Научная статья на тему 'АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИ ВА ШАҲАР КЎЧАЛАРИДАГИ САЙИЛГОҲ ҲУДУДИНИНГ ТОШКЕНТ ВОҲАСИ УЧУН БАЛАНСИ ВА ЯШИЛ ЭКИНЗОРЛАРИГА ТАВСИЯ ЭТИЛАЁТГАН МАНЗАРАЛИ ЎСИМЛИК ТУРЛАРИ'

АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИ ВА ШАҲАР КЎЧАЛАРИДАГИ САЙИЛГОҲ ҲУДУДИНИНГ ТОШКЕНТ ВОҲАСИ УЧУН БАЛАНСИ ВА ЯШИЛ ЭКИНЗОРЛАРИГА ТАВСИЯ ЭТИЛАЁТГАН МАНЗАРАЛИ ЎСИМЛИК ТУРЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
173
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
сайилгоҳ / ҳудудининг баланси / автомобиль йўллари / шаҳар кўчалари / яшил экинзолар / меъморий ва режалаштириш ечими / пиёдалар оқими / манзарали ўсимликлар ассортименти. / park / territory balance / highways / city streets / green ecosystems / architectural and planning solution / pedestrian flow / assortment of ornamental plants.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — F. Ubaydullaev, F. Xaitov, I. Sharabaeva, J. Abdivosiev

Бугунги кунимизада мамлакатимиз аҳолисининг яшаш даражасини яхшилаш, экологик муҳитни барқарорлаштириш, автомобиль йўллари ва шаҳар кўчаларини баддий-архитектуравий кўринишини бойитиш мақсадида, автомобиль йўллари ва шаҳар кўчаларига сайилгоҳлар қуриш, мавжудларини таъмирлаш ва қайта қуриш ишларига эътибор йил сайин ошиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TYPES OF ORNAMENTAL PLANTS RECOMMENDED FOR BALANCE AND LANDSCAPING OF PARKING AREAS ON HIGHWAYS AND WALKS IN CITY STREETS FOR TASHKENT OASIS

Today, in order to improve the living standards of the population of our country, stabilize the environmental situation, enrich the artistic and architectural appearance of highways and city streets, every year more and more attention is paid to the construction, repair and reconstruction of boulevards along highways and city streets.

Текст научной работы на тему «АВТОМОБИЛЬ ЙЎЛЛАРИ ВА ШАҲАР КЎЧАЛАРИДАГИ САЙИЛГОҲ ҲУДУДИНИНГ ТОШКЕНТ ВОҲАСИ УЧУН БАЛАНСИ ВА ЯШИЛ ЭКИНЗОРЛАРИГА ТАВСИЯ ЭТИЛАЁТГАН МАНЗАРАЛИ ЎСИМЛИК ТУРЛАРИ»

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИ ВА ША^АР КУЧАЛАРИДАГИ САЙИЛГО^ ^УДУДИНИНГ ТОШКЕНТ ВО^АСИ УЧУН БАЛАНСИ ВА ЯШИЛ ЭКИНЗОРЛАРИГА ТАВСИЯ ЭТИЛАЁТГАН МАНЗАРАЛИ УСИМЛИК ТУРЛАРИ

Убайдуллаев Фарход Бахтияруллаевич

Тошкент давлат аграр университети ^ишлок хужалиги фанлари фалсафа доктори (PhD),

доцент

Хаитов Фарх,од Джураевич

Тошкент давлат аграр университети ассисенти Шарабаева Ирода Шокир кизи

Тошкент давлат аграр университети магистранти Абдивосиев Жавохир Асомиддин ^ли

Тошкент давлат аграр университети магистранти https://doi.org/10.5281/zenodo.6911808 Аннотация. Бугунги кунимизада мамлакатимиз а^олисининг яшаш даражасини яхшилаш, экологик мууитни барцарорлаштириш, автомобиль йуллари ва шауар кучаларини баддий-архитектуравий куринишини бойитиш мацсадида, автомобиль йуллари ва ша^ар кучаларига сайилго^лар цуриш, мавжудларини таъмирлаш ва цайта цуриш ишларига эътибор йил сайин ошиб бормоцда.

