CC BY
3Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (53)- 2022 Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
ТДУ 340.131.4
КОНУНИЯТ ВА РИОЯИ ОН АЗ ^ОНИБИ КОРМАНДОНИ МАЦОМОТИ
КОР^ОИ ДОХИЛИ
ЗАКОННОСТЬ И ЕЕ СОБЛЮДЕНИЕ СОТРУДНИКАМИ ОРГАНОВ
ВНУТРЕННИХ ДЕЛ
LEGALITY AND ITS COMPLIANCE BY EMPLOYEES INTERNAL
AFFAIRS AUTHORITY
Мансурзода А.М. Mansurzoda A.M.
Сардори шуъбаи ташкили-илми ва табъу нашри Академияи ВКД Цум^урии Тоцикистон, дотсенти кафедраи фан^ои давлатй-ууцуции факултети № 2-юми Академияи ВКД ЧумуурииТоцикистон, номзади илмуои ууцуцшиносй, дотсент,
подполковники милитсия Начальник организационно-научного и редакционно-издательского отдела Академии МВД Республики Таджикистан, доцент кафедры государственно-правовых дисциплин факультета № 2 Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук, доцент,
подполковник милиции
Head of the Organizational-scientific and editorial-publishing department of the Academy of the MIA of the Republic of Tajikistan, associate professor of the department of state legal disciplines of the faculty No. 2 of the Academy of the MIA of the Republic of Tajikistan, œandidate of Law,
associate professor, lieutenant colonel of militia
Нурализода Ш.Н. Nuralizoda Sh.N.
Унвонцуи кафедраи фан^ои давлатй-ууцуции факултети № 2
Академияи ВКД Цум^урии Тоцикистон, лейтенанти калони милитсия Соискатель кафедры государственно-правовых дисциплин факультета № 2 Академии МВД Республики Таджикистан, старший
лейтенант милиции
Applicant of the Department of State and Legal Disciplines of Faculty No. 2 of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of
Tajikistan, senior lieutenant of militia
Ихтисоси илми: 12.00.01 - Назария ва таърихи хукук ва давлат; таърихи таълимот дар бораи хукук ва давлат.
Научная специальность: 12.00.01 - Теория и история права и государства; история учений о праве и государстве.
Scientific specialty: 12.00.01 - Theory and history of law and state; history of law and state teachings.
Тацриздиуанда: Абдулло А.Р. - сардори кафедраи ташкили тактикаи фаъолияти опе-ративй-чустучуии факултети № 6 Академияи ВКД Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй, майори милитсия.
e-mail:
e-mail:
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
Рецензент: Абдулло А.Р. - начальник кафедры организации тактики оперативно-розыскной деятельности факультета № 6 Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук, майор милиции.
Reviwer: Abdullo A.R. - Head of the Department of Organization of Tactics of Operative-Search Activities of Faculty No. 6 of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, Candidate of Law, major of militia.
Аннотатсия: Дар макола мафхум ва мохияти конуният баррасй гардидааст. Ан-дешаи мутафаккирон вобаста ба мухиммияти конуният оварда шудааст. Зикр карда шуда-аст, ки конуният яке аз унсурхои мухимми давлати хукукбунёд мебошад. Инчунин, накши макомоти корхои дохилй дар риоя ва таъмини конуният мавриди баррасй карор дода шудааст.
Вожауои калиди: конуният, давлати хукукбунёд, риояи конуният, макомоти хифзи хукук, макомоти корхои дохилй.
Аннотация: В статье рассматривается понятие и сущность законности. Представлено мнение мыслителей о важности законности. Подчеркивается, важность законности как одного из основных элементов правового государства, рассматривается роль органов внутренних дел в соблюдении и обеспечении законности.
Ключевые слова: законность, правовое государство, соблюдение законности, правоохранительные органы, органы внутренних дел.
Annotation: The article deals with the concept and essence of legality. The opinion of thinkers about the importance of legality is presented. The importance of legality as one of the main elements of the rule of law is emphasized, the role of internal affairs bodies in observing and ensuring the rule of law is considered.
