Научная статья на тему 'ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРНИ РУҲИЙ БАРКАМОЛ ИНСОН СИФАТИДА ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАСИ'

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРНИ РУҲИЙ БАРКАМОЛ ИНСОН СИФАТИДА ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
83
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Баркамол инсон / инклюзив таълим / махсус педагогика / интеграция / логопедия. / Complete person / inclusive education / special pedagogy / integration / speech therapy.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — G. Imomnazarova

Ушбу мақола мусиқа воситаси орқали имконияти чекланган ёки ривожланишда ортда қолган ўқувчилар онгида ҳаётга бўлган қизиқиш ва мақсадли ёндашувни юзага келтириш, уларда миллий онг ва кенг дунёқарашни таркиб топтириш, шу билан бирга ирода ҳамда кучли руҳиятни шакллантириш масалалари ҳақида. Мақолада имконияти чекланган ўқувчилар ва уларнинг истеъдодини намоён этиш ва руҳий баркамол инсонни тарбиялаш услублари ҳам ёритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ISSUE OF EDUCATION OF STUDENTS WITH DISABILITIES AS MENTALLY COMPLETE HUMANS

This article is about creating interest and a purposeful approach to life in the minds of students with limited or developmental disabilities through the medium of music, forming a national consciousness and a broad worldview in them, and at the same time forming a will and a strong spirit. The article also covers students with disabilities and ways to show their talent and raise a mentally mature person.

Текст научной работы на тему «ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН ЎҚУВЧИЛАРНИ РУҲИЙ БАРКАМОЛ ИНСОН СИФАТИДА ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ИМКОНИЯТИ ЧЕКЛАНГАН УЦУВЧИЛАРНИ РУ^ИЙ БАРКАМОЛ ИНСОН СИФАТИДА ТАРБИЯЛАШ МАСАЛАСИ Имомназарова Гуласал

ФарДУ магистранти https://doi org/10.5281/zenodo.7272996

Аннотация. Ушбу мацола мусица воситаси орцали имконияти чекланган ёки ривожланишда ортда цолган уцувчилар онгида %аётга булган цизициш ва мацсадли ёндашувни юзага келтириш, уларда миллий онг ва кенг дунёцарашни таркиб топтириш, шу билан бирга ирода %амда кучли ру%иятни шакллантириш масалалари %ацида. Мацолада имконияти чекланган уцувчилар ва уларнинг истеъдодини намоён этиш ва ру%ий баркамол инсонни тарбиялаш услублари %ам ёритилади.

Калит сузлар: Баркамол инсон, инклюзив таълим, махсус педагогика, интеграция, логопедия.

ВОПРОС ВОСПИТАНИЯ СТУДЕНТОВ С ИНВАЛИДНОСТЬЮ КАК ПСИХИЧЕСКИ ЦЕЛОСТНЫХ ЧЕЛОВЕК

Аннотация. В статье речь идет о формировании интереса и целеустремленного отношения к жизни в сознании учащихся с ограниченными возможностями или задержкой развития средствами музыки, формировании у них национального самосознания и широкого мировоззрения, и в то же время формирования воли и сильный дух. В статье также рассматриваются учащиеся с ограниченными возможностями здоровья и способы проявления своего таланта и воспитания психически зрелой личности.

Ключевые слова: Целостная личность, инклюзивное образование, специальная педагогика, интеграция, логопедия.

THE ISSUE OF EDUCATION OF STUDENTS WITH DISABILITIES AS MENTALLY COMPLETE HUMANS

Abstract. This article is about creating interest and a purposeful approach to life in the minds of students with limited or developmental disabilities through the medium of music, forming a national consciousness and a broad worldview in them, and at the same time forming a will and a strong spirit. The article also covers students with disabilities and ways to show their talent and raise a mentally mature person.

Key words: Complete person, inclusive education, special pedagogy, integration, speech therapy.

