CC BY
0Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
^^^АСОИЛИ НАЗАРИЯ, КОНУНГУЗОРИ ВА АМАЛИЯ
ПРОБЛЕМЫ ТЕОРИИ, ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА И ПРАКТИКИ Problems Of the theory, Legislation and Practice
тду 342.516
накши эмомали ра^мон дар тахкими хокимияти давлати (дар мисоли таъсиси артиши миллии точикистон)
роль эмомали рахмона в укреплении государственной власти (на примере создания национальной армии таджикистана)
the role of emomali rahmon in strengthening state power
(on the example OF the creation OF the NATIONAL army OF tajikistan)
Шарифзода А. Sharifzoda A.
Ро^бари Хадамоти матбуоти Президенти Цум^урии Тоцикистон, доктори илмуои таърих, профессор, узви вобастаи Академияи миллии илмуои Тоцикистон Руководитель Пресс-службы Президента Республики Таджикистан, доктор исторических наук, профессор, член-корреспондент Национальной академии наук
Таджикистана
Head of the Press Service of the President of the Republic of Tajikistan, Doctor of Historical Sciences, Professor, Corresponding Member of the National Academy of Sciences of Tajikistan
Ихтисоси илмй: 12.00.01 - назария ва таърихи хукук ва давлат; таърихи таълимот дар бораи хукук ва давлат.
Научная специальность: 12.00.01 - теория и история права и государства; история учений о праве и государстве.
Scientific specialty: 12.00.01 - Theory and history of law and state; history of law and state teachings.
Такртдщанда: Розикзода А.Ш. - Раиси Комиссияи Олии аттестатсионии назди Президенти Чумхурии Точикистон, доктори илмхои таърих, генерал-майори милитсия.
Рецезент: Розикзода А.Ш. - Председатель Высшей аттестационной комиссии при Президенте Республики Таджикистан, доктор исторических наук, генерал-майор милиции.
Reviwer: Rozikzoda A.Sh. - Chairman of the Higher Attestation Commission under the President of the Republic of Tajikistan, Doctor of Historical Sciences, Major General of the militia.
Аннотатсия: Дар макола муаллиф масъалаи мавкеи институти президентиро дар фаъолияти мустахкам намудани хокимияти давлатй муфассал баррасй намудааст. Ба сифати мисол накши Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар тахкими хокимияти давлатй дар чумхурй оварда шудааст. Мавкеи муаллиф дар мавриди ахаммияти Президенти кишвар дар бунёд ва тахкими Артиши миллии Точикистон аз
e-mail:
abdufatoh@yahoo.co.uk
Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
чихати илмй асоснок карда шудааст. Дар асоси тахлили амики таърихию хукукй дар бораи хизматхои Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон дар таъсиси Артиши миллии Точикистони сохибистиклол далелхои раднопазир оварда шудаанд.
Вожа^ои калидй: Президент, давлат, хокимияти давлатй, Артиши миллй, куввахои мусаллах, истиклолият, конун, таърих, масъулият.
Аннотация: В статье автором подробно рассмотрен вопрос о месте института президент-сва в деятельности по укреплению государственной власти. В качестве примера приведена роль Президента Республики Таджикистан Эмомали Рахмона по упрочнению государственной власти в республике. Научно обоснована позиция автора относительно значения президента страны в создании и укреплении Национальной армии Таджикистана. На основе глубокого исторического и правового анализа представлены неоспаримые доказательства относительно заслуги Президента Республики Таджикистан, уважаемого Эмомали Рахмона в создании Национальной армии независимого Таджикистана.
Ключевые слова: Президент, государство, государственная власть, Национальная армия, вооруженные силы, независимость, право, история, ответственность.
Annotation: In the article, the author considers in detail the question of the place of the institute of presidency in the activities to strengthen state power. As an example, the role of the President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahmon in strengthening state power in the republic is given. The position of the author regarding the importance of the President of the country in the creation and strengthening of the National Army of Tajikistan is scientifically substantiated. Based on a deep historical and legal analysis, indisputable evidence is presented regarding the merit of the President of the Republic of Tajikistan, respected Emomali Rahmon, in the creation of the National Army of independent Tajikistan.
Key words: President, state, state power, National Army, armed forces, independence, law, history, responsibility.
^умхурии Точикистон, хамчун давлати тозаистиклоли навбунёд, дар масири эъмори чомеаи демократию хукукбунёд ва дунявй кадамхои устувор мегузорад. Точикистони навин аз рузхои аввали сохибистиклолии худ хамеша сиёсати мутавозини дохилию хоричиро пайгирй намуда, чонибдору таргибгари халли осоиштаю сиёсии хама гуна мунокишахои дохилй ва минтакавию байналмилалй мебошад.
Артиши миллии чавони
Точикистон, ки, бешубха, аз рукнхои асосй ва сипари боэътимоди дастовардхои истиклоли давлатй мебошад, бо назардошти анъанахои шухратманди ниёгонамон ва бо истифода аз тачрибаю дастовардхои муосир таъсис ёфта, пайваста таквият меёбад.
Точикистони навин аз нигохи таърихи давлатдорию лашкардорй хануз басо чавон аст, вале ба бахти баланди точикон то ба имруз дар ин шохрох
мероси бебахои омухтанй аз ниёгони шухратманди мо расидааст, ки барои наслхои имрузу фардо хизмат мекунад.
Нахустин давлатхои бузурги Машрикзамин махз аз чониби гузаштагони точикон бунёд ёфтаанд. Аз чумла, давлатхои Каёниёну
Хдхоманишиён, Кушониёну Ашкониён, Сугдиёну Бохтариён, Сосониёну
Хдйтолиён, Саффориёну Тохириён, Тахориёну Еуриён ва давлати бузургу абаркудрати замони худ Сомониён аз чумлаи онхоанд.
Ойини шахрдорию калъасозй, охангудозию силохсозй ва бунёди иншооти дигари бохашамат, асосан аз минтакахои зисти ниёгони точикон ба гушахои гуногуни олам пахн гаштаанд. Хдтто дар худуди давлати имрузаи Точикистон шумораи зиёди шахрхою калъахое мавчуданд, ки таърихи хеле бостонй доранд. Ин хама аз он гувохй медихад, ки гузаштагони мо дар тули
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
хазорсолахо хаёти мукимию мутамаддин доштаанд.
Чонбозихои кахрамонону
пахлавонон ва ялону гурдони номвари гузаштаи мо, ки дар сахифахои таърихи башарй накши човидон аз худ гузоштаанд, барои хар чавонмарди далеру ватандуст дар рохи хифзи механи азизи худ чун намунахои барчастаи ватандорй мудом хидмат менамояд.
