Научная статья на тему 'ФОРМЫ ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ ПРАВ И ИНТЕРЕСОВ СУБЪЕКТОВ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА'

ФОРМЫ ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ ПРАВ И ИНТЕРЕСОВ СУБЪЕКТОВ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
95
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
субъект предпринимательства / предпринимательская деятельность / формы правовой защиты / суд / конституционный суд / административный суд / государственные органы. / entrepreneurship subjects / entrepreneurial activity / forms of legal protection / court / constitutional court / administrative court / state bodies.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ойбек Камалов

в статье рассматриваются формы правовой защиты прав и интересов субъектов предпринимательства. Автором проводится анализ реализации различными субъектами правовой защиты прав и интересов субъектов предпринимательства. В статье впервые проводится анализ форм и видов судебной и внесудебной защиты прав и интересов субъектов предпринимательства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMS OF LEGAL PROTECTION OF THE RIGHTS AND INTERESTS OF ENTREPRENEURSHIP SUBJECTS

The article describes the forms of administrative and legal protection of the rights and interests of entrepreneurship subjects. The author analyzes the protection of the rights and interests of entrepreneurship subjects by various subjects. The article explores the forms and types of judicial and non-judicial protection of the rights and interests of entrepreneurship.

Текст научной работы на тему «ФОРМЫ ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ ПРАВ И ИНТЕРЕСОВ СУБЪЕКТОВ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА»

Review of law sciences

Oybek Kamalov,

Head of the correspondence faculty of the Academy of the Ministry of Internal Affairs,

Doctor of Law, prof.

FORMS OF LEGAL PROTECTION OF THE RIGHTS AND INTERESTS OF

ENTREPRENEURSHIP SUBJECTS

Annotation: The article describes the forms of administrative and legal protection of the rights and interests of entrepreneurship subjects. The author analyzes the protection of the rights and interests of entrepreneurship subjects by various subjects. The article explores the forms and types ofjudicial and non-judicial protection of the rights and interests of entrepreneurship.

Key words: entrepreneurship subjects, entrepreneurial activity, forms of legal protection, court, constitutional court, administrative court, state bodies.

Ойбек Камалов,

Заведующий факультета заочного обучения Академии МВД, доктор юридических наук, профессор

ФОРМЫ ПРАВОВОЙ ЗАЩИТЫ ПРАВ И ИНТЕРЕСОВ СУБЪЕКТОВ

ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

Аннотация: в статье рассматриваются формы правовой защиты прав и интересов субъектов предпринимательства. Автором проводится анализ реализации различными субъектами правовой защиты прав и интересов субъектов предпринимательства. В статье впервые проводится анализ форм и видов судебной и внесудебной защиты прав и интересов субъектов предпринимательства.

Ключевые слова: субъект предпринимательства, предпринимательская деятельность, формы правовой защиты, суд, конституционный суд, административный суд, государственные органы.

Ойбек Камалов,

Ички ишлар вазирлиги Академияси Сиртки таълим факультети бошлиги, юридик фанлари доктори, профессор

ТАДБИРКОРЛИК СУБЪЕКТЛАРИ ^УЦУЦ ВА МАНФААТЛАРИНИ ^УЦУЩЙ

^ИМОЯ ЩЛИШ ШАКЛЛАРИ

Аннотация: мазкур мацолада тадбиркорлик субъектларининг %уцуц ва

1

манфаатларини маъмурий-цуцуций цимоя цилиш шакллари баён этилган. Муаллиф тадбиркорлик субъектларининг цуцуц ва манфаатларини цимоя цилиш турли субъектлар томонидан амалга оширилишини тацлил цилган. Мацолада тадбиркорлик субъектларининг цуцуц ва манфаатларини суд тартибида ва суддан ташцарида цимоя цилиш шакллари цамда уларнинг турлари илк бор тадциц этилган.

Калит сузлар: тадбиркорлик субъекти, тадбиркорлик фаолияти, цуцуций цимоя цилиш шакллари, суд, конституциявий суд, маъмурий суд, давлат органлари.

