Научная статья на тему 'ҚОНУНЛАР ИЖРОСИ ЮЗАСИДАН ПРОКУРОР ТЕКШИРУВИНИ ҚОНУН ҲУЖЖАТЛАРИДА ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

ҚОНУНЛАР ИЖРОСИ ЮЗАСИДАН ПРОКУРОР ТЕКШИРУВИНИ ҚОНУН ҲУЖЖАТЛАРИДА ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
188
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
прокуратура органлари / прокурор назорати / прокурор текшируви / тадбиркорлик субъектлари фаолияти / текширишларни келишиш. / prosecutorial bodies / prosecutorial supervision / prosecutorial inspection / activitiy of business entities / coordination of inspections.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Авазбек Бокижонович Комилов

Мазкур мақолада тадбиркорлик субъектлари фаолиятида қонунлар ижроси устидан прокурор назорати тартибида ўтказиладиган прокурор текширувларини қонун ҳужжатларида тартибга солиш масаласи бўйича айрим муаммолар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT ISSUES OF REGULATING PROSECUTOR'S INSPECTION IN LEGISLATIVE ACTS

This article analyzes some problems in the legislation on the regulation of prosecutorial supervision over the implementation of laws in the activities of business entities.

Текст научной работы на тему «ҚОНУНЛАР ИЖРОСИ ЮЗАСИДАН ПРОКУРОР ТЕКШИРУВИНИ ҚОНУН ҲУЖЖАТЛАРИДА ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

КОНУНЛАР ИЖРОСИ ЮЗАСИДАН ПРОКУРОР ТЕКШИРУВИНИ КОНУН ХУЖЖАТЛАРИДА ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ

МАСАЛАЛАРИ

Авазбек Бокижонович Комилов

Узбекистан Республикаси Бош прокуратураси Академияси ва Тошкент давлат юридик университетининг Ихтисослаштирилган филиали катта укитувчиси, юридик фанлар буйича фалсафа доктори (PhD) a.komilov88@mail.ru

Мазкур маколада тадбиркорлик субъектлари фаолиятида конунлар ижроси устидан прокурор назорати тартибида утказиладиган прокурор текширувларини конун хужжатларида тартибга солиш масаласи буйича айрим муаммолар тахлил килинган.

Калит сузлар: прокуратура органлари, прокурор назорати, прокурор текшируви, тадбиркорлик субъектлари фаолияти, текширишларни келишиш.

IMPORTANT ISSUES OF REGULATING PROSECUTOR'S INSPECTION IN

LEGISLATIVE ACTS

This article analyzes some problems in the legislation on the regulation of prosecutorial supervision over the implementation of laws in the activities of business entities.

Keywords: prosecutorial bodies, prosecutorial supervision, prosecutorial inspection, activitiy of business entities, coordination of inspections.

Крнунлар ижроси юзасидан прокурор текшируви "Прокуратура тугрисида"ги Конун билан тартибга солинган харакатлардан ташкил топган жараённи узида акс эттириб, у аник бир натижага, умуман, прокурор назорати фаолиятининг максадига эришиш ва вазифаларини бажариш учун амалга оширилади[1]. ^онунлар ижроси юзасидан прокурор текширувининг бош максади конун устуворлигини таъминлаш, конунийликни мустахкамлаш, фукароларнинг хукук хамда эркинликларини, жамият ва давлатнинг конун билан курикланадиган манфаатларини химоя килишдан иборатдир.

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

АСОСИЙ ЦИСМ

Текшириш максадига прокуратура органларига конун билан берилган хукукий воситаларни куллаш оркали аник вазифалар мажмуини хал этиш билан эришилади. Прокурор текширувнинг асосий вазифаларига: конунбузилиши, унинг келиб чикиш сабаблари ва бунга имконият яратиб бераётган шарт-шароитларни, етказилган зарарни аниклаш; конунбузилишида айбдор булган, бунга имконият яратиб берган шахсларни аниклаш; конунбузилишларнинг олдини олиш ва огохлантириш, хукукбузарларни конунда белгиланган жавобгарликка тортиш буйича чоралар куриш; фукароларнинг бузилган хукук хамда эркинликларини, жамият ва давлатнинг конун билан курикланадиган манфаатларини тиклаш киради[2].

