Научная статья на тему 'ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА ЎСИБ РИВОЖЛАНАЁТГАН НИНАБАРГЛИ ДАРАХТЛАРНИНГ ҲОЛАТИ ВА ЎСИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА ЎСИБ РИВОЖЛАНАЁТГАН НИНАБАРГЛИ ДАРАХТЛАРНИНГ ҲОЛАТИ ВА ЎСИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
22
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Қорқалпоғистон шароити / Виргин арчаси / Шарқ биотаси / Қрим қарағайи / баландлик / диаметр / ўсиш кўрсаткичлари / нинабаргли дарахтлар / conditions of Karkalpakstan / juniperus virginiana L. / platigladus orientalis S. / pinus Pallasiana L. / height / diameter / growth indicators / prick leaved trees.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — А.Қ.Қайимов, Х.Ф.Ҳамроев, Ж.С.Балтаниязов

Ушбу мақолада Қорқалпоғистон Республикаси шароитида интродукция қилинган ва кўчатхонада экилган нинабаргли дарахт-бута турларидан Виргин арчаси, Шарқ биотаси ва Қрим қарағайининг ўсиш кўрсаткичлари ҳамда умумий ҳолати бўйича маълумотлар берилган. Мақолада 2018-2020 йилларда олиб борилган илмий тадқиқот ишлар натижалари келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — А.Қ.Қайимов, Х.Ф.Ҳамроев, Ж.С.Балтаниязов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONDITION AND GROWTH INDICATORS OF PRICK LEAVED TREES GROWING IN THE REPUBLIC OF KARAKALPAKSTAN

This article provides information on the growth indicators and general condition of Virgin fir, Eastern biota and Crimean pine among the prick leaved tree-shrub species introduced and planted in the seed plot in the conditions of the Republic of Karakalpakstan. The article presents the results of scientific research conducted in 2018-2020.

Текст научной работы на тему «ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА ЎСИБ РИВОЖЛАНАЁТГАН НИНАБАРГЛИ ДАРАХТЛАРНИНГ ҲОЛАТИ ВА ЎСИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

ЦОРАЦАЛПОГИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ШАРОИТИДА УСИБ РИВОЖЛАНАЁТГАН НИНАБАРГЛИ ДАРАХТЛАРНИНГ ^ОЛАТИ ВА УСИШ

КУРСАТКИЧЛАРИ 1А.^.^айимов, 2Х.Ф.Х,амроев, 3Ж.С.Балтаниязов

1,2Тошкент давлат аграр университети. Тошкент шахри. husen.hamroyev@mail.ru 3^оракалпогистон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти. Нукус шахри.

j .baltaniyazov@mail.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.7193525 Аннотация. Ушбу мацолада Корцалпогистон Республикаси шароитида интродукция цилинган ва кучатхонада экилган нинабаргли дарахт-бута турларидан Виргин арчаси, Шарц биотаси ва Крим царагайининг усиш курсаткичлари $амда умумий $олати буйича маълумотлар берилган. Мацолада 2018-2020 йилларда олиб борилган илмий тадцицот ишлар натижалари келтирилган.

Калит сузлар: Корцалпогистон шароити, Виргин арчаси, Шарц биотаси, Крим царагайи, баландлик, диаметр, усиш курсаткичлари, нинабаргли дарахтлар. СОСТОЯНИЕ И ПОКАЗАТЕЛИ РОСТА ХВОЙНЫЕ ДЕРЕВЬЕВ, РАСТУЩИХ В

РЕСПУБЛИКЕ КАРАКАЛПАКСТАН Аннотация. В статье приведены данные о ростовых показателях и общем состоянии можжевельник виргинской, биоты восточной и сосны крымской среди колючих древесно-кустарниковых пород, интродуцированных и высаженных на семенном участке в условиях Республики Каракалпакстан. В статье представлены результаты научных исследований, проведенных в 2018-2020 гг.

Ключевые слова: условия Каркалпакстана, можжевельник виргинская, восточная биота, сосна крымская, высота, диаметр, ростовые показатели, хвойные деревья. THE CONDITION AND GROWTH INDICATORS OF PRICK LEAVED TREES GROWING IN THE REPUBLIC OF KARAKALPAKSTAN Abstract. This article provides information on the growth indicators and general condition of Virgin fir, Eastern biota and Crimean pine among the prick leaved tree-shrub species introduced and planted in the seed plot in the conditions of the Republic of Karakalpakstan. The article presents the results of scientific research conducted in 2018-2020.

Keywords: conditions of Karkalpakstan, juniperus virginiana L., platigladus orientalis S., pinus Pallasiana L., height, diameter, growth indicators, prick leaved trees.