Корнамоихои Золи Зару Рустами достон, Сухроби ялу Сиёвуши лашкаршикан, Коваи охангару Фаридун ва даххо кахрамонони дигари Шохномаи безавол, чонбозихои Куруши Кабиру Исмоили Сомонй, Спитамену Аршак, Томирису Шерак, Бадри Тархону Шахбол, Муканнаъу Деваштич ва Темурмалику Восеъ барин номбардорони миллати точик аз далерию шучоат ва ватандустию кавииродагии ин мардуми сохибтамаддун гувохй медиханд.
Истилогарони ачнабй барои шикастани рухияи озодихохонаи ниёгони мо бедодгарихои бемислу монандро барояшон раво дидаанд. Дар бузургтарин шахрхои точикнишин хатто борхо катли ом рох андохтанд. Онхо ахиран махалхои зисти гузаштагони моро ба тасарруфи худ дароварда, гуиё ба максадхои худ мерасиданд, вале аз нигохи маънавию фархангй хадафхои нихоияшон чомаи амал намепушид. Одатан, кишваркушоён кушиш мекунанд, то дар байни мардуми тасарруф намудаашон фархангу забон ва урфу одатхои худро чорй кунанд, вале дар Мовароуннахру Хуросон ин холат рух намедод.
Истилогарони ачнабй дар махалхои зисти мардумони точик бо фарханги волою пешкадам ру ба ру омада, худ моту мабхути он мешуданд. Онхо фарханг, ойини давлатдорию шахрсозии мардуми мукимии ин махалхоро мавриди омузишу пазириш барои кишвархои худ карор медоданд.
Масалан, баъди сукути давлати Сомониён мардуми точик тули беш аз хазор сол давлати миллии худро надошт, вале то анчоми дахсолаи дуюми асри XX сохти давлатдорие, ки Сомониён дар Мовароуннахру Хуросон чорй намуда
буданд, бе дигаргунихои чиддй дар минтака бокй монд, чунки давлатдорони баъдй кариб хеч чизи наву бехтар аз сохти мавчуда дар оини давлатдорй чорй накарданд.
Тули садсолахои бедавлатй мардуми точик аз санчишхои сангини таъриху такдир гузашт.
Дамаи ин солхо забони точикй дар тамоми каламрави Мовароуннахру Хуросон ба хайси забони расмии давлатй ва воситаи муоширати байни кавмхои дигари он бокй монд.
Баъд аз хазор соли пош хурдани давлати Сомониён, хушбахтона, ворисони Оли Сомонро имкон фарохам омад, то давлати навини худро бунёд намоянд.
Вале давлате, ки баъди садсолахои бедавлатию нокомй ба мардуми точик ато гардид, дере нагузашта, ба хатари парокандагию нобудй дучор омад.
Душманону бадхохон тавонистанд, ки мардуми точикро дар як муддати кутох ба ду чабха таксим кунанд. Чанги шахрвандй барои бакои давлату миллати точик то хадде хатарнок буд, ки баъзан, хатто бародарро бо бародар, падарро бо писар ва модарро бо духтар паси сангархои ба хам мукобил гузошт.
Мардум хануз шахди истиклол ва давлатдории мустакилро начашида, ахаммияти ин неъмати бебахоро эхсос накарда, аллакай вориди мунокишахои хунину нангини дохилй шуд. Беш аз як миллион нафар шахрванди Точикистон тарки Ватан ва чойхои доимии зист карда, ба азобу укубати гарибй гирифтор шуданд.
Дар ин айёми мудхишу басо хассос, ки масъалаи хаёту мамоти миллати точик дар миён буд, рисолати таърихии ниёгонро абармарди баору номус ва идомадихандаи ойини шухратманди ачдодй - мухтарам Эмомалй Рахмон ба даст гирифтанд.
Рохбари нави давлат хануз аз рузхои баргузории ичлосияи 16-уми Шурои Олии Чумхурии Точикистон, ки дар таърихи давлати навини точикон накши такдирсоз дорад, баркарор намудани
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
сулхро аз чумлаи вазифахои асосй ва аввалиндарача медонистанд.
Нахустин карорхое, ки тахти раёсати Рохбари нави давлат мухтарам Эмомалй Рахмон дар ичлосияи таърихии 16-уми Шурои Олии Чумхурии Точикистон кабул шуданд, дар бораи халъи силох намудани гуруххои гайриконунии мусаллах, ба Ватан баргардонидани гурезахои ичборй, ба Точикистон ворид намудани нерухои муштараки хомии сулхи Иттиходи Давлатхои Мустакил ва ташкил намудани Куввахои Мусаллахи Точикистон буд [1; 2; 3].
Бо назардошти вазъияти хамонвакта ва бо максади хар чи зудтар ба эътидол овардани вазъи ичтимоию сиёсй бо фармони Раёсати Шурои Олии Чумхурии Точикистон аз 18 декабри соли 1992 рохбарии фаврии вазорату идорахои кудратй ва хифзи хукук ба ухдаи Сарвари давлат, Раиси Шурои Олии чумхурй мухтарам Эмомалй Рахмон гузошта шуд.
Дамон руз, яъне 18-уми декабри соли 1992 бо имзои мухтарам Эмомалй Рахмон фармони Раёсати Шурои Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи таъсиси Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон» кабул гардид, ки заминаи хукукии ташкили Артиши миллиро фарохам овард [4; 5].
Сарвари ботадбир бо фидокорй ва чоннисорихои бешумор тавонистанд, ки тамоми нерухои солими чомеаро дар атрофи худ гирд оварда, Точикистони навинро аз вартаи фано начот бахшанд.
Рохбари чавони давлат бо назардошти сабакхои талхи таърихи бостонй ва солхои аввали истиклоли давлатии Точикистон аз рузхои нахустини сарварии худ ба бунёд, тахкиму таквият ва омодасозии Куввахои Мусаллах ва хамаи сохторхои кудратию хифзи хукук таваччухи хос зохир мекарданд, то барои таъмини бакою устувории давлати навини точикон неруи дифоии аз хар чихат обутобёфтаю озмоишдида дошта бошем.
Мухтарам Эмомалй Рахмон бо сифатхои волои рахбарию рахнамой ва сипахсолорию лашкардорй ба бунёди
давлати неруманду пойдор барои мардуми бостону сохибтамаддуни точик устуворона камар бастанд.
Ин буд, ки дар муддати хеле кутох заминахои нахустини таъсиси Куввахои Мусаллахи Точикистон гузошта шуд ва пас аз хамагй 2 мохи ба имзо расидани фармони Раёсати Шурои Олй "Дар бораи таъсиси Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон", 23-юми феврали соли 1993 нахустин расми гузашти низомй дар майдони "Дустй"-и шахри Душанбе баргузор гардида, аз таъсис ва ташкили Артиши миллии Точикистон башорат дод ва 23-юми феврал расман Рузи таъсисёбии Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон эълон карда шуд [6, с. 45].