Прокурор текширувининг аник вазифалари эса утказилаётган хар бир назорат тадбирининг хусусиятларидан келиб чикиб белгиланади. Шуни эътироф этиш лозимки, прокурор текшируви факатгина конун бузилиши холатларини кайд этиш эмас, балки уларнинг вужудга келиш сабабларини аниклаш, конунбузарликларни бартараф этиш йулларини таклиф этишга хам каратилмоги лозим.

Узбекистон Республикаси "Прокуратура тугрисида"ги ^онунининг 21-моддасига кура, конунлар ижросини текшириш конунларнинг бузилаётганлиги тугрисидаги аризалар ва бошка маълумотлар асосида, шунингдек конунийлик прокурор томонидан чоралар курилишини талаб киладиган холатда эканлигидан келиб чиккан холда конунда белгиланган тартибда утказилади. Шунга кура, конунлар ижроси юзасидан прокурор текширувини ташкиллаштиришда, аввало, унинг сабаб ва асосларини аник белгилаб олиш мухим ахамият касб этади. Прокурор текширувига хукукбузарликнинг содир этилганлиги ва бунга нисбатан прокурорнинг бевосита аралашувига зарурият мавжудлигини курсатувчи тегишли манбалардан олинган фактик маълумотлар асос булади. Сабаб бу - юридик факт булиб, унинг мавжудлиги прокурор томонидан хукукий муносабатларга киришиш ва муайян харакатлар содир этишга ундайди. Сабаб сифатида айрим холларда хукукбузарликларга оид бирламчи маълумот манбалари, баъзи холларда фукароларнинг хатти-харакатлари, прокурорларнинг мавжуд маълумотлар тахлили натижаси буйича харакатлари (масалан, фукаро мурожаати) тушунилади[3].

Прокурор назорати назарияси ва амалиётида конунлар ижросини прокурор томонидан текширишнинг бир катор турлари мавжуд. Хусусан, прокурор назорати амалиётида режавий ва жорий текширув, максадли (предметли) ва комплекс текширув, муфассал текширув, хамкорликдаги текширув, назорат тартибидаги текширув каби турлари утказиб келинади[4].

Таъкидлаш лозимки, Узбекистон Республикаси Бош прокурорининг буйрукларида прокурорлар томонидан конунлар ижросини текширишда эътибор каратилиши лозим булган жихатлар анча батафсил тартибга солинган. Чунончи, Узбекистон Республикаси Бош прокурорининг 05.12.2017 йилдаги 172-сонли буйруги билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси Регламенти"нинг 4-булими конунчилик ижроси юзасидан текширишлар утказиш, текшириш натижаларини расмийлаштириш хамда прокурор назорати хужжатларини тайёрлашга багишланган.

Мазкур регламентга асосан, текшириш мобайнида куйидаги талабларга: текширишнинг йуналишидан катъи назар, бу объектда кабул килинаётган хукукий хужжатларнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларига мувофиклиги, шунингдек, жисмоний ва юридик шахслар мурожаатларининг хал килиниши хамда юридик хизмат фаолияти самарадорлигини урганишга комплекс ёндашиш; прокурор назорати хужжатлари, аввало, конунбузилишларни бартараф этиш, хукукбузарликларнинг олдини олиш ва профилактика килиш, уларнинг асл сабаблари ва бунга имкон берган шарт-шароитларга келгусида йул куйилмаслигига каратилган булиши; текширишда аникланган конунбузилиши холатларини мехнат жамоасида мухокама килинишига ва натижасини оммавий ахборот воситаларида кенг ёритилишига устувор ахамият бериш; хукукни куллаш амалиётидаги бушликларни бартараф этиш максадида текшириш якуни буйича конунчиликни такомиллаштириш юзасидан асослантирилган таклифлар ишлаб чикишга алохида эътибор каратиш керак.