Эркин бозор муносабатлари шароитида тадбиркорлар ва хусусий мулк эгаларининг хукуклари ва манфаатларини химоя килиш, шунингдек, тадбиркорлик субъектларининг шартномавий-хукукий ишларини такомиллаштиришда давлат органларининг фаолияти узига хос хусусият касб этади. Тадбиркорлик субъектлари хукукларини химоя килиш Узбекистонда давлат органларининг доимий функциялари сифатида белгиланиши билан бирга, ушбу функциялар бозор икктисодиётига утиш, уни ривожлантириш, иктисодиётни либераллаштириш хамда замонавий бозор иктисодиётини шакллантириш буйича белгиланган устувор вазифаларга мослашиб борди.

О. Окюлов ва Ф. Отахоновлар давлат органларининг тадбиркорлик субъектларини хукукий химоя килиш фаолиятини давлат хокимияти ваколатига эга булган ва уз ваколатлари доирасида тадбиркорлик субъектлари фаолиятининг хукукий асосларини урнатувчи норматив-хукукий хужжатлар кабул килиш, уларнинг бузилиш хавфи мавжуд булган ёки бузилган хукук ва манфаатларини химоя килишда курсатиладиган фаол профессионал фаолият сифатида таърифлайди.

Хукукий адабиётларда тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларини химоя килиш шакллари сифатида турли хил фикрлар мавжуд. Хусусан, О.А. Абакумова, А.В. Любаненко ва А.А. Чукреевлар тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларини химоя килишни суддан ташкари (судга кадар) химоя килиш ва судда химоя килиш шаклига ажратса, А. Курбатов эса тадбиркорлик субъектлари хукукларини химоя килишни ноюрисдикцион ва юрисдикцион шаклларга ажратган холда хукукий химоя килишнинг юрисдикцион шаклига суд, маъмурий ва нотариал тартибларни назарда тутади. Шунингдек, Е.Б. Абакумова тадбиркорлик субъектларининг хукукларини химоя килишни судда ва суддан ташкари химоя килишга ажратиб, суддан ташкари химоя килишни нотариал ва хакамлик суди тартибига булади. М.Э. Абдусаломов эса хукукий химояни юридик ва юридик булмаган шаклларга, юридик химояни уз навбатида умумий ва махсус химояларга ажратиб, химояни умумий тартибда амалга оширишни химоянинг суд усули деб, химоя килишнинг махсус тартибини эса маъмурий тартибда амалга оширилишини назарда тутади.

Албатта, тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатлари турли субъектлар томонидан химоя килинади. Бирок, бизнинг фикримизча, тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларини хукукий химоя килиш шаклларини тушунишга хар бир давлатнинг бу борадаги миллий конунчилик тизими ва хукукни куллаш амалиётидан келиб чикиб ёндашмок лозим. Чунки тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларини хукукий химоя килиш шакллари хукукни химоя килишнинг амалий ифодаси ва ташки куриниши хисобланади.

Роман-герман хукук оиласига кирувчи МДХ мамлакатларида тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини хукукий химоя килиш шаклини мазкур

давлатларнинг барчаси учун хос булган умумий шакллари сифатида суд тартибида химоя килиш ва судга кадар химоя килишни тушуниш зарур.

Суд тартибида х,имоя килиш. Таъкидлаш жоизки, судлар шахс хукук ва манфаатларини химоя килишнинг олий инстанцияси хисобланади.

О.А. Абакумова, А.В. Любаненко ва А.А. Чукреевлар тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларини суддан ташкари химоя килиш шаклини химоя килишнинг судга кадар булган шакли сифатида хам талкин этишади. Биз хам мазкур муаллифларнинг ушбу фикрига тулик кушиламиз, чунки судга кадар химоя килиш тегишли хукук ва манфаатларни химоя килишнинг мутлак охирги инстанцияси хисобланмайди. Амалдаги конун хужжатлари тадбиркорлик субъектининг уз хукук ва манфаатларини химоя килиш юзасидан судга мурожаат килиш хукукини хеч бир холатда истисно этмайди.