Дар ин расми гузашти низомй, ки ба ифтихори таъсиси Артиши миллй доир шуда буд, 5 хазор нафар аз хайати шахсии чузъу томхои гарнизони харбии Душанбе, беш аз 20 мачмуи мушакхои мудофиаи зиддихавоии С-75 ва С-125, микдори зиёди танку туп, авиатсияи чангй ва дигар техникаи харбй иштирок намуданд.
Раванди минбаъдаи ходисаву вокеахо нишон дод, ки мухтарам Эмомалй Рахмон дар идораи мутамаркази нерухои низомй, интихоби тактика ва стратегияи рахбарй, баходихй ба вазъияти харбй ва дарёфти роххои халли мушкилот чун сипахсолори тавоною варзида амал намуданд.
Куввахои Мусаллах ё худ Артиши миллй аз рукнхои асосй ва пойдевори устувори хар як давлати сохибистиклол аст. Вале дар Точикистон ташкил додани артиш кори осон набуд, чунки дар чумхурй барои он хеч гуна заминаи моддию техникй ва шумораи кофии кадрхои миллии низомй вучуд надошт.
Дар замони Иттиходи Шуравй дар Точикистон ягон корхонаи саноати мудофиавй ва муассисаи олии таълимии харбй набуд.
Аввалин кисмхои низомии Куввахои Мусаллахи чумхурй бевосита аз чониби мухтарам Эмомалй Рахмон дар шароити нихоят вазнину хассоси харбиву сиёсии кишвар, яъне дар рузхое, ки чангу хунрезй, беконуниву бехокимиятй ва бухрони шадиди иктисодй идома дошт ва
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
хамаи сохтору макомоти давлатй фалач гардида, хатари аз байн рафтани давлати чавони Точикистон ва пароканда гардидани миллати точик вокеан ба миён омада буд, таъсис дода шуд.
Он замон мунокишахои дохилй дар минтакахои шаркии чумхурй хануз идома дошт, чунки бо сиёсати сулхчуёнаи Сарвари давлат мухтарам Эмомалй Рахмон на хама гуруххои сиёсй розй буданд.
Афсарону сарбозон баробари ташкил шудани кисмхои низомй ва савганд ёд кардан ба майдони набардхо сафарбар мешуданд. Ин холат монеаи асосй дар ташкили Куввахои Мусаллах ва таълиму тарбияи накшавии хайати шахсии он буд.
Тамоми техника, яроку аслиха ва дигар лавозимоти харбй аз хоричи кишвар харидорй мешуд, ки барои давлати навбунёди Точикистон хеле гаронй меовард.
Бо вучуди мушкилоти иктисодй, мухтарам Эмомалй Рахмон барои пурзуру неруманд кардани Артиши миллй шабу руз чахду талош мекарданд.
Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар суханронии худ ба ифтихори рузи таъсисёбии Куввахои Мусаллах кайд карданд, ки: "Мо Куввахои Мусаллахи Точикистонро дар шароити нихоят вазнину хассоси иктисодй ва харбиву сиёсии кишвар, яъне дар рузхое, ки кишварро чангу хунрезй, беконуниву бехокимиятй ва бухрони шадиди иктисодй фаро гирифта буд ва хамаи сохтору макомоти давлатй фалач гардида, хатари аз байн рафтани давлати чавони Точикистон ва пароканда гардидани миллати точик вокеан ба миён омада буд, таъсис додем.
Дукумати кишвар аз рузхои нахустини таъсисёбии Куввахои Мусаллах бо вучуди имкониятхои нихоят махдуди иктисодиву молиявй барои бунёди инфрасохтори низомй, таъсиси чузъу томхои махсусгардонидашуда, таъмин кардани онхо бо техникаву тачхизоти замонавй ва фарохам овардани шароити зарурй барои хизмат ва зиндагй
тамоми тадбирхоро амалй намуд ва ин равандро имруз низ идома дода истодааст" [7].
Дар давраи мунокишахои мусаллахона, таъчилан, Коллечи олии харбии Точикистон таъсис дода шуд. Дар он, пеш аз хама, курсхои кутохмуддати афсарй ташкил гардид, вале барои омода кардани хама гуна мутахассисони харбй дар муддати кутох шароити таълимй мухайё намудан аз имкон берун буд.
Аз ин ру, соли 1993 шумораи зиёди чавонони точик ба омузишгоххо ва муассисахои олии харбии Федератсияи Русия фиристода шуданд. Ин чорахои таъчилй, ки бо ташаббуси Сарвари давлат мухтарам Эмомалй Рахмон андешида мешуд, имкон дод, ки Артиши чавони Точикистон бо шумораи хадди акали афсарони касбй мукаммал гардад.
Соли 1997 нахустин
хатмкунандагони Коллечи олии харбии Точикистон ва муассисахои олии харбии Федератсияи Русия ба сафхои Артиши миллй ворид шуданд ва давраи мукаммалсозии сафхои Куввахои Мусаллах бо кадрхои чавону сохибтахассуси миллй огоз ёфт.
Дамон сол хамчунин баталёни мухандисй-миначуй ташкил ёфт. Дар муддати фаъолияти баталён миначуёни он хазорон моддахои таркандаро безарар гардонида, масофаи зиёди роххои мошингард, дехахо ва чарогоххои кухию сахроиро аз ин моддахои марговар пок карданд, вале аз сабаби набудани харитаи майдонхои минадор ва норасоии техникаи махсуси миначуй кори онхо дар самти тозакунии минтакахои чангзада солхои зиёд идома ёфт.
Соли 1997 барои Артиши миллии Точикистон хамчунин бо сабаби ба имзо расидани Созишномаи умумии истикрори сулх ва ризоияти миллй соли хотирмони таърихй аст, зеро пас аз он нерухои харду чониб, ки то замони оштии миллй паси сангархои мукобил меистоданд, акнун ба хайати Куввахои Мусаллах ва дигар сохторхои кудратию хифзи хукук шомил шуданд [8, с. 129].
Мутаассифона, пас аз бастани сулху оштй хам кушишхои афрухтани оташи
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
чанг аз чониби хоинони миллат ва душманону нотавонбинони сулхи точикон солхои 1997, 1998, 2001 ва баъд аз он хам амалй карда мешуд. Чанд дафъа хамчунин кушишхои суикасд ба чони Сарвари сулховари точикон анчом дода шуд. Мохи сентябри соли 2015 намояндагону хаводорони чангчуи созмони террористии ба ном хизби нахзати исломй хатто даст ба кушиши табаддулоти харбй заданд. Вале он солхо куввахои Мусаллахи кишвар дигар он артиши тозатаъсиси солхои аввали истиклолият набуд ва хамаи кушишхои ночавонмардонаи душманон ба зудй саркуб гардид.
