Научная статья на тему 'КАНАДА АРҒУВОНИ (CERCIS CANADENSIS) КЎЧАТЛАРИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

КАНАДА АРҒУВОНИ (CERCIS CANADENSIS) КЎЧАТЛАРИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
42
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Канада арғувони (cercis canadensis) / кўчат / ўрмон / аҳоли яшаш жойлари / кўкаламзорлаштириш / дарахт / бута / тупроқ / тупроққа ишлов бериш. / Canadian argan (cercis canadensis) / seedlings / forest / habitat / landscaping / tree / shrub / soil / tillage.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Алимов Фазлиддин

Мақолада Канада арғувони (cercis canadensis) кўчатларини етиштириш агротехнологияси тўғрисида қимматли илмий маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY FOR GROWING CANADIAN SAGE (CERCIS CANADENSIS) SEEDLINGS

The article provides valuable scientific information on the agrotechnology of growing Canadian argan (cercis canadensis) seedlings.

Текст научной работы на тему «КАНАДА АРҒУВОНИ (CERCIS CANADENSIS) КЎЧАТЛАРИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

КАНАДА АРГУВОНИ (CERCIS CANADENSIS) КУЧАТЛАРИНИ ЕТИШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Алимов Фазлиддин

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти "Дехкончилик ва урмон мелиорацияси" кафедраси ассистенти. https://doi.org/10.5281/zenodo.6647198 Аннотация. Мацолада Канада аргувони (cercis canadensis) кучатларини етиштириш агротехнологияси тугрисида цимматли илмий маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Канада аргувони (cercis canadensis), кучат, урмон, а^оли яшаш жойлари, кукаламзорлаштириш, дарахт, бута, тупроц, тупроцца ишлов бериш.

ТЕХНОЛОГИЯ ВЫРАЩИВАНИЯ РАССАДЫ ШАЛФЕЯ КАНАДСКОГО

(CERCIS CANADENSIS) Аннотация. В статье приведены ценные научные сведения по агротехнике выращивания рассады арганы канадской (cercis canadensis).

Ключевые слова: аргана канадская (cercis canadensis), саженцы, лес, местообитание, озеленение, дерево, кустарник, почва, обработка почвы.

TECHNOLOGY FOR GROWING CANADIAN SAGE (CERCIS CANADENSIS)

SEEDLINGS

Abstract. The article provides valuable scientific information on the agrotechnology of growing Canadian argan (cercis canadensis) seedlings.

Keywords: Canadian argan (cercis canadensis), seedlings, forest, habitat, landscaping, tree, shrub, soil, tillage.

КИРИШ

Республикасимизда мустакиллик йилларида урмон майдонларимизни кенгайтириш, ахоли яшаш жойлари, бино ва иншоотлар атрофи, турли даражадаги йул атрофларини кукаламзорлаштиришга алохида эътибор даратмокда. Хукумат карорларини бажаришда урмон хужалиги корхоналарининг узига хос урни булиб, кукаламзорлаштириш ишларини олиб борувчи буюртмачиларга ландшафт дизайнида фойдаланиладиган турли манзарали кучатларни етказиб берувчи хисобланади. Урмон хужаликларида идлимнинг турли нокулай шароитларига чидамли, манзарали хусусиятлари юдори булган дарахт ва бута турларининг бир неча юзлаб турлари устирилади. Буларга, крим карагайи, виргин арчаси, шарк биотаси, сохта каштан, япон сафораси, заранг ва шумтол турлари, гузал каталпа, павловния, ок акация, канада аргувони, хинд сирени, сурия атиргулини курсатишмиз мумкин. Узининг чиройли гуллаши, манзарали барглари, иклимнинг салбий омилларига чидамлилиги тупрокка талабчан эмаслиги хамда бино ва йирик дарахтлар соясида уса олиши билан кам сонли дарахтлар каторида канада аргувони алохида ахамият ва эътиборга эга.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Узининг эрта гуллаши, чиройли пушти-бинафша рангли гулларининг дарахтнинг бутун танасини коплаб олиши, тук яшил ялтирок баргларининг куриниши, киш давомида эса оч жигарранг дуккаклари ушбу турга узгача курк багишлайди. Шу сабабли, ахоли уртасида хам канада аргувонига булган кизикиш юкори хисобланади. Мамлакатимизда

