013007

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

кунда, умумтаълим мактабларида инклюзив таълим тушунчасини олимлар турлича талкин килишади. Инклюзив таълим - инглизча суздан олинган булиб, инслусиве, инслусион - уйгунлашмок, уйгунлаштирилган, узига тортувчи, камраб олувчи, лотинчада эса инслуд - камраб оламан, жалб килмок, яъни алохида эътиборга мухтож булган ва оддий болалар уртасидаги тусикларни бартараф этиш деган маъноларни англатади. Инклюзив таълим алохида эътиборга мухтож булган, вояга этаётган усмирлар ривожланишида учрайдиган нуксонлар ёки иктисодий кийинчиликлардан катъий назар ижтимоий хаётга мослаштиришга йуналтирилган укув жараёнига жалб килишни ифодаловчи таълим тизимидир. Шунингдек, инклюзив таълим ногиронлиги булган укувчиларнинг хилма-хил эхтиёжларига хизматларнинг узлуксизлиги, жумладан улар учун энг кулай булган таълим мухити билан мос келишини таклиф килади. Бу тамойил куйидагиларни англатади:

S барча болалар бошиданок улар яшаётган мактабнинг таълим ва ижтимоий хаётига киритилиши керак;

S инклюзив мактабнинг вазифаси - хар бир боланинг эхтиёжларига жавоб берадиган тизимни куриш;

S инклюзив мактабларда нафакат ногиронлиги булган болаларга, балки барча болаларга муваффакиятга эришиш, узини хавфсиз хис килиш, жамоада бирга булишни кадрлаш имконини берадиган ёрдам курсатилади. Бундай мактабнинг максади барча укувчиларга энг тулаконли ижтимоий хаёт, жамоада, махаллий хамжамиятда энг фаол иштирок этиш имкониятини бериш ва шу билан энг тулик узаро хамкорликни таъминлаш, жамият аъзолари сифатида бир-бирига ёрдам беришдир.13 Ногирон булган болаларга таълим бериш буйича хорижий тажрибани кискача куриб чикиш натижаларини сархисоб килсак, шуни айтишимиз мумкинки, баъзи мамлакатларда ушбу тоифадаги болаларни интеграция килиш мухимлиги тугрисида маълум бир консенсус мавжуд14. "Инклюзив таълим" нафакат таълим сохаси мутахассислари, балки соха рахбарлари, сиёсатчилар, ижрочилар, иктисодчилар, хукук химоячилари (айникса ногиронларнинг хукукларини химоя киладиганлар) ва ижтимоий ишчилар (ижтимоий адолатни химоя киладиган ва жамиятнинг химоясиз аъзоларига ваколат берувчилар) фаолиятида хам ахамиятли йуналишдир.

13 Shea T.M., Bauer A.M. An Introduction to special Education. A Social systems perspective. 2nd edition. Madison, WI: Brown & Benchmark, 1997.

14 Ferguson D.L., Meyer G., Jeanchild L., Juniper L., & Zingo J. (1992) Figuring out what to do with groupings: How teachers make inclusion "work" for students with disabilities // Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps. №17. 1992. P.218-226.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Инклюзив таълимнинг мураккаблигига карамай, куплаб мамлакатлар, болаларнинг имкониятларидан катъий назар,доимий ва умумий, биргаликдаги таълим мухимлигини тан олишади. Инклюзив таълим фалсафаси, барча одамлар йуналтирилганлигидан катъий назар, ижтимоий хизматлардан фойдаланиш хукукига эга эканлигини тан олади ва кадрлайди. У инсонларни ноёб деб билади, уларнинг барчаси уз кобилиятларини ривожлантириш хукукига эга эканлигини тан олади 15 . Унда одамларнинг иштирокини кучайтириш ва жамиятда барча турдаги камситишларга бархам бериш зарурлигига эътибор каратилган. Шундай килиб, инклюзия фалсафаси одамларнинг кундалик хаётлари учун зарур булган ижтимоий куникмаларни ривожлантиришда мухим рол уйнайди. 16 Махсус таълим буйича адабиётларда "Алохида таълим эхтиёжлари" атамасини жисмоний, хиссий, рухий саломатлик ёки бошка ногиронлиги сабабли ёки бошка хар кандай шароитларда инсоннинг таълим олишда катнашиш ва ундан фойда олиш имкониятини чеклаш сифатида белгилайди. 17 Шунингдек, алохида таълим эхтиёжлари булган болаларни куллаб-кувватлаш хакида инклюзив таълимдаги инклюзивликни бахолашда18, асосан инклюзияни куйидаги: ногиронлиги булган укувчилар; сурункали касалликларга чалинган болалар; стрессга учраган оилалар фарзандлари; хомиладор укувчи кизлар ва ёш оналар тоифаларига алохида эьтибор каратиш