Энг мухими - прокурор текширишни прокуратура органлари фаолиятига доир "П" шаклдаги хисоботнинг конунчилик йуналишлари каторидаги текширишлар сонини тулдириш учун эмас, балки конунийлик холати ва хукукни куллаш амалиётининг мунтазам тахлилидан келиб чикиб, конунбузилиши холати прокурордан унинг бевосита аралашувини талаб киладиган холатларда бунга етарлича сабаб ва асослар мавжуд булгандагина утказиши зарур.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, Узбекистон Республикаси "Прокуратура тугрисида"ги Конунида прокурор текшируви билан боглик баъзи масалалар тартибга солинмаган. Конуннинг 21-моддасига кура, конунлар ижросини текшириш конунларнинг бузилаётганлиги тугрисидаги аризалар ва бошка маълумотлар асосида, шунингдек конунийлик прокурор томонидан чоралар курилишини талаб киладиган холатда эканлигидан келиб чиккан холда конунда белгиланган тартибда утказилади. Бирок, ушбу Конунда прокурор текшируви тушунчаси, турлари, муддатлари, утказиш тартиби каби масалалар баён этилмаган.

Шунингдек, конунлар ижроси устидан прокурор назорати ва фукароларнинг хукук хамда эркинликларини таъминлашга каратилган конунлар ижроси устидан прокурор назорати йуналишларида хужалик юритувчи ва тадбиркорлик субъектлар фаолиятида утказиладиган прокурор текширувларини конун хужжатларида тартибга солиш масаласи хам хамон очиклигича колмокда.

Хусусан, Узбекистон Республикаси "Хужалик юритувчи субъектлар фаолиятини давлат томонидан назорат килиш тугрисида"ги ^онунининг 2-моддасига асосан, прокурор назорати тартибида амалга ошириладиган давлат назорати тегишли конунчилик билан хам тартибга солинади. Бирок, прокуратура органлари фаолиятини тартибга солувчи Узбекистон Республикаси "Прокуратура тугрисида"ги ^онунида юкоридаги масала тартибга солинмаган. Ушбу конуннинг факатгина 23-моддасида хужалик фаолиятига ва бошка фаолиятга прокурорнинг бевосита аралашишига, шунингдек идоравий бошкарув ва текширув органларининг вазифаларини бажаришига йул куйилмаслиги кайд этилган, холос.

Шунингдек, маълумки, хозирда Узбекистон Республикаси Президентининг 27.07.2018 йилдаги ПФ-5490-сонли Фармони ва ушбу Фармон асосида кабул килинган "Назорат килувчи органлар томонидан тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказиладиган текширувларни келишиш ва утказиш тартиби хакида"ги вактинчалик низом[5] назорат килувчи органлар томонидан тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказиладиган текширувларни келишиш ва утказиш борасидаги муносабатларни тартибга солишда хукукий асос булиб хизмат килмокда. Айникса, юкорида таъкидланган вактинчалик Низом назорат килувчи органлар ва уларнинг худудий булинмалари томонидан тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказиладиган текширувларни келишиш ва утказишнинг вактинчалик тартибини белгилаб беради. Бирок, бевосита Узбекистон Республикаси прокуратура органлари томонидан хужалик юритувчи ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказиладиган текширишларни мувофиклаштириш (келишиш) тартиби юкоридаги норматив-хукукий хужжатларнинг тартибга солиш доирасидан четда колган.

