ҚОРҒАНШЫЛАР МЕН ҚАМҚОРШЫЛАРДЫҢ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫНА СӘЙКЕС ЖАУАПКЕРШІЛІГ Текст научной статьи по специальности «Право»

ЖАС РАЛЫМ М1НБЕР1

УДК: 347.6

ЦОРГАНШЫЛАР МЕН ЦАМЦОРШЫЛАРДЬЩ

КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ ЗАЦНАМАСЫНА СЭЙКЕС ЖАУАПКЕРШ1Л1Г1

Гулдара Нурахметкызы Нурахметова

М.С. НэрЫбаев атындагы КАЗГЮУ Университеттщ 1 курс магистранты, «Куцыцтану» мамандыгы, Нур-Султан ц., Казацстан Республикасы; e-mail: [email protected]

Аннотация. Автор мацалада Казацстан Республикасыныц зацнамасына сэйкес цорган-шылар мен цамцоршылардыц ЖYзеге асыратын функцияларына неггзделген жауапкершш-ггн, цуцыцтыц реттелудщ нег1зг1 ережелерт айцындайды. Мемлекеттщ цорганшылыц жэне цамцоршылыц жвнгндегг функцияларын ЖYзеге асыру цагидаларына сэйкес цорганшылыц жэне цамцоршылыцтыц мацсаты мен мгндеттерг ЖYзеге асырылады. Алайда аталган азаматтыц цуцыцтыц цатынас тэж1рибе ЖYзiнде айтарлыцтай мэселелер тугызуда. Соныц аясында цорганшылар жэне цамцоршылардыц жауапкершштн квздей-тт цогамдыц цатынастардыц зац ЖYзiнде дурыс реттеудi ЖYзеге асыру механизмтщ цажеттштнщ туындап отырганына баса назар аудару цажет. Мэселен, цорганшылар мен цамцоршылардыц цузiреттерi, жауапкершшт тиiстiреттелмегендтнщ салдарынан эрекетке цабшетЫз немесе эрекет цабшеттшт шектеулi кэмелетке толган адамдар-дыц жэне кэмелетке толмаган адамдардыц, оныц штде жетiм балалар, ата-анасыныц цамцорлыгынсыз цалган балалар, циын вмiр жагдайындагы балалардыц цуцыцтары шек-телт, тургын Yй-жайынан айырылып цогамныц твменгi децгешнде цалып жатцандыгы мэлiм. Жогарыда царастырылган тэжiрибелiк мэселе елiмiзге жэне сот ЖYйесiне тэн ™ болгандыцтан, мэселе халыцаралыц жэне отандыц децгейде бYгiнге дешн толыц зерттел-В меген, демек, бул мацаланыц жацалыгыныц дэлелi. Куцыцтыцреттеу аясында цорганшы-™ лар жэне цамцоршылардыц мiндеттерi, цузiреттерi нелттен беютшмеген? неге жауап-^ кершшт квзделмеген? - деген сурацтар туындайды. Осы орайда, цуцыцтыц нормаларын ^ тиiсiнше цолданбауы жэне сацтамауы салдарынан цамцоршылыцца жэне цорганшылыцца алынган тулганыц зацмен бершген цуцыцтарыныц ЖYзеге асыра алмау салдары взектi g мэселе болып табылады.

Жумыстыц пэш. Кор^аншылар мен цамцоршылардыц Казацстан Республикасыныц s тиiстi зацнамасына сэйкес жауапкершшт мен оныц цуцыцтыц негiздерi болып табыла-о ды.

m

2 Мацаланыц методологиялыц негiздерi. Куцыцтыц эдт - зерттеу жумысын взге

^ цуцыцтыц цатынастармен взара байланысын аныцтауга, формальды-догматикалыц эдк

s - даму процеЫнде цалыптасатын жэне нацты цуцыцтыц ЖYйелерде ЖYзеге асырыла-

g тын iргелi цуцыцтыц ережелер ЖYйесi мен конструкцияларын тYсiнуге, анализ - бiрнеше

¿9 цурамдас бвлттерге бвлт олардыц царым-цатынасын жан-жацты царауга ыцпал еттi.

н! Ty^h свздер: Азаматтыц цуцыцтыц жауапкершшк, цорганшы, цамцоршы, цорган-шылыц жэне цамцоршылыц органдары, эрекетке цабшетЫз, эрекет цабшеттшт шекте-

о улi, кэмелеттж жас, бала цуцыгы. <

СП

IN

X

ь

ОТВЕТСТВЕННОСТЬ ОПЕКУНОВ И ПОПЕЧИТЕЛЕЙ В СООТВЕТСТВИИ С ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВОМ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Нурахметова Гульдара Нурахметкызы

Магистрант 1 курса Университета КАЗГЮУ им. М.С. Нарикбаева, специальность «Юриспруденция»,

г. Нур-Султан, Республика Казахстан, e-mail: [email protected]

Аннотация. Автор в статье определяет ответственность, основанная на осуществлении функций опекунов и попечителя, основные правила правового регулирования в соответствии с законодательством Республики Казахстан. Согласно правил осуществления функций государства по опеке и попечительству определены цели и задачи опекунов и попечителей. Однако на практике указанные гражданские правовые отношения порождают большие проблемы. В этой связи, следует обратить внимание на необходимость регулирования законодательной основы, предусматривающую ответственность опекунов и попечителей. Например, поскольку полномочия, ответственность опекунов и попечителей не урегулированы соответствующим образом, существует проблема ограничения прав дееспособных или ограниченных в способностях совершеннолетних и тысяч несовершеннолетних людей, в том числе детей-сирот, детей, оставшихся без опеки родителей, детей с тяжелыми условиями жизни и оставшихся без жилья, которые остаются на низком уровне общества. Так как, выше рассмотренная практическая проблема присуще нашей стране и судебной системе, проблема на сегодняшний день не исследована полностью, что подразумевает новизну данной статьи. Возникает вопросы, почему на правовом поле не утверждены обязанности, полномочия опекунов и попечителей? Почему не предусмотрена ответственность? В связи с тем, что нормы права не применяются и не соблюдаются соответствующим образом, причины не осуществления прав лиц под опекой и попечительством, предоставленных законодательством остается актуальной проблемой. С Предмет работы. Ответственность опекунов и попечителей в соответствии с зако- Н нодательством Республики Казахстан и его правовые основы.