Key words: legality, legal state, observance of the law, law enforcement agencies, internal affairs bodies.
^онуният яке аз унсурхои мухимми давлати демокративу хукукбунёд буда, сатху сифати амалигардонии функсияи давлат аз он вобаста мебошад. Риояи волоияти конун - хамчун ченаки баходихии давлати хукукбунёд, ба хисоб меравад.
Барои давлати хукукбунёд конуният ахаммияти мухимми назариявй ва амалй дорад. Дарки конуният аз сатхи донишхои хукукй вобаста мебошад. Дар як хизматчии давлатй, аз чумла, кормандони макомоти корхои дохилй вазифадоранд, ки дорои донишхои зарурии хукукй бошанд.
Вобаста ба мухиммияти конуният ва таъмини он дар фаъолияти макомоти хифзи хукук Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон, дар маросими савгандёдкунии хизматчиёни харбии Куввахои Мусаллах ва сохторхои
низомии Чумхурии Точикистон баромад намуда, чунин иброз намуданд, ки барои ичрои ваколатхои конститутсионии Рохбари давлат ва амалй гардидани хадафу барномахои Дукумати мамлакат ба хотири рушду тараккиёти давлат ва бехтар намудани шароити зиндагии мардуми шарифи Точикистон, кабл аз хама, сулху оромй, суботи сиёсй, амнияти давлат ва чомеа, риояи конунияту тартиботи чамъиятй, яъне волоияти конун зарур аст, хифз кардан ва таъмин намудани онхо рисолати касбй ва вазифаи чонии хизматчиёни харбии сохторхои низомй ва кормандони макомоти хифзи хукук мебошад [9].
Конуният - хамчун падидаи хукукй, дар хар як давру замон мухиммияти худро дошт. Дар даврахои инкишофи тарихй барои риояи конуни одилона ва окилона одамонро аз хурди тарбия мекарданд, аз чумла, дар Афинаи Кадим чунин муносибатро нисбат ба конун мушохида кардан мумкин аст. Зеро
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
чавонони Афина хангоми ба балогат расиданашон барои содик будан ба конун чунин касам ёд мекарданд «Ман ба хокимияти вучуддошта итоат хохам кард, ба конунхои амалкунанда ва хамчунин, ба конунхои нав, ки хокимият барои халк мебарорад, итоат хохам кард» [10, с. 91]. Сарчашмаи таърихии мазкур гувохй аз он медихад, ки конуният ин як падидаи маъмулй набуда, балки як чузъй таркибии низоми хукук, ки дар танзими муносибатхои чамъиятй накши калидй дорад ба хисоб меравад.
Гузашта аз ин, файласуфон ва мутафаккирон ба мухиммияти конуният дар чомеъа таваччух зохир намуда, дар асархои худ мавкеъи конуниятро, ки дар идоракунй ва ташаккули давлат сахми беандоза дорад, баён кардаанд. Ба хусус файласуфи барчаста Сукрот тарафдори катъии конуният буда, кайд мекунад, ки «адолат, некукорй ва донишхо хакикати мутлаки илохй фахмида шуда, хамчун рохнамо дар сохаи сиёсат ва хукук истифода мешавад». Афлотун (солхои 427-347 то милод) дар асари худ «Давлат» таксимоти сукротии шаклхои давлатро пайравй карда, сохти аристократии давлатро чун шакли ягона, дуруст ва хакикй кабул кардааст, ки дар он бояд хикмат, шучоат, иффат ва адолат хукмфармо бошад. Дукукшиноси машхури Рими Кадим Ситсерон низ ба мухиммияти конуният таваччух намуда, иброз менамояд, ки «мухимтарин чиз махз хокимияти конун мебошад, зеро бидуни конун ва хукумат на шахр, на миллат, на нажод, на табиат, на худи кайхон вучуд дошта наметавонад [6, с. 1920, 33-34].