Калит сузлар: сайилгоуудудининг баланси, автомобиль йуллари, ша^ар кучалари, яшил экинзолар, меъморий ва режалаштириш ечими, пиёдалар оцими, манзарали усимликлар ассортименти.

РЕКОМЕНДУЕМЫЕ БАЛАНСУ И ОЗЕЛЕНЕНИЮ ЗОНЫ ПАРКОВКИ НА АВТОМАГИСТРАЛЯХ И ПРОГУЛОК В ГОРОДСКИХ УЛИЦАХ ВИДЫ

ДЕКОРАТИВНЫХ РАСТЕНИЙ ДЛЯ ТАШКЕНТСКОГО ОАЗИСА Аннотация. Сегодня в целях повышения уровня жизни населения нашей страны, стабилизации экологической обстановки, обогащения художественно-архитектурного облика автомобильных дорог и городских улиц из года в год уделяется все больше внимания строительству, ремонту и реконструкции бульваров вдоль автомобильных дорог и городских улиц.

Ключевые слова: парк, баланс территории, магистрали, улицы города, зеленые экосистемы, архитектурно-планировочное решение, пешеходный поток, ассортимент декоративных растений.

TYPES OF ORNAMENTAL PLANTS RECOMMENDED FOR BALANCE AND LANDSCAPING OF PARKING AREAS ON HIGHWAYS AND WALKS IN CITY

STREETS FOR TASHKENT OASIS Abstract. Today, in order to improve the living standards of the population of our country, stabilize the environmental situation, enrich the artistic and architectural appearance of highways and city streets, every year more and more attention is paid to the construction, repair and reconstruction of boulevards along highways and city streets.

Keywords: park, territory balance, highways, city streets, green ecosystems, architectural and planning solution, pedestrian flow, assortment of ornamental plants.

КИРИШ

Хусусан, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2017-йил 11-

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

сентабрдаги П^-3262-сонли "Автомобил йулларининг архитектура-ландшафт конструксияси ва ободонлаштириш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони, Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг "Замонавий архитектура-шахарсозлик талабларини хисобга олган холда ахоли пунктларини ободонлаштириш ишларини ташкил этиш коидалари" тугрисидаги 2009-йил 9-мартдаги 59-сон карорива бошка меъёрий-хукукий хужжатлардаги вазифалар, автомобиль йуллари ва шахар кучаларидаги сайилгохларни кукаламзолаштириш, ободонлаштириш ва замонавий куринишда меъморий бадиий безаш ишларини такоминланиши учун муайян даражада хизмат килади.

Бу борада, автомобиль йуллари ва шахар кучаларидаги сайилгох худудининг балансини урганиш ва майдонларини тугри тахсимлаш мухим ахамиятга эгадир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Сайилгохлар кичик майдонлардаги яшил экинзолар булиб,киска муддатли дам олиш ёки бадиий фаолият учун мулжалланган жойлар, шахдр майдонлари, кучалари, жамоат ва маъмурий бинолар, ёдгорликларнинг манзарали-бадиий безатилган худудлардир. Жойлашишига кура, жамоат бинолари якинида, шахарнинг маъмурий ва жамоат марказида, архитектура ёдгорликлари ёки уларнинг мажмуалари якинида, транспорт воситалари ва чоррахаларда, турар-жойларда, хайкалтарошлик ва монументал объектлар якинида; савдо марказлари якинидаги майдонларга булинади. Вазифасига кура мемориал, манзарали, кургазмали, транзит, ахборот, тарихий-меъморий, уйин майдонларига ажратилади.