Бизнинг назаримизда, тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини суд тартибида химоя килиш шаклини куйидаги икки йуналишга ажратиш мумкин: биринчи йуналишга кура, судлар конун хужжатларида тугридан тугри белгилаб куйилган асосларга кура узларининг юритувига оид булган масалаларни хал этиш доирасида тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини химоя киладилар; иккинчи йуналишга кура, судлар охирги чора (шунингдек, сунги инстанция) сифатида тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини химоя киладилар.

Шундай килиб, тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатлари куйидаги суд органлари томонидан химоя килинади:

Тадбиркорлик субъектлари цуцуц ва манфаатларининг ицтисодий судлар томонидан цимоя цилиниши. Амалдаги ЖПКга биноан иктисодий судлар оммавий-хукукий муносабатлар тизимида келиб чиккан айрим низоларни хал этиш доирасида тадбиркорлик субъектларининг хукукларини химоя киладилар.

Тадбиркорлик субъектлари цуцуц ва манфаатларининг умумий юрисдикция судлари томонидан цимоя цилиниши. Тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини суд тартибида маъмурий-хукукий химоя килишда маъмурий ишлар буйича судлар хам мухим ваколатга эга булиб, санкцияланган нормаларни бузганлик учун жавобгарликни таъминлайди. Хусусан, МЖтКнинг

245-моддасига биноан тадбиркорлик фаолиятига тускинлик килганлик, конунга хилоф равишда аралашганлик хамда хужалик юритувчи субъектларнинг хукуклари ва конуний манфаатларига тажовуз киладиган бошка хукукбузарликлар (МЖтК 2411-24111-м.) тугрисидаги ишларни куриб чикадилар. Шунингдек, тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларига у ёки бу даражада тажовуз килувчи бошка хукукбузарликлар (оз микдорда талон-торож килиш (61-м), махсулот белгиси ёки хизмат курсатиш белгиси эгасининг хукукларини бузиш (177-м) ни содир этганлик билан боглик хукукбузарликлар тугрисидаги ишларни хам куриб чикадилар.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 30 ноябрдаги "Судлар томонидан маъмурий хукукбузарлик тугрисидаги ишларни куришни тартибга солувчи конунларни куллашнинг айрим масалалари тугрисида"ги 35-сонли карорига биноан, якка тартибдаги тадбиркорлар ва (ёки) уларнинг ходимлари томонидан тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш билан боглик равишда содир этилган маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги хамда тадбиркорлик субъектлари - юридик шахслар мансабдор шахслари ва (ёки) уларнинг ходимлари томонидан тадбиркорлик фаолиятини

амалга ошириш билан боглик равишда содир этилган маъмурий хукукбузарликлар тугрисидаги ишлар маъмурий судларга тааллукли эканлиги белгилаб куйилган.

Тадбиркорлик субъектлари ууцуц ва манфаатларини уимоя цилишда Конституциявий суднинг урни. Гарчанд, ушбу судлар бевосита тадбиркорлик субъектлари хукукларини маъмурий--хукукий химоя килишни амалга оширмасалар-да, бу борада узига хос хукукий таъсир этиш ваколатига эга. Утган йиллар мобайнида Узбекистон Конституциявий суди томонидан кабул килинган карорлар тахлили ушбу суд тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини маъмурий-хукукий химоя тизимига куйидаги уч йуналишда таъсир этиши аникланди:

