Научная статья на тему 'РОЛЬ ПРОКУРОРА ВО ВЗЫСКАНИИ КРЕДИТОРСКОЙ И ДЕБИТОРСКОЙ ЗАДОЛЖЕННОСТИ НЕПЛАТЕЖЕСПОСОБНОГО ДОЛЖНИКА'

РОЛЬ ПРОКУРОРА ВО ВЗЫСКАНИИ КРЕДИТОРСКОЙ И ДЕБИТОРСКОЙ ЗАДОЛЖЕННОСТИ НЕПЛАТЕЖЕСПОСОБНОГО ДОЛЖНИКА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
74
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
банкротство / кредитор / дебитор / неплатежеспособность / задолжность / должник. / bankruptcy / creditor / debtor / insolvency.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Б.Худайбергенов

в статье изучены и проанализированы законодательные акты по участию прокурора во взыскании кредиторской и дебиторской задолженности неплатежеспособного должника. Кроме того разработаны рекоммендации, связанные с совершенствованием деятельности органов прокуратуры в деле о банкротстве.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OFPROSECUTOR IN COLLECTING PAYABLE AND RECEIVABLE DEBTS OF THE INSOLVENT DEBTOR

in this article, auther studies and analyzes the legislation on the participation of the prosecutor in collecting receivables and payables of the insolvent debtor. In addition to, recommendations related to the improvement of the prosecution activity in the bankruptcy case are developed

Текст научной работы на тему «РОЛЬ ПРОКУРОРА ВО ВЗЫСКАНИИ КРЕДИТОРСКОЙ И ДЕБИТОРСКОЙ ЗАДОЛЖЕННОСТИ НЕПЛАТЕЖЕСПОСОБНОГО ДОЛЖНИКА»

THE ROLE OFPROSECUTOR IN COLLECTING PAYABLE AND RECEIVABLE

DEBTS OF THE INSOLVENT DEBTOR

B.XUDAYBERGENOV a Tashkent State University of Law, Tashkent, 100047, Uzbekistan a Tashkent State University of Law

РОЛЬ ПРОКУРОРА ВО ВЗЫСКАНИИ КРЕДИТОРСКОЙ И ДЕБИТОРСКОЙ

ЗАДОЛЖЕННОСТИ НЕПЛАТЕЖЕСПОСОБНОГО ДОЛЖНИКА

Б.ХУДАЙБЕРГЕНОВ а Ташкентский государственный юридический университет, Ташкент, 100047, Узбекистан

а Ташкентского государственного юридического университета

ТУЛОВГА ЦОБИЛИЯТСИЗ ЦАРЗДОРНИНГ КРЕДИТОРЛИК ВА ДЕБИТОРЛИК ЦАРЗЛАРИНИ УНДИРИШДА ПРОКУРОРНИНГ РОЛИ

Б.ХУДАЙБЕРГЕНОВ а Тошкент давлат юридик университети, Тошкент, 100047, Узбекистон аТошкент давлат юридик университети

Аннотация: ушбу мацолада туловга цобилиятсиз царздорнинг кредиторлик ва дебиторлик царзларини ундиришда прокурорнинг иштироки билан боглиц цонун %ужжатлари урганилган ва та%лил цилинган. Шунингдек, банкротлик тугрисидаги ишда прокуратура органлари вазифаларини такомиллаштиришга доир таклифлар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: банкротлик, кредитор, царздор, туловга цобилиятсизлик.

Аннотация: в статье изучены и проанализированы законодательные акты по участию прокурора во взыскании кредиторской и дебиторской задолженности неплатежеспособного должника. Кроме того разработаны рекоммендации, связанные с совершенствованием деятельности органов прокуратуры в деле о банкротстве.

Ключевые слова: банкротство, кредитор, дебитор, неплатежеспособность, задолжность, должник.

Abstract: in this article, auther studies and analyzes the legislation on the participation of the prosecutor in collecting receivables and payables of the insolvent debtor. In addition to, recommendations related to the improvement of the prosecution activity in the bankruptcy case are developed

Keywords: bankruptcy, creditor, debtor, insolvency.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 5 октябрда кабул цилинган "Тадбиркорлик фаолиятининг жадал ривожланишини таъминлашга, хусусий мулкни х,ар томонлама х,имоя килишга ва ишбилармонлик мух,итини сифат жихдтидан яхшилашга доир

кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги 4848-сон Фармонида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликка кенг эркинлик бериш, уларнинг фаолиятига давлат органларининг аралашувини тубдан кискартиш, хукукбузарликларнинг барвакт олди олинишини таъминлаш, уларнинг профилактикаси самарадорлигини ошириш ва хукукбузарликларга йул куйилмаслик тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантириш сохасида давлат сиёсатининг мухим устувор йуналиши эканлиги таъкидланди. Демократик хукукий давлатни ривожлантириш, хусусий мулк ва тадбиркорлик тараккиётини куллаб-кувватлаш хамда унинг ишончли химоя килинишини таъминлашда прокуратура органларининг роли катта. Прокурор тадбиркорга кумакчи булиши, у билан хамкорликда ишлаши даркор [1]. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев Прокуратура ходимлари куни олдидан бир гурух соха ходимлари билан утказилган учрашувда кредиторлик ва дебиторлик карзлар микдори ошиб кетганлиги, уларни ундиришда прокуратура органлари ходимлари томонидан тегишли чоралар курилиши тугрисида алохида фикр билдирди.

Миллий конунчилигимизда кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундириш билан боглик муносабатларни тартибга солувчи бир катор нормалар ишлаб чикилган. Узбекистон Республикасининг Солик кодекси, Хужалик процессуал кодексида, "Хужалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-хукукий базаси тугрисида"ги ^онунида айнан кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундиришга доир масалалар хукукий тартибга солинган. Бу муносабатларда конунларнинг аник ва бир хилда бажарилишини таъминловчи шахс сифатида прокурор узига хос равишда иштирок этади. Прокурор конун устуворлигини таъминлаш, конунийликни мустахкамлаш, хукукбузарликларнинг олдини олиш ва профилактика килиш вазифаларидан келиб чикиб, кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундириш буйича тегишли чоралар куради. Шунга асосан прокурор фукароларнинг, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг хукуклари хамда конуний манфаатлари суд йули билан самарали химоя килинишини таъминлаш максадида барча инстанция судларида ишлар курилаётганда (Узбекистон Республикасининг "Прокуратура тугрисида"ги ^онуни 33-моддаси) иштирок этади, фукаролар, юридик шахслар ва давлатнинг хукуклари хамда конуний манфаатларини химоя килиш учун судга ариза билан мурожаат килади (Узбекистон Республикасининг "Прокуратура тугрисида"ги ^онуни 41-моддаси).

Кредиторлик ва дебиторлик карзлари асосан шартнома мажбуриятларини бажармаганлик, солик ва бошка мажбурий туловларнинг уз вактида туланмаганлик натижасида вужудга келади. Шахснинг кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундириш буйича чоралар куриш учун прокурорда ушбу карздорликларнинг мавжудлиги, микдори ва пайдо булиш сабаблари тугрисида зарурий хужжатлар булишини такозо этади. Бундай хужжатлар прокурорга давлат солик инспекцияси ходимлари, банкротлик ишлари тугрисидаги ваколатли орган, кредиторлик ва дебиторлик карзларни ундиришни сураб мурожаат килган шахслар томонидан такдим этилиши мумкин. Шунингдек, бу карздорлик тегишли жиноятларни аниклаш максадида ташкил этилган суриштирув ва дастлабки тергов пайтида хам топилиши мумкин. Аникланган карздорликни ундириш максадида прокурор тегишли шахслар мурожаатлари асосида уларнинг манфаатларини кузлаб, хужалик судига ариза билан мурожаат килади. Хужалик суди такдим этилган хужжатларга асосланиб, ишни куриб чикади ва даъвони каноатлантириш ёки каноатлантирмаслик масаласини хал килади. Шундай килиб, кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундириш буйича прокурор фаолияти карздорликни аниклашдан тортиб, хужалик судининг хал килув карори кабул килингунгача булган даврни уз ичига олади. Х,озирги кунда амалиётда мавжуд булган катта микдордаги кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундиришда прокурорнинг ролини ошириш учун куйидаги тавсиялар илгари сурилади:

- тадбиркорлик фаолияти субъектлари хукукларини химоя килишда прокуратура органларига булган ишончни янада ошириш лозим. Шу максадда, Узбекистон Республикасининг "Прокуратура тугрисида"ги ^онунининг 4-моддасига прокуратура

органлари фаолиятининг асосий йуналишлари сифатида "тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килишга каратилган конунлар ижроси устидан назорат килиш" деган нормани киритиш максадга мувофик;

- суриштирув ва дастлабки тергов пайтида иктисодиёт сохасидаги жиноятларни аниклашда кредиторлик ва дебиторлик карзларининг мавжудлигига алохида эътибор каратиш лозим. Шу жумладан, Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 12-боби (175-1852-моддалар) ва 13-боби (186-192-моддалари)да назарда тутилган жиноятлар буйича суриштирув ва дастлабки тергов утказилаётганда, кредиторлик ва дебиторлик карзлар алохида урганилиши ва улар аникланган такдирда конунда белгиланган тартибда такдимномалар киритилиши керак;

- кредиторлик ва дебиторлик карздорлик вужудга келишини олдини олиш ва профилактика килиш буйича тегишли органлар ходимларини жалб килган холда кенг тушунтириш ишларини олиб бориш хам уз натижасини беради.