барпо этилаётган урмонлар ва ахоли яшаш жойларини кукаламзорлаштиришда, ушбу тур кучатларини етказиб бериш мухим ахамиятга эга. Канада аргувони кучатларини устириш учун кучатзор майдони тупрок иклим шароитига эътибор берилади. Кучатзорлар учун жой танлашда асосан тупрок, гидрологик, ер тузилиши шароитлари хамда устириб етиштириладиган дарахт ва буталарнинг биологик хусусиятлари эътиборга олинади. Бундан ташкари сугориш манбаалари, машина ва механизмларидан фойдаланиш йуллари, санитария-гигиена талаблари, атрофда ураб турган усимлик дунёси хисобга олинади. Кучатзорни кишлок, шахар ва ахоли яшайдиган масканлар якинида ташкил этиш тавсия этилади. Ер тузилиши асосан текис, тупрок унумдорлиги анчагина юкори, механик таркиби енгил, ер ости сувлари камида 1-1,5 м чукурликда жойлашган булиши керак. Сугориладиган зоналарда кучатларни тузи кам булган оч кулранг тупрокларда ва юкори катламида чириндиси 2 фоиздан кам булмаган жойларда ташкил килиш керак. Сугориш арикларининг узунлиги кучат экилган ва уруг сепилган тупрок ва ер шароитига караб 50100 м дан 200 гача булади. Агарда кучатзор барпо этиш учун мулжаллаб, ажратилган жойларда тупрокнинг шурлиги таркибида СО2 иони 0,02%, НСО3 - 0,12% О - 0,03%, PH -0,05% дан, ер ости сувларининг минерализацияси 3 г дан ошиб кетган булса, ундай ерларда нихолхона ташкил килиш бутунлай ман этилади. Ажратилган жойларда 5% касаллик ва хашоратлар мавжуд булса, бу шароитда усимликларни мухофаза килишнинг турли тадбирлари амалга оширилади. Кучатзорларда тупрокка ишлов бериш дарахт ва бута нихолларини устиришда мухим бугин хисобланади. Маълумки тупроклар хар хил унумдорликка эга, у эса уз навбатида тупрокнинг келиб чикиши, иклимнинг, усимликларнинг, микроорганизмларнинг ва дехкончилик маданияти билан чамбарчас богликдир. Парваришланадиган кучатларнинг хаётий шароити агротехник тадбирлар билан тартибга солинади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Тупрокка ишлов беришдан асосий максад куйидагилардан иборат:

Тупрокнинг хайдов катламини ва структурасининг тузилишини узгариши натижасида кулай намлик, хаво, иссиклик, озикланиш режимини таъминлаш;

Тупрокнинг пастки катламларидан озик моддалар тортиб олиш хисобига уларнинг айланишини кучайтириш ва микробиологик жараёнларга керакли йуналишда таъсир килдириш;

Касалликларга ва зараркунандаларга дучор булган бегона утларни йукотиш;

Тупрокни сув ва шамол эрозиясидан саклаш;

Уругларини экиш учун кулай шароитлар яратиш;

Тупрокдаги усимлик колдикларини ва угитларни аралаштириш.

Кучатзор ташкил этишда биринчи навбатда, ажратилган ер майдонини текислаш зарур. Чунки нотекис жойларда нихолларни сугориш муаммо тугдиради, баъзи пайтларда текис сугорилмаслик натижасида уругларнинг униб чикиши паст булади, нихолларнинг усиши ёмонлашади. Тупрокка ишлов бериш деганда ерни хайдаш, бороналаш, молалаш ва культивация килиш тушинилади.