19 "

зарурлиги19 курсатилади.

1994 йилда UNESCO томонидан Махсус эхтиёжларга эга булган таълим сохасидаги принтсиплар, сиёсат ва амалиётлар тугрисидаги Саламанка баёнотида барча шароитларда булишидан катъий назар барча болаларнинг биргаликдаги таълимга мухтожлиги таъкидланади. Бошка томондан, ногиронлар учун тенг имкониятларни таъминлашнинг стандарт коидалари ногиронлиги булган одамларнинг ижтимоий фаолиятда самарали иштирок

этишидаги барча тусикларни олиб ташланишини таъминлашга каратилган

"" " 20 инклюзив таълимни яратиш йулидаги халкаро хукукий хужжатдир.20

Шунингдек, ушбу хукукий-норматив хужжатларда жамиятимизнинг бир булаги булган махсус ёрдамга мухтож болаларни ижтимоий куллаб-кувватлаш,

15 Anusuya K. Yadav. SOCIAL WORK AND INCLUSIVE EDUCATION FOR CHILDREN WITH SPECIAL NEEDS. Article DOI: 10.21474/IJAR01/2528 DOI URL: http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/2528

16 Anusuya K. Yadav. SOCIAL WORK AND INCLUSIVE EDUCATION FOR CHILDREN WITH SPECIAL NEEDS. Article DOI: 10.21474/IJAR01/2528 DOI URL: http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/2528

17 Anusuya K. Yadav. SOCIAL WORK AND INCLUSIVE EDUCATION FOR CHILDREN WITH SPECIAL NEEDS. Article DOI: 10.21474/IJAR01/2528 DOI URL: http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/2528

18 Ofsted. Evaluating Educational Inclusion. London, 2000

19 Ofsted. Evaluating Educational Inclusion. London, 2000

20 http ://www.csie.org.uk/inclusion/unesco -salamanca. shtml 12/3/2022 10:12 AM

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

уларга таълим-тарбия бериш, уларнинг соглом болалар каторидан урин олиб уз кобилияти, имкониятларини курсата олишига, маънавий камол топишига каратилган чора-тадбирлар белгилаб берилган. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018-йил 5-сентабрдаги "Халк таълими тизимига бошкарувнинг янги тамойилларини жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3931-сон карорида21 алохида таълим эхтиёжлари булган болаларнинг ижтимоий кафолатларини таъминловчи чора-тадбирлар самарадорлигини янада ошириш, уларнинг таълим-тарбия (шу жумладан, инклюзив таълим-тарбия) олишига хизмат киладиган мослашув мухитини яратиш буйича алохида вазифалар кайд этиб утилган. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019-йил 29-апрелдаги ПФ-5712-сон Фармони билан тасдикланган Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030-йилгача ривожлантириш концепциясида алохида таълим эхтиёжлари булган болаларга курсатиладиган таълим хизматлари сифатини яхшилаш буйича:

- алохида таълим эхтиёжлари булган болалар таълим оладиган таълим муассасалари биноларига куйиладиган талабларни ишлаб чикиш ва тасдиклаш;

- алохида таълим эхтиёжлари булган болалар укитиладиган таълим муассасаларини зарур адабиётлар, методик кулланмалар, турли касбларга укитиш учун ускуна ва жихозлар билан таъминлашга каратилган чора-тадбирларни амалга ошириш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- алохида таълим эхтиёжлари булган болаларни укитиш учун инклюзив таълим тизимини ташкил этиш, умумтаълим муассасаларини махсус мосламалар (кутариш курилмаси, пандус, туткич ва бошкалар), шунингдек тегишли кадрлар (махсус педагог, болаларни рухий-педагогик кузатиш буйича мутахассислар) билан таъминлаш;