Методологические основы статьи. Правовой метод способствовал выявлению взаимос- С вязи исследовательской работы с иными правоотношениями, формально - догматический Т метод - пониманию системы и конструкций фундаментальных правовых правил, форми- ^ рующихся в процессе развития и реализуемых в конкретных правовых системах, анализ А -всестороннему рассмотрению их отношений, разделив их на несколько составляющих. ° Ключевые слова: Гражданско-правовая ответственность, опекун, попечитель, органы о опеки и попечительства, недееспособность, ограниченная дееспособность, совершенноле- >, тие, права ребенка.

В

RESPONSIBILITY OF GUARDIANS AND TRUSTEES А

IN ACCORDANCE WITH THE LEGISLATION В

О

OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Nurakhmetova Guldara Nurakhmetkyzy |

1st year master's student of KazGUU named after M.S. Narikbayev, jz specialty «Jurisprudence»,

Nur-Sultan, Republic of Kazakhstan, e-mail: [email protected] ^

Abstract. The author defines the responsibility based on the exercise of the functions of guardians and trustee, the basic rules of legal regulation in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan. According to the rules for the exercise of the functions of the state

K1 О Kl

for custody and guardianship, the goals and objectives of guardians and trustees are defined. However, in practice, these civil legal relations give rise to big problems. In this regard, it should be paid attention to the need to regulate the legal framework that provides for the responsibility of guardians and trustees. For example, since the powers and responsibilities of custodians and guardians are not properly regulated, there is a problem of restricting the rights of capable or disabled adults and thousands of minors, including orphans, children left without parental care, children with difficult living conditions and those left without housing, who remain at a low level of society. Since the above-mentionedpractical problem is inherent in our country and the judicial system, the problem has not been fully investigated to date, which implies the novelty of this article. Questions arise as to why the duties and powers of guardians and trustees are not approved in the legal field. Why is there no liability? Due to the fact that the norms of law are not applied and observed accordingly, the reasons for not exercising the rights ofpersons under custody and guardianship granted by the legislation remain an actual problem.

Subject of the work: responsibility of guardians and trustees in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan and its legal basis.

Methodological foundations of the article. The legal method contributed to the identification of the relationship of research work with other legal relations, the formal - dogmatic method -understanding of the system and structures of fundamental legal rules that are formed in the process of development and implemented in specific legal systems, the analysis - to a comprehensive review of their relations, dividing them into several components.

Keywords: civil liability, guardian, trustee, custody and guardianship authorities, legal capacity, incapacity, limited legal capacity, full age, child rights.

DOI: 10.52026/2788-5291 2021 65 2 224

Юр1спе. ^органшылык жэне камкор-шылык функцияларын жYзеге асыратын Я тулгалардыц ^азакстан Республикасы ™ YKiMeTrniH каулысына непзделген к^ретш В жэне туындайтын жауапкершшк тэртибш ™ айкындау, теориялык жэне тэжiрибелiк ^ мэселелердi талдау макаланыц непзп мак-^ саты болып табылады.

Алга койылган максаттыц непзш-z де темендепдей мшдеттер орындалады: ° корганшылыкка жэне камкоршылыкка алы-^ нушыларга колданылуы тшс корганшылык 'g немесе камкоршылык женшдеп функцией ялардыц жYзеге асырылу тэртiбiн жэне

< кукыктык салдарын зерттеу; корганшылык ^ немесе камкоршылык женiндегi функция-

< ларды жYзеге асыратын органныц кузiретiн Ь айкындау; корганшылар мен камкоршы-¡¡а лардыц азаматтык-кукыктык катынастарды

реттеудегi кузiретiнiц негiзiнде жауапкер-° шiлiгiн аныктау; мемлекеттщ корганшылык ° жэне камкоршылык функцияларын жYзеге ™ асыру кагидаларын ^азакстан Республика-t; сы зацнамасыныц шецбершде колданылуы s мен Ресей Федерациясы зацнамасыныц х шецберiнде колданылуын салыстыру; атал-^ мыш мэселеге байланысты корганшылар I мен камкоршылардыц жауапкершiлiгiн рет-^ тейтiн азаматтык зацнамага енriзiлуi мYмкiн тиiмдi езгертулер мен толыктырулар усыну.

корганшылык пен камкоршылыкты рет-тейтiн зацнама кептеген жагдайда казiргi замангы когамдык кажеттiлiктердi реттей-тш зацнама талаптарына сай бола бермейдь Сонымен катар жетiм балалар немесе ата-а-на камкорлыгынсыз калган балалар, эрекет кабшеттшп жок немесе эрекет кабшеттшп шектеулi тулгаларга арналган эдебиеттердщ тiзiмi де шектеулi. Осы орайда, когамда жеке катынастарды реттеуде орын алган мэселелердi шешу жэне олардыц болдырмау жолдарын iздеу зерттеу жумысын жYргiзу кажеттiлiгiн тудырып, макаланыц езектш-гiн айкындайды.