Билдирилган тавсиялар тадбиркорлик фаолияти субъектлари хукукларини химоя килишда прокурор вазифаларини янада кенгайтиради. Бирок кредиторлик ва дебиторлик карзларни ундириш факат прокурор томонидан амалга оширилади десак, нотугри мулохаза юритган буламиз. Бозор муносабатларини ривожлантириш шароитида прокурор эмас, соликлар ва мажбурий туловларни ундириш буйича давлат солик инспекциялари, устав фондида давлат улуши булган корхоналарнинг кредиторлик ва дебиторлик карзлари буйича банкротлик тугрисидаги ишлар буйича ваколатли орган (Давлат ракобат кумитаси), шартномавий муносабатлардан келиб чикадиган карздорлик буйича кредиторлар асосий субъектлар сифатида майдонга чикади.

Шуни алохида таъкидлаш жоизки, катта микдордаги кредиторлик ва дебиторлик карзлари туловга кобилиятсиз карздорнинг зиммасида сакланмокда. Агар шахснинг тулов кобилияти карзларни бартараф килишга имкон берса, хужалик судига даъво ариза такдим килиш йули билан карзни ундириб олиш мумкин. Агар шахс туловга кобилиятсиз карздор хисобланса, карзларни ундириб олиш бошка шахслар учун етарлича муаммо тугдиради.

"Туловга кобилиятсизлик" тушунчаси [2]нинг мазмуни конунчилигимизда тулик очиб берилмаган. Туловга кобилиятсизликнинг ташки белгиси ёки белгиларини кидириш хукукий фанлар олдида турган вазифалардан биридир. Ушбу вазифани хал килиш учун "туловга кобилиятсизлик" тушунчасининг мазмунини очиш учун юридик фанда икки йуналиш пайдо булди. Биринчи йуналишга кура туловга кобилиятсизлик - тулов тухтагани учун карздорнинг пул мажбуриятларини бажаришга кодир эмаслиги [3]. Иккинчи йуналишга мувофик туловга кобилиятсизлик деганда, карзларни коплаш учун етарлича мол-мулк (ёки пул воситалари)нинг мавжуд эмаслиги натижасида карздорнинг карзларни тулай олмаслиги[4].

Олимларнинг аксарият кисми туловга кобилиятсизлик келиб чикишининг асосий белгиси сифатида тулов тухташини сабаб килиб курсатишади. Субъектив томондан -туловнинг тухташи туловнинг умуман амалга оширилмаслигини англатмайди, факат тулашга хохиш йуклигини билдиради. Мажбуриятларни бажармаслик учун карздорнинг бор кучи билан каршилик килган холатлардагина туловнинг тухташи алохида ахамиятга эга булиши мумкин [5]. Объектив томондан тулов тухташи икки параметр билан характерланади: бажарилмаган мажбуриятнинг микдори ва ушбу мажбуриятнинг бажарилмаслик муддати. Амалдаги Узбекистон конунчилиги тулов тухташининг икки параметрини хам уз ичига олган. Узбекистон Республикаси "Банкротлик тугрисида"ги ^онунининг 5-моддасида, карздор юридик шахсга нисбатан жами талаблар энг кам иш хаки микдорининг камида 500 баробарини ташкил этадиган булса, карздор ЯТТга нисбатан эса энг кам иш хаки микдорининг камида 30 баробарини ташкил этиши, ^онуннинг 4 -моддасида тегишли мажбуриятлар ва (ёки) туловлар мажбурияти юзага келган кундан эътиборан уч ой давомида карздор томонидан бажарилмаган булса, банкротлик тугрисидаги иш кузгатилиши мумкинлиги белгиланган. Дархакикат, кредиторларнинг

тегишли микдордаги талаблари каноатлантирилмаслиги банкротлик тугрисидаги ишни кузгатишнинг асосий шарти хисобланади.