Профессор Р.Ш. Шарофзода вобаста ба мухиммияти конуният, ки барои пешрафти чомеа ва давлати хукукбунёд асоси хукукй шуда метавонад таваччух зохир намуда, иброз менамояд, ки конуният бо максади таъмини волоияти конун дар давлати хукукбунёд ва чомеъи шахрвандй амалй гардида, заминаи интизом, тартибот, устуворй ва пойдории сулху суботи чомеъа мегардад [8, с. 694-695].
Ба андешаи Ч,. Саъдизода, давлати хукукбунёдро бидуни категорияхое чун хукуку озодихои инсон ва шахрванд, риояи онхо, конуният, тартиботи хукукй ва г. тасавур намудан гайриимкон аст [7, с. 115]. Рохи демократикунонии хаёти чомеъа ва созмон додани давлати хукукбунёд тамоюли навро дар самти истифодаи шуури хукукй ва донишхои хукукй, ки хамчун воситаи танзими ичтимоии рафтори хукукии шахс ва тахкими конуният мебошад, пешбинй менамояд [11, с. 129].
А. Холикзода доир ба ин масъала иброз менамояд, ки хифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, химояи манфиатхои миллй, таквияти
сохибихтиёрй ва давлатдории миллй, тахкими идоракунии давлатй, хифзи саломатии ахолй, рушди фарханг, маориф ва илм, кафолати фаъолияти озоди иктисодй, баробарй ва гуногунии шаклхои моликият, рушди сохибкорй, таъимни вахдати миллй ва сулху суботи чомеа вазифаи авалиндарачаи конунгузории Точикистони
сохибистиклол мебошад. Ичрои вазифахои мазкур бе рушди дурусти низоми хукукии кишвар, хифзи манфиатхои стратегии миллй тавасути конунгузорй, баланд бардоштани сифати конун бе таъмини волоияти конун ва тартиботи хукукй гайриимкон аст [12, с. 51-56].
Ю.А. Рахмон низ дар ин чода ба маврид иброз менамояд, ки тахкими конуният ва тартиботи хукукй ин воситаи мухимми таъмини ичрои конунхо ва дигар санадхои меъёрию хукукй мебошад, зеро тахкими конуният имконият медихад, ки суботу оромй ва пешравй дар сохахои гуногуни хаёти чамъиятй таъмин гардад [5, с. 10].
Бояд иброз намуд, ки вобаста ба фахмиши конуният дар хар як даврахои инкишофи таърихй аз чониби хукукшиносон ва мутафаккирон фикру акидахои гуногун пешниход гардидааст. Фахмиши он дар даврахои инкишофи таърихй хусусиятхои хосси худро дошт. Чунончи, дар давлати шуравй конуният ба маънои амалисозии амру супоришхои
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
хизби комунистй истифода шуда, худи карорхои сиёсии хизбй чун шакли конун арзёбй мешуданд [1, с. 71-78]. Дар шароити ташаккули давлати хукукбунёд хусусияти конуният хамчун риоя ва ичрои бемайлони конунхо ва дигар санадхои меъёрии хукукии зерконунй, ки бо максади таъмини волоияти конун дар давлат ва чомеаи шахрвандй амалй мегардад фахмида мешавад [8, с. 693].
Аз ин ру метавон иброз намуд, ки конуният бо баробари пешрафти чомеъа хамчун унсури инкишофёбанда мебошад. Волоияти хукук ва конун яке аз нишонахои асосии давлати хукукбунёд ба хисоб рафта, хумчун арзиши олй дар Конститутсия дарч гардидааст. Тибки Конститутсияи Чумхурии Точикистон, давлат ва хамаи макомоти он, шахсони мансабдор, шахрвандон ва итиходияхои онхо вазифадоранд, ки Конститутсия ва конунхои чумхуриро риоя ва ичро намоянд [3].
