Научная статья на тему 'Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және оларды жазалау туралы халықаралық-құқықтық нормаларды Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына имплементациялау'

Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және оларды жазалау туралы халықаралық-құқықтық нормаларды Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына имплементациялау Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
806
74
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ / ХАЛЫқАРАЛЫқ-құқЫқТЫқ НОРМАЛАР / КәМЕЛЕТКЕ ТОЛ-МАғАНДАР / қЫЛМЫСТЫқ ЗАңНАМА / қЫЛМЫСТЫқ ЖАЗА / қЫЛМЫСТЫқ ЖАУАПТЫЛЫқ

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Сартаева Наталья Абаевна, Мауытқали Нұрлан Болатұлы

Мақалада кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және оларды жазалау туралы халықаралық-құқықтық нормаларды Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына имплементациялау қарастырылған. Мақалада 1989 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясында қабылданған және 1994 жылы Қазақтан Республикасының Жоғарғы Кеңесі ратификациялаған «Бала құқықтары туралы» Конвенцияға зор мән берілген, өйткені онда алғаш рет баланың: өмір сүруге, өз есімінің болуына және азаматтықты алуға, даралығын сақтауға, ата-анасынан айырылмауға, білім алуға және кәсіптік даярлыққа, жеке өміріне ерікті түрде және заңсыз қол сұғушылықтан қорғауға, медициналық қызмет көрсетуге, сондай-ақ өз ойын еркін айту, ойлау, ар-ұждан және дін, қауымдастыққа, жиналыстарға қатысу бостандығына деген құқықтары бекітілді. Қылмыстық жауаптылық мәселелері жөнінде Конвенцияның 40-бабында сөз қозғалады. Осыған байланысты авторлар осы баптың нормаларын Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына имплементациялауды жан-жақты қарастырған. Ғылыми полемика тәсілі және нормативтік негіздеу арқылы «имплементациялау» термині ашылған. Сондай-ақ мақалада Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің және басқа да нормативтік құқықтық актілердің нормалары кеңінен қолданылған. Қорытындыда авторлар кәмелетке толмағандарға қатысты қылмыстық жауаптылыққа және оларды жазалауға қатысты халықаралық стандарттар жалпы алғанда қылмыстық заңнамаға кіріктірілді деген түйінге келеді. Қарасытырылып отырған мәселе шеңберінде одан әрі имплементациялау қылмыстық заңнаманы кезең-кезеңімен қайта қарау негізінде жүргізілуі тиіс. Мұнда құқықтық мониторинг үлкен маңызға ие, соның шеңберінде Қазақстан ратификациялаған халықаралық шарттарға сәйкес келмейтін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына тиісінше имплементациялауды талап ететін құқықтық нормаларды, оның ішінде кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және оларды жазалауға қатысты құқықтық нормаларды анықтауға болады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по праву , автор научной работы — Сартаева Наталья Абаевна, Мауытқали Нұрлан Болатұлы

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кәмелетке толмағандардың қылмыстық жауаптылығы және оларды жазалау туралы халықаралық-құқықтық нормаларды Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасына имплементациялау»

ЛИТЕРАТУРА

1. Арсеньев В.Д. О едином порядке производства по уголовным делам и пределах его дифференциации //Вопросы борьбы с преступностью. - Иркутск, 1970; Якимович Ю.К. Уголовно-процессуальные производства: автореф. дисс. ... д.ю.н. -М., 2002; Манова Н.С. Предварительное и судебное производство: дифференциация форм. - М., 2004 и др.

2. Цыганенко С.С. Проблемы процессуальных производств и их типов //Известия высших учебных заведений «Правоведение». - 2002. - № 4. - С. 18-19.

3. См. также: Биндюкова Т.С. Поводы для начала досудебного расследования по преступлениям террористического и экстремистского характера //Хабаршы-Вестник Карагандинской академии МВДРК им. Б. Бейсенова. - 2018. - № 2. - С. 21-25.

REFERENCES

1. Arsen'ev V.D. O edinom porjadke proizvodstva po ugolovnym delam i predelah ego differenciacii // Voprosy bor 'by s prestupnost'ju. - Irkutsk, 1970; Jakimovich Ju.K. Ugolovno-processual'nye proizvodstva: avtoref. diss. ... d.ju.n. - M., 2002; Manova N.S. Predvaritel'noe i sudebnoe proizvodstvo: differenciacija form. - M., 2004 i dr.

2. Cyganenko S.S. Problemy processual'nyh proizvodstv i ih tipov // Izvestija vysshih uchebnyh zavedenij «Pravovedenie». - 2002. - № 4. - S. 18-19.

3. Sm. takzhe:Bindjukova T.S. Povody dljanachaladosudebnogorassledovanijapoprestuplenijam terroristicheskogo i jekstremistskogo haraktera //Habarshy-Vestnik Karagandinskoj akademii MVD RK im. B. Bejsenova. - 2018. - № 2. - S. 21-25.