биринчи йуналишга кура, Конституциявий суд ижроия хокимият органлари хужжатларининг Конституцияга мослигини аниклаш доирасида ушбу органларнинг тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларига хилоф булган ва шу билан бирга Узбекистон Республикасининг Конституциясига зид булган хужжатларини бекор килади. Хусусан, Узбекистон Республикаси Конституциявий судининг "Сурхондарё вилояти хокимининг 1996 йил 15 августдаги 164-ракамли фармойишининг Конституцияга мослигини текшириш тугрисидаги иш буйича" карорида Сурхондарё вилояти хокими томонидан 1996 йил 15 августда кабул килинган 164-ракамли фармойишда "Сурхондарё" номли ранг китоб-альбомни тайёрлаш ва чоп этиш максадида унга боглик харажатларни коплаш учун Денов пахта тозалаш хиссадорлик жамиятига 200 (икки юз) тонна "Прима" момигини ажратиб, Новосибирск когоз комбинатига юбориш таклиф килинган. Комбинат эса уз навбатида, 110 минг А^Ш долларини Финляндиядаги фирмага тулаши кузда тутилган. Шу муносабат билан Сурхондарё вилоят хокими пахта тайёрлаш хиссадорлик жамияти зиммасига 5.800 минг сум пул маблагини хомий ташкилот ва корхоналар хисобидан тулаш мажбуриятини юклаган. Шундай килиб, хиссадорлик жамиятининг уз маблагидан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш хукуки очикдан-очик бузилганлиги аникланиб, ушбу фармойиш Узбекистон Республикаси Конституциясининг 54-моддасига мувофик эмас деб топилган. Худди шунингдек, Конституциявий суднинг «Хоразм вилояти хокимлигининг 1996 йил 11 ноябрдаги 275-ракамли карори билан кабул килинган «Вилоят худудида бадиий жамоалар концерт гастрол фаолиятини хамда якка ижрочиларнинг туй ва маросимларда бадиий хизмат курсатишларини тартибга солиш максадида давлат рухсатномаси (лицензия) бериш хамда маданий хизмат бюроси фаолияти тугрисида» низомнинг 2.7-банди Конституцияга мослигини текшириш тугрисидаги иш буйича» 1997 йил 25 февралдаги карори билан Хоразм вилояти хокимлигининг 1996 йил 11 ноябрдаги 27-ракамли карори билан кабул килинган «Вилоят худудида бадиий жамоалар концерт гастрол фаолиятини хамда якка ижрочиларни туй ва маросимларда бадиий хизмат курсатишларини тартибга солиш максадида давлат рухсатномаси (лицензия) бериш хамда маданий хизмат бюроси фаолияти тугрисида» Низомнинг 2.7-банди Конституциянинг конунларнинг устунлигини сузсиз тан олиш хакидаги 15-моддасига зидлиги аникланиб, ушбу банд Узбекистон Республикаси Конституциясининг 105-моддасига мувофик эмас деб топилган.

Иккинчи йуналишга кура, Конституциявий суд Узбекистон Республикасининг Конституцияси ва конунларига шарх бериш доирасида, тегишли конун хужжатларининг нормаларини шархлаш оркали уларнинг тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларига зид тарзда талкин этилиши ва кулланилишининг олдини олади. Хусусан, бу борада Конституциявий суднинг «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари

тугрисида»ги Узбекистан Республикаси конуни 16-моддасининг иккинчи кисмини шархлаш тугрисида»ги 2001 йил 9 августдаги тухтами, «Узбекистон Республикаси Соли; кодексининг 59-моддасини шархлаш тугрисида»ги 2001 йил 10 октябрдаги ажрими, «Чет эллик инвесторлар хукукларининг кафолатлари ва уларни химоя килиш чоралари тугрисида»ги Узбекистон Республикаси конуни 10-моддасининг биринчи кисмини шархлаш хакида»ги 2006 йил 20 ноябрдаги карорларини мисол тарикасида келтириш мумкин.