Сайилгохларнинг меъморий ва режалаштириш ечими, улчамлари, конфигурацияси ва кукаламзорлаштирилиши атрофдаги биноларнинг табиати, жойлашуви, кушни автомобил йуллари, пиёдалар окимининг йуналиши билан белгиланади. Агар сайилгох пиёдалар харакати куп булган майдонда жойлашган булса, йулларнинг холати транзит окимининг йуналиши билан белгиланади. Улар дам олиш жойларидан ажратилган ва майдонни энг киска йул буйлаб кесиб утадилар (диагонал, кундаланг, эркин). Ёдгорлик ёки монументал иншоотни майдонга жойлаштиришда композиция анъанавий равишда бино меъморчилигини очишга ёки ёдгорликнинг бадиий мазмунини очишга буйсунади. Сайилгох экинзорларнинг мухитдаги таркиби унинг умумий режалаштириш ролини ва бу ерда жойлашган ёдгорликнинг образли хусусиятларини акс эттиради. Купгина майдонлар пиёдалар учун транзит харакатини таъминлайди. Шу билан бирга, асосий пиёдалар йулакларининг кенглиги 4 дан 6 м гача ва ундан куп, иккинчи даражалиларнинг кенглиги эса 1,5 дан 4,0 м гача.Уларни ташкил этиш, коида тарикасида, мунтазам режалаштириш шакллари билан белгиланади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Турар-жойлардаги сайилгохлар, коида тарикасида, жамоат бинолари якинида жойлашган. Уларнинг худудида катталар дам олиш масканлари ва болалар учун уйин майдончалари ташки чегаралардан химояланган холда йуналишли харакатга эга булган булакларга ажратилган. Агар сайилгохда транспорт воситаларининг харакат жадалиги булган йулга улашган булса, уйин майдончаларига рухсат берилмайди.

Бундай сайилгохларнинг композицион режалаштириш таркиби регуляр ва бадиий куринишга эга булиши, дарахтларни жойлаштиришда эса, гурухли ва аллеяли булиши мумкин. Сайилгохлардаги яшил экинзорлар учун куйидаги композиция усуллари

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

кулланилади: очик - майсазор копламалари, гулзорлар, ховузлар, йуллар ва майлонлар; ярим очи; - партер участкалари ва баланд буйли дарахтлар-буталарнинг зич экишларининг устунлиги (гурух ва катор экиш, тусиклар).

Сайидгохлар автомобил йуллари якинида жойлашганида, химоя тасмасига эга булган яшил экинзорларга, оддий дарахтлардан ва керак булганда шовкиндан химоя килувчи махсус деворлардан яратилади.

1-жадвал

Сайилгох худудининг баланси, умумий майдонига нисбатан % хисобида

Сайилгох тури Иулак ва Яшил экинзорлар %

майдончалар Жами Шу

% жумладан гуллар

Шахарнинг марказий ва туман ахамиятидаги 25-28 72-75 1,5-2

майдонларида 1 гектаргача

Худди шу жойда, хажми 1 га дан ортик 20-25 78-80 1,5-2

Шахарнинг марказий ва туман майдонларидаги 3-5 95-97 0,5-1

манзарали ва режалаштирилган сайилгохларнинг

ахамиятидаги кура рухсатсиз ташриф буюрувчилар.

Уйлар орасидаги кучаларда ва куча бурчакларида0,5 18-20 80-82 0,3-0,5

га гача булган сайилгохлар

Худди шу жойда 0,5 га дан ортик хажмда 15-18 82-85 0,3-0,5

Алохида бинолар олдидаги майдонлар 20-25 75-80 1-2

Транспорт майдонлари ва кесишмаларда жойлашган сайилгохларни кукаламзорлаштириш (ташриф буюрувчиларга кириш имкониятисиз ёки транзит йуллари билан), йул харакати хавфсизлиги вазифасига буйсунади ва пиёдалар окимининг асосий йуналишини таъкидлаб, майсазорлар ва каторлаб экилиши устунлик киладиган эркин гурухлар томонидан хал килинади. Шу билан бирга, дарахт ва бута турлари нафакат манзарали, балки газга чидамли булиши керак.