КИРИШ

Бугунги кунда баркамол авлод хдмда имконияти чекланган болаларни интеллектуал маданияти ва унинг шаклланишига таъсир этувчи омиллар мутафаккирлар томонидан урганилган булса-да, бу борадаги курсатмалар етарлича деб булмайди. Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганларидек, "Биз учун х,еч качон кун тартибидан тушмайдиган ута мух,им масала борки, унга алох,ида тухталиб утишни зарур деб биланман. У х,ам булса, униб-усиб келаётган ёш авлодимиз, фарзандларимиз тарбияси билан богликдир".

Мустакиллигимизнинг дастлабки кунлариданок "Баркамол инсон" масаласига катта эътибор бериб келинаётганлиги сир эмас. Жамият маънавий хдётини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

согломлаштириш ва ривожлантириш, инсон омилига юксак муносабатда булиш, бугунги кунда мамлакатимиз олдида турган энг асосий вазифалардан бири сифатида эътироф этилади. Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов узининг хар бир нутки ва маърузалари, макола ва асарларида, жумладан, "Баркамол инсон" - келажак пойдевори асарида таъкидлаб утганидек, "Зеро, биз жамиятимиз тараккиётини факатгини иктисодий, ижтимоий фаровонлик билангина эмас, халкимизнинг маънавий баркамоллиги, демократик ва инсонпарварлик тамойилларининг кишилар онгида нечоглик чукур илдиз отиши билан бахолаймиз".

Илмий-услубий курсатмада баркамол инсон хамда имконияти чекланган болаларни тарбиялаш ва унинг маънавий омиллари масалаларига катта эътибор каратилган булиб, унинг мохияти, мазмуни ва функцияларини кенг тахлил килинган. Шунингдек, хозирги кун талаби масаланинг айнан шу жихатларига эътиборни каратишни такозо килади. ^уйида биз ана шу масалаларни имконият даражасида тавсиф ва тахлил этишга харакат киламиз.

Баркамол инсонни тарбиялаш ва шакллантириш масалалари тадкик килинганда, дастлаб "Баркамол авлод" тушунчаси, мазмуни билан боглик булган айрим назарий масалаларга эътибор каратиш зарур.

МЕТОД ВА МЕТОЛОГИЯСИ

"Баркамол инсон" - аклан етук, маънан бой, ширинсуз, инсонпарвар, узига талабчан, камсукум, эпчиллик, донолик каби хислатларни узида жамлагани холда, уз тарихи, уз халки утмиши хакида муайян тушунчага эга булган инсондир. Имкониятлари чекланган укувчиларда асосан жисмоний холат номукаммал шаклланган булиб, уларда эпчиллик, узига ишонч ва довюраклик хислатлари кузатилмайди. Лекин, аклий фаоллик, хотира, эшитиш ва калбан хис этиш сезгилари яхши ривожланган булади. Айникса, мусика, тасвирий санъат сохалари доирасида фавкулотда кучли истеъдодли ёшлар куп учрайди. ^айсидир ижтимоий сохага кучли мойиллиги бор укувчиларни пайкаб олиш, уларга алохида куллаб-кувватлаш оркали манзилли ёндашиш хар кандай педагог-тарбиячининг вазифасидир. Зеро, бутунжахон болаларига хос булган болалар хукуки хакидаги Конвенсия, Узбекистон Республикаси "Таълим тугрисида"ги конуни, "Узбекистонда кадрларни тайёрлаш миллий дастури" каби ва бошка меъёрий хужжатларда курсатилишича, барча болалар, шу жумладан, жисмоний ёки рухий ривожланишида нуксони бор алохида ёрдамга мухтож болалар хам мехнат килиш, таълим олиш, хаётда уз урнини топиб кетиш хукукларига эгадирлар.