Зац гылымдарыныц докторы, профессор Ю.Г. Басин азаматтык кукыктык кагидала-рыныц бiрi - азаматтык-кукыктык катына-стар субъектiлерiнiц кукыктык мэртебесшщ тецдiгi деген [1; 7 б.]. Азаматтык-кукыктык жауапкершшктщ негiзгi максаты, азаматтык кукык субъектiлерiнiц бузылган кукыкта-рыныц жай-кYЙiн кайта калпына келтiру азаматтык-кукыктык катынастагы субъ-ектiлерiнiц кукыктык мэртебесшщ тецдь ri кагидаты негiзiнде тиiмдi жолын орнату болып табылады. «Неке (ерлi-зайыптылык) жэне отбасы туралы» ^азакстан Республи-касыныц кодексiне сэйкес корганшылыкка жэне камкоршылыкка алынган адамдар, ягни жетiм балалар, ата-анасыныц камкор-

лыгынсыз калган балаларды купп-багу, тэр-биелеу жэне окыту максатында, эрекетке кабшетаз немесе эрекетке кабшеп шектеулi кэмелетке толган адамдардьщ, психикалык аурудыц салдарынан немесе акыл-есшш кем тулгалардыц мYлiктiк жэне жеке мYлiк-тiк емес к¥кыктары мен мYДделерiн коргау Yшiн корганшылык немесе камкоршылык белгiленедi делiнген1. Осы орайда корган-шылык жэне камкоршылык органдары аза-маттардыц жеке жэне мYлiктiк к¥кыктары мен мYДделерiне катысты кэмелетке тол-магандарга бiлiм беру, денсаулык сактау, кэмелетке толган адамдарды элеуметпк коргау, турмыс жагдайларына зерттеу жYрri-зу сиякты функцияларын аткарады. Алайда казiрri уакытта жергiлiктi аткарушы орган-дар мен корганшылык жэне камкоршылык органдардыц корганшылык жэне камкоршылык женшдеп кызметттерш Yйлестiруi, езара ю-кимылын уйымдастыруы жетш-дiрiлмеген. Нэтижесiнде, жеке басы зацда койылатын талаптарга сэйкес келмейтш аза-маттарды корганшы немесе камкоршы етiп тагайындалуы, корганшыныц ю-эрекеттерш кадагалауды жYзеге асырмау, емiрлiк киын жагдайда жYрген адамга корганшылыкты немесе камкоршылыкты уакытылы белгше-меу жэне тагы да баска жагдайлар орын алуда.

Нег1зг1 болт. Казакстан Республика-сыныц Азаматтык кодексiнде белгiлi бiр к^кыктык салдар бойынша жауапкершiлiкке катысты азаматтыц мYлiктiк жауапкершiлiгi (КР АК-шц 20-бабы) мен зацды тулганыц жауапкершшп (КР АК-шц 44-бабы) тара-уларында реттелген, алайда корганшылар мен камкоршыларга катысты реттелуi тиiс зацнамаларда корганшылык жэне камкоршылык органдардыц к^рет мен жауап-кершiлiгiн реттейтiн зац нормалары жок. Корганшылардыц (камкоршылардыц) ез мшдеттерш тиiсiнше аткармауы негiзiнде корганшылыкка жэне камкоршылыкка алы-нушылардыц к¥кыктары мен зацды MYД-делерi шектеледi жэне корганшылардыц (камкоршылардыц) жауапкершiлiк салдары туындайды. Казiргi уакытта корганшылар мен камкоршыларды жауапка тарту мYмкiн емес. Себебi отандык зацнамада корганшылар мен камкоршылардыц кузырет ай-кындылмаган, тиiсiнше жауапкершiлiктерi де кезделмеген. Сондыктан корганшылар мен камкоршыларды жауапка тарту Yшiн ец алдымен к¥зыретiн беютетш зац нормала-

Мэселен, корганшылыктагы немесе камкоршылыктагы кэмелетке толмаган ба-ланыц тургын YЙ-жаЙFа меншiк кукыгын немесе тургын Yй-жайды пайдалану кукыгын «Неке (ерлi-зайыптылык) жэне отбасы ту-ралы» Казакстан Республикасы кодексiне сэйкес ата-аналар, корганшы (камкоршы) жэне езге де зацды екiлдерi жYзеге асыра-ды. Казакстан Республикасыныц Азамат-тык кодексiнiц 24-бабына сэйкес корганшылыктагы немесе камкоршылыктагы адамдардыц мYлкiне катысты мэмiле жаса-уына ата-аналары, корганшы (камкоршы) жэне езге де зацды екiлдерi корганшылык немесе камкоршылык женшдеп функция-ларды жYзеге асыратын органдардыц алдын ала келiсiмiмен гана жYзеге асырады. Ягни, ата-аналар, корганшы (камкоршы) жэне езге де зацды екiлдерi корганшылыктагы немесе камкоршылыктагы адамдардыц мYл-кiн корганшылык немесе камкоршылык женшдеп функцияларды жYзеге асыратын органдардыц алдын ала келiсiмiмен иеле-недi, пайдаланады жэне оган билiк етедi, оныц iшiнде тургын Yй-жайларды сату, беру, жалга беру сиякты езге де кукыктарын корганшылык немесе камкоршылык женшдеп функцияларды жYзеге асыратын органдардыц алдын ала келiсiмiмен гана жYзеге асырады. Кэмелетке толмаган корганшы (камкоршы) тагайындалган баланыц тургын Yйдi ез бетшше баскаруга кукыгы болмаган-дыктан болашакта тиесiлi меншiк кукыгы-ныц токтатылуына экелiп соккан жагдайлар орын алмас Yшiн зацнамамен тиiсiнше рет-телуi тиiс.