УДК 4414

кэмелетке толмагандардьщ цылмыстьщ жауаптылыгы жэне оларды жазалау туралы хальщаральщ-б;¥цьщтьщ нормаларды цазацстан республикасыныц цылмыстыц зацнамасына имплементациялау

Наталья Абаевна Сартаева

КР Зацнама институтыныц цылмыстьщ, цылмыстыц процестiк, цылмыстьщ атцару зацнамасы жэне сот сараптамасы бвлiмiнiц бас зылыми цызметкерi зац зылымдарыныц докторы, доцент.; Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail:sartaeva @parlam.kz

Н^рлан Болат^лы Мауыт^али

КР Зацнама институтыныц цылмыстыц, цылмыстыц процестщ цылмыстыц атцару зацнамасы жэне сот сараптамасы бвлiмiнiц mmi зылыми цызметкерi.; Астана ц., Казацстан Республикасы; e-mail: [email protected]

TYuin свздер: имплементация; халыцаралыц-цуцыцтыц нормалар; кэмелетке тол-магандар; цылмыстыц зацнама; цылмыстыц жаза; цылмыстыц жауаптылыц.

Аннотация. Мацалада кэмелетке толмагандардыц цылмыстыц жауаптылыгы жэне оларды жазалау туралы халыцаралыц-цуцыцтыц нормаларды Казацстан Респу-бликасыныц цылмыстыц зацнамасына имплементациялау царастырылган.

Мацалада 1989 жылы Бiрiккен ¥лттар ¥йымыныц Бас Ассамблеясында цабыл-данган жэне 1994 жылы Казацтан Республикасыныц Жогаргы КецеЫ ратификация-лаган «Бала цщыцтары туралы» Конвенцияга зормэн бершген, вйткет онда алгашрет баланыц: вмiр CYPуге, вз еЫмтщ болуына жэне азаматтыцты алуга, даралыгын сацта-уга, ата-анасынан айырылмауга, бШм алуга жэне кэсiптiк даярлыцца, жеке вмiрiне ерiктi тYрде жэне зацсыз цол сугушылыцтан цоргауга, медициналыц цызмет кврсету-

ге, сондай-ац вз ойын ерюн айту, ойлау, ар-уждан жэне дт, цауымдастыцца, жиналы-старга цатысу бостандыгына деген цуцыцтары бек1т1лд1.

Кылмыстыц жауаптылыц мэселелерг жвнтде Конвенцияныц 40-бабында свз цозга-лады. Осыган байланысты авторлар осы баптыц нормаларын Казацстан Республика-сыныц цылмыстыц зацнамасына имплементациялауды жан-жацты царастырган.

FbrnbiMU полемика тэсш жэне нормативтт неггздеу арцылы «имплементациялау» термит ашылган. Сондай-ац мацалада Казацстан Республикасыныц Кылмыстыц ко-дексгнгцжэнебасцаданормативтгкцуцыцтыцактглердгцнормаларыкецгненцолданылган.

Корытындыда авторлар кэмелетке толмагандарга цатысты цылмыстыц жауап-тылыцца жэне оларды жазалауга цатысты халыцаралыц стандарттар жалпы алган-да цылмыстыц зацнамага шр1кт1ршд1 деген тYйiнге келед1. Карасытырылып отырган мэселе шецбертде одан эрi имплементациялау цылмыстыц зацнаманы кезец-кезещмен цайта царау негiзiнде ЖYргiзiлуi тшс. Мунда цуцыцтыц мониторинг Yлкен мацызга ие, соныц шецбертде Казацстан ратификациялаган халыцаралыц шарттарга сэйкес кел-мейтт, сондай-ац Казацстан Республикасыныц цылмыстыц зацнамасына ттстше имплементациялауды талап ететт цуцыцтыц нормаларды, оныц штде кэмелетке тол-магандардыц цылмыстыц жауаптылыгы жэне оларды жазалауга цатысты цуцыцтыц нормаларды аныцтауга болады.

ИМПЛЕМЕНТАЦИЯ МЕЖДУНАРОДНО-ПРАВОВЫХ НОРМ ОБ УГОЛОВНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ И НАКАЗАНИИ НЕСОВЕРШЕННОЛЕТНИХ В УГОЛОВНОЕ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Сартаева Наталья Абаевна

Главный научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства и судебной экспертизы Института законодательства Республики Казахстан, д.ю.н., доцент, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Мауыт^али Н^рлан Болат^лы

Младший научный сотрудник отдела уголовного, уголовно-процессуального, уголовно-исполнительного законодательства и судебной экспертизы Института законодательства Республики Казахстан, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]

Ключевые слова: имплементация; международно-правовые нормы; несовершеннолетние; уголовное законодательство; уголовное наказание; уголовная ответственность.