Мохи феврали соли 1998, ки аз таъсиси Куввахои Мусаллахи кишвар 5 сол сипарй шуд, чашни Артиши миллй бори нахуст дар фазои сулху оромй тачлил гардид [8, с. 177].
Тачрибаи 5 соли сипаригашта ва фазои сулху оромии кишвар имкон дод, ки Куввахои Мусаллах ба таълиму тарбияи накшавии хайати шахсй, баланд бардоштани омодагии чангии он ва сайкал додани махорати касбии хайати фармондехй огоз намояд.
Азбаски рохи асосии баланд бардоштани омодагии чангй ин ташкил ва гузарондани машкхои калонмикёси харбй аст, дар ин самт корхои зиёди судбахш ба анчом мерасид.
Дар аввал хамаи машкхои низомй дар якчоягй бо чузъу томхои пойгохи низомии 201-уми Федератсияи Русия гузаронида мешуд, вале тадричан накш ва макоми асосй дар машкхои муштарак бар ухдаи низомиёни точик вогузор мешуд, ки аз болоравии сатхи касбии онхо гувохй медод.
Дар ин муддат дар худуди гарнизони Сугд машгоххои низомии Чорукдарон ва Нурафшон, дар худуди гарнизони Хатлон машкгоху марказхои таълимии Точмахал, Фахробод, Хдрбмайдон, Домиён ва Сумбула, дар ВМКБ машкгоххои харбии Тем, Чилондй, Шитхарв ва дар худуди нохияхои Лахш, Рашт ва минтакаи Ромити шахри Вахдат низ машкгоххои муосири харбй бо ташкили заминахои
хуби моддию техникй бунёд ва мавриди бахрабардорй карор гирифтанд.
Минбаъд, чузъу томхои Куввахои Мусаллахи Точикистон на танхо дар дохили кишвар, балки чандин бор дар Русия, Чин, Казокистон, Киргизистон ва хатто дар Фаронсаю Амрико дар машкхо ва машгулиятхои харбй ширкат намуда, махорату малакаи чангии худро сайкал додаанд.
Куввахои Мусаллахи Точикистон дар низоми бехатарии минтакавй дар доираи Иттиходи Давлатхои Мустакил, Созмони Ахдномаи амнияти дастчамъй, Созмони хамкории Шанхай ва дигар созмонхо накши мухим доранд.
Васеътарин машкхои харбии муштарак чанд дафъа дар Точикистон низ бо иштироки гуруххои фаврии ситодй ва чузъу томхои низомии давлатхои Русия, Казокистон, Киргизистон, Беларусу Арманистон ва бо низомиёни Х,индустон ва Чин низ доир гардид. Машгулиятхои низомии сершумор хамчунин бо низомиёни Фаронса ва Амрико дар Точикистон ба рох монда шудаанд.
Дамаи ин тадбирхо, ки хадафи асосии он дар амал санчидану баланд бардоштани омодагии муштараки чангй дар амалиёти дастачамъии гуногун, аз чумла зиддитеррористй аст, аз болоравии сатхи касбй ва таъминоти техникии Куввахои Мусаллахи Точикистон гувохй медиханд.
Дар замони муосир хайатхои рохбарй ва фармондехии Куввахои Мусаллах ба давраи сифатан нави омодагии чангй кадам гузоштаанд. Дар баробари машкхои низомй бо иштироки низомиёни дигар кишвархо аз соли 2000 ба баъд, хамчунин машкхои низомии муштарак бо иштироки чузъу томхои сохторхои гуногуни кудратй ва хифзи хукуки чумхурй ба рох монда мешаванд, зеро хатархои чахони муосир зарурати расидан ба сатх ва мазмуни нави омодагии чангиро ба миён овардааст.
Акнун роху усулхои анъанавии чангй дар муборизаи зиддитеррористй ба максад мувофик буда наметавонад. Дар мубориза бар зидди нерухои террористй
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
бояд хама сохторхои кудратй аз руйи самтхои кории худ бо хамохангй, вале тибки накшаи ягона ва рохбарии мутамарказ ширкат кунанд. Бинобар ин, бо фармони Президенти Чумхурии Точикистон, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах мухтарам Эмомалй Рахмон накшахои нави мудофиаи худудй ба тасвиб расид.
Албатта, машкхои харбй рохи асосии баланд бардоштани омодагии чангй аст, вале фарохам овардани шароити хуби таълимй барои машгулиятхои хамарузаи хайати шахсй низ бисёр мухим аст.
Бинобар ин, аз тирамохи соли 2000 ба баъд бо дастгирй ва гамхории доимии Президенти Чумхурии Точикистон, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах мухтарам Эмомалй Рахмон дар хама кисмхои низомй пойгоххои хозиразамони моддию таълимй ва хизматй бунёд мегардад.
Машгулиятхои харбй ба мисли машкхои калонмикёс харочоти зиёди моддиро талаб мекунанд, бахусус агар онхо дар машкгоххои дур аз кисмхои низомй гузаронида шаванд. Аз ин сабаб пойгоххои моддию таълимии назди кисмхои низомй аз руйи усули камхарчи омузиши хайати шахсй бунёд карда мешавад, ки он имкон медихад гайр аз машкхои калонмикёси чангй кариб хамаи машгулиятхои харбй дар кароргоххои доимии кисмхои низомй ба рох монда шуда, боиси сарфаи вакт ва маблагу маводи зиёди техникй гарданд.
Нишондихандахо ва натичахои фаъолияти давлати Точикистонро дар рохи бунёди Артиши миллии обутобёфта ва озмуда, ки хануз хам хеле чавон аст, метавон ба натичаи кори садсола баробар кард, зеро сарфи назар аз хама мушкилот, бо шарофати гамхорй ва таваччухи доимии Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ва кору захматхои шарафмандонаи сарбозону афсарони баору номуси Ватан Артиши чавони мо дар таърихи кутохи худ аз санчишхои вазнини сарнавишт гузаштааст.
Имруз Точикистон дорои артиши озмуда аст. Вале бо вучуди ин хама кудрату тавоной вазъи харбию сиёсии минтакаи мо родмардони Куввахои Мусаллах ва хамаи сохторхои дахлдори кудратии давлати чавони Точикистонро ба хушёрию зиракй ва омодагии хамешагй водор месозад.
23-юми феврали соли 2019 Президенти Чумхурии Точикистон дар чорабинии тантанавй ба ифтихори 26-солагии таъсисёбии Куввахои Мусаллах суханронй намуда, таъкид карданд, ки: "Тайи бисту шаш сол хазорхо нафар афсарони чавон аз хисоби хатмкардагони муассисахои тахсилоти харбии дохил ва хоричи кишвар дар чузъу томхои гуногуни Куввахои Мусаллах ба вазифахои масъули рохбарй таъин карда шуданд.