Сайилгохни режалаштириш карори унинг шахардаги жойлашувига, максадига, махаллий ва иклим шароитигахамда бошка куплаб омилларбоглик. Сайилгох майдонда бутун худудни, шунингдек, унинг бир кисми эгалаши мумкин. Купинча сайилгохлар бинолар орасидаги "яшил чунтак" шаклида жойлашган.

Сайилгохнинг меъморий-режавий ечими парклардан кура содда, режалаштириш тузилмаси, усимликларнинг кичикрок ассортименти, релъефнинг тафсилотларига, ободонлаштиришга эътибор беришни талаб килади.

Сайилгох худудини режалаштириш карори, максадга боглик.Жамоат турар-жой бинолари билан уралган майдонда жойлашган сайилгохнинг узи унинг композициянинг элементига айланади. Майдон ва сайилгох хар доим бир бутунни ташкил килиши керак. Сайилгохнинг режаси ураб турган майдоннинг меъморий ансамблига буйсуниши керак. Сайилгохни режалаштириш учун энг мухим нарса - сайилгохнинг улчами ва сайилгох уртасидаги тугри нисбатни урнатиш.Ахоли пунктининг жамоат маркази булиб хизмат киладиган майдонларда сайилгох майдоннинг марказида жойлашган булиши ёки унинг факат бир кисмини эгаллаши мумкин.

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

Автомобиль йуллари билан кесишган сайилгохларда майдонлар иккита алохида куринишда жойлашган. Агар худудни узаро перпендикуляр транспорт окимлари кесиб утган булса, у холда сайилгох туртта алохида кисмдан иборат булиши ва факат манзарали вазифани бажариши мумкин.

Сайилгох бинолар билан уралган булса, худудни режалаштириш ва композиционландшафтларни гурухлаш усуллари худудни ураб турган биноларнинг эстетик фазилатларини тули; аниклашга ёрдам бериши керак.

Сайилгохбиноси олдида ёки олдида жойлашган майдонсув юзаси, бино ёки сув объектининг асосий истикболини тусиб куймайдиган дарахтлар ёки буталар билан уралган очи; майсазор ёки партерни ифодалайди. Шунинг учун меъморий иншоотларнинг эстетик фазилатларини яхширок куриш учун уларнинг олдида баланд усимликлар ёки тузилмалар булмаган тегишли жойни лойихалаш керак.

Йул харакати жадал булган автомобил йулларига туташ майдонларда, газларнинг зарарли таъсиридан химоя килишни таъминлайдиган, периметри буйлаб зич усимликлар катор тасмали экиш ёрдамида шовкинни камайтириш ва ташриф буюрувчилар учун биринчи навбатда кулай шароитлар яратиш лозим. Бундай жойларнинг режалаштириш тузилиши махсус шовкиндан химояланган деворлардан фойдаланган холда пиёдаларнинг кулай дам олишини ва харакатини таъминлайди. МУ^ОКАМА

Сайилгохни режалаштиришда унинг худудининг мувозанатини аниклаш мухим, бунинг учунмайдон худудини ташкил этувчи асосий элементларнинг тугри нисбатини топиш керак (майдонлар, йуллар ва хар хил турдаги кучатлар). Бу нисбат хар бир холатда бир неча омилларга богли;:

ташриф буюрувчиларнинг мумкин булган сони, сайилгохннинг максади, унинг шахар режасидаги урни, иклим шароити, релефи, атрофдаги биноларнинг табиати валандшафтнинг панорамаларини очиш зарурати.

ташрифчилар харакатининг жадалигига караб,майдон худудининг тавсия этилган баланси. 2-жадвалда тавсиялар келтирилганхар хил тулдириш учун ажратилган сайилгох майдоннинг тахминий улчамларини режалаштириш элементлари.