Отбасылык кукыктыц езект мэселелерiн зерттейтiн кукыктанушы Е.С. Чистохина «Правовое регулирование опеки и попечительства над несовершеннолетними детьми» макаласында кэмелетке толмаган бала-ларга корганшылык пен камкоршылыкты кукыктык реттеу мэселесше катысты келе-сiнi баяндайды. Корганшыныц (камкоршы-ныц) кандай да бiр жолмен корганшылыкка (камкоршылыкка) алынушылардыц мYлiк-тiк кукыктарына ыкпал ететш мэмiле жа-саганда, оныц меншшнен бас тартуга, мYлкiн белуге, одан Yлестi белiп алуга, мYлкiн сыйга тартуга, оны тапсыру немесе айырбастауга экеп соктыратын мэмше-лердi тек корганшылык жэне камкоршылык органдарыныц мэмiле жасауга келiсiмi ка-жет. Корганшылыкка (камкоршылыкка)

рын кабылдау кажет.

1 Неке (ерлг-зайыптылыщ) жэне отбасы туралы Цазацстан Республикасыныц 2011 жылгы 26 желтощсандагы № 518-IV Кодека. [Электрондыщ ресурс]// Цазащстан Республикасы нормативтгк щ^щыщтыщ актыертц ащпараттыщ-щщыщтыщ жуйесг «Эдглет». V.http://adilet.zan.kz/kaz/docs/K1100000518

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

>

го О го О

X

е о

"О

2 А

П.

"О

к> о

К1

алынушыныц мYлкiне катысты кандайда бiр iс-эрекеттердi корганшы немесе камкоршы корганшылык жэне камкоршылык орга-ныныц алдын ала руксатымен гана жасауга кукылы [2; 7 б.]. Себебi корганшылык жэне камкоршылык органыньщ келiсiмiнсiз корганшылык немесе камкоршылык бел-гiленген адамдардыц меншiгiндегi мYлкiмен жасалган мэмiле зацсыз болып табылады. Бул ^азакстан Республикасыныц Азаматтык кодексшщ 157-1-бабыныц 4-тармагына сэй-кес сот мэмшенщ жарамсыздыгын тудырган эрекеттердi жасауга кiнэлi тараптан екiншi тараптыц пайдасына мэмiленi жарамсыз деп тануга байланысты оган келтiрiлген залал-ды eндiрiп алу мYмкiн. Аталган зац норма-сына CYЙену зацсыз жасалган эрекеттер мен аталган органныц келiсiмiнсiз жYргiзiлген мэмiлелердiц салдары эрекетке кабiлетсiз немесе эрекет кабшеп шектеулi кэмелет-ке толган адамдардыц жэне кэмелетке тол-маган адамдардыц панасыз немесе мYлiксiз калу каупiн азайтудыц бiрден бiр шешiмi.

^органшылыкка (камкоршылыкка) алы-нушыларга катысты жасалган жеке мYлiктiк емес немесе мYлiктiк кукыктарын реттейтiн кез келген эрекет немесе эрекетсiздiктердi терю салдар ретiнде карастырган жагдай-да, зацнамада корганшылар мен камкор-^ шылардыц жауапкершiлiгi кeзделмеуi сал-¡3 дарынан сот тэжiрибесiнде аталган мэселе щ бойынша олкылыктарга жол берiлген. Сот ™ тэжiрибесiнде эрекетке кабшетаз адамдарга 1 келтiрiлген зиян Yшiн жауапкершiлiкке психиатриялык жэне психоневрологиялык мекемелер жэне тагы сол сиякты езге субъ-^ ектшер тартылып жатады. Оныц негiзгi се-о бептерiнiц бiрi жауапкершiлiктi кездейтш | нормалардыц болмауы, корганшы немесе камкоршы органдардыц дурыс ^йде ка-§ дагалауды орнатпауы. Соныц салдарынан

< тургын Yй-жайсыз калган, эаресе эрекетке с кабiлетсiз немесе эрекет кабшеп шектеулi

< кэмелетке толган адамдар жэне кэмелетке (З толмаган адамдар, оныц iшiнде жетсм бала-£ лар, ата-анасыныц камкорлыгынсыз калган ^ балалар, киын eмiр жагдайындагы балалар о зардап шегедь

^амкоршы корганшылык немесе камкор-

т шылык жeнiндегi функцияларды жYзеге

^ асыратын органныц келiсiмiнсiз кэмелетке

£ толмаган бала атындагы пэтердiц 1/6 Yлесiн

Ь иелiктен шыгаруга руксат беру туралы та-

^ лап арызбен сотка жYгiнедi. Орын алган дау

^ жэне оныц зацды кYшiне енген сот шешiмi

£ корганшылык немесе камкоршылык женш-00

деп функцияларды жYзеге асыратын органныц екшеттшпн шектеп, карама-кайшы талдау непзшде шыгарылган.