Тупрокка асосий ишлов бериш тури, ерни агдариб хдйдаш хисобланади. Агар куз даврида ёгингарчилик кам булиб, тупрок жуда курук булса, у холда ерни хайдашдан олдин албатта сугориш лозим. Эрта бахорда эса, тупланган намликни саклаш максадида,

тупрокнинг юкориги катламини бороналанади ва бу уз йулида йигилган тузларни тупрокни юкори катламига кутаришини камайтиради. Агар тупрок жуда хам жипслашган булса, 18 см чукурликгача юмшаткичлар ёрдамида юмшатиб бороналаш ёки молалаш керак. Канада аргувони кучатзорида асосан кузда ва уруг сепишдан олдин ерлар тайёрланади. Асосий тупрокни тайёрлаш учун ерларни кузда, эрта кукламда шудгорланади. Ерни плуг ва плуголди мосламаси билан 27-30 см чукурликда хайдалади. МУ^ОКАМА

Шундай килиб хайдалганда кузги-кишки ёгингарчиликдан ерда купрок нам йигилади, касалликлар ва зараркунандалар нобуд булиб, хар хил зарарли утларнинг илдизлари курийди. Ерни эрта кукламда тайёрлашнинг кузга шудгорлашдан фарки уларни бирданига бороналашдан иборатдир. Ерларни кукламги уруг сепиш 15-20 см чукурликда хайдалади. Бизнинг шароитда канада аргувони уругларини сепишдан олдин майдон холатидан келиб чикиб, кузги шудгор усулида тупрокка ишлов берилади. Бунда майдон кузда ПЛН - 4-35 плугинидан фойдаланган холда хайдалади. Бахорда майдон чизилланади, барона тортилади, молаланади. Сунгра, экиш жуяклари КРСШ-2,8 тиркамаси ёрдамида олинади. Жуяклар ораси 0,7 м ни ташкил килади. Шулар билан бир каторда сугориш тармоклари хам барпо килинади. Бир йиллик уругкучатлар парваришлаш булимига кучириб утказилади ва барча агротехник тадбирлар уз вактида, сифатли килиб олиб борилиши лозим. Кучатларни усиши учун кулай шароитлар яратиш максадида хар хил парваришлаш ишлари олиб борилади. Канада аргувони кучатларини парваришлаш усулари асосан сугориш, ёввойи утлардан тозалаш, тупрокни юмшатиш, угит беришдан иборат. Айникса, ёввойи утларни олиб ташлаш, тупрокни юмшатиш кучатларни ривожланиши, усиши учун яхши шароит тугдирилади. Бу бегона ут-уланлардан тозаланганда намлик сакланади, озика моддалар факат кучатлар томонидан узлаштирилади. Канада аргувони кучатхонаси 600-800 куб м3/га микдорида сугорилади. Кучатларни нормал парваришлаш максадида 8-9 марта вегетация даврида сугориш керак (май ойида 1-2, июнда - 2, июлда - 2-3, августда - 2-3, марта). Ер остида 30-40 см тошлок булиб оч кулранг, кулранг ёки кунгир тупрокли ерларнинг сугориш нормаси бир гектарига 400-500 куб м3 ни ташкил килиши керак. Аммо сугоришни май ойидан то августгача хар 15-20 кунда утказиш лозим. Х,ар бир сугоришдан 2-3 кун утгандан кейин катор оралари культиваторлар ёрдамида 10-15 см чукурликда юмшатилади. Нихоллар усиш даврида каторларни юмшатиш ва бегона ут - уланлардан тозалаш ишлари 3-4 маротаба кайтарилади. Барча агротехник парваришлаш тадбирлари уз вактида утказилса, кучатларни кузда маданий урмонлар барпо этишда фойдаланиш мумкин. Кучатхонанинг парваришлаш булимида канада аргувони кучатларини жойлаштиришнинг макбул схемасини аниклаш максадида уларни 0,7х0,15; 0,7х0,2; 0,7х0,25; 0,7х0,3; 0,7х0,4 м схемада жойлаштирдик. 0,7х0,15м схема назорат варианти сифатида белгиланди. Х,ар бир вариантга 10 тадан кучат уч такрорийликда жойлаштирилди. Бир йиллик уругкучатлар (буйи 0,3 м) кузда кучатхонанинг парваришлаш булимидан кучириб утказилди. Барча вариантларга бир хил стандарт агротехник парваришлаш тадбирлари утказилди. Ушбу тажрибамиз оркали Канада аргувони кучатларининг илдиз буйни диаметри, буйига усиши кузатилди ва кучатхонанинг парваришлаш булимида макбул схемада жойлаштириш схемаси аникланди. Кучатхонанинг парваришлаш булимида кучатларни усиш