Дар робита ба ин, таъкид месозам, ки минбаъд низ ба масъалаи тарбияи кадрхои баландихтисос барои сохторхои низомй ва макомоти хифзи хукук, инчунин, интихобу чобачогузории дурусти онхо диккати аввалиндарача дода шавад.
Дамзамон бо ин, зарур аст, ки ба масъалаи сифати корхои тарбиявию сиёсй дар байни хайати шахсй, хусусан, дар самти кор бо наваскарон эътибори чиддй дода шавад.
Дар ин раванд, дар рухияи ватандустиву ватанпарастй, садокат ба Ватан ва савганди харбй, хушёриву зиракии сиёсй ва дустиву рафокат тарбия кардани афсарони чавон ва сарбозон аз чумлаи масъалахои мухимтарин мебошад" [9].
Дар шароити кунунй хатару нигаронихо дар минтака ва чахон бамаротиб афзудааст, зеро дар натичаи сахлангорию кутохбинй ва ё тавтиахои хадафмандонаи баъзе кудратхои чахонию минтакавй куввахои террористию ифротгаро сохиби силоху аслиха, техникаю тачхизот ва технологияхои навтарини харбй мегарданд.
Вале бо боварй метавон гуфт, ки Артиши Точикистон ба хама пешомадхои мунтазираю гайримунтазира омодагии муносиб дорад. Тавоноии Артиши
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
Точикистон 22-юми июли соли 2021 амалан, санчида шуд. Он руз, бо фармони Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах, генерали артиш мухтарам Эмомалй Рахмон, соати чори субх бори аввал дар таърихи давлати сохибистиклоли Точикистон 100 хазор нафар афсарону сарбозони Куввахои Мусаллах, кормандони макомоти хифзи хукук ва 130 хазор афсарону сарбозони захирахои сафарбарй дар тамоми каламрави кишвар бо бонги хатар чамъ оварда шуд, то омодабошии чангии онхо дар амал санчида шавад [10].
Дар ин машкхо, ки тахти унвони «Марз-2021» гузаронида шуд, 1023 техникаи зирехпуши чангй, 3167 техникаи автомобилй ва махсус, 447 воситаи артиллерй ва миномёт, 234 воситаи мудофиаи зиддихавой, 45 тайёраву чархболхои чангиву наклиётй дар самтхои амалиётй ба минтакахои ичрои вазифаи чангй бароварда шуд.
Ин чорабинй дар тамоми каламрави кишвар доир шуда, соати хафти субх бо натичахои дилхох чамъбаст гардид.
Баъди чамъбасти чорабинй мухтарам Эмомалй Рахмон ба пойгохи Гвардияи миллй ташриф оварданд.
Ба Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон вазири мудофиаи Чумхурии Точикистон генерал-полковник Шералй Мирзо оид ба омодагии чузъу томхо барои расми гузашти низомй гузориш дод.
Баъди ичрои Суруди миллй Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар назди хизматчиёни харбии Куввахои Мусаллахи кишвар, аз чумла хайати шахсии Кушунхои сархадй, Гвардияи миллй, дигар сохторхои низомй ва макомоти хифзи хукук суханронй намуда, хозиринро ба муносибати 30-юмин солгарди истиклолияти давлатй табрику тахният гуфтанд.
Таъкид гардид, ки дар шароити нихоят хассоси минтака ва чахони имруза хифзи амният ва суботи Точикистон, фазои ороми сиёсиву чамъиятй ва
вахдати миллй барои давлатдории мо ахаммияти аввалиндарача ва
сарнавиштсоз дорад.
Сарвари давлат дар иртибот ба вазъи ноороми минтака таъкид намуданд, ки мо бояд барои химояи сулху оромии ба кимати бисёр гарон
бадастовардаамон, суботи сиёсй, вахдати миллй ва амнияти давлату халкамон омода бошем.
Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллахи Точикистон, генерали артиш мухтарам Эмомалй Рахмон дар назди хизматчиёни харбии Куввахои Мусаллах ва макомоти хифзи хукук дар суханрониии худ таъкид карданд, ки: "Куввахои Мусаллах, яъне тамоми чузъу томхои харбй, инчунин, макомоти хифзи хукуки кишвар, барои пешгирй кардан ва муковимат ба тахдидхои вокей ва эхтимолй омодабошии чангии худро дар сатхи баландтарин таъмин намоянд ва дар ин самт тадбирхои иловагии фаврй ва катъй андешанд.
Вазифаи аввалиндарачаи мо дар вазъияти мураккаби баамаломада, пеш аз хама, таъмин кардани хифзи боэътимоди сархади давлатй ва сафарбар намудани тамоми имкониятхо ба ин самт мебошад.
Мо боварии катъй дорем, ки Кушунхои сархадй, яъне марзбонони далеру шучои мо, минбаъд низ аз ухдаи ичрои вазифаи мукаддаси худ, яъне хифзи боэътимоди марзхои кишварамон бо сарбаландй мебароянд" [11].
Баъди суханронии Сарвари давлат мухтарам Эмомалй Рахмон бо амри фармондех расми гузашти низомии 10 хазор нафар хизматчии харбии Куввахои Мусаллах, макомоти хифзи хукук ва афсарону сарбозони эхтиётии Куввахои Мусаллах огоз гардид.
Дар махалли баргузории чорабинй техникаи вазнини зирехпуши чангй, артиллерияи худгард ва дигар лавозимоти муосири низомй, ки дар ихтиёри Куввахои Мусаллах карор доранд, дар расми гузашти низомй иштирок намуданд.
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
Тавре ки дида мешавад, Артиши миллии кишвар дар муддати хеле кутох ба як неруи бузурги чангй табдил ёфта, имруз кодир аст, ки дастоварду манфиатхои давлати сохибистиклол ва хаёти осоиштаи мардумро химоя намояд.
куввахои Мусаллахи кишвар, чунонки Сипахсолори волои мо пайваста мефармоянд, имруз бо назардошти анъанахои шухратманди ниёгонамон дар рухияи ифтихор аз арзишхои волои миллй бунёду тарбият ва таквият ёфта, бахри хифзи дастовардхои истиклолияти давлатии Точикистон омодагии боэътимод касб намудааст ва вазифахои пуршарафи худро бо садокат ба савганди низомй ва савганди тантанавй ба Президенти Чумхурии Точикистон сарбаландона адо мекунанд.
куввахои Мусаллахи Точикистон ба навъхои гуногун гурухбандй шуда, бо вучуди вазифахои хос ва фарккунандаи худ дар хамохангии комил ва тахти рохбарии мутамаркази Сафармондехи Олй, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон бо комёбй фаъолият доранд.