Юкорида таъкидланган фикрларга асосланиб шундай хулосага келиш мумкинки, туловга кобилиятсизлик аломатлари вужудга келиши билан тегишли тартиба хужалик судига банкротлик тугрисида иш кузгатиш хакида ариза билан мурожаат килиш лозим. ^онунда белгиланган муддатларнинг утиб бориши кредиторлик ва дебиторлик карзларининг янада ошиб боришига сабаб булади. Туловга кобилиятсизлик аломатлари прокурор томонидан давлат солик инспекцияси ходимлари, банкротликтугрисидаги ишлар буйича ваколатли орган, кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундиришни сураб мурожаат килган шахслар томонидан такдим килинган хужжатлар асосида, шунингдек суриштирув ва дастлабки тергов пайтида аникланади. Узбекистон Республикасининг "Банкротлик тугрисида"ги ^онуни

6-моддасида пул ва мажбурий туловлар буйича талаблар карздор томонидан бажарилмаса, прокурор банкротлик тугрисида иш кузгатиш хакидаги ариза билан хужалик судига мурожаат килиш мумкинлиги баён килинган. Пул мажбуриятлари - карздорнинг фукаролик-хукукий шартномаси буйича хамда конун хужжатларида назарда тутилган бошка асосларга кура кредиторга муайян пул суммасини тулаш мажбурияти буйича хам, мажбурий туловлар - Давлат бюджетига ва давлат максадли жамгармаларига туланадиган соликлар ва бошка мажбурий туловлар буйича хам прокурор ариза бериш хукукига эга. Бу шундан далолат берадики, прокурор банкротлик тугрисидаги иш доирасида куриладиган барча талаблар буйича хужалик судига ариза бериши мумкин.

Узбекистон Республикасининг "Банкротлик тугрисида"ги ^онуни 44-моддасида прокурор банкротлик тугрисида иш кузгатиш хакидаги ариза билан хужалик судига банкротликни яшириш аломатлари аникланганда ва кредитор манфаатларини кузлаб мурожаат этиши мумкинлиги курсатилади. Кредиторлар манфаатларини кузлаб ариза бериш прокуратура органлари фаолиятининг асосий йуналишларига мос келади. Банкротликни яшириш аломатлари аникланганда прокурорнинг судга ариза такдим килиши борасида бахслашиши мумкин. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 14 августдаги 224-сонли карори билан тасдикланган "Сохта банкротлик, банкротликни яшириш ва касддан банкротликка олиб келиш аломатларини аниклаш" коидаларининг 21-бандига асосан банкротликни яшириш аломатларини аниклаш банкротлик тугрисида иш кузгатишдан олдин давлатсолик инспекцияси ходимлари томонидан амалга оширилиши белгиланган. Банкротликни яшириш карздор томонидан муайян вакт давомида узининг туловга кобилиятсизлигини яширишида намоён булади ва у солик текшируви натижасида аникланади. Солик инспекцияси ходимлари томонидан банкротликни яширишга доир хужжатлар прокуратура органларига такдим килинади ва унга асосан тегишли шахсларга нисбатан жиноий иш кузгатилади. Жиноят судлари томонидан жиноий жавобгарликни куллаш ёки кулламаслик масаласи хал этилгандан кейин карздорга нисбатан банкротлик тугрисида ишни кузгатиш хакида ариза билан хужалик судига мурожаат килиш лозим булади. ^онун чикарувчи ушбу вазиятда прокурор ариза бериши керак деб, хисоблайди. Аммо прокурор кимнинг манфаатларини кузлаб ариза бериши хакидаги масала очик колдирилган. ^онунчиликдаги ушбу бушликни бартараф килиш учун банкротликни яшириш аломатлари аникланганда прокурорнинг банкротлик тугрисида ишни кузгатиш хакида ариза билан хужалик судига мурожаат килиш билан боглик нормаларни конунчиликдан чикариб ташлаш таклиф килинади. Бу холатда давлат солик инспекцияси ходимлари томонидан банкротлик тугрисида ишни кузгатиш хакида ариза билан хужалик судига мурожаат килишни макбул ечим деб хисоблаш мумкин. Агар солик ва мажбурий туловлар буйича карздорлик конунда курсатилган микдордан кам булса, Узбекистон Республикасининг "Банкротлик тугрисида"ги ^онуннинг 40-моддасига мувофик кредиторлар талабларини бирлаштирган холда хужалик судига мурожаат килинади.

Банкротлик тугрисидаги ишларда прокурор куйидаги икки шаклда иштирок этади:

биринчидан, бошка шахсларнинг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларини химоя килиш учун ариза билан мурожаат этиш;

иккинчидан, бошка шахслар ташаббуси билан кузгатилган ишни куришда бошидан иштирок этиш [6].