Учинчи йуналишга кура, Конституциявий суд конунчилик ташаббуси хукукидан фойдаланган холда Узбекистон Республикасининг конун хужжатларини, шу жумладан, тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларига оид нормаларни такомиллаштириш максадида Олий Мажлис ^онунчилик палатасига конун лойихаларини киритади. Хусусан, Конституциявий суднинг «Хужалик юритувчи субъектлар хисобварагидан пул маблагларини учириш навбатини тартибга солувчи конун хужжатларини такомиллаштириш тугрисида»ги 1998 йил 16 январдаги ва «Узбекистон Республикаси Солик кодекси 208-моддаси 35-бандининг узбекча матнига узгартиш киритиш тугрисида»ги Узбекистон Республикаси конуни лойихасини Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатасига киритиш хакида»ги 2009 йил 5 февралдаги карорлари билан конун хужжатларининг тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларига оид нормаларини такомиллаштириш буйича Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатасига таклифлар киритилган.

Суддан ташкарида х,имоя килиш. Хукукларни суд оркали химоя килиш хукукий химоянинг энг универсал воситаси булиши билан бирга у ягона восита эмас. Тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини химоя килиш факатгина судларнинг махрига тушган эмас. Бугунги кунда мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини суддан ташкарида маъмурий-хукукий химоя килиш шакли кенг куламли тизимга эга.

Айрим муаллифлар тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини суддан ташкарида химоя килиш деганда, факатгина махсус ваколатли хукукни мухофаза килувчи органлар томонидан химоя килишни тушунишади. Бирок бу фикрга кушила олмаймиз. Тугри, тадбиркорлик субъектларининг хукукларини химоя килишда махсус ваколатли хукукни мухофаза килувчи органлар мухим роль уйнаши табиий. Аммо мамлакатимизда тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини маъмурий-хукукий химоя килишда хукукни мухофаза килувчи орган булмаган бошка давлат органлари хам кенг ваколатларга эга. Жумладан, мазкур фикримизни куйидагича асослаймиз: биринчидан, давлат бошкарув органлари тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларининг амалга ошириш билан боглик мухим маъмурий ваколатларга эга булиб, тадбиркорлик субъектлари узларининг конун хужжатларида белгиланган куплаб асосий хукукларини давлат бошкаруви органларидан рухсат олиш, мажбурий келишиш оркали ёки уларнинг императив назорати остида амалга оширадилар ва бу жараёнда тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини бузиш билан боглик низолар асосан ушбу давлат органларининг узлари томонидан хал этилади; иккинчидан, давлат бошкаруви органлари ва уларнинг куйи (шунингдек, махаллий) тузилмалари уртасидаги муносабатларнинг маъмурий-субардинацион тартибда жорий этилиши ушбу давлат бошкаруви органларига уларнинг куйи (шу жумладан, махаллий) тузилмалари томонидан тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини бузиш холатини бартараф этиш ваколатини (имкониятини) беради.

Шу уринда таъкидлаш лозимки, мамлакатимизда хукукни мухафаза килувчи органлар томонидан тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини химоя килиш буйича муайян ислохотлар амалга оширилди. Дастлаб адлия органлари томонидан, сунгра прокуратура органлари томонидан тадбиркорлик субъектларининг хукукларини химоя килишнинг институционал асослари яратилди. Х,озирги вактда эса Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш буйича вакилнинг бу борадаги ваколатлари янада кенгайритилмокда.

Тадбиркорлик субъектлари ууцуц ва манфаатларининг Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Тадбиркорлик субъектларининг ууцуцлари ва цонуний манфаатларини уимоя цилиш буйича вакил томонидан уимоя цилиниши. Таъкидлаш уринлики, тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларининг махсус вакил томонидан химоя килиниши А^Ш, Европа хамда баъзи МДХ, мамлакатлари амалиётида кенг татбик этилган. Ушбу институт тадбиркорлик субъектлари ва давлат органлари уртасидаги самарали мулокотнинг янги механизмларини жорий килишга, уларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини таъминлашга каратилган давлат химоясининг кушимча кафолатларини яратишга хизмат килади. Вакил тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларига риоя килиш буйича конунчиликнинг сузсиз ижро этилишини урганиш, тадбиркорлик субъектлари фаолиятида текширишлар амалга оширилиши конунийлигининг мониторингини олиб бориш, тадбиркорлик субъектлари фаолиятига ноконуний аралашув холатларининг олдини олиш буйича чора-тадбирлар кабул килиш юзасидан таклифлар киритиш, давлат органлари ва ташкилотларидан уз ваколатига кирувчи масалалар буйича статистик, тахлилий материаллар, хулосалар ва бошка маълумотларни сураш ва олиш хукукига эга. Шунингдек, тадбиркорлик субъектлари фаолиятини текширишларни мувофиклаштириш хам Ваклнинг ваколатларига киради.