Ба гайр аз Конститутсия конуният чун принсипи умумй дар дигар санадхои меъёрии хукукй низ дарч гардидаст. Аз чумла тибки моддаи 4 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милитсия» аз 17-уми майи соли 2004, конуният ба хайси яке аз принсипхои фаъолияти милитсия пешбини гардидааст.
Бояд иброз намуд, ки давлат максад ва вазифахои худро дар конунгузорй мустахкам намуда, тавасути дастгохи худ онро амалй менамояд. Сатху сифати ичроиши максад ва вазифахои давлат, ки дар мачмуъ риояи конуниятро ташкил медихад аз хизматчиёни давлатй вобастагии зиёд дорад. Аз чониби дигар, давлат вазифадор аст, ки тавасути макомоти дахлдори худ риояи конуниятро дар чомеъа таъмин намояд. Вобаста ба ин масъала Ш.Х. Хдфиззода ба маврид иброз менамояд, ки мубориза бо хукуквайронкунй, таъмини конуният, тартиботи хукукй, устувории чомеа дар хама даврахои инкишофи таърихй вазифаи мубрами давлат махсуб меёбанд [13, с. 3].
Дар ин замина кайд кардан ба маврид аст, ки макомоти корхои дохилй хамчун макомоти хифзи хукук вазифаи
асосиаш химояи хукуку озодихои инсон ва шахрванд таъмини конуният ва тартиботи хукукй ба хисоб меравад. Кормандони макомоти корхои дохилй хангоми амалй намудани фаъолияти хизматй бояд талаботи конунхо ва дигар санадхои меъёрии хукукии зерконуниро ба рохбарй гиранд. Риоя нагардидани конуният дар фаъолияти макомоти корхои дохилй ба поймолшавии хукуку озодихои инсон ва шахрванд ва ичро нагардидани вазифахои давлат оварда мерасонад. Д.С. Рахмон оиди масъалаи мазкур чунин зикр менамояд, ки заифшавии адолати ичтимой ва судй, конуният ва тартиботи хукукй, аз чумла, афзоиши чинояткорй, чинояткории муташаккилона, чиноятхои трансмиллй, савдои одамон, коррупсия, гардиши гайриконунии силох ва воситахои нашъадор, ба пастшавии сатхи химояи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, арзишхои умумибашарй мусоидат менамоянд [4, с. 348]. Х,ифзи хукуку озодихои инсон ва шахрванд, химояи манфиатхои миллй, таквияти
сохибихтиёрй ва давлатдории миллй, тахкими идоракунии давлатй, хифзи саломатии ахолй, рушди маориф ва илм, фарханг, кафолати фаъолияти озоди иктисодй, баробарй ва гуногунии шаклхои моликият, рушди сохибкорй, таъмини вахдати миллй ва сулху суботи чомеа вазифахои якумдарачаи сиёсати хукукии Точикистони сохибистиклол мебошанд [2].
Риояи конуният аз чониби кормандони макомоти корхои дохилй -ин ичрои вазифахои хизматй мебошад, ки дар асоси нишондодхои санадхои меъёрии хукукй ба рох монда шудааст. Дар асоси м. 10 ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи милитсия» яке аз вазифахои милитсия ин пеш аз хама пешгирй намудани чиноят ва дигар хукуквайронкунихо, ошкор намудани сабабу шароитхое, ки ба содир кардани чиноят ва дигар хукуквайронкунихо мусоидат мекунанд ва андешидани тадбирхо чихати рафъи онхо, инчунин, иштирок намудан дар тарбияи хукукии
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
шахрвандон, ки дар мачмуъ 32 бандро ташкил медиханд иборат мебошад.