1с материалдарына сэйкес Yш бeлмелi пэтердiц 1/3 бeлiгi кэмелетке толмаган ба-ланыц агасына (будан эр1 - В), 1/2 бeлi-гi камкоршыга (будан эр1 - С), 1/6 бeлiгi кэмелетке толмаган балага (будан эрг - А) тиесш. «Неке (ерлi - зайыптылык) жэне от-басы туралы» ^азакстан Республикасы ко-дексiнiц 128-бабыныц 2-тармагына сэйкес корганшылык немесе камкоршылык жeнiн-дегi функцияларды жYзеге асыратын органныц келiсiмiнсiз мэмiлелердi жасасуга, ал камкоршы оларды жасасуга келiсiм беруге кукылы емес. С тургылыкты жерiндегi ау-данныц Бiлiм бeлiмi мемлекеттiк мекемесiне А-ныц меншiгiндегi жылжымайтын мYлiк-тiц 1/6 Yлесiн иелштен шыгаруга келiсiм беру туралы eтiнiшпен жYгiндi. Алайда Бiлiм бeлiмi «Бала кукыктары туралы» ^азакстан Республикасы зацыныц 14-1-бабыныц 1-тармагына негiзделе, баланыц зацды eкiлдерi жетiм балалардыц, ата-ана-сыныц камкорлыгынсыз калган балалардыц турFынYЙiнiцсакталуынкамтамасызететiнiн алга тарта отырып, С-ныц eтiнiшiн кабылда-удан бас тартты. Себебi ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2013 жылгы 29 карашадагы № 1271 каулысына сэйкес жетiм балалардыц, ата-анасыныц камкорлыгынсыз калган балалардыц тургын YЙiн сактауга байланысты тургын Yйдiц 1/6 Yлесiне тыйым салынган. С Бiлiм бeлiмiнiц шешiмiмен келiспей сотка талап арызбен жYгiнедi. Сот усынылган дэлелдемелердi негiзге алып, С-тiц талап арызын канагаттандыруга жатады деген ко-рытындыга келедi.

Сот шешiмде келес зац нормаларын басшылыкка алады. ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2013 жылгы 29 карашадагы № 1271 каулысымен бектлген жетiм ба-лалардыц, ата-анасыныц камкорлыгын-сыз калган балалардыц тургын YЙiн сактау кагидасына сэйкес он тeрт жаска толмаган балалардыц тургын YЙiн иелiктен шыгаруга, оныц шшде айырбастау немесе сыйга тарту бойынша мэмiлелер жасауга немесе олардыц атынан тургын YЙдi eтеусiз пайда-лануга тапсыру немесе кепшге кою бойынша мэмшелер, зац жYзiнде, eсиет бойынша оларга тиесiлi мурагерлiк кукыктардан бас тартуына, олардыц тургын YЙiн бeлуге немесе одан Yлес бeлiп алуга экеп соктыратын мэмiлелер жасасуга жол бершмейтшщ негiз-ге ала отырып, А-ныц 14 жастан аскандыгын

алга тартты2. ^азакстан Республикасы Азаматтыц кодексшщ 22-бабы 1-тармагына сэйкес он терт жастан он сепз жаска дешнп кэмелетке толмагандар мэмiлелердi олар-дьщ зацды екiлдерiнiц келiсiмiмен жасайты-нына негiзделiп, С-нiц эрекетi зацга кайшы емес екендiгiн алга тартты. ^азакстан Республикасы Азаматты; кодексiнiц 8-бабы-на сэйкес талап коюшыныц эрекеттершен жосыксыз эрекеттердiц жоктыгын негiзге ала отырып сот талап кою арызын канагат-тандырды3. Жогарыда баяндалган соттыц шешiмiндегi ^азакстан Республикасы Азаматты; кодексшщ 22-бабын басшылыкка алуы орынсыз. Себебi аталган мэселеде казакстан Республикасы Азаматтык кодексiнiц 24-бабындагы зац нормаларын басшылыкка алу тиiс, ягни зац кужаттарында кэмелетке толмагандардыц мэмiле жасауына жэне кэмелетке толмагандар Yшiн мэмiле жасауга корганшылык жэне камкоршылык органы-ныц алдын ала келiсiмiнсiз шыгарылуына байланысты сот шешiмi зацсыз болып табы-лады.

Отандык-гылыми тургыда аталган такырып бойынша зерттеулер жYрriзiлме-генiмен, Ресей Федерациясында бул мэсе-ленi бiр жYЙеге келт1ру бойынша накты кадамдар жасалып жатыр. Ресей Федерациясында автор М.В. Еловтыц 2016 жылы жарык керген «Ответственность опекунов и попечителей в российском гражданском и семейном праве» макаласындагы корганшылар мен камкоршылардыц жауапкершш-ri мэселес темендегiдей талданды. ^орган-шыны (камкоршыны) бакылайтын жэне бул ретте кадагалау функциясын орындайтын корганшылык немесе камкоршылык женшдеп функцияларды жYзеге асыратын орган корганшыдан (камкоршыдан) келтiрiлген залалдыц екi тYрiн: шартты бузуга байланысты жэне мiндеттемелердi орындамауга немесе тиiсiнше орындамауга байланысты етеудi талап етуге кукыгы бар. Бул орган-дарга ете мацызды мiндеттер жYктелген, де-генмен корганшылар мен камкоршылардыц «корганшылык жэне камкоршылык туралы» Федералды зацныц нормаларын орын-дамауы корганшылык жэне камкоршылык органдарыныц алдындагы жауапкершiлiк

дэрежесiнiц темендшн аныктайды [3; 4 б.]. Тэж1рибеде корганшылар мен камкоршылар ез к^реттерш тиiсiнше орындамаганымен автор Ресей Федерациясыныц зацнамасын-да корганшылар мен камкоршылардыц жа-уапкершiлiгiн кездейтiн зац нормаларыныц жYЙелi тYPде жазылгандыгын атап керсетп.