Шу билан бирга, Вакил давлат органлари ва бошка муассасалар мансабдор шахсларини ёзма равишда огохлантириши, уларга аникланган конунбузилиш холатларини, уларни келтириб чикарувчи сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш тугрисида такдимнома киритиши мумкинлиги кузда тутиляпти. Вакил тадбиркорлик субъектлари манфаатларини кузлаб судларга давлат божи туламасдан аризалар ва даъволар билан мурожаат килиши, давлат органларининг тадбиркорлик субъектларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш масалаларини куриб чикиш билан боглик йигилишларида иштирок этиши мумкин.

Тадбиркорлик субъектлари ууцуц ва манфаатларининг нодавлат ташкилотлари томонидан уимоя цилиниши. Тадбиркорлик субъектлари хукук ва манфаатларини химоя килишда нодавлат ташкилотлари хам фаол иштирок этади. Хусусан, «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тугрисида»ги ^онуннинг 10-моддасига биноан тадбиркорлик субъектлари уз фаолиятларини мувофиклаштириш, шунингдек уз хукуклари ва манфаатларини ифода этиш хамда химоя килиш максадида нотижорат ташкилотлар булган уюшмаларга (иттифокларга) ва бошка бирлашмаларга бирлашиши мумкин.

Тадбиркорлик субъектларининг хукукларини химоя килишда нодавлат тузилма сифатида Савдо-саноат палатаси хам мухим ваколатларга эга. Хусусан Узбекистон Республикасининг 2004 йил 3 декабрдаги «Узбекистон Республикаси савдо-саноат палатаси тугрисида» конунига биноан палата аъзоларининг (яъни палатага аъзо булган тадбиркорлик субъектларининг П.Ф.) хукуклари ва конуний манфаатларини ифода этиш

хамда химоя килиш Савдо-саноат палатасининг максади хисобланади. Шунингдек, ушбу конуннинг 4-моддасига биноан тадбиркорларнинг хукуклари ва конуний манфаатларини ифода этиш хамда химоя килиш, шу жумладан давлат хамда хужалик бошкаруви органлари билан муносабатларда, шунингдек судда ифода этиш хамда химоя килиш палатанинг вазифалари жумласига киритилган. Бундан ташкари, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 19 июндаги «Бизнеснинг конуний манфаатлари давлат томонидан мухофаза килиниши ва тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантириш тизимини тубдан такомиллаштиришга доир чора-тадбирлар тугрисида»ги ПФ-5087-сон Фармонида палатанинг тадбиркорларнинг хукукларини химоя килиш сохасида тадбиркорлик субъектларини, айникса уз фаолиятини йулга куйиш даврида уларни куллаб-кувватлашнинг самарали тизимини яратиш, уларнинг хукуклари ва конуний манфаатлари ишончли мухофазасининг кафолатларини кучайтириш, жадал ривожланишига хар томонлама кумак бериш, хусусий мулк ва тадбиркорликнинг устуворлик роли ва дахлсизлигини таъминлаш, республикамиз туманлари ва шахарларида ахолини тадбиркорлик фаолиятига кенг жалб килиш борасида кенг ваколатларга эга.