Аннотация. В статье рассматривается имплементация международно-правовых норм об уголовной ответственности и наказании несовершеннолетних в уголовное законодательство Республики Казахстан.

Большое внимание в статье уделяется Конвенции «О правах ребенка», принятой Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций в 1989 году и ратифицированной Верховным Советом Республики Казахстан в 1994 году, поскольку именно в ней впервые были закреплены такие права ребенка, как права: на жизнь, иметь свое имя и гражданство, сохранять индивидуальность, не разлучаться с родителями, образование и профессиональную подготовку, на защиту от произвольного и незаконного вмешательства в его личную жизнь, медицинское обслуживание, а также на свободу выражения своего мнения, мысли, совести и религии, ассоциаций, собраний и другие права, свободы.

Вопросы уголовной ответственности и наказания затрагиваются в статье 40 Конвенции. В этой связи автором достаточно подробно рассматривается имплементация норм данной статьи в уголовное законодательство Республики Казахстан.

Способом научной полемики и нормативного обоснования раскрывается термин «имплементация». Также в статье широко используются нормы Уголовного кодекса Республики Казахстан и других нормативных правовых актов.

По завершении автором сделан вывод о том, что в уголовное законодательство в целом имплементировало международные стандарты, касающиеся уголовной ответственности и наказания в отношении несовершеннолетних. Дальнейшая имплементация в рамках рассматриваемой проблематики, должна проводиться на основе периодического пересмотра уголовного законодательства. Большое значение в этом имеет

правовой мониторинг, в рамках которого можно устанавливать нормы права, не соответствующие ратифицированным Казахстаном международным договорам, а также требующие соответствующей имплементации в уголовное законодательство Республики Казахстан, в том числе касающиеся уголовной ответственности и наказания несовершеннолетних.

IMPLEMENTATION OF INTERNATIONAL LAW NORMS ON CRIMINAL RESPONSIBILITY AND PUNISHMENT OF MINORS INTO THE CRIMINAL LEGISLATION OF REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Sartayeva Natalia

Chief Researcher of the department of the criminal-proceeding, criminal-executive legislation and forensic examination of the Legislation Institute of the Republic of Kazakhstan, doctor of law, assistant professor, Astana, Republics of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Mauytkali Nurlan

Junior scientist of the department of the criminal-proceeding, criminal-executive legislation and forensic examination of the Legislation Institute of the Republic of Kazakhstan, Astana, Republics of Kazakhstan; e-mail: [email protected]

Keywords: implementation; international-legal law; underage; criminal law; criminal penalty; criminal liability.

Abstract. The article deals with the implementation of international legal norms on criminal liability and punishment of minors in the criminal legislation of the Republic of Kazakhstan.

Much attention is paid in the article to the Convention on the Rights of the Child, adopted by the General Assembly of the United Nations in 1989 and ratified by the Supreme Council of the Republic of Kazakhstan in 1994, since it was for the first time that the child's rights such as rights to life, name and citizenship, to preserve the individuality, not to be separated from his parents, education and vocational training, to protection from arbitrary and unlawful interference with his personal life, medical care, and also Bod of expression, thought, conscience and religion, association, assembly and other rights, freedoms.

The issues of criminal liability and punishment are addressed in Article 40 of the Convention. In this regard, the author examines in some detail the implementation of the norms of this article in the criminal legislation of the Republic of Kazakhstan.

The method of scientific controversy and regulatory justification discloses the term "implementation". The article also widely uses the norms of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan and other regulatory legal acts.

Upon completion, the author concluded that the criminal law as a whole implemented international standards relating to criminal liability and punishment of minors.Further implementation within the framework of the subject matter should be carried out on the basis of a periodic review of criminal law. Of great importance in this is legal monitoring, within which it is possible to establish legal norms that do not comply with international treaties ratified by Kazakhstan, and also require appropriate implementation into the criminal legislation of the Republic of Kazakhstan, including those relating to criminal liability and punishment of minors.

«Международное уголовное право» аньщтама-сездшнде хальщаральщ к^кьщ им-плементациясы мемлекет шшдеп децгейде хальщаральщ мшдеттемелердщ накты юке асырылуы, хальщаральщ-к^кьщтык норма-лардьщ улттьщ зацнамаларга жэне зацга тэу-елдi актшерге трансформациялануымен жYзе-ге асырылатыны тYсiндiрiледi [1, 52 б.].

Бiркатар елдерде ратификацияланган хальщаральщ келiсiмдер автоматты тYPде улт-

1 http://www. constitution.ru/10003000/10003000-3.htm

тык зацнаманыц белшне айналады [2, с. 242]. Атап айтканда, Ресей Федерациясынын Конституциясына сэйкес (15 баптыц 4 тар-магы) Ресей Федерациясы к¥кьщ жYЙесiнiн к^рамдас белш Ресей Федерациясыныц хальщаральщ келiсiмдерi жэне жалпы танылган принциптер болып табылады. Егер Ресей Федерациясыныц хальщаральщ келiсiмiнде зацнамадан езге ережелер бектлсе, хальщаральщ келiсiмнiц ережелерi колданылады1.