Салыстырмалы талдау ретiнде ^азакстан Республикасындагы корганшылар мен камкоршылардыц жYзеге асыратын функ-цияларын Ресей Федерациясыныц «^орган-шылык жэне камкоршылык туралы» Фе-дералдык зацымен салыстыру усынылады. Ресей Федерациясыныц «корганшылык жэне камкоршылык туралы» Федералдык зацыныц 5-тарауы толыктай корганшылардыц, камкоршылардыц жэне корганшылык жэне камкоршылык органдардыц жауапкер-шшпне арналган. Аталган зацныц 26-ба-бына сэйкес камкоршылар камкорлыкка алынушылардыц атынан жасалган мэмше-лер бойынша, камкорлыкка алынушыныц жеке басына немесе мYлкiне келтсршген зиян Yшiн азаматтык зацнамада белгшенген тэртiпте жауапты болады ^органшы неме-се камкоршы камкорлыкка алынушыныц мYлкiн коргау жэне камкорлыкка алынушы-ныц мYлкiн баскару женiндегi мiндеттердi тиiсiнше орындамаганы (бYлiнген, мYлiктi тшсшше сактамау, мYлiктi максатына сай жумсамау, камкорлыкка алынушыныц мYлкi куныныц темендеуше экеп соккан ю-эрекет-тер жасау жэне баскалар) аныкталган кезде корганшы жэне камкоршы орган бул туралы акт жасауга жэне корганшыга немесе камкоршыга камкорлыкка алынушыга кел-тiрiлген залалдыц орнын толтыру туралы талап коюга мiндеттi.

Сондай-ак Ресей Федерациясыныц «корганшылык жэне камкоршылык туралы» Федералдык зацында белгшенген тэртшпен корганшылар мен камкоршылар ез эрекеттерi немесе эрекетсiздiгi Yшiн кыл-мыстык жауапкершiлiкке, экiмшiлiк жауап-кершiлiкке тартылады делiнген4. Сонымен катар осы зацныц 28-бабына сэйкес корган-шы жэне камкоршы органдардыц, не осы органдардыц лауазымды адамдарыныц зац-сыз iс-эрекеттерiнiц немесе эрекетсiздiгiнiц салдарынан, оныц iшiнде корганшы жэне

2 Цазащстан Республикасы Упметтц «Жетiм балалардыц, ата-анасыныц щамщорлыгынсыз щалган балалардыц т^ргын ушн сащтау щагидаларын бекту туралы» 2013 жылгы 29 царашадагы № 1271 Цаулысы. [Электрондъщ ресурс]// Kfl-защстан Республикасы нормативтж щущыщтыщ акттертщ ащпараттыщ-щущыщтыщ жуйеЫ «Эдтет». URL: http://adilet. zan.kz/kaz/docs/P1300001271

3 Решение первой инстанции (окончательное) по делу № 3597-19-00-2/831 специализированного межрайонного суда по делам несовершеннолетних Карагандинской области от 13 января 2020 года. - https://bestprofi.kz/

4 Федеральный закон «Об опеке и попечительстве» от 24.04.2008 N 48-Российской Федерации (последняя редакция), принят Государственной Думой от 11 апреля 2008 года, одобрен Советом Федерации от 16 апреля 2008 года. - Российская газета. - Федеральный выпуск № 0(4651) от 30 апреля 2008 года.

Н

X

ы А

о х о Д А

сг

В

СП А

А

СП

О

СП

О

X

е о

"U

2 А

JZ

"и

NJ О NJ

IN О IN

CL

< z

CL

О

e

X

о

m О

tn <

< tn

ь

-Q

LU £

о

X

о <

en

X

ь

камкоршы органныц зацдарга сэйкес кел-мейтш акт шыгаруы нэтижесшде камкор-лыкка алынушыга келтiрiлген зиян азаматтык зацдарда кезделген тэртшпен етелуге жатады деген жауапкершiлiк кездерi кер-сетiлген5.

^азакстан Республикасыныц зацнама-сына сэйкес талдайтын болсак, «Мемле-кеттiц корганшылык жэне камкоршылык женшдеп функцияларын жYзеге асыру кагидаларын беюту туралы» ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц 2012 жылгы 30 нау-рыздагы № 382 каулысында корганшыныц (камкоршыныц) жауапкершiлiгiн кездей-тiндеИ кагидалары керсетшмеген. Тиiсiнше, жалпы ережелер мен жYзеге асырылатын функциялардыц тэртiбiмен шектелген6. Со-нымен катар косымша ретiнде корганшыныц (камкоршыныц) есеп Yлгiсi усынылган. Ресей Федерациясыныц зацнамасында корганшыныц немесе камкоршыныц есебш белек бап ретшде белiп карастырган, алайда Мемлекеттщ корганшылык жэне камкоршылык женшдеп функцияларын жYзеге асыру кагидаларында корганшыныц немесе камкоршыныц есебi косымша ретшде гана усынылган. Ал бул сот практикасында накты бапка сiлтеме жасау кезшде терiс сал-дарын немесе киыншылыктарын алып келуi мYмкiн.