Ба хайати куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон кушунхои хушкигард, куввахои харбии хавой ва мудофиаи зиддихавой ва кушунхои зудамал дохил мешаванд.
Ба хайати Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон кисмхо, вохидхо ва сохторхои дигаре, ки фаъолияти онхо бо таъиноти Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон ва таъмини амалиёти онхо алокаманд нест, дохил шуда наметавонанд.
Дар давраи чанг бошад ба хайати Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон, Гвардияи миллй, Кумитаи давлатии амнияти миллй, кушунхои дохилии Вазорати корхои дохилй, кушунхои мудофиаи граждании Кумитаи холатхои фавкулодда ва мудофиаи гражданй, Бригадаи посбоникунандаи Сарраёсати ичрои чазои чиноятии Вазорати адлия ва Агентии таъминоти амволи махсус низ дохил мешаванд [12].
Хизматхои шоёни тахсини хизматчиёни харбии сатху зинахои
гуногуни Куввахои Мусаллахи чумхурй пайваста аз чониби Пешвои миллат, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах, генерали артиш, мухтарам Эмомалй Рахмон кадрдонй мегардад. Дар даврони сохибистиклолии кишвар аз чониби Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон барои хизматхои арзандаву бенуксон дар сафи Артиши миллй, танхо аз Вазорати мудофиа ва сохторхои зертобеи он, дар мачмуъ, зиёда аз 800 нафар бо мукофоти давлатй, аз чумла 220 нафар бо орден, 441 нафар бо медал, 71 нафар бо ифтихорнома, 9 нафар бо унвони фахрй ва 74 нафар бо рутбахои баланди харбии генерал сарфароз гардонида шудаанд.
Гвардияи миллии Чумхурии Точикистон яке аз шохахои Куввахои Мусаллахи кишвар буда, дар тобеияти Президенти Чумхурии Точикистон, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах карор дорад ва аз чумлаи нерухои захиравии Сарвари давлат аст.
Ин сохтори бонуфузи низомй мохи январи соли 1995 дар заминаи як бригадаи зудамал (кисми харбии 3571-и Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон) нахуст бо номи Гвардияи президента таъсис дода шуд.
Дайати шахсии Гвардия аз рузхои аввал бо устуворию матонат ба ичрои хизмат шуруъ карда, дар лахзахои такдирсози миллат ба гуруххои мусаллахи гайриконунй дар майдони харбу зарб голиб омада, сазовори боварии Сарвари давлат ва мардуми чумхурй гардид.
Дар солхои аввали сохибистиклолии Точикистон афсарону сарбозони Гвардия дар баробари дигар хизматчиёни харбии сохторхои кудратй барои баркарор намудани сохти конститутсионй, таъмини амният ва тахкими истиклолияти давлатии Точикистон сахми арзанда гузоштаанд. Корнамой ва шучоати 302 нафари онхо бо мукофотхои давлатй кадрдонй шудааст, ки 79 нафарашон дар сангархо халок гаштаанд.
17-уми январи соли 2000 Президенти Чумхурии Точикистон Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллах мухтарам
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
Эмомалй Рахмон дар чамъомади тантанавй бахшида ба 5-солагии таъсиси Гвардияи президента суханронй намуданд.
Президенти кишвар рохи 5-солаи тайкардаи Гвардияро бахогузорй намуда, кайд карданд, ки кисми харбии № 3571 барои хифзи тартиботи чамъиятй ва волоияти конун дар чумхурй сахми босазое гузошт ва махз дар заминаи он соли 1995 Гвардияи президента ташкил карда шуд. Кушишхои табаддулоти харбии солхои 1995-1998, ки мардуми кишварро ба ташвиш оварда буд, махз дар натичаи мардонагиву фидокории сарбозони Куввахои Мусаллах, аз чумла Гвардияи президента рафъ карда шуд [13, с. 14].
26-уми январи соли 2004 бо фармони Президенти Чумхурии Точикистон Гвардияи президента ба Гвардияи миллии Чумхурии Точикистон табдил дода шуд ва дар фаъолияти Гвардия мархилаи нав огоз гардид. Дар баробари кабул шудани Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи Гвардияи миллии Чумхурии Точикистон» дар сохтори ташкилии он тагйироти куллй ворид карда шуда, мархилаи нави гузариш ба фаъолияти касбии хизматчиёни харбй мусоидат намуд.
Принсипи асосии фаъолият, нишон ва рамзхои фарккунанда, вазифаву хукукхои хизматчиёни харбй, таъминоти техникй, молиявй, моддй ва маънавии Гвардияи миллй муайян гардид. Хдмчунин, вазифахои асосии Гвардияи миллй дар асоси фармони Президенти Чумхурии Точикистон муайян карда шуд. Х,ифз ва мудофиаи иншооти махсусан мухимми давлатй, пешвоз ва гусели мехмонони олимакоми хоричй, иштирок ва таъмини амнияти шахсони расмй хангоми гузаронидани чорабинихои маросимй аз кабили вазифахои асосии Гвардияи миллии Чумхурии Точикистон мебошанд [14].
17 июли соли 2004 Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон дар маросими савгандёдкунии наваскарони Гвардияи
миллии Точикистон иштирок ва суханронй намуданд.
"Ба зиммаи хар як хизматчии харбй, - таъкид намуданд Сарвари давлат, -вогузор намудани вазифа ва масъулияти баланди хизмат ба Ватан махз аз рузи савгандёдкунй огоз меёбад. Дар баробари савгандёдкунй хизматчии харбй ба унвони аскар мушарраф гардида, барои хифзи Ватани худ ухдадор мегардад".
Баъди анчоми маросими
савгандёдкунй, наваскарон аз назди минбар ботантана кадам зада, садокату матонати хешро ба халку Ватан изхор намуданд. Сипас, аз майдон катори техникахои муктадири низомй гузашта, афсарону сарбозон омодагии доимии худро дар хифзи истиклоли миллй ва амнияту оромии кишвар ифода карданд [15, с. 158-159].
18-уми ноябри соли 2006 дар таърихи Точикистони сохибистиклол сахифаи нав огоз гардид. Дар маросими ба ичрои вазифа шуруъ намудани Президенти Чумхурии Точикистон шарафи баровардани рамзхои давлатии Точикистон ба зиммаи хайати шахсии Гвардияи миллй вогузор шуда буд. Ин шарафи бузургро аз фармондех то сарбози каторй бо ифтихор ва садокат ба чо оварданд.
1 январи соли 2007 дар таърихи Гвардияи миллй бори аввал хайати шахсии он ба хифз ва мудофиаи иншооти махсусан мухимми давлатй шуруъ намуд. Ичрои ин вазифаи мухимми давлатй, ки масъулияти зиёдро талаб мекунад, барои хайати шахсй боиси ифтихору сарбаландист.