Бастапкыда, Казакстан Республикасы Конституциясы 4 бабыньщ 3 тармагында, халыкаралык келiсiмде, оныц орындалуы максатында жаца зац шыгару талап етiлген жагдайларды коспаганда, Казакстан Респу-бликасымен ратификацияланган халыкаралык келiсiмдер, Казакстан Республикасы зацдары-ныц алдында басымдылыкка ие жэне тiкелей колданылады2. 10.03.2017 жылгы Казакстан Республикасыныц «Казакстан Республикасы Конституциясына eзгерiстер мен толыктыру-лар енпзу» зацымен бул тармакка eзгерiстер енгiзiлдi. Казiрri тацда Казакстан Республикасы Конституциясында 4 баптыц 3 тармагы, Казакстан Республикасымен ратификацияланган халыкаралык келiсiмдер, Казакстан Республикасы зацдарыныц алдында басым-дылыкка ие екенiн карастырады. Казакстан Республикасы катысушы мемлекет ретiнде жай-гасым табатын халыкаралык келiсiмдердiц, Казакстан Республикасы аумагында тэртiбi мен колданылу шарттары Республика зацна-масымен аныкталады3. Осылайша, халыкаралык ратификацияланган келiсiмдердiц жY-зеге асырылу кукыктык тетш жетiлдiрiлген.

Казакстан Республикасымен ратификацияланган, халыкаралык келiсiмдерге сэй-кес кылмыстык зацдардыц келтiрiлу мацы-здылыгы, 2010 жылдан 2020 жылга дейiнгi кукыктык саясат Концепциясыныц, 2.8 тармагында атап етшген4.

Эрбiр мемлекет кукык жYЙесi ерекшелш-терiн, зацнама ахуалын ескере отырып, халыкаралык келiсiмдер ережелерiнiц ец колай-лы орындалу механизмiн тацдайды. Эдетте, улттык кылмыстык зацнаманыц, кешнгща-жеттi eзгертулердi енпзу немесе мемлекеттiн кылмыстык кодексiне ерекше бeлiм косуынын не халыкаралык конвенциялармен кезделген барлык ережелердi камтитын белек зацнын кабылдануыныц жан-жакты шолуы. Соцгы аспект Казакстан Республикасы кылмыстык зацнамасына сэйкес колайлы емес екенiн ескередь Себебi, Казакстан Республикасыныц Кылмыстык кодексшщ (ары карай КР КК) 1 бабы, КР кылмыстык зацнамасы, тек КР Кылмыстык Кодексiнен туратынын кeздейдi.

КР КК ец мацызды курамдас бeлi-гi кылмыстык-кукыктык нормалардыц то-лык кодификациялануы, жэне бул аспектiде 2014 жылгы КР КК, Казак КСР жэне 1997 жылгы КР КК кезшде жазылган, бiрден-бiр бекiтiлген кылмыстык кукыктыц кайнар

кылмыстык зац, деген нормасын сактап кал-ды. Бул ретте, кылмыстык зац, кылмыстык кукыкбузушылык деп танылатын, накты жэне жан-жакты эрекет тiзiмiн к¥Райды. Ешбiр баска нормативтькукыктык акт, к¥рамында кылмыстык-к¥кыктык сипатты нормаларды иелене алмайды.

Мэлiмделген такырып шецберiнде, 1989 жылдыц 20 карашасында Бiрiккен ¥лт-тар ¥йымы Бас Ассамблеясыныц 44^i сесси-ясындагы мацызды окига, кэмелетке толмаган тулгалардыц ерекше коргау механизмiнiц, «Бала к¥кыгы туралы» Конвенцияныц (ары карай Конвенция) кабылдануы. Бул халыкаралык келiсiм-шарт балалар жагдайын шешуде-ri тэсшдерш тYбегейлi eзгерттi. Конвенцияга сэйкес, балалар - кез-келген кауымдастыктыц толыкканды мYшелерi жэне олардыц накты кукыктары бар.

Сондай-ак, Конвенцияда, катысушы-мем-лекеттер барлык кезделген кукьщтардыц камтамасыз етiлетiнi жэне курметтелетш^ олардыц юрисдикциясы шегiнде, кандай да бiр дискриминацияга, нэсiлдiк, терi тYсi-не, жыныс, тiл, дш, политикалык жэне езге пiкiрлер, улттык, этникалык немесе элеумет-тiк теп дискриминацияларына жол берiлмей керек екеш аныкталып, кeрсетiлген. Сон-дай-ак, мYлiк жагдайына, денсаулык жагдай-ына жэне баланыц туылган жер жагдайына, ата-анасыныц немесе зацды камкоршысыныц жагдайларына карамастан, Конвенцияга ка-тысушы-мемлекеттер баланы коргауда барлык кажеттi шараларды каматамасыз етедi. Атап айтканда, дискриминацияныц барлык тYрiнен, сонадай-ак, мэртебесше, эрекетшш-дiгiне карамастан, баланыц ез пЫрш айту-да, баланыц ата-анасын, зацды камкоршыла-рын немесе езге отбасы мYшелерiн коргауды камтамасыз етедР.