- жамоатчилик уртасида алохида таълим эхтиёжлари булган болаларнинг билим олиш хукуки, инклюзив укитишнинг мазмун-мохияти хакида тушунтириш ишларини олиб бориш;

- укувчиларнинг жисмоний ва аклий талаб - эхтиёжидан ва таълим муассасаларининг географик жойлашувидан келиб чиккан холда алохида таълим эхтиёжлари булган болалар укитиладиган таълим муассасаларини оптималлаштириш;

- алохида таълим эхтиёжлари булган болаларнинг мослашиши ва интеграцияси учун мактаб-интернатларни боскичма - боскич махсус жихозлар билан таъминлаш;

https://lex.uz/docs/3893416

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- алохида таълим эхтиёжлари булган хар бир боланинг инклюзив таълим олиш хукукини таъминлашга каратилган чора-тадбирларни амалга ошириш каби вазифалар белгиланган.

ХУЛОСА

"Замонавий мактаб"ларни куришда ушбу мактабларда алохида таълим эхтиёжлари булган болаларни укитиш учун зарур шарт-шароитларни яратиш, улар учун махсус инфратузилма булиши ва жихозланишини таъминлаш максадида инклюзив таълимни ташкил этиш буйича "Замонавий мактаб"га куйиладиган меъёрий талаблар лойихаси ишлаб чикилиши зарур.

REFERENCES

1. O'zbekistonda ta'lim: talab va taklif mutanosibligi. BMT TD. T., 2008., B. 10.

2. United Nations Children's Fund, Seen, Counted, Included: Using data to shed light on the well-being of children with disabilities, UNICEF, New York, 2021. P.18 https://data.unicef.org/resources/children-with-disabilities-report-2021/

3. https://isrs.uz/oz/ozbekiston-vangiliklari/ozbekiston-xalqiga-muroiaat

4. O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining yettinchi yalpi majlisi to'g'risidagi AXBOROT http://isrs.uz/oz/ozbekiston-vangiliklari/informacia-o-sedmom-plenarnom-zasedanii-senata-olii-mazlisa-respubliki-uzbekistan (15.05.2021)

5. Ulug'bek VAFOYEV. Nogironlarni parvarish qilayotgan kishilarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish lozim.// Хаlq so'zi. 29 Sentyabr 2020 https://xs.uz/uz/post/nogironlarni-parvarish-qilavotgan-kishilarning-izhtimoii-himovasini-kuchajtirish-lozim

6. Prezident Shavkat Mirzivovevning BMT Inson huquqlari bo'vicha kengashining 46-sessivasidagi nutqi https://iiv.uz/uz/news/prezident-shavkat-mirzivoevning-bmt-inson-huquqlari-bovicha-kengashining-46-sessivasidagi-nutqi (15.05.2021)

7. Incheon Declaration/Education 2030: Towards inclusive and equitable quality education and lifelong learning for all (World Education Forum, 19-22 Mav 2015, Incheon, Republic of Korea)

8. Зайцев Ю.В. Социальная интеграция детей- инвалидов в современной России. Саратов: Изд-во Научная книга, 2003.

9. Узбекистон Республикасининг ижтимоий-иктисодий холати. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика кумитаси. https://stat.uz/uploads/doklad/2019/vanvar-dekabr/uz/19.pdf ( 03.12.2022)

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 11

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

10. Узбекистон Республикаси статистик маълумотлари 2018 1 январ холати. Ногирон булган шахсларнинг статистик хисоби Узбекистон Респбликаси согликни саклаш вазирлиги Республика тиббий -ижтимоий экспертиза комиссясининг бирламчи маълумотларига асосланади. Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси (2018йил 1 апрель холатига)

11. https://lex.uz/docs/-5013007

12. Shea T.M., Bauer A.M. An Introduction to special Education. A Social systems perspective. 2nd edition. Madison, WI: Brown & Benchmark, 1997.