Хизматчиёни харбие, ки ба ичрои ин вазифахо сафарбар шудаанд, аксаран дастпарварони Маркази тайёрии кадрхои Гвардияи миллй мебошанд. Маркази тайёрии кадрхо дар тарбияи мутахассисони хурд ва омода намудани наваскарон ба хизмати харбй, барои баланд бардоштани савияи дониши афсарони чавон мавкеи махсус дорад. Пас аз адои якуним соли хизмат сарбозоне, ки кобилияти баланди чисмонй ва рухй доранд, ба курсхои махсус чалб карда мешаванд. Барои пурсамар гузаронидани
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
машгулиятхои таълимй дар Маркази мазкур синфхонахои мучаххази компютерй, омузиши забонхои хоричй ва дигар шароиту имконияти таълимй пурра фарохам оварда шудааст.
Гвардияи миллии Точикистон хамчунин барои бехтар намудани вазъи таъминотй ва дарачаи тахассусии афсарону мутахассисонаш бо бисёр кишвархо хамкории судманд дорад. Дамкории пурсамар бо сохторхои хамтои худ дар Федератсияи Русия, Иёлоти Муттахидаи Амрико, Чумхурии Мардумии Чин ва дигар кишвархо ба рох монда шудаанд.
Умуман, хайати фармондехй ва шахсии Гвардияи миллй эътимоди кавй доранд, ки ин шохаи Куввахои Мусаллахи чумхурй метавонад дар таъмини бехатарии кишвар дар хамбастагии зич бо дигар сохторхои кудратии кишвар сахми намоён дошта бошад.
Дар натичаи пош хурдани Иттиходи Шуравй ва дар Точикистон огоз ёфтани нооромихои дохилии сиёсй, ки дере нагузашта, ба муковимати шадиди мусаллахона мубаддал гашт, солхои 19911992 дар хифзи сархади байни Точикистону Афгонистон низ як давраи бесарусомонию номуайянй хукмфармо буд.
Сархадбонони тобеи Кумитаи амнияти давлатии собик Иттиходи Шуравй, ки дар ин минтакаи сархад адои вазифа мекарданд, гуё дар байни обу оташ карор доштанд. Нобасомонихои сархад, бахусус, хангоми ба хоки Афгонистон убур кардани гурезагони точик аён мегашт, зеро сархадбонон дар ин миён ба мушохидагарони бесалохият табдил ёфта буданд. Онхо наметавонистанд садди рохи гурезагон шаванд, чунки медонистанд, ки фирориён барои начоти чони худ тарки Ватан менамоянд.
Дар ин айёми пурдахшат бо баргузор гаштани ичлосияи 16-уми Шурои Олии Чумхурии Точикистон ва Сарвари давлат интихоб шудани фарзанди начотбахши миллат - мухтарам
Эмомалй Рахмон ба ин бесарусомонихо тадричан, хотима дода шуд.
18-уми декабри соли 1992, хамзамон, бо кабули фармони Шурои Олии Чумхурии Точикистон дар бораи таъсиси Куввахои Мусаллах бо карори дигари Шурои Олй нахустин бригадаи таъиноти махсуси сархадй дар назди Кумитаи давлатии амнияти миллй таъсис дода шуд.
28-уми декабри соли 1992 дар назди хамин Кумита сарраёсат оид ба хифзи сархади давлатй таъсис дода шуда, барои ташкил додани Кушунхои сархадии Точикистони мустакил замина гузошта шуд.
Дар мувофика бо рохбарони давлатхои навбунёд дар каламрави собик Иттиходи Шуравй ба Точикистон нерухои муштараки хомии сулх ворид гардиданд, нерухои сархадии Иттиходи Шуравй, ки дар каламрави Точикистон бокй монда буданд, ба тобеият ва таъминоти Кушунхои сархадии Федератсияи Русия гузаронда шуд.
Моххои аввали соли 1993 нахустин маркази таълимй барои омода кардани мутахассисони хурд аз хисоби сарбозон ташкил ёфт, ки дар он мактаби сержантхо низ ба фаъолият шуруъ намуд.
30-уми майи соли 1994 бо фармони Раёсати Шурои Олии Чумхурии Точикистон «Дар бораи таъсис додани Кушунхои сархадии Вазорати амнияти Чумхурии Точикистон» Кушунхои сархадии Чумхурии Точикистон таъсис дода шуд ва бо хамин фармон 28-уми май, расман, Рузи сархадбонон эълон карда шуд.
Таъсиси Кушунхои сархадй, ки хадафхои асоси он тахким бахшидани хифзи марзхои давлатй, пешгирй кардани амалиёти террориста, таквият бахшидани мубориза бо кочоки маводи мухаддир ва силохи оташфишон буд, дар рохи пурзур намудани кудрати харбии давлати чавони Точикистон кадами устувор гардид.
Таълиму тарбияи хайати шахсй ва тахкиму таквияти техникии нахустин кисмхои низомии сархадбонй, хамзамон, бо амалиёти шадиди чангй бахри хифзи
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
сархад ва химояи сохти конститутсионии кишвар амалй мегардид.
Соли 1995 бо карори Дукумати Чумхурии Точикистон Сарраёсати кушунхои сархадии Вазорати амнияти Чумхурии Точикистон таъсис дода шуд, ки ба хайати он 4 бригадаи сархадбонй, як комендатура ва ду гузаргохи сархадй дар шахрхои Душанбею Хучанд шомил буданд.
Соли 1997 бо карори Дукумати Чумхурии Точикистон дар заминаи Сарраёсати кушунхои сархадии Вазорати амният Кумитаи хифзи сархади давлатии назди Дукумати Чумхурии Точикистон таъсис ёфт.
28-уми январи соли 1999 Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон аз кисми харбии раками 2610 Кушунхои сархадии кишвар дидан карда, дар маросими савгандёдкунии сарбозон иштирок намуданд.
Мухтарам Эмомалй Рахмон бо наваскарон ва падару модарони онхо хамсухбат шуда, бо шароити хизмату истирохати афсарон ва аслихаю техникаи низомй шинос гардиданд [8, с. 262].
Солхои 2004-2005 дар таърихи Кушунхои сархадии Точикистон мархилаи сифатан нав фаро расид. Мутобики Созишнома байни Чумхурии Точикистон ва Федератсияи Русия, ки 16 октябри соли 2004 дар Душанбе ба имзо расид, мохи ноябри хамон сол нахуст хифзи китъаи 500-километраи сархади байни Точикистону Чин дар минтакаи Мургоб, сипас китъахои Хоругу Ванчи сархади байни Точикистону Афгонистон ва соли 2005 мухофизати хамаи китъахои бокимондаи сархади байни кишвари мо бо Афгонистон ба ухдаи Кушунхои сархадии Точикистон вогузор шуд.