Бундан ташкари палатага аъзо булган тадбиркорлик субъектлари фаолиятини текширишда палатанинг вакиллари иштирок этиши мумкинлиги хам тадбиркорлик субъектларининг хукукларини химоя килишнинг устувор йуналишидир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2012 йил 22 октябрдаги ПФ-4478-сонли «Узбекистонда фермерлик фаолиятини ташкил килишни янада такомиллаштириш ва уни ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармонига биноан давлат ва хужалик бошкаруви органлари, махаллий давлат хокимияти органлари билан, тайёрлов, таъминот ва хизмат курсатиш ташкилотлари билан муносабатларда, шунингдек судларда ишлар куриб чикилаётганда фермер хужаликларининг хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килиш Узбекистон Фермерлари кенгаши, ^оракалпогистон Республикаси, вилоятлар ва туманлар фермерлар кенгашларининг энг мухим вазифалари ва фаолият йуналишларидан бири этиб белгиланган.

Тадбиркорлик субъектларининг уз %уцуц ва манфаатларини мустацил тартибда щмоя цилиши. Амалдаги конун хужжатларида шахснинг уз хукук ва манфаатларини гайриконуний тажовузлардан мустакил химоя килишлари учун имкон берилган. Узбекистон Республикаси ФКнинг 11 -моддасида шахснинг уз хукукини узи химоя килиши фукаролик хукукини химоя килиш усулларидан бири сифатида, «Хусусий мулкни химоя килиш ва мулкдорлар хукукларининг кафолатлари тугрисида» 8-моддасида хам хусусий мулк хукукини химоя килиш усулларидан бири сифатида хусусий мулк хукукини мулкдорнинг узи химоя килиши белгиланган. М.Э. Абдусаломов тадбиркорлик субъектларининг узларининг бузилган хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларини химоя килишини химоянинг юридик булмаган шакли сифатида тушунтиради. Бирок биз ушбу фикрга кушила олмаймиз, чунки, узини-узи химоя килишнинг тегишли хукукий асосларини юкорида курсатиб утганмиз, яъни узини-узи химоя килиш тегишли хукукий нормага таянилган ва унга амал килган холда амалга оширилади.

Х,имоянинг мазкур усулидан фойдаланиш учун биргаликда учта шартнинг мавжуд булиши талаб этилади: а) хукукнинг бузилиши ёки уни бузилиш эхтимоли (хавфи); б) бузилишни тухтатиш, бархам бериш (олдини олиш) зарурати; в) хукук бузилишининг хусусияти ва мазмунига мос келувчи чораларнинг кулланиши.

Узбекистан Республикасининг 2015 йил 20 августдаги «Узбекистан Республикасининг айрим конун хужжатларига хусусий мулкни, тадбиркорлик субъектларини ишончли химоя килишни янада кучайтиришга, уларни жадал ривожлантириш йулидаги тусикларни бартараф этишга каратилган узгартиш ва кушимчалар киритиш тугрисида»ги УР^-391-сонли ^онуни билан тадбиркорлик фаолияти субъектлари текширув утказиш учун асосга эга булмаган шахсларнинг текширув утказишига йул куймаслик, хукукни мухофаза килувчи ва назорат килувчи органларнинг уз ваколатига кирмайдиган масалалар буйича куйган талабларини бажармаслик хамда текширув предметига тааллукли булмаган материаллар билан уларни таништирмаслик хукукига эгалиги белгиланди. Бундан ташкари, МЖтКнинг 18-моддаси хам тадбиркорлик субъектларига узларининг хукук ва манфаатларини зарурий мудофаа шаклида мустакил химоя килиш имконини беради.

Бизнингча, тадбиркорлик субъектларининг уз хукук ва манфаатларини мустакил химоя килишини куйидаги икки куринишга ажратиш мумкин: биринчиси, тадбиркорлик субъектининг уз хукук ва манфаатларини узи тулик химоя килиши; иккинчиси, тадбиркорлик субъектининг уз хукук ва манфаатларини давлат органи билан биргаликда химоя килиши.