Бояд зикр намуд, ки масъалаи марбут ба таъмини волоияти конун бояд хамавакт дар маркази таваччухи макомоти корхои дохилй карор дошта бошад, зеро макомоти корхои дохилй яке аз субектони таъминкунандаи конуният ба хисоб меравад. Риоя нагардидани ин падидаи хукукй аз чониби худи кормандони макомоти корхои дохилй шаходат аз он медихад, ки онхо фаъолияти хизматии худро дуруст ичро накарда, баръакс чихати бо сифат амалй гардидани максаду вазифахои давлат худ халал ворид менамоянд. Вайрон гардидани принсипи конуният аз чониби кормандони макомоти корхои дохилй ба паст гардидани нуфузи ин ниход - хамчун яке аз субъектони асосии таъминкунандаи конуният, паст гардидани нуфузи давлат, барангехтани бадбинй ва нобоварии кишрхои чомеъа ба давлат оварда
расонида, хисси бегонапарастиро дар калби шахрвандон ворид месозад.
Дамин тавр, конуният ин яке аз унсурхои мухимми таъминкунандаи адлу инсоф, оромиву субот ва максаду мароми давлат буда, дар хар давру замон мавриди назари мутафаккирон карор гирифтааст. Танхо риояи конуният мухаррики асосй ва амаликунандаи сиёсати хукукии давлат мебошад. Риоя нагардидани конуният аз чониби макомоти давлатй ва хизматчиёни давлатй аз чумла, макомоти корхои дохилй ва кормандони он ба ичро нагардидани вазифахои давлат оварда мерасонад, обруву нуфузи хокимияти давлатиро дар назди чомеъа паст ва хисси бадбиниву нобовариро нисбати давлат баланд мегардонад. Аз ин ру, кормандони макомоти корхои дохилй вазифадоранд, ки фаъолияти худро дар асоси нишондодхои санадхои меъёрии хукукй ба рох монда, чихати таъмини риояи конуният мусоидат намоянд.
Адабиёти истифодашуда
1. Зайниддинзода, А.К. Мафхуми конуният // Даёти хукукй. 2020. - № 2. - С. 71-78.
2. Консепсияи сиёсати хукукии Думхурии Точикистон барои солхои 2018-2028 аз 6 феврали соли 2018, тахти № 1005 // [Захираи электронй]. - Речаи воридшавй: www.mmk.tj (санаи мурочиат: 11.02.2022 с.).
3. Конститутсияи Думхурии Точикистон аз 6 ноябри с. 1994 (бо тагйиру иловато аз 26-уми сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016) // [Захираи электронй]. - Речаи воридшавй: http://mmk.tj/content (санаи мурочиат: 11.02.2022 с.).
4. Рахмон, Д.С. Дукуки инсон дар шароити чахонишавй ва таквиятёбии тафовутхои фархангй-тамаддунй: масъалахои назарй, усулй ва амалй: дисс. ... доктори илмхои хукукшиносй: 12.00.01 // Рахмон Дилшод Сафарбек. - Душанбе, 2019. - 348 с.
5. Рахмон, Ю.А. Назорати прокурорй: китоби дарсй / Ю.А. Рахмон. - Душанбе: «Ирфон», 2019. - 352 с.
6. Сайфуллоев, Н.М., Рачабов, Р.М. Таърихи таълимот оид ба хукук ва давлат: курси мухтасари лексияхо / Н.М. Сайфуллоев, Р.М. Рачабов. - Душанбе, 2006. - 127 с.
7. Саъдизода, Д. Ташаккулёбии фарханги хукуки инсон дар шароити эъмори давлати хукукбунёд дар Точикистон: дис. ...н.и.х.: 12.00.01 // Саъдизода Дахонгир. - Душанбе: 2017. - 241 с.
8. Сотиволдиев, Р.Ш. Назарияи давлат ва хукук: китоби дарсй / Р.Ш. Сотиволдиев. -Душанбе: «Сино», 2018. - 880 с.
9. Суханронии Президенти Думхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон дар маросими савгандёдкунии хизматчиёни харбии ^уввахои Мусаллах ва сохторхои низомии Думхурии Точикистон, 30 октябри с.2020 // [Захираи электронй]. - Речаи вордишавй: http://president.tj/node/24379 (санаи мурочиат: 10.02.2022 с.).