Имконияти чекланган болаларга узига хос ёндашув талаб этилиб, бунда Махсус педагогика фани бирламчи дастак васифасини утайди. Бола ривожланишидаги нуксонлар хар хил булади, уларнинг баъзилари батамом бартараф этилади, баъзилари бир кадар тузатилади, коррексияланади, билинмайдиган холга келтирилади, бошкалари эса компенсатсияланади. Масалан, бола нуткида огир нуксон булса, илк ёшда тугри ташкил этилган логопедик чора-тадбирлар таъсирида уни тулик бартараф этиш мумкин. Масала шундаки, усиб келаётган ёш авлодни аввало согломлаштириш ва бу йулда барча имкониятларни ишга солиш талаб этилади. Агар нуксонлар бартараф этиб булмас даража булса, ана ундан сунг боланинг мойиллигиа кура ёндашув, санъат, маданият сохаларига кизиктириш оркали узига ва хаётга булган кизикишини орттириш мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Махсус педагогика фанининг максади - ривожланишида нуксони булган болалар ижтимоийлашуви, ижтимоий адаптатсияси ва реабилитатсиясини амалга ошириш учун зарур шарт-шароитларни урганиш, улардаги психофизиологик камчиликларни иложи борича эртарок ташхис куйиб, бартараф этиш, тузатиш ёки билинмайдиган холга келтириш усулларини белгилаш ва амалиётга татби; этишдан иборат. Боладаги нуксон марказий нерв системасидаги органик камчиликлар натижасида пайдо булган булса (масалан, акли заифлик шундай нуксон жумласига киради), уни тули; бартараф этиб булмаса хам, бирок камайтириш, кузга куринмайдиган, сезилмайдиган даражагача тузатиш мумкин. Махсус педагогика амалиётида яна шундай тоифадаги алохида ёрдамга мухтож болалар кузатиладики, улардаги нуксонни тузатиб хам, коррексиялаб хам булмайди, масалан, тугма курлик ёки карликнинг айрим турлари шулар жумласидандир. Бунда куриш анализаторининг вазифасини сезги органларига, ешитиш анализаторининг вазифасини эса куриш анализаторига юклаш, яъни компенсатсиялаш, урнини босиш мумкин. Куриш кобилияти заиф болалар сезги органларига таянган холда бармоклари билан Брайл шрифтидан фойдаланадилар. Бунда харф олти нукта комбинатсияси билан белгиланади. Эшитиш кобилиятида муаммоси булган болалар эса имоишора, дактил нуткдан, бармоклар харакати билан англатиладиган нуткдан фойдаланишлари мумкин. "Коррексион педагогика фанининг ривожланиши натижасида ундан куйидаги тармоклари мустакил фан сифатида ажралиб чикди:

- сурдопедагогика (лотинча сурдус - кар, гунг сузидан олинган) ешитишида нуксони булган болаларнинг таълим тарбияси билан шугулланадиган фан;

- тифлопедагогика (юнонча тифлос - кур, сукир сузидан олинган) - кузи ожиз болаларнинг таълим-тарбияси билан шукулланадиган фан;

- олигофренопедагогика (юнонча олигос - кам, френ - акл), сузларидан олинган, -аклий томондан заиф болаларнинг таълим-тарбияси билан шугулланадиган фан;

- логопедия (юнонча логос - суз, падео - тарбия сузларидан олинган) - огир нук нуксонларини урганиш, олдини олиш, бартараф етиш йуллари, усулларини урганадиган фан".

ТАДЦЩОД НАТИЖАСИ

Республикамизнинг барча вилоятларида замон талабларига мувофик алохида ёрдамга мухтож болаларнинг дифференциал ва интегратсиялашган, инклюзив таълими барча йуналишлар буйича жадал сураътлар билан ривожланмокда.

"Бола хукукларининг кафолатлари тукрисида"ги ^онунга риоя етилишини таъминлаш учун узлуксиз таълим тизимида фаолият юритувчи барча мутахассислар алохида ёрдамга мухтож кишилар хакида тушунчага эга булиб, уларга таълим-тарбия жараёнида кулай шартшароитлар яратиб, керак булса, индивидуаллашган дастурлар асосида интегратсиялашган инклюзив шароитда меъёрда ривожланган тенгдошлари орасида хамма катори таълим олиш имкониятларини ёки махсус муассасаларда таълим олишига ёрдам бериши зарур. Бунинг учун хар бир педагог коррексион педагогика фанининг асосларини егаллаган булиши керак.