КИРИШ. Дунё микёсида урмон барпо этиш ва ахоли яшаш жойларини кукаламзорлаштиришга булган эътибор йилдан-йилга ортиб бормокда. Ушбу тадбирлар нафакат урмон фонди ерларида, балки кишлок хужалиги экинлари устиришга яроксиз булган майдонларда хам амалга оширилади. Инсонларнинг экин майдонларидан нотугри фойдаланиши натижасида майдонларнинг яроксиз холатга келиб, хозирги кунда хар йили ер шаридаги экин майдонларининг уртача 1,5 млн. гектар кисми яроксиз холатга келмокда. Бу эса инсон саломатлиги учун фойдали булган яшил экинзорлар майдонини кескин камайишига сабаб булмокда [1].

^оракалпогистон Республикаси шароитида махаллий ва интродукция килинган манзарали дарахт-буталар танлашдан аввал жойнинг табиий ва географик шароитларини

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

эътиборга олишимиз керак. Сабаби хар бир худуднинг шароитлари хар хилдир (кучли шурланган, уртача ва кучсиз шурланган, текисликлар ва нотекис тукайзорлардан иборатдир). Бундай ерларда кукаламзорлаштириш учун махаллий ва интродукцияланган дарахтларни танлаш чукур билим ва тажрибаларни талаб килади [5].

ТАД^И^ОТ УСЛУБИ. Кукаламзорлаштириш объектларида махаллий ва интродукцияланган дарахтлар буйини ва ривожланишини урганиш, синов майдонлари ташкил этиш оркали олиб борилди.

Дарахт турларининг мавсумий ривожланиши Н.Е.Булыгин (1979) дарахт-буталардаги фенологик кузатувлар И.Н.Бейдеман (1974), манзаравийлик хусусиятларини урганиш ва бахолаш Н.И.Штонда (2012), шурланиш шароитида усаётган дарахтлар холатини бахолаш В.С.Николавский (1999), кукаламзорлаштириш учун тавсия этилган дарахт-буталарнинг самарадорлиги В.М.Кан (1989) услубига асосан амалга оширилди [2, 3,

4].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ ВА УЛАРНИНГ МУ^ОКАМАСИ. Илмий тадкикот ишимизни 2018-2020 йиллар давомида ^оракалпогистон Республикаси Нукус шахри ва туманлардаги мавжуд усиб турган нинабаргли дарахт ва бута турлари устида олиб борилди. Манзарали дарахт-бута турлари кучатларининг тутиб кетиши, илдиз, новдаларининг усиши ва фенологиясини урганиш максадида УзРФАК^Б Ботаника богида хамда шахар ишидаги манзарали дарахт-буталар устуда тажрибалар утказилди. Тадкикот объекти сифатида ^оркалпогистон Республикаси шароитида интродукция килинган хозирда холати коникарли булган Виргин арчаси (Juniperus virginiana L.), Шарк биотаси (Platigladus orientalis S.) ва ^рим карагайи (Pinus Pallasiana L.) турлари танлаб олинди ва куйидагича тартибда кучатлари экилди (жадвал).

жадвал

Кукаламзорлаштиришда кенг фойдаланиладиган нинабаргли дарахт ва буталар

таркиби (Нукус шахри, УзРФАЦЦБ Ботаника боги, 2018 йил)

№ Дарахт-бута турлари Дона Ёши Баландлиги, см Диаметри, cм

1. Juniperus virginiana L. 15 4 67,2±1,3 0,9±0,2

2. Platigladus orientalis S. 15 4 57,2±1,5 0,8±0,1

3. Pinus Pallasiana L. 10 4 66,3±2,1 0,8±0,1

Экилган кучатларда мавсум давомида агротехник татбирлар олиб бориди. Ёввойи утлардан тозаланди, тупрок шароитига кура сугорилди ва хар бир сугориш ишларидан сунг эгат оралари юмшатилди.

Экилган кучатларнинг вегетация даври давомидаги фенологияси, баландлиги ва диаметрининг усиши, ташки мухит шароитига чидамлилиги ва умумий холати урганилди. (1-расм).

1-расм:

Экилган нинабаргли кучатларнинг усиш курсаткичлари, см (Нукус шахри,

УзРФАКДБ Ботаника боги, 2019 й.)

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

90 -----------------------------------------------------83,8

hanaHgnww flwaiweTpM yiwyMMM yiwyMMM flMaiweTpw

2019 m.

■ Juniperus virginiana L. ■ Platigladus orientalis S. ■ Pinus Pallasiana L.