10. Тохиров, Ф.Т. Демократиякунонй ва ташаккули маданияти хукукй // Актуальные проблемы истории и теории государства и права в условиях государственной независимости Республики Таджикистан. - Душанбе: Дониш, 2009. - С. 90-103.
11. Тошев, А.М. Эволюция правового статуса личности в Республике Таджикистан: историко-правовое исследование: дисс. ... конд. юрид. наук: 12.00.01 // Тошев Амиршох Мансурович. - М., 2014. - 276 с.
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (53)- 2022 Осори Академияи ВКД Ч,умхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
12. Холикзода, А. Сиёсати хукукии давлат ва инкишофи конунгузории Чумхурии Точикистон // Даёт ва конун. - Душанбе, 2017. - С. 51-56.
13. Дафиззода, Ш.Х. Функсияи хифзи хукукии давлати сохибистиклоли Точикистон: масъалахои назариявй ва амалй: дисс. ... н.и.х.: 12.00.01 // Дафиззода Шодй Хуршед. - Душанбе:
2018. - 215 с.
References
1. Zayniddinzoda, A.K. The concept of legality // Legal life. 2020. - № 2. - Р. 71-78.
2. Concept of legal policy of the Republic of Tajikistan for 2018-2028 from February 6, 2018, under № 1005 // [Electronic resource]. - Entry schedule: www.mmk.tj (application date: 11.02.2022).
3. The Constitution of the Republic of Tajikistan from November 6, 2006 1994 (as amended on September 26, 1999, June 22, 2003 and May 22, 2016) // [Electronic resource]. - Entry schedule: http://mmk.tj/content (application date: 11.02.2022).
4. Rahmon, D.S. Human rights in the context of globalization and the strengthening of cultural and cultural differences: theoretical, methodological and practical issues: dissertation. ... doctor of jurisprudence: 12.00.01 // Rahmon Dilshod Safarbek. - Dushanbe, 2019. - 348 p.
5. Rahmon, Yu.A. Procuratorial control: a textbook / Yu.A. Rahmon. - Dushanbe: «Irfon»,
2019. - 352 p.
6. Saifulloev, N.M., Raljabov, R.M. History of teaching law and the state: a short course of lectures / N.M. Saifulloev, Р.М. Raljabov. - Dushanbe, 2006. - 127 p.
7. Sadizoda, J. Formation of a culture of human rights in the context of building a state governed by the rule of law in Tajikistan: diss. ... cand. of legal sciences: 12.00.01 // Sadizoda Jahongir. - Dushanbe:
2017. - 241 p.
8. Sotivoldiev, R.Sh. The theory of state and law: textbook / R.Sh. Sotivoldiev. - Dushanbe: Sino,
2018. - 880 p.
9. Speech of the President of the Republic of Tajikistan, Leader of the Nation Emomali Rahmon at the swearing-in ceremony of servicemen of the Armed Forces and military structures of the Republic of Tajikistan, October 30, 2020 // [Electronic resource]. - Entry schedule: http://president.tj/node/24379 (application date: 10.02.2022).
10. Tokhirov, F.T.Democratization and formation of legal culture // Actual problems of the history and theory of state and law in the conditions of state independence of the Republic of Tajikistan. -Dushanbe: Donish, 2009. - Р. 90-103.
11. Toshev, A.M. Evolution of the legal status of the individual in the Republic of Tajikistan: historical and legal research: diss. ... cаnd. legal Sciences: 12.00.01 // Toshev Amirshoh Mansurovich. -M., 2014. - 276 p.
12. Kholikzoda, A. Legal policy of the state and development of the legislation of the Republic of Tajikistan // Life and law. - Dushanbe, 2017. - P. 51-56.
13. Khafizzoda, Sh.Kh. Function of legal protection of the independent state of Tajikistan: theoretical and practical issues: dissertation. ... cand. of legal sciences: 12.00.01 // Hafizzoda Shodi Khurshed. - Dushanbe: 2018. - 215 p.