13. Ferguson D.L., Meyer G., Jeanchild L., Juniper L., & Zingo J. (1992) Figuring out what to do with groupings: How teachers make inclusion "work" for students with disabilities // Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps. №17. 1992. P.218-226.

14. Anusuya K. Yadav. SOCIAL WORK AND INCLUSIVE EDUCATION FOR CHILDREN WITH SPECIAL NEEDS. Article DOI: 10.21474/IJAR01/2528 DOI URL: http://dx.doi.org/10.21474/IJAR01/2528

15. Ofsted. Evaluating Educational Inclusion. London, 2000

16. http://www.csie.org.uk/inclusion/unesco-salamanca.shtml 12/3/2022 10:12 AM

17. https://lex.uz/docs/3893416

18. Абдурахмонова, М. М. (2021). Теории межсекторальных подходов к защите детей. Человек. Наука. Социум, (2), 62-74.

19. Абдурахмонова, М. М. (2021). Необходимость изучения общественного мнения для принятия эффективных решений в школе. Человек. Наука. Социум, (1), 33-46.

20. Абдурахмонова, М. М., & Маллабоев, Ш. А. (2016). Узбекская модель развития малого предпринимательства. Ученый XXI века, 62.

21. Абдурахмонова, М. М., & Содикова, Д. Ш. (2020). Efficiency of management of higher education institutions in the preparation of qualified personnel. Человек. Наука. Социум, (2), 8-27.

22. Абдурахмонова, М. М. (2021). Мактабларда самарали кaрoр ^бул килиш учун жaмoaтчилик фикрини урганиш зaрурияти. Журнал Социальных Исследований, (SPECIAL ISSUE 1).

23. Абдурахмонова, М. М., & Орипов, А. (2019). Основные направления и приоритеты научной актуализации информационной парадигмы гражданского общества. Мировая наука, (12), 56-59.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 11 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

24. Абдурахмонова, М. М., & Мирзажонов, Ж. (2020). Роль конституции в построении правового государства и гражданского общества. Теория и практика современной науки, (3), 9-11.

25. Абдурахмонова, М. М., & Маллабоев, Ш. А. (2016). Uzbek model of small business development. Учёный XXI века, (3-4 (16)), 58-63.

26. Mаdаliyеvа, F., & Abduraxmonova, M. (2021). O'zbеkistоndа mаktаb bitiruvchi o ^^chi^rim kаsb-hunаr bikn tа'minlаshdа ijtimоiv ish аmаlivoti. Студенческий вестник, (8-3), 94-95.

27. Abduraxmonova, M., & A'zamova, Z. (2021). O'zbekistonda pensiya ta'minoti tizimini shakllantirishning muhim jihatlari. Интернаука, (7-2), 91-93.

28. Shаripоvа, K., & Abduraxmonova, M. (2021). O'zbеkistоn mаktаblаridа mеhribоnlik uvlаri tаrbivalаnuvchisi bo 'lg8n o 'quvchilаr bilаn ijtimоiv ish аmаliyoti istiqbоllаri. Студенческий вестник, (8-3), 82-83.

29. Abdurakhmonova, M., Karimova, G., & Karimova, M. (2021). Role of ethical culture in preventing violence among spupils. Интернаука, (11-2), 50-51.

30. Abdurakhmonova, M. M., Akramov, D. O., & Egamberdiev, F. A. (2020). Conceptual aspects of the development of social work in the new social protection svstem of Uzbekistan. Chief Editor, (5), 8.

31. Abdurakhmonova, M. M. ugli Mirzavev, MA, Karimov, UU, & Karimova, GY (2021). Information Culture And Ethical Education In The Globalization Centrny. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(03),

32. Abdurakhmonova, M. M., Akramov, D. O., & Egamberdiev, F. A. Conceptual aspects of the development of social work in the new social protection system of Uzbekistan. Chief Editor.

33. Abdurahmonova, M. (2020). World practical experience of developing a school-oriented sphere of professional activity of social work. Journal of Advanced Research in Dynamical and Control Systems, 12(6), 1181-1186.

384-388.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.