Шундай килиб амалдаги конун хужжатларига кура тадбиркорлик субъектларининг хукук ва манфаатларини химоя килиш турли субъектлар томонидан амалга оширилади. Бунда муайян аник хукукий вазиятлар (фактик ва юридик асослар) тегишли химоя шаклининг харакатга келишига туртки булади.

References:

1. Oqyulov O., Otaxonov F. Tadbirkorlik sub'yekglarini huquqiy himoya kilish tizimini mustahkamlash muammolari: Monografiya. - Toshkent, 2010.-B. 78. (200 b.).

2. Abakumova O.A., Lyubanenko A.V., Chukreyev A.A. Osnovi predprinimatelskoy deyatelnosti [Elektronniy resurs]: uchebnoye posobiye. - Tyumen, 2016.

3. Kurbatov A. Zashita prav i zakonnix interesov predprinimateley v publichnix otnosheniyax: poryadok realizatsii i problemi pravoprimeneniya // Opublikovana v prilojenii k jurnalu «Xozyaystvo i pravo» 2009 g. № 1 S.13.

4. Abakumova Ye.B. Predprinimatelskoye pravo. - Novosbirsk, 2015. - S. 181.

5. Abdusalomov M.E. Tadbirkorlar huquq va manfaatlarini himoya qilishning fuqarolik-huquqiy usullari va muammolari: Yurid. fan. nomz... dis. - Toshkent, 2003. - B. 99 (147 b.).

6. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining «Surxondaryo viloyati hokimining

1996 yil 15 avgustdagi 164-raqamli farmoyishining Konstitutsiyaga mosligini tekshirish to'g'risidagi ish bo'yicha» 1997 yil 25 fevraldagi qarori // «Xalq so'zi» gazetasi, 26 fevral

1997 y., 43 (1560)-son.

7. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining «Xorazm viloyati hokimligining 1996 yil 11 noyabrdagi 275-raqamli qarori bilan qabul qilingan «Viloyat hududida badiiy jamoalar kontsert gastrol faoliyatini hamda yakka ijrochilarning to'y va marosimlarda badiiy xizmat ko'rsatishlarini tartibga solish maqsadida davlat ruxsatnomasi (litsenziya) berish hamda madaniy xizmat byurosi faoliyati to'g'risida» nizomning 2.7-bandi Konstitutsiyaga mosligini tekshirish to'g'risidagi ish bo'yicha» 1997 yil 25 fevraldagi qarori // «Xalq so'zi» gazetasi, 26 fevral 1997 y., 43 (1560)-son.

8. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi Qonuni 16-moddasining ikkinchi qismini sharhlash to'g'risida»gi 2001 yil 9 avgustdagi to'xtami // «Xalq so'zi» gazetasi, 2001 yil 15 avgust, 159-160 (2721-2722)-son.

9. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining «O'zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 59-moddasini sharhlash to'g'risida»gi 2001 yil 10 oktyabrdagi ajrimi // «Xalq so'zi» gazetasi, 2001 yil 17 oktyabr, 212 (2774)-son.

10. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudining «Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni 10-moddasining birinchi qismini sharxlash haqida»gi 2006 yil 20 noyabrdagi qarori // «Xalq so'zi» gazetasi, 2006 yil 21 noyabrdagi 226 (4125)-son.

11. O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami, 2009 y., 6-son, 54-modda.

12. Oqyulov O., Otaxonov F. Tadbirkorlik sub'yekglarini huquqiy himoya kilish tizimini mustahkamlash muammolari: Monografiya. - Toshkent, 2010.- B. 13. (200 b.).

13. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 5 maydagi PF-5037-sonli «O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Huzuridagi tadbirkorlik sub'yektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo'yicha vakili institutini ta'sis etish to'g'risida»gi Farmoni.

14. O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksiga sharh. 1-jild (birinchi qism) Adliya vazirligi. - T.: «Vektor-Press», 2010. - 816

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.