Конвенцияга сэйкес, баланыц ец мацызды к¥кыктары мыналар: eмiр сYPуге, eзiнiц есiмiн иеленуге, азаматтыкка, даралыгын сактауга, ата-анасынан айырылмауга, бiлiмге, кэаби дайындыкка, ыктиярлы жэне зацсыз баланыц жеке eмiрiне араласуынан корганы-ста болуына, медициналык кызметке, бала eзiнiц пiкiрiн немесе ойын еркiн бiлдiруге, дiн еркiндiгiне, жэне баска кукыктарга жэне бостандыктарга ие.

^ылмыстык жауапкершшк мэселелер1 Конвенцияныц 40-шы бабында ^тершедь Осылайша, Конвенция, оган катысушы-мем-

2 Конституция Республики Казахстан от 30 августа 1995 года (старая редакция). - Информационно-справочная система «Юрист».

3 Закон Республики Казахстан от 10 марта 2017 года «О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан». - Информационно-справочная система «Юрист».

4 Указ Президента Республики Казахстан от 24 августа 2009 года «О Концепции правовой политики в Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года - Информационно-справочная система «Юрист».

5 Конвенция о правах ребенка от 20 ноября 1989 года. - Информационно-справочная система «Юрист».

лекеттер, кылмыстык зацнаманы бузды деп есептелетш, зац бузушылык жагдайында к1нэл1 деп танылса немесе айыпталса, эрб1р баланыц кукыгыналдын ала карастырады. Мун-дай Yндеу баланыц шю абырой жэне мацыз-дылык сез1мдер1н дамытып, адам кукыктары мен бостандыктарына деген курмет сез1м1н уялатады. Мундай жагдайда, баланыц жасы есептелш, реинтеграция кезшдеп жэрдем-десу талпынысы, когамдагы пайдалы релд1 орындауы сиякты факторлар карастырыла-ды. Бул максатты орындау кезещнде, каты-сушы-мемлекеттер халыкаралык кужаттарды назарга ала отырып, атап айтканда мынандай жагдайларды камтамасыз етедг

a) Ешб1р бала кылмыстык кукыкты буз-ды деп есептелмейд^ егер зац бузушылык орындалу кезшде, улттык немесе халыкара-лык кукыкпен тыйым салынбаса, бала зац бузушылык жагдайында эрекет ету немесе эрекетаздш себеб1мен айыпталмайды.

b) Цылмыстьщ зацнаманы бузды деп ай-ыпталса немесе бузды деп есептелсе бала, кем дегенде келес кеп1лд1ктерге ие:

1) оныц кшэа зацга сэйкес дэлелденбеген-ше, юнэаздш презумпциясы эрекет етедц

п) балага карсы айып тагылган жагдайда, баланы дереу жэне тшелей акпараттанды-ру, кажет жагдайда, ата-анасы немесе зацды камкоршысы аркылы баланыц кукыктык не-месе баска да кемекке жYгiну мYмкiндiгiне ие;

ш) Эдiлеттi тыцдау кезiнде зацга сэйкес, адвокаттыц немесе сол дэрежедеп субъек-тiнiц катысуымен, тэуелсiз жэне бейтарап органмен немесе сот органымен еш токтау-сыз шешiм кабылдануы кажет. Атап айтканда, эдшетп тыцдау кезшде, ешбiр баланыц мYДделерiне карама-карсы келмеген жагдайда, баланыц жасы жэне ата-анасыныц немесе зацды камкоршыларыныц жагдайлары есепке алынады;

iv) кiнэнi мойындауга немесе куэгерлiк жауапкершiлiкке мэжбYрлеуге ерюндш; ай-ыптаушы куэгерлердiц жауаптарын ездшнше немесе баска субъектiлердiц кемегiмен, сон-дай-ак коргаушы куэгерлердiц жауаптарын бiрдей кукылы кабылдауын камтамасыз ету;

V) кылмыстык зацнаманы бала бузды деп есептелсе, зацга сэйкес тшсп шешiмдi жэне кез-келген колданган шараны,жогары, кузы-реттi, тэуелсiз жэне бейтарап органмен немесе сот органымен кайта карастырылуы;

vi) егер бала сотта немесе тиiстi органда колданыстагы тiлдi тYсiнбесе немесе ол тiлде сейлей алмаса, аудармашы тегiн кемек керсе-тедi;

vii) 1с каралу сатыларыныц бэрiнде баланыц жеке емiрiне толык курмет керсету;