Инклюзив таълим бу - давлат сиёсати булиб, ногирон ва соглом болалар уртасидаги тусикларни бартараф этиш, махсус таълимга мухтож болаларни ривожланишидаги нуксонлари ёки иктисодий кийинчиликларидан катъий назар ижтимоий хаётга мослаштиришга йуналтирилган умумтаълим жараёнига кушишни ифодаловчи

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

таълим тизимидир. Мактаблар жисмоний, аклий, ижтимоий, эмотсионал, тилидаги ёки бошка нуксонларидан катъий назар хамма болаларни кабул килиши керак. Уларга рухий ва жисмоний нуксони бор болалар, бошпанасиз болалар, кучманчи халкларга тегишли булган болалар, этник ёки маданий камчиликни ташкил этган оилаларнинг болалари киради.

Инклюзив таълим вазифалари: - Таълим муассасасида таълимда алохида эхтиёжи булган имконияти чекланган болалар ва усмирларнинг таълим олишлари учун зарур психолого - педагогик, коррексион шароитлар яратиш, уларнинг имкониятига йуналтирилган умумтаълим дастурлари ва коррексион ишларни амалга ошириш оркали рухий ривожланишини, ижтимоий мослаштиришни амалга ошириш;

- Махсус таълим муассасаси укувчиларини умумтаълим мактаблари билан уйгунлаштирган холда фаолият олиб бориш йули билан укувчиларнинг таълимдаги тенглик хукукини кафолатлаш;

- Жамиятнинг ва оиланинг фаол иштирокида ногирон ва соглом болалар уртасидаги тусикларни бартараф этиш, боланинг эхтиёжларини кондириш, ижтимоий хаётга эрта мослаштириш;

Имконияти чекланган болалар ва усмирларни оилалардан ажралмаган холда яшаш хукукини руёбга чикариш;

- Жамиятда имконияти чекланган болалар ва усмирларга мукобил муносабатни шакллантиришдир.

Инклюзив таълимга киритишнинг асосий тамойиллари:

1). Инклюзив таълимнинг эътироф этилиши.

2). Инклюзив таълимнинг барча учун очик булиши тамойили.

3). Богланишнинг мавжуд булиши тамойили.

4). Марказлаштирилмаган булиш тамойили.

5). Инклюзив таълимда комплекс ёндашиш тамойили.

6). Инклюзив таълимда мослашувчанлик тамойили.

7). Малакавийлик тамойили.

"Интегратсия" тушунчаси инглиз тилидан олинган булиб, интегративе -кушилувчи, бирлашувчи, интегратион - кушилиш, бирлашиш деган манони билдиради. Волферен Бергернинг ёзишича: "Интегратсион таълим бу -сегрегасон таълимнинг акси булиб, бунда махсус ехтиёжга эга болалар умумтаълим муассасалари тизимига киритилади". Интегратсия кенг, маънода ижтимоий интегратсия ёки жамиятга интегратсия ва педагогик интегратсия ёки таълимга интегратсияни уз ичига олади. Ижтимоий интегратсия - ривожланишида нуксони булган болани ижтимоий муносабатлар ва хатти- харакатларнинг умумий тизимига ижтимоий адаптатсиясидир. Ногирон болани жамиятга интегратсияси муаммоси бир томондан, психик ва жисмоний ривожланиш камчиликларини мавжудлиги билан, иккинчи томондан ижтимоий муносабатлар тизимини мукаммал эмаслиги, яъни баъзи талабларини маълум даражада кескинлиги хаёт фаолияти чекланган бола учун ута олмайдиган тусикка айланиши билан ифодаланади. Ногиронларни жамиятга интегратсиясининг икки ёндашуви мавжуд. Биринчи ёндашув ногиронни жамиятга интегратсиясини мавжуд атроф-мухит шарт-шароитларга мослашишини назарда тутади. Албатта, мазкур ёндашув бир томонлама ва жуда тордир. Иккинчи ёндашув ногиронни жамиятга киришга тайёрлаш ва жамиятни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ногирон болани кабул килишга тайёрлашни назарда тутади. Ногиронни жамиятга киришга тайёрлаш буйича купгина ишлар амалга оширилган булсада, жамиятни ногирон болани кабул килишга тайёрлаш буйича ишлар энди мухокама килинмокда. Т.В.Фуряйева болалар интегратсиясининг турт турини (жисмоний, функсионал, ижтимоий ва ижтимоий-этал) ажратиб курсатган.