Шу уринда айрим амалиётчи ва тадкикотчилар томонидан "Узбекистон Республикаси "Прокуратура тугрисида"ги Крнунининг 23-моддасига кура, хужалик фаолиятига ва бошка фаолиятга прокурорнинг бевосита аралашишига, шунингдек идоравий бошкарув ва текширув органларининг вазифаларини бажаришига йул куйилмаслиги белгиланган. Шу боис, прокуратура органлари хужалик юритувчи ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказилиши кузда тутилган текширишларини шу сохадаги махсус ваколатли назорат килувчи органга топширишлари максадга мувофик", деган мазмунда фикр билдирилиши мумкин. Мазкур карашларни тулик инкор этмаган холда, уларнинг бир мунча

MyHo3apagu экaнgнrннн TatKuggaS yTum go3uM Sygagu. Eoucu, npoKypop Ha3opara aMaguëTu myHu KypcaTagHKH, ^hcmohhh Ba ropuguK maxcgap y ëKu 6y xy^aguK ropmyBHu ëKH TagSupKopguK cySteKraapu TOMoHugaH fiyg KyfiugaguraH KoHyH Sy3ugumu xpgaraapu M3acugaH aKcapu^T xoggapga Ha3opaT KugyBHu opraHgap ëKH cyg ugopagapura эмaс, SagKu SeBocuTa npoKypaTypa opraHgapura Mypo^aar этнmagн.

npoKypaTypa opraHgapu 23-Mogga TagaSugaH KeguS HuKKaH xpgga, Mypo^aarnu BaKogarau Ha3opaT KugyBHu opraHra (MacamH, öaemm coruk оргaнRaри) roSopumu, ymSy opraH TagSupKopguK cySte^rnga yraasugumu Ky3ga TyragraH TeKmupumHu BaKogarau opraHgaH MyBo^uKgamrapraHgaH cyHr yTKa3Hmu x,aMga TeKmupyB MaTepuaggapuHu KoHyHufi Saxp Sepum ynyH npoKypopra roSopumu MyMKHH. ^eKHH, aMaguëTga npoKypopHHHr SeBocuTa apagamyBuHu, atHH "npoKypop Ha3opara" TapTuSuga TeKmupum yTKa3umHH TaKo3o этyвнн xogaraap M3ara Kegumu эxтнмogннн xaM uHKop этн6 SygMafigu.

^yMgagaH, SyHgafi xpgaraapra KySugarunapHu:

- Ha3opaT KugyBHu opraH ëKu MaHcaSgop maxcHuHr TeKmupum ^apaëHuga Ba^gapHu TyguK Ba xogucoHa ypraHMacguru;

- Mypo^aaTga KegTupugraH Ba^gap M3acugaH MyKaggaM ypraHum ëKu TeKmupum yTKa3ugraH, aMMo Ha3opaT KugyBHu opraHgap TOMoHugaH aHuKgaHraH KoHyH Sy3ugumu xpgaraapra eTapguHa Saxp SepugMaraHguru oKuSarnga, ^yKaponapHuHr xaKgu эtтнpoзgapн W3ara Kegumura caSaS Sygumu;

- ^yKapogapHuHr xyKyKgapu Ba KoHyHufi MaH^aaraapu, KoHyH TagaSgapuHuHr MyHTa3aM, ^uggufi Tap3ga Sy3ugumu SugaH SorguK, Kegrycuga ^aMoaT xaB^crogurura nyTyp eramura oguS Kegumu MyMKuH SygraH ^aKraap, xogaraap xaKugaru Te3Kop xaSap Ba Mypo^aaraapHuHr npoKypopra SeBocuTa KeguS TymraHguru Ba Sy xogaraap w3acugaH KeHuKTupuS SygMafiguraH Hopa-TagSupgap Kypum 3apypara xaMga SomKa my KaSugapHu KupuTum MyMKuH.

fflyHuHr ynyH xaM Kegrycuga Typgu TagKuH Ba TymyHMoBHuguKgapHu ogguHu ogum MaKcaguga YsSeKucTOH PecnySguKacuHuHr TagSupKopguK KogeKcuga TagSupKopguK cySteKraapu ^aogu^raga TeKmupyB yTKa3um BaKogarara эra gaBgaT opraHu cu^arnga npoKypaTypa opraHgapuHu xaMga ygapHuHr KoHyHgap u^pocu ycTugaH npoKypop Ha3oparn Ba ^yKapogapHuHr xyKyK xaMga эpкннgнкgapннн TatMuHgamra KaparagraH KoHyHgap u^pocu ycragaH npoKypop Ha3oparn fiyHagumu Ba $yнкцнagapннн xaM Ha3apga TyTum MaKcagra MyBo^uK Sygagu.