Сондай-ак Конвенцияда, бала кылмыстык зацнаманы бузса, бузды деп айыпталса немесе зацнаманы бузганын мойындаса, каты-сушы-мемлекеттер зацдардыц, рэсiмдердiц, органдар мен мекемелердiц, ягни тiкелей ба-лаларга катысыты уйымдардыц белгiлi дэре-жеде зацдардыц бектлуше кемек керсетедi. Ерекше атап айтылатын:

a) минималды жасты бекiту, осы мини-малды жаска бейiмделе отырып, бул жастан темен балалар кылмыс жасауга кабiлетсiз бо-лып есептеледц

b) кажеттiлiк жагдайында, адам кукыкта-рын жэне кукыктар орындалу кепшдшн сактай отырып, сот карауынсыз шара колда-нуды есепке алу6.

КР Президентi Н.Э.Назарбаевтыц ^кол коюымен (16 акпан 1994 жылы, Нью-Йорк каласы), жэне 8 маусым 1994 жылы КР Жогаргы Кецесiмен ратификацияланган бул Конвенция, халыкаралык келiсiм шарттардыц алгашкылары катарында болды.

Бiркатар баска халыкаралык актшер нор-малары, олардыц катарында ратификацияланган: 4 шшде 2001 жылы ратификацияланган, балалардыц карулы кактыгыстарга катысуы туралы Конвенцияга косалкы Фа-культативтi карары, сондай-ак, балалар сау-дасы, балалар проституциясы жэне балалар порнографиясы туралы Конвенцияга косалкы Факультатив^ карары, оган коса, 14 шшде 2011 жылгы хабарлау рэсiмдерi туралы Конвенцияга косалкы Факультатив^ карар жэне 9 сэуiр 2016 жылгы балалар Yшiн алименттер талап етудщ халыкаралык ретi туралы Конвенция. Бул Конвенцияда алимент мэселес бойынша барлык мiндеттемелер жазылган, ал барлык карарлардыц бiрiгуi Конвенция кон-кретизациясына уласады. Сондай-ак, берш-ген карарлар баланыц мYДделерiн, кукыкта-рын жэне бостандыктарын камтамасыз ететiн косымша кепiлдiк берумен катар, эдiл сот терелшне мYмкiндiк бередi.

Конвенцияны жэне баска да халыкаралык келiсiмдердi ратификациялаганнан кейiн, ка-былданган мiндеттемелермен сэйкес, улттык зацнаманы келтсру процессi басталды. Кылмыстык зацнама да шеттетшген жок.

Осылайша, тэуелсiз белiмнiц болуы, жаза тYрлерiн жэне жYЙенi реттеуге, бул аспек-тiлердi кэмелет жаска толмаган адамдарга тагайындауга мYмкiндiк бердь Бул халыкаралык децгейдегi мiндеттемелердi накты iске асыру, улттык кылмыстык зацнама карсацын-да орындалды. Кэмелетке толмаган жастар-дыц, кылмыстык зацнама ерекшел^ерш реттеу туралы нормаларды бiрiктiру, олардыц жYЙелiлiгi, бул жас категориясыныц психо-

6 Конвенция о правах ребенка от 20 ноября 1989 года. - Информационно-справочная система «Юрист».

физиологиялык ерекшелштерш есепке алуга мYмкiндiк береди Конвенцияда алдын-ала карастырылгандай, бул мYмкiндiк жазалау кезiнде жэне жазаны орындау барысында кол-данылады.

Мысалга, колданыстагы кылмыстык зацнама, ^бшесе Конвенцияныц 40 бабын-дагы кагидаларга сэйкес келедi жэне бiр децгейде имплементацияланган. Осылайша, аталган бабтыц, 3-шi тармак, «а» тармакша-сына сэйкес, катысушы-мемлекеттер «мини-малды жасты бекiтуге умтылыс жасау керек, осы минималды жаска бейiмделе отырып, бул жастан тeмен балалар кылмыс жасауга ка-бшетаз» кагидасын непзге алуы кажет.

Осылайша, КР КК сэйкес, кылмыстык зацмен бекiтiлген минималды жаска жеткен, жауаптылыкка кабiлеттi физикалык тулга, кылмыстык жауапкершiлiкке тартылады деп аныкталады. КР КК 15 бабы ею жас бел-гiлерiн айкындайды. Олар: 1) Жалпы. Ягни, 16 жаска толумен уласады. 2) Ерекше. Ягни, тулганыц 14 жаска толуы.14 жаска жетпеген жасeспiрiмдер, кылмыстык жауапкершшк-ке тартылмайды, себебi, толыкканды эрекет-терiнiц каншалыкты когамга кауiптi екенш ангармайды жэне эрекеттерiн баскара алмай-ды [3, с. 451].