^opaKa.noFucroH mapouTH y3ura xoc o6-x,aBo Ba TynpoK mapouTura эга. Y ep.apga gapaxT3op.ap 6apno этнmga acocaH flnpoK6apr.H gapaxT-6yTa.apgaH $onga.aHH.agH. X,o3upga HHHa6apr.u Typ.apgaH KyKa.aM3op.amTupumga acocaH 3 Typu KeHr $onga.aHH6 Ke.HHMoKga Ba HK.HMura Moc.ama o.raH Typ.ap x,uco6.aHagu.

2018 HH.ga экн.гaн BupruH apnacu H.gu3 6yF3ugaH 6a.aHg.uru 67,2 cm, guaMeTpu 0,9 cm hh TamKH. KH.raH 6y.ca, 2019 HH.ga 6a.aHg.uru 83,8 cm, hh..hk ycum 16,6 cm Kang этн.gн. ^uaMeTpu 6yHHna 1,2 cm, hh..hk ycumu 0,3 cm TamKH. этгaн.

2018 HH.ga экн.гaн fflap; 6uoTacu Ba ^puM KapaFanu u.gu3 6yF3ugaH 6a.aHg.uru 57,2; 66,3 cm, guaMeTpu 0,8; 0,8 cm hh TamKH. ;u.raH 6y.ca, 2019 HH.ga 6a.aHg.uru 73,7; 76,2 cm, hh..hk ycum 16,5; 9,9 cm Kang этн.gн. ^uaMeTpu 6yHHna x,aM ycum h^o6hh Kang этн.gн. EyHga guaMeTpura ycum 1,2; 1,1 cm, hh..hk ycum 0,4; 0,3 cm TamKH. этgн. Экн.гaн KynaT.apHHHr ycumu 2020 HH.ga x,aM Ky3aTH.gu. HaTH^a.ap 2-pacMga Ke.Tupu.raH.

2-pacM:

Экн.raн HHHa6apr.ni KynaT.apHHHr ycum KypcaTKHH.apu, cm (HyKyc rnaxpu,

YsP^AKRE EomaHuua 6osu, 2020 u.)

12° ------------------------------------------------103,9

Ba^aHfl^MTM flwaiweTpM yiwyMMM 6a^aHfl^Mm yiwyMMM flMaiweTpw

2020 m.

■ Juniperus virginiana L. ■ Platigladus orientalis S. ■ Pinus Pallasiana L.

Экн.гaн KynaT.apHHHr 6a.aHg.HKKa Ba guaMeTpura ycumu 2020 HH.ga BupruH apnacuga 103,9 cm, fflap; 6uoTaga 93,6 cm Ba ^puM KapaFanuga 88,4 cm hh TamKH. ;u.gu. hh..hk ycum.ap 2019 HH.ra Huc6aTaH 20,1; 19,9; 12,2 cm Kang этн.gн. ^uaMeTp.apu 6yHHna

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

хам усиш ижобий кузатилди. Виргин арчасида 1,6 см, Шарк биотада 1,8 см ва ^рим карагайида 1,5 см усиш кузатилди. Йиллик усиш 2019 нисбатан 0,4; 0,6; 0,4 см кайд этилди.

ХУЛОСА. ^оракалпогистон шароитини кукаламзорлаштиришда асосан нинабаргли 3 та тур Виргин арчаси, Шарк биотаси ва ^рим карагайи дарахт турларинидан фойдаланиш мумкун. Бу турлар Нукус шахри дам олиш масканларида ва автомагистрал йул буйларида усиб турнинг хозирги холати яхши. Факат айрим ерларда Виргин арчасида зараркунанда билан зарарланиш холати кузатилмокда. Бу эса уларга карши курашиш чора-тадбирларини ишлаб чикишни талаб этади.

REFERENCES

1. ^айимов АД., ДЖ.Турок. (Тошкент, 2012 й. "Фан ва технология" Б.22-24.) Ахоли яшаш жойларини кукаламзорлаштириш.

2. Отенов Т.О. и др. (Нукус, 1999 г. «Вестник ККО АН РУз» №2. С.66-67.) Деревья и кустарники на улицах и в парках Нукуса.

3. Отенов Т.О. (Нукус, 1984 й. ^оракалпогистон Б.108-132.) ^оракалпогистоннинг дарахт бута усимликлари, уларни фойдаланиш ва куриклаш шора тадбирлари.

4. Qayumov, A., & Boltaniyozov, J. S. (2020). Dust-Holding Properties Of Wood And Shrub Species In The Conditions Of The Republic Of Karakalpakstan. The American Journal of Applied sciences, 2(09), 170-174.

5. Usmanova, D., & Xolmurodov, M. (2022). Arizona cypress (Cupressus arizonica) bioecology, decorativeness and breeding technology. Eurasian Journal of Medical and Natural Sciences, 2(11), 21-26.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.