Ресей Федерациясыныц галымдары Ресей Федерациясыныц «корганшылык жэне камкоршылык туралы» Федерал-дык зацды жетiлдiру жэне практикада кол-дану максатында колданыстагы зацнама олкылыктарын шешу жолдарын усынады. Осы тургыда корганшылар мен камкоршы-лардыц жауапкершiлiгi мэселесiне катысты кезкарасын Ресей Федерациясыныц зац гылымдарыныц кандидаты А.Е. Тарасова езшщ «Правосубъектность граждан. Особенности правосубъектности несовершеннолетних, их проявления в гражданских правоотношениях» ецбегшде ашып кер-сеткен. Ол азаматтык кукыктыц кэмелетке толмаган субъектшершщ кукыктык мYмкiн-дштерш iске асыру тетiгi накты болуы тиiс деген тужырымдама жасады. Осыган орай, Ресей Федерациясыныц зац нормаларында екi жакты тYсiндiрулердiц жэне езге де зац нормаларымен карама-кайшылык орын

алмас Yшiн, корганшылык жэне камкоршылык органдары кэмелетке толмагандарга катысты мэмiлелердi жасасу мэселесше аса кецiл белiп, корганшылык немесе камкоршылык белгшенбеген кэмелетке толмаган азаматтармен карым-катынасты реттеуге катысты «^органшыльщ жэне камкоршылык туралы» Федералды зацныц езiн нактылау кажет екендшн атап еттi. Ресей Федерациясыныц Азаматтык кодексшщ 37-бабы жэне «корганшылык жэне камкоршылык туралы» Федералды зацында ата-анасыныц камкорлыгындагы кэмелетке толмагандарга катысты мэмшелерге аталган зацныц 18-23-баптарыныц зац нормалары колда-нуы мYмкiн. Мысалы, зацныц 18-бабыныц 5-тармагына сэйкес баланыц мYлкiн баска-руга катысты ата-аналардыц осы мYлiктiц есебшен ездерi Yшiн пайда алуына катысты колдану тэжiрибеде даулы болып табыла-ды. Осыныц бiрден бiр себебi корганшылык жэне камкоршылык органдарыныц жауап-кершiлiгi туралы ережелерiнiц «^орган-шылык жэне камкоршылык туралы» Фе-дералды зацныц камкоршылыкка алынган адамдардыц мYлiктiц кукыктык режимi та-рауында (4-тарау) керiнiс таппауы болып та-былады [4; 86 б.]. Сондыктан корганшылар мен камкоршыларга катысты жауапкершшк зацда тiкелеИ керсетiлмегендiктен iс жYзiн-де де колданылмауы мYмкiн.

Аталган азаматтардыц кукыктарын коргау саласындагы проблемаларыныц ке-лесi шешу жолдарын усынды. Бiрiншiден, бiрыцFаИ каржыландырумен камтамасыз етшген, бiр федералды аткарушы орган баскаратын жэне бакылайтын бiрыцFаИ федералды (аймактык емес) корFаншылык немесе камкоршылык женшдеп функцияларды жYзеге асыратын органныц жYЙесiн куру. Екiншiден, азаматтык, отбасылык жэне турFын YИ зацнамасыныц актшерш-де кэмелетке толмаFандардыц, эрекетке ка-бiлетсiз, эрекет кабiлетi шектеул адамдардыц кукыктарын iске асырудыц келiсiлген тетiгiн белгiлеу. Ец алдымен, Ресей Федерациясыныц Азаматтык кодексшщ 37-ба-быныц ережелерiн турактандыру, азамат-тардыц ерекше санаттарыныц кукыктарын юке асыру мен корFауFа эмбебап тэсiлдi бекiту, аталFан адамдардыц кукыктарын

5 Федеральный закон «Об опеке и попечительстве» от 24.04.2008 N 48-Российской Федерации (последняя редакция), принят Государственной Думой от 11 апреля 2008 года, одобрен Советом Федерации от 16 апреля 2008 года. - Российская газета. - Федеральный выпуск № 0(4651) от 30 апреля 2008 года.

6 Цазащстан Республикасы Уюметтщ «Мемлекеттж цорганшылъщ жэне щамщоршылыщ жвнiндегi функцияларын жузе-ге асыру щагидаларын бекту туралы» 2012 жылгы 30 наурыздагы № 382 Цаулысы. [Электрондыщ ресурс]// Цазащстан Республикасы нормативтж щущыщтыщ акттертщ ащпараттыщ-щущыщтыщ жуйеа «Эдтет». URL: http://adilet.zan.kz/ kaz/docs/P1200000382

камтамасыз етуге арнайы багытталган нормаларды сактамаудыц бiрдей кукыктык салдарын айкындау.

Кррытынды. Аталмыш мэселеге байла-нысты корганшылар мен камкоршылардыц жауапкершшшн реттейтiн зацнамага ен-гiзiлуi мYмкiн келесiдей тиiмдi езгертулер мен толыктырулар усынылады.

Корганшылар мен камкоршылардыц жау-апкершiлiгiн реттейтiн азаматтык зацнамага корганшылык жэне камкоршылык органда-рыныц негiзгi мiндеттерiнiц бiрiне жататын, атап айтканда, эрекетке кабiлетсiз немесе эрекет кабшет шектеулi кэмелетке толган адамдардыц, кэмелетке толмаган адамдар-дыц, оныц iшiнде жетiм балалар, ата-анасы-ныц камкорлыгынсыз калган балалар, киын емiр жагдайындагы балалардыц кукыктары мен зацды мYДделерiн жэне корганшылар мен камкоршылардыц к¥зiреттерi мен жау-апкершiлiгiн кездейтш талаптарына катысты зацнамага езгертулер мен толыктыруларды енгiзудi кажет етедь Оны темендегiдей усы-ныстардан керуге болады.