КР Жогаргы Сотыныц тиiстi Нормативт Каулысында, туган кYнiнде емес, тYнгi 12:00-ден кейiнгi келесi кYнiнде, белгшенген жаска жеткен жасeспiрiм ретiнде аныкталады. Ескертпе, кэмелетке толмаган жасeспiрiмнiц, тшсп кужаттардыц болмауы, немесе ку-жаттардыц шынайылыгында кYмэндану жагдайында, сараптама тагайындалады. Са-рапшылармен аныкталган минималды немесе максималды (мысалы, 14-тен 15-ке дейiн) жаска карап, сараптамамен усынылган минималды жаска CYЙенедi7. Егер, жасeспiрiм белгiленген жаска жетiп, алайда, психикалык бузылумен байланысты емес, психикалык да-муы тежелсе, кылмыстык кукыкбузушылык жасау барысында, эрекеттерiнiц когамага каншалыкты каушт екенiн ацгармай, эрекеттерш баскара алмаса, кылмыстык жауапкершiлiкке тартылмайды.

Кылмыстык жауапкершшк 14 жастан басталатын кылмыстар тiзбесi, толык тiзбелi жэне 30 баптан турады. Барлык баптар кылмыстык зацмен, ауыр кылмыс жэне аса ауыр кылмыс катарына енпзшген. Осылайша, 14 жастан бастап, тек ауыр кылмыс немесе аса ауыр кылмыс жасалган жагдайда гана, кылмы-

стык жауапкершшк тагайындалады. 14 жаста кылмыстык терю кылык жасалган жагдайда, кылмыстык жауапкершшк тагайындалмай-ды. Бул адамгершшкп дэрiптейтiн тэсiл, 14 жастагы жасeспiрмге тагайындалатын кылмыстык жауапкершiлiк кезшде кeрiнедi. Сондай-ак, бул эдiснама жасeспiрiмдердiн кылмыстык мэселелерiн шешу кезецiнде, ха-лыкаралык-кукыктык дэрежеде колданыла-тын тэсiлдерге сэйкес келедi.

КР КК жасeспiрiмдердiц жас ерекшелк-тер^ жауапкершiлiгiн аныктау максатында гана емес, сондай-ак оларга берiлетiн жаза тYрiн белгiлеу Yшiн жазылган.

КР КК жасeспiрiмдер Yшiн арнайы жаза тYрiн камтамасыз етпейтiнiне карамастан, зац тургысынан жазалау тYрлерi бекiтiлген. Келе-с жаза тYрлерi оларга тагайындалмайды: eлiм жазасы, камау, меншiк тэркiлеу, арнайы, эске-ри немесе курмет дэрежелершен айырмау, шенеуiнен айырмау, дипломатиялык рангтен айырмау, бiлiктiлiк жайындагы мемлекеттiк марапат, белгш^р кызмет орнын иелену1 жайлы кукыктан босату, КР сыртына азамат-тыгы жок немесе шет ел азаматын елден куу.

Будан баска, ересек адамдардыц жасeспiрiмдермен салыстыру барысында, жазалау дэрежес сэйкесiнше тeмен екенш ^руге болады. Мысалга, ересек адамдарга айыппул кeлемi 25-тен 500-ге дешнп айлык кeрсеткiштi кураса, жасeспiрiмдерге бершетш жаза кeлемi 10-нан 200-ге дешнп айлык ^р-сеткiштi курайды, жасeспiрiм eзi акша таба-тын шартпен бектледь

Ескертпе, жасeспiрiмге жазалауды тагай-ындау кезецiнде, кылмыстык-жаза колда-нылатын эрекет мэн-жайы гана ескерiлмей, жасeспiрiмнiц турмыс-жагдайы жэне тэрби-есi, сондай-ак жасы Yлкен тулгалардыц ыкпа-лы да есепке алынады8.

Конвенцияныц бeлек нормалары, кылмыстык зацнамага имплементацияланган жэне жасeспiрiмдерге секiлдi, ересек адамдарга да таралады. Себебi, адам жэне адамзат кукыктарына эсер етедi. Мысалга, кылмыстык кукыктыц уакыт шшде эрекет етуi. Конвенцияныц 40-шы бабы, жасалынган терiс кылык, кылмыс жасау кезшде, кылмыс деп мойындалмаса, жасeспiрiм кылмыстык жаупкершiлiкке тартылмайтынын аныктай-ды. Жалпыга бiрдей адам кукыктары туралы Декларациясыныц 11-шi бабында уксас мазмунды норма жазылган «ешюм кандай да бiр терiс кылык немесе эрекетаздш Yшiн,

7 Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 11 апреля 2002 года «О судебной практике по делам о преступлениях несовершеннолетних и о вовлечении их в преступную и иную антиобщественную деятельность». Информационно-справочная система «Юрист».

8 Борчашвили И.Ш. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Общая часть (том 1)/ Под общей ред. А.К. Даулбаева. - Алматы: Жетi Жаргы, 2015 б.