2-жадвал

1 гектар майдонга эга сайилгох элементларнинг тавсия этилган улчамлари

Сайилгох элемнти Эгалаб Эгалаб

турган худуд м2 турган худуд %

Майдон ва аллея 3500 35

Гулзорлар 500 5

Газонлар 3000 30

Дарахт ва буталар 2700 27

Кичик меъморий шакллар (фавворалар, 300 3

сакловчилардеворлар, зинапоялар, хайкаллар ва бошкалар)

Жами 10000 100

1 гектар майдонга эга сайилгох элементларнинг тавсия этилган улчамлари

Сайилгох элемнти

Эгалаб

Эгалаб

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

турган худуд м2 турган худуд %

Майдон ва аллея 3500 35

Гулзорлар 500 5

Газонлар 3000 30

Дарахт ва буталар 2700 27

Кичик меъморий шакллар (фавворалар, сакловчилардеворлар, зинапоялар, хайкаллар ва бошкалар) 300 3

Жами 10000 100

1 гектар майдонга эга сайилгохда манзарали усимликлар сони (донада)

Сайилгох элемнти Эгалаб Эгалаб Манзарали

турган худуд турган худуд усимликлар

м2 % сони донада

Майдон ва аллея 3500 35 200-220

Гулзорлар 500 5 1500-1700

Дарахт ва буталар 2700 27 100-120

Жами 6700 67

1 гектар майдонга эга сайилгохда манзарали усимликлар ассортименти ва уларнинг сони (донада)

Манзарали усимликлар Эгалаб Эгалаб Манзарали

ассортименти турган худуд турган худуд усимликлар

м2 % сони донада

Дарахтлар

Сохта каштан 3500 35 200-220

Ажойиб (гузал) каталпа 200-250 2-2,5 10-12

Ипак акация 200-250 2-2,5 10-12

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Магнолия 200-250 2-2,5 10-12

Лола дарахт 200-250 2-2,5 10-12

Гинго билоба 200-250 2-2,5 10-12

Шарк биотаси 200-250 2-2,5 10-12

Одий карагайи 200-250 2-2,5 10-12

Виргин арчаси 200-250 2-2,5 10-12

Одий арча 200-250 2-2,5 10-12

Буталар

Япон бехиси 150-200 1,5-2 7

Оддий лигуструм 150-200 1,5-2 7

Дойим яшил шамшод 150-200 1,5-2 7

Европа форзицияси 150-200 1,5-2 7

Бир йиллик гуллар

Гулзорлар 500 5 1500-1700

Жами 6700 67

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

ХУЛОСА

Автомобиль йуллари ва шахдр кучаларидаги сайилгох худудларии учун манзарали дарахт ва буталарни кучатзорларда кучатларини этиштиришда кучатларнинг усишини тезлаштириш масалалари катта ахдмиятга эга. Кучатзорнинг рентабеллигини ошириш буйича агротехник тадбирлар мажмуасида сугориш, усиш стимуляторларидан фойдаланиш энг самарали усуллардан бири булиб, бу дарахт ва буталарнинг кучатларини этиштириш вактини кискартиради, уларнинг сифатини яхшилайди, шу билан бирга бир йил учун мех,нат харажатларини камайтиради.

REFERENCES

1. Гафурджанов Б. Т., Бердиев Э. Т. Декоративные особенности Гинкго двулопастного (Ginkgo biloba L.) и перспективы использования его в озеленении городов Узбекистана //Современные проблемы и достижения аграрной науки в Арктике. -2020. - С. 383-394.

2. Жураев Ж. М., Холмуротов М. З., Халилова К. А. Биоморфологические свойства семян медоносной липы //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 7. - С. 32-36.

3. Убайдуллаев Ф.Б. Влияние стимуляторов на рост сеянцев конского каштана // Актуальные проблемы современной науки. - 2018. — С. 115-119.

4. Farxod Ubaydullaev*, Alisher Xoliqov, Sardor Xudaybergenov and Tojinur Pulatova Irrigation regime Influence on the growth and seedlings development of common fake chestnut (Aesculus hippocastanum L.) and Japanese safflower (Sophora japonica L.) in the highways landscaping. //E3S Web Conf. Volume 264, 2021. International Scientific Conference "Construction Mechanics, Hydraulics and Water Resources Engineering" (CONMECHYDRO - 2021)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.