Жисмоний интегратсия - болаларни бир бинода фаолият курсатиши. Муаллифнинг таъкидлашича, интегратсиянинг бу тури болалар дунёлари орасидаги масофани кискартиришнинг бошлангич давридир. Функсионал ва ижтимоий интегратсия учун предмет-фазовий бирлашув хосдир. У предметли муносабатлар, шахслараро алокалар, мулокотни ташкил этиш оркали амалга оширилади. Ижтимоий-этал интегратсия ижтимоий масофаларни тулик кискариб кетиши, фаолиятдаги тенгхукукли хамкорлик, субект-субект муносабатларини назарда тутади.

Ижтимоий адаптатсия - узгарувчан хаёт шароитларига инсонни мослашиш кобилияти булиб, у ижтимоийлашув ва интегратсиянинг мухим механизмидир. Ижтимоий адаптатсия турли фаолиятлар (уйин, мулокот, укиш, мехнат) ва инсонни узини англаш жараёнида амалга ошади. Мазкур фаолият турлари бир вактнинг узида хаётнинг турли боскичларида адаптатсия воситалари, максадлари ва натижалари сифатида хизмат килади.

Х,ориждаги ривожланган давлатларда ногирон болалар билан ишлаш буйича маълум меъёрлари, шакллари ва методлари шаклланиб булган. Табиий-ки, хар бир мамлакатда ахолининг мазкур категориясига ёрдам курсатишнинг узига хос хусусиятлари мавжуд булиб, улар миллий хусусиятлар, ижтимоий-иктосодий шарт-шароитлар, психологикпедагогик анъаналар, маълум илмий ёндашувларга мулжалланганлиги кабилар асосида шаклланади. Шу билан бирга мазкур болаларга ёрдам курсатишда инобатга олиш шарт булган бир неча умумий тенденсияларни ажратиб курсатиш мумкин. Биринчидан, имкониятлари чекланган болани ижтимоий хаётга (шу билан бирга таълим-тарбияга) имкон кадар максимал даражада интегратсиялаш.

Иккинчидан, мазкур болаларни оилада тарбиялашнинг устуворлиги.

Учинчидан, камчиликларни эрта ташхис этиш ва даволашга йуналганлик.

Туртинчидан, хар бир конкрет холатда болани реабилитатсияси ва абилитатсиясига индивидуал ёндашиш. Х,озирда мазкур тенденсияларни инобатга олувчи бир катор дастурлар яратилмокда, ишлаб чикилмокда. Мазкур дастурлардан бири БМТ томонидан таклиф этилган - бевосита атрофдагиларга таянган холдаги Реабилитатсия (Реабилитация, базирующаяся на непосредственном окружении) (БАТР) дастури булиб, у "барча ногиронларни реабилитатсияси, имкониятларини тенглаштириш ва ижтимоий интегратсияси максадида амалга оширилувчи жамият ривожланиши стратегиясидир. Унинг максадлари: мазкур сохадаги ахволни узгартириш, давлат ва жамиятни жалб этган холда таълимий ишлар олиб бориш, барча ёрдамга мухтож ногиронларга ёрдам курсата оладиган тизимни ишлаб чикиш". БАТРнинг мазмуни - ногирон, унинг оиласи ва бевосита атрофдагилари баъзи асосий реабилитатсион малакаларни узлаштирган холда реабилитатсияни мустакил равишда амалга ошира олишлари мумкинлигидан иборат. Албатта, бу жараён давомида уларга согликни саклаш, таълим, ахолини ижтимоий таъминот ва ижтимоий мухофаза сохаларининг мос муассасалари ёрдам курсатади.