сол терю кылык немесе эрекетаздш жасалган уакытта, улттык зацнамамен немесе халыкаралык зацнамамен кылмыс ретiнде каралмаса, бул кылмыс Yшiн жауапкершiлiкке тартыл-майды»9. Аталган халыкаралык келюм-шарт-тарга сай, КР КК 5 бабы кылмыс жасау жэне жаза тагайындау, сол уакыт шецберiндегi эре-кет еткен зацмен аныкталатынын, карастыра-ды10. Ягни, кылмыстык зацныц эрекет катал уакыт шецберiмен нактыланган.

Осылайша, кылмыстык зацнамага, жалпы халыкаралык стандартты нормалар имплемен-тацияланган. Бул нормалар жасeсmрiмдерге катысты кылмыстык жауапкершiлiктi жэне жазалауды карастырады.Кешнп имплемента-ция карастырудагы мэселенама шецберiнде, басынан бастап, кылмыстык зацнаманыц жан-жакты шолуын болжау керек. Содан соц, жаца халыкаралык келiсiм-шарттар жазылып, рати-фикацияланатынын есепке ала отырып, кылмыстык зацнаманыц мерзiмдi каралуы керек.

Бул аспектще Yлкен магынага кукыктык мониторинг ие. Кукыктык мониторинг жагдайды багалау жэне зацнаманыц келешек-теп тиiмдiлiгiн болжау, оган коса КР Yшiн карама-карсы келетiн зацнаманы аныктау максатында жYргiзiледi. Сондай-ак, ескiрген,

сыбайлас жемкорлыкка карсы тура алмайтын, тиiмсiз жYзеге асырылатын кукык нормалары, жэне оны дамыту жeнiндегi усынамаларды карастырады11. Кукыктык мониторинг шец-берiнде, Казакстанмен ратификацияланган халыкаралык келiсiм-шартка сай емес, оган коса косымша имплементацияны талап ететш нормаларды жэне кылмыстык зацнаманы ор-натуга болатынын болжаймыз.

Сондай-ак, халыкаралык компонент-тi есептеу, зацгерлш сараптама кезiнде кeрiнiс таба алады. Бул жагдайда, норма-тивтi-кукыктык акпш тексеру немесе ка-былданган нормативтькукьщтык актiнi КР Конституциясына жэне КР зацнамасына сэйкестiгiн тексеру Yшiн, жэне сыбайлас жемкорлыкка карсы зацнаманыц жумысын тексеруiмен тYсiндiрiлуi мYмкiн12. Сараптама-ны жYргiзу кезецiнде, нормативтькукыктык актiнiц сэйкестiгiн, Казакстанмен ратификацияланган халыкаралык келiсiм-шарттардын сэйкестiгiн зерттейдi. Себеб^ Конституцияда бул келiсiм-шарттардыц статусы керсетшген.

Оган коса, гылыми пiкiрталаска CYЙенсек, кылмыстык-кукыктык нормаларды, улттык зацнамагаимплементацияжасайотырыпэрекет ету кезiнде кукыктык шецбер аныкталуы тиiс.

ЭДЕБИЕТ

1. Международное уголовное право: словарь-справочник (авт.-сост. Ахметов Е.Б., Ахме-товБ.У.) - Алматы: ТОО «ИздательствоLEM», 2015. - 376 б.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Большой юридический словарь / Под ред. Сухарева А.Я., Зорькина В.Д., Крутских В.Е. -М.: ИНФА-М, 1998. - 790 б.

3. Борчашвили И.Ш. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Общая часть (том 1)/ Под общей ред. А.К. Даулбаева. - Алматы: Жет1 Жаргы, 2015 б.

REFERENCES

11. Mezhdunarodnoe ugolovnoe pravo: slovar'-spravochnik (avt.-sost. Ahmetov E.B., Ahmetov B.U.) - Almaty: TOO «Izdatel'stvo LEM», 2015. - 376 b.

2. Bol'shoj juridicheskij slovar'/Pod red. Suhareva A.Ja., Zor'kina V.D., Krutskih V.E. - M.: INFA-M, 1998. - 790 b.

3. Borchashvili I.Sh. Kommentarij k Ugolovnomu kodeksu Respubliki Kazahstan. Obshhaja chast' (tom 1) / Pod obshhej red. A.K. Daulbaeva. - Almaty: Zheti Zharsy, 2015 b.

9 Всеобщая декларация прав человека от 10 декабря 1948 года. - Информационно-справочная система «Юрист».

10 Уголовный кодекс Республики Казахстан от 5 июля 2014 года - Информационно-справочная система «Юрист».

Закон Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года «О правовых актах». - Информационно-справочная система «Юрист».

12 Закон Республики Казахстан от 6 апреля 2016 года «О правовых актах». - Информационно-справочная система «Юрист».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.