Y3SeKucToH PecnySguKacu TagSupKopguK KogeKcuga npoKypaTypa opraHgapu TOMoHugaH xy^aguK wpuTyBHu Ba TagSupKopguK cySteKTgap ^aoguaTuga yткaзнgagнraн npoKypop TeKmupyBgapuHuHr TapTuSra coguHumu WKopuga Kafig

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 1 I ISSUE 1 I 2021

этилган конун хужжатлари, Узбекистан Республикаси Президентининг Фармонларида белгиланган вазифаларнинг тулаконли ижро этилишига, норматив-хукукий хужжатлардаги узаро номувофикликларнинг бартараф этилишига хизмат килади.

ХУЛОСА

Умуман олганда, прокурор текшируви, уни ташкил этиш ва утказиш билан боглик масалаларнинг Узбекистон Республикаси "Прокуратура тугрисида"ги ^онунида, прокуратура органлари томонидан хужалик юритувчи ва тадбиркорлик субъектлар фаолиятида утказиладиган прокурор текширувларининг Узбекистон Республикаси Тадбиркорлик кодексида тартибга солиниши долзарб ахамиятга эга булиб, у хужалик юритувчи ва тадбиркорлик субъектлари хамда прокуратура органлари уртасидаги узаро муносабатларни аник чегара доирасида белгилаш, уларнинг хукук ва конуний манфаатларини химоялаш, прокуратура органлари томонидан тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ноконуний текшириш холатларини олдини олишнинг кафолати булиб хизмат килади.

Юкорида баён килинганлардан келиб чиккан холда:

- Узбекистон Республикаси "Прокуратура тугрисида"ги ^онунида прокурор текшируви тушунчаси, турлари, уни утказиш тартиби ва муддатлари каби масалаларни тартибга солиш;

- Узбекистон Республикаси Тадбиркорлик кодексида тадбиркорлик субъектлари фаолиятида текширув утказиш ваколатига эга давлат органи сифатида бевосита прокуратура органларини хамда уларнинг конунлар ижроси устидан прокурор назорати ва фукароларнинг хукук хамда эркинликларини таъминлашга каратилган конунлар ижроси устидан прокурор назорати йуналиши ва унинг функцияларини кайд этиш;

- мазкур кодексда бевосита прокуратура органлари томонидан хужалик юритувчи ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятида утказиладиган текширишларни келишиш тартибини курсатиб утиш таклифи илгари сурилади.

REFERENCES

1. Проверка прокурором исполнения законов: пособие / [под общ. ред. Н.В.Субановой]; Ген. прокуратура Рос. Федерации; Акад. Ген. прокуратуры Рос. Федерации. - М., 2015. - С. 11.

2. Проверка прокурором исполнения законов: пособие / [под общ. ред. Н.В.Субановой]; Ген. прокуратура Рос. Федерации; Акад. Ген. прокуратуры Рос. Федерации. - М., 2015. - С. 11-12.

234

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

3. Проверка прокурором исполнения законов: пособие / [под общ. ред. Н.В.Субановой]; Ген. прокуратура Рос. Федерации; Акад. Ген. прокуратуры Рос. Федерации. - М., 2015. - С. 23-24.

4. Викторов И.С. Полномочия прокурора по выявлению нарушений закона и применению правовых средств реагированию на выявленные правонарушения: методические рекомендации. М., 2004. - С. 5-7; Идилова Ж.Н. Прокурорский надзор за исполнением законодательства о защите малого и среднего предпринимательства: состояние и пути оптимизации: Дисс. ... кан. юрид. наук. -Екатеринбург.: 2012.

5. Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 28.07.2021 й., 10/21/3313/0724-сон. / Мурожаат этилган сана 26.09.2021 й. (Date of the application September 26.2021).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.