Бошка шахсларнинг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларини химоя килиш учун прокурор ташаббуси билан кузгатилган банкротлик тугрисидаги ишда хам, бошка шахслар ташаббуси билан кузгатилган ишда хам прокурор конунларнинг аник ва бир хилда бажарилиши устидан назоратни амалга ошириши лозим. Банкротлик тугрисидаги ишда прокурор назорати асосан суд бошкарувчилари (муваккат бошкарувчи, санация килувчи бошкарувчи, ташки бошкарувчи) фаолиятини назорат килишдан иборат булади. Муваккат бошкарувчи томонидан карздорнинг молиявий ахволини тахлил килиш натижасида олинган маълумотлар, кредиторлар талаблари реестри, кредиторлар йигилиши карорлари ва баённомалари, суд санацияси режаси ва карзни узиш жадвали, ташки бошкарув режаси, тугатиш режаси, аудиторлик ва бахолаш ташкилотлари хулосалари, кредиторлар билан хисоб-китоб килишга доир хужжатлар ва бошкалар банкротлик тугрисидаги ишда прокурор назоратининг объектлари булиши мумкин.

Фикримизча, прокуратура органлари томонидан суд бошкарувчилар фаолиятини назорат килиш буйича конунчилигимизда тегишли нормаларнинг мавжуд эмаслиги сабаб кредиторлик ва дебиторлик карзлари ундирилмасдан колмокда.

Юкорида билдирилган фикрларга асосланиб, туловга кобилиятсиз карздорнинг кредиторлик ва дебиторлик карзларини ундиришда прокурорнинг ролини ошириш максадида куйидаги таклиф ва тавсиялар илгари сурилади:

- "туловга кобилиятсизлик" тушунчасини Узбекистон Республикасининг "Банкротлик тугрисида"ги ^онунининг 3-моддасига киритиш лозим. Бу тушунча банкротлик тугрисидаги конунчилик пайдо булишининг энг мухим элементи хисобланади;

- банкротликни яшириш аломатлари аникланганда банкротлик тугрисида иш кузгатиш хакида ариза билан прокурор мурожаат килиши лозимлигига доир нормани Узбекистон Республикасининг "Банкротлик тугрисида"ги ^онунининг 44-моддасидан чикариб ташлаш таклиф этилади;

- банкротлик тугрисидаги ишда прокурор назоратини кучайтириш назарда тутилмокда. Айникса, суд бошкарувчилари фаолиятини прокурор томонидан назорат килишга доир ташкилий-хукукий механизмларни ишлаб чикишга алохида эътибор каратиш талаб этилади. Бу эса кредиторлик ва дебиторлик карзларнинг ундирилишига ижобий таъсир курсатади.

References:

1. Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta'minlashning muhim omilidir. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 7 yanvarda Prokuratura xodimlari kuni oldidan bir guruh soha xodimlari bilan uchrashuvdagi nutqi // Xalq so'zi. - 2017. - 10 yanvar, - № 6 (6700). - B.1.

2. Vitryanskiy V.V. Puti sovershenstvovaniya zakonodatelstva o bankrotstve // Vestnik VAS RF.

- 2001. - №3. - S.92.

3. Telyukina M.V. Teoriya i praktika nesostoyatelnosti (bankrotstva). - M., 2002. - S.105.

4. Popondopulo V.F. Problemi sovershenstvovaniya zakonodatelstva o nesostoyatelnosti (bankrotstve) // Pravovedeniye. - 2006. - №3. - S. 23.

5. Moskaleva O.A. Kategoriya neplatejesposobnosti v konkursnom prave Rossii // Predprinimatelskoye pravo. - 2007. - №4. - S. 24.

6. Karelina S.A. Mexanizm pravovogo regulirovaniya otnosheniy nesostoyatelnosti. - M., 2008. - S. 124.

7. Suvorov Ye.D. Neplatejesposobnost kak osnovaniye dlya priznaniya individualnogo predprinimatelya bankrotom // Nesostoyatelnost (bankrotstvo). Nauchno-prakticheskiy kommentariy

novell zakonodatelstva i praktiki yego primeneniya / Pod red. V.V. Vitryanskogo. - M.: Status, 2G1G. - S. 319.

S. Traynin A. Nesostoyatelnost i bankrotstvo. - Sankt-Peterburg, 1913. - S.24. 9. Ibratova F. Bankrotlik to'g'risidagi ishlarda prokuror ishtiroki.http://huquqburch.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.