курсаткичлари тахлили буйича 0,7x0,15 ва 0,7х2 м, яъни кучат ораси энг якин жойлаштирилганда уларнинг усиши бошка кучатларга нисбатан деярли фарк килмайди, аммо уларнинг танаси жуда нозик булиши кузатилди. 0,7x0,3 ва 0,7x0,4 м схемали кучатларда тананинг калинлашиб кетганини кузатдик. 0,7x0,25 м схемада экилган кучатларда буй жихатидан катта схемаларда жойлашган кучатлар билан курсаткичлар я;ин ва тана хам яхши ривожланган булиб ута йугонлашиб кетмаганлиги кузатилди.

Канада аргувони кучатларини кучатхонанинг парваришлаш булимида устиришнинг макбул схемасини аниклаш

Вар Кучат жойлаштириш Илдиз буйни, Буйи, м

иантлар схемаси, м мм

I 0,7x0,15 5 1,34

II 0,7x0,2 6 1,34

III 0,7x0,25 10 1,58

IV 0,7x0,3 16 1,61

V 0,7x0,4 18 1,62

ХУЛОСА

Кучатлар эрта бахорда, вегетация даври бошланмасидан олдин ковланади. Кучатлар махсус «OLIVER SP 2000 TXC», «SP 96» каби ковлагич машина ва механизимлар билан казиб олинади (8, 9а ва 9б-расмлар). OLIVER SP 2000 TXC козиш машинаси тупрокка кайта ишлов берган холда диаметри 0,6 м булган икки каторли кучатларни 72 та вольфрамкарбид тишлари билан казиб олади. Ажойиб махсус чузилган ва тебранадиган мослама ёрдамида усимликлар тупрокдан ажратиб олинади ва конвейр усулида йигилади. Шунингдек SP 96 кучат казиш машинаси хам кучатхоналар учун ута самарали булиб, у каттик, лой ва огир тупрокли кучатхоналар учун мулжалланган. У 100120 от кучига эга тракторга уланган холда 1 кунда 20 000 дона илдиз чукурлиги 35-40 см булган кучатларни казиб олиш имконини беради.

Фойдаланилган манбалар

1. Мирзиёев Ш. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги «Узбекистон Республикаси Урмон хужалиги давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида» ги ПК-2966 сонли карори.

2. Мирзиёев Ш. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги «Узбекистон Республикаси Урмон хужалиги давлат кумитаси фаолиятини ташкил этиш тугрисида» ги ПФ-5041 сонли фармони.

3. Хоназаров А.А. Урмончилар учун кулланма. Т. 1999.

4. Мулкиджанян Я.И., Теодоровский B.C. - Основние понятия и термины по зеленому строительству. М., 1984.

5. Набиев М., Казакбаев Р. Редкие деревья и кустарники Ташкента и их охрана. Т.1973

6. Новосельцева А.И., Родин А.Р. Справочник по лесным культурам. М., Лесная промышленность. 1984, 308 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.