11-уми майи соли 2005 Президенти Чумхурии Точикистон, Сарфармондехи Олии Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон чихати иштирок дар маросими савгандёдкунии наваскарони Кушунхои сархадии Чумхурии Точикистон ба кисми низомии 2620 Кумитаи хифзи сархади давлатии назди Дукумати Чумхурии Точикистон ташриф оварда, дар
маросими тантанавии савгандёдкунии наваскарон иштирок намуданд.
Он руз 500 нафар наваскарон дар хузури Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон барои садокат ба Ватан савганд ёд намуданд [16, с. 105].
Рузи 19-уми октябри соли 2005 калиди рамзии сархади давлатии байни Точикистону Афгонистон дар фазои тантанавй, расман, ба Чумхурии Точикистон супурда шуд.
Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон дар маросими тантанавии гусели гурухи сархадбонони Федератсияи Русия дар Точикистон, ки дар толори Театри давлатии академй-драмавии ба номи Абдулкосим Лохутй баргузор гашт, иштирок ва суханронй намуданд.
Сарвари давлати Точикистон Эмомалй Рахмон ба сархадбонони Федератсияи Русия ва дар симои онхо ба рохбарияти ин давлати ба мо дуст арзи сипосу миннатдорй намуда, аз чумла таъкид доштанд, ки хидмати онхо барои хифзи сархади давлатии байни Точикистону Афгонистон басо арзишманд аст.
Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон изхор доштанд, ки Точикистон ба хайси давлати мустакил имруз тасмим гирифтааст, ки хифзи марзхои давлатиро бар ухдаи сархадбонони худ вогузор кунад, вале ин маънои онро надорад, ки сархадбонони рус марзи Точикистонро пурра тарк мекунанд.
Дар маросими гусели сархадбонони Русия, хамчунин муовини аввали директори Хадамоти федеролии амният, рохбари Раёсати сархадбонии Федератсияи Русия Владимир Проничев суханронй намуда, аз чумла, барои сахми арзанда дар тахкими дустию хамкории мутакобилан судманди байни давлатхо ва мардумони Точикистону Русия ба Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон изхори сипосу миннатдорй намуд ва таъкид дошт, ки Хадамоти федеролии амнияти
Федератсияи Русия минбаъд низ кумаку дастгирии худро ба сархадбонони точик
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
дарег намедорад, чунки ба сифати хуби кори онхо Русия ва хамаи кишвархои дигари минтака манфиатдоранд.
Аз номи Раёсати Хадамоти федеролии амнияти Федератсияи Русия Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон барои захматхои пайвастаи тахкимбахши хамкории дучониба, сахмгирии амик дар таъмини амнияти сархадоти чанубии ИДМ бо рамзи ифтихории "Мухофизи Ватан" мушарраф гардиданд.
Дар хотима калиди рамзии сархадоти Чумхурии Точикистон бо Чумхурии Исломии Афгонистон ва бо Чумхурии Мардумии Чин ба раиси Кумитаи хифзи сархади давлатии назди Дукумати Чумхурии Точикистон генерал-полковник Сайдамир Зухуров супурда шуд.
Дамчунин як катор рохбарони соха, собикадорон, афсарони шучоъи марзбони точик бо ордену медалхои Хадамоти федералии амнияти Федератсияи Русия сарфароз гардиданд.
Хотиррасон бояд намуд, ки аз замони ба истиклоли давлатй расидани Точикистон то ин рузи таърихй бо сабаби мунокишахои дохилй, вучуд надоштани заминаи моддию техникй ва хам шумораи кофии кадрхои миллй хифзи сархади давлатии миёни Точикистону
Афгонистон тибки санадхои дучонибаи дустию хамкорй ба ухдаи сархадбонони Федератсияи Русия вогузор шуда буд. Тайи ин солхо дар хамкорй бо Федератсияи Русия ва дигар кишвархои дуст хам заминаи кофии моддию техникй ва хам шумораи зарурии кадрхои соха омода гардид ва имкон фарохам омад, ки Кушунхои сархадии Точикистон хифзи хамаи китъахои марзи давлатй бо кишвархои хамсоя, аз чумла бо Чумхурии Мардумии Чин ва Чумхурии Исломии Афгонистонро пурра ба зиммаи худ бигиранд [16, с. 334-336].
2-юми ноябри соли 2005 Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон аз кароргохи отряди сархадии гарнизони харбии Хоруг, ки чанде пеш сархадбонони Русия ба марзбонони точик супурда буданд, дидан
карда, бо шароити будубоши хайати шахсии кисми низомй, ахволи маишй ва заминаи моддию таълимии он аз наздик шинос шуданд.
Мохи январи соли 2006 дар заминаи Кумитаи хифзи сархади давлатии назди Дукумати Чумхурии Точикистон Кумитаи давлатии хифзи сархади давлатй таъсис дода шуд [16, с. 357].
30-уми ноябри соли 2006 бо фармони Президенти Чумхурии Точикистон Кумитаи давлатии хифзи сархади давлатй бархам дода шуда, дар заминаи он Сарраёсати Кушунхои сархадии Кумитаи давлатии амнияти миллй таъсис дода шуд, яъне ин навъи кушунхо дубора ба тобеияти макоми марказии амнияти давлатй баргардонда шуд. Дар вокеъ, фаъолияти кушунхои сархадй бо корхои иктишофй ва фаврй-чустучуии макомоти амнияти миллй робитаи ногусастанй дошта, фаъолияти якчояи онхо самараи бештару бехтар дорад.
Чузъу томхои Кушунхои сархадии Точикистон, ки дар обу оташи мунокишахои дохилй ва муборизаи шадид бо сархадшиканону кочокбарон обутоб ёфтаанд, имруз дар тамоми машкхои низомии дохили кишвар ва машгулиятхои махсуси сархадбонй фаъолона ширкат варзида, ба як неруи тавонои хифзи марзу буми кишвар табдил меёбанд.
Дар солхои истиклолияти давлатии Точикистон чузъу томхои Кушунхои сархадй дар амалиётхои гуногуни чангй дар сархади байни Афгонистону Точикистон, дар мунокишахои дохилй бахри хифзи сохти конститутсионии кишвар ва дар амалиёти муштараки минтакавии зиддитеррористй фаъолона ширкат варзида, махорату матонат ва садокату мардонагй нишон додаанд. Даххо нафар афсарону сарбозони содики Кушунхои сархадй дар рохи хифзи марзу буми Ватан ва дастовардхои истиклолияти давлатй чони худро курбон кардаанд. 138 нафар хизматчиёни харбии сархадбон барои хизматхои шоён, аз чумла 37 нафар баъд аз марг бо