А^Шда мазкур сохада "Инклюжен" дастури фаолият курсатади. Унинг асосини "Реабилитатсион Акт" (№ 93-112 конун, 1973й.) ва ногирон болаларга таълим-тарбия

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

бериш конуни (1974-1975й.) ташкил етиб, вакт утиши билан уларга бир катор узгариш ва кушимчалар киритилган. ХХ асрнинг 80 йилларига келиб А^Шда ногирон инсонларни турли категориялари эхтиёжларини эътиборга олган холда янги биноларни куриш ва эски биноларни кайта таъмирлаш ишлари бошланди. Бу максадда давлат томонидан кушимча иктисодий маблаглар ажратилган ва шу билан бирга кабул килинган стандартларни бузишга кескин чоралар курила бошлаган. Фукароларда ногиронларга нисбатан муносабатни узгартириш максадида оммавий ахборот воситалари оркали психолог ва бошка мутахассислар томонидан биргаликда ишлаб чикилган компаниялар утказилган. Мазкур чора-тадбирлар мажмуасини амалга оширишда диний ташкилотлар хам мухим рол уйнаган.

МУ^ОКАМА

Натижада ногирон инсонлар жамият хаёт фаолиятининг барча сохаларида иштирок эта олиш имкониятига эга булишди ва шу билан бирга соглом одамлар уларга бошка куз билан карай бошладилар. Мамлакатнинг купгина жойларида ногиронлар учун ижтимоий ташкилотлар, клублар ва турли хил фондлар пайдо була бошлади. Шуни алохида таъкидлаб утиш зарурки, А^Шда махсус эхтиёжларга эга инсонга конун томонидан белгиланган хизматларнинг аксарият кисмини мунитсипалитет томонидан такдим этилган молиявий маблаг евазига махсус фондлар ва ташкилотлар амалга оширади. Таълимдаги интегратсияни амалга оширишда эса дастурларни ишлаб чикишда, ишчиларни тайёрлашда, соглом болалар ва ногирон болаларни узаро бир-бирини кабул килишини психологик моделини ишлаб чикишда кийинчиликларга дуч келинди. "Инклюжен" модели, хаттоки, Даун синдромли бола хам соглом болалар билан таълим олиш имкониятига эга булишини назарда тутади. Албатта, бундай бола учун алохида дастур, узига хос осонлаштирилган топшириклар ишлаб чикилиб, дастурни самарали амалга ошиши куп томондан укитувчига боглик. Мазкур моделни куллаб-кувватлаш максадида имкониятлари чекланган болаларни укитишдаги самарадорлик хакида бир неча кинофилмлар расмга олинган. Бирок, шу билан бирга А^Шда махсус мактаблардан хам бутунлай воз кечилмаган булиб, болани у ерга жойлаштириш факат энг охирги чора хисобланади. ^ушма Штатлардаги ижтимоий таъминот хакида тухталар эканмиз, у ерда ижтимоий хизмат ногиронларга тиббий хизмат курсатиш, нафака ва компенсатсиялар тулови, яшаш шароитларини ногиронлар учун жихозлаш ва таълим-тарбия муассасаларига элтиш кабилар таъминланади. Уйда амалга ошириладиган хизматлар каби ижтимоий хизмат турлари хам кулланади Демак, А^Шда ногирон инсон хаётини барча жабхаларини камраб олувчи, уни максимал тарзда жамиятга интегратсияси имкониятини яратувчи хамда бундай инсонларни жамият томонидан кабул килинишини таъминловчи имконияти чекланган инсонларга ёрдам курсатувчи бир бутун тизим фаолият курсатади. Буюк Британияда ногирон инсонларга 3 турдаги муассасалар: Маълум тулов асосида гамхурликни амалга оширувчи хусусий уй эгалари, ижтимоий муассасалар ва ижтимоий хизматларни катта кисмини таъминлаб берувчи махаллий хокимият. Ижтимоий хизмат булимлари уйда, кундузги марказларда, интернат ёки кундузги мактабларда ёрдам курсатади. Мазкур муассасаларда интеллектуал камчиликларга эга болалар билан ишлашда катта ахамият мулокот малакаларини, кучада, одамлар орасида хулкатвор коидаларини ургатишга берилиб, бунинг учун махсус сайрлар уюштирилади. Акли заиф усмирлар учун касбий тайёрлов марказлари фаолият курсатади. Касалхоналарда ногирон