Оныц iшiнде, Казакстан Республикасы-ныц Азаматтык кодексiнiц 24-бабына езгертулер мен толыктырулар енпзу кажет. Зерттеулер нэтижесi бойынша усыныстарын редакциямен керсететш болсак, келесiдей керiнiсiн табады. «Казакстан Республикасы-ныц Азаматтык кодексшщ 24-бабы. Корган-шылык жэне камкоршылык органдарыныц кэмелетке толмагандардыц мэмше жасауы-на жэне кэмелетке толмагандар Yшiн мэмiле жасауга келiсiмi мен кузiретi. Зац кужатта-рында кэмелетке толмагандардыц мэмше жасауына жэне кэмелетке толмагандар Yшiн мэмiле жасауга корганшылык жэне камкор-шылык органыныц алдын ала келiсiмi талап етiлетiн жагдайлар мен олардыц тiкелей жа-уапкершшшмен белгiленуi мYмкiн».

«Казакстан Республикасындагы баланыц кукыктары туралы» Казакстан Республика-сыныц зацыныц баланыц мYлiктiк кукыкта-ры, соныц шшде тургын YЙге кукыгы, жетiм балалардыц, ата-анасыныц камкорлыгын-сыз калган балалардыц тургын YЙiн сактау-ды камтамасыз ету бойынша нормаларыныц жергiлiктi аткарушы органдарымен сактал-мауы салдары бойынша жауапкершiлiк ретiн беюту кажет.

«Неке (ерлi-зайыптылык) жэне отбасы туралы» Казакстан Республикасыныц ко-дексiнiц корганшылыкты немесе камкор-шылыкты белгiлеу тэртiбi мен кукыктык жагдайына арналган тарауларына корган-шылардыц немесе камкоршылардыц ез мшдеттерш тиiстi тYPде аткаруы бары-сын нактылауга катысты езгертулер мен толыктырулар кажет. Ягни, мемлекеттiц корганшылык жэне камкоршылык женш-дегi функцияларын жYзеге асыру кагида-ларында мемлекеттiц корганшылык жэне камкоршылык женшдеп функцияларын жYзеге асыру тэртiбi, жалпы ережелерiмен гана шектелiп коймай олардыц кузiреттерiн толыктырып, жауапкершiлiгiн кездейтiн белiмдердi керсету накты усыныс ретiнде усынылады.

Корганшылык жэне камкоршылык орган-дарыныц эрекетке кабшетаз немесе эрекет кабiлетi шектеулi кэмелетке толган адамдар-дыц жэне кэмелетке толмаган адамдардыц, оныц iшiнде жетсм балалар, ата-анасыныц камкорлыгынсыз калган балалар, киын емiр жагдайындагы балалардыц кукыктары шек-телiп, YЙ-жайынан айырылып когамныц теменгi децгейiнде калып жаткан адамда-рына тиесiлi тургын YЙ-жайларын аныктау, осы YЙ-жайларды есепке алу жэне пайда-лану женiндегi кызметше катац ведомство- Е лык бакылау орнату кажет. Ягни, осы салада р ведомстволык бакылауды бiркелкi кадага- К лайтын прокурорлык кадагалауды ^шейту Н усынылады. р

Казактан Республикасыныц зацды мэрте- У бесiн егемендi мемлекет ретiнде ресiмдеген А 1991 жылы кол жеткiзген, тарихи факт бо- А лып калыптаскан «Казакстан Республика- о сыныц мемлекеттiк тэуелаздш туралы» КР Конституциялык Зацыныц кабылдануымен Е уштасады. Егемендiгiмiздiц отыз жылдыгын Ь мемлекет басшысы, ец алдымен, «Азамат- В тардыц эл-аукатын камтамасыз етуге багыт- И талган тиiмдi реформаларды кабылдау» р - кажет екендшн атап еттi. Осы тургыда В макала такырыбына сэйкес, корганшылык О пен камкоршылыкты реттейтш зацнаманы и казiргi замангы когамдык кажеттiлiктердi ф реттейтiн зацнама талаптарына енгiзiлуi р мYмкiн нормаларын кабылдау болып табы- Ц лады. и

р №

м 6

) 2

ЭДЕБИЕТ

1. Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов. Отв. Ред.: М.К. Сулейменов, Ю.Г. Ба-син. Алматы, 2000. - 312 с.

2. Чистохина Е.С. Правовое регулирование опеки и попечительства над несовершеннолетними детьми //Вестник КАСУ. - 2005. - №3. 1 - 11 с. // http://www.vestnik-kafu.info/ journal/3/74/

3. Елов М.В. Ответственность опекунов и попечителей в российском гражданском и семейном праве // Гражданское право. - 2012. - № 1. 1 - 5 с.

4. Тарасова А.Е. Правосубъектность граждан. Особенности правосубъектности несовершеннолетних, их проявления в гражданских правоотношениях. - М.: Волтерс Клувер, 2008. - 320 с.

REFERENCES

1. Grazhdanskoepravo. Tom 1. Uchebnik dlya vuzov. Otv. Red.: M.K. Sulejmenov, YU.G. Basin. Almaty, 2000. - 312 s.

2. Chistohina E.S. Pravovoe regulirovanie opeki i popechitel'stva nad nesovershennoletnimi det'mi // VestnikKASU. - 2005. - №3. 1 - 11 s. //http://www.vestnik-kafu.info/journal/3/74/

3. ElovM.V. Otvetstvennost'opekunov ipopechitelei v rossijskom grazhdanskom i semeinom prave // Grazhdanskoe pravo. - 2012. - № 1. 1 - 5 s.

4. Tarasova A.E. Pravosub"ektnost' grazhdan. Osobennosti pravosub"ektnosti nesovershen-noletnih, ih proyavleniya v grazhdanskihpravootnosheniyah. - M.: Volters Kluver, 2008. - 320 s.

IN О IN

CL

< z

CL

О

e

X

о

m О

in <

< m

ь

-Q Ш tí

О X

о <

СП

n

ZQAI

X

Ь