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 7 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва касал болалар учун махсус мехнат терапияси булимлари ташкил этилади. Педиатрия сохасидаги мехнат терапевтларининг максади: "кундалик хаётда болаларда жисмоний, психик ва ижтимоий сохалардаги оптимал даражадаги мустакилликни ривожлантиришдир".

Буюк Британиядаги ижтимоий хизматлар департаментининг ижтимоий ишчиси ногирон ва уни оиласининг шахсий ишлари буйича маслахат, кауллаб-кувватлаш ва тавсиялар бериш куринишида ёрдам бериши, ногирон ва уни оиласи билан келишилган холда индивидуал реабилитатсия дастурини тузишга кумаклашиши, ногиронни меъёрий, кизикарли маънавий хаётини ташкил этади. Департамент зарур ускуналарни вактича такдим этиши, дотатсия ажратиши, телефон ва бошка алока воситалари ёрдамида ёрдам курсатиши мумкин. Шу билан бирга Буюк Британияда ногирон буюртмаси асосида исталган ускунани такдим эта оладиган хусусий реабилитатсион корхоналар хам мавжуд.

ХУЛОСА

Имконияти чекланган болаларга таълим-тарбия бериш сохасида еса таълимга интеграция ва махсус мактабларни мавжудлиги икки узаро параллел зарурий шартлар хисобланади. Мазкур икки шарт таълимтарбия тизимини мослашувчанлиги ва тартибини таъминлаган холда бу болаларни эхтиёжларини узгаргани сари унга кушилиш ёки узоклашиш имкониятини яратади.

Ривожланган мамлакатлар тажрибасидан куринадики, имконияти чекланган болаларга алохида этибор берилмокда ва бу уз натижасини курсатади. Мамлакатимизда хам ёш авлодга булган эътибор давлат сиёсати даражасига кутарилгани ва айникса имконияти чекланган болалар калбида хаётга, ватанга мухаббат уйготиб, келажакка булган ишонч, яшашдан максад тушунчаларини шакллантириш каби вазифаларни амалга оширишга доир харакатлар жадаллашмокда. Бу хам ватанимиз келажагининг Янги Узбекистоннинг эртанги куни - равнаки учун ташланган кадамлардан бири булади деган умиддамиз.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Халкимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баходир. -Т.: 2018. Б- 194.

2. Каримов И.А. Келажакни жасоратли одамлар куради. "Халк сузи" газетаси 1999, 17-феврал.

3. АДамбаров, М.Нажметдинова. Баркамол инсонни тарбиялаш - давр талаби. Фаргона 2019 йил. 11-бет.

4. Хамидова М.У. Махсус педагогика. Тошкент 2018 йил. 5-бет.

5. Смирнова Е.Р. Толерантность как принцип отношения к детям с ограниченными возможностями. //Вестник психосоциальной и оррекционно-реабилитационной работы. № 2. 1997 г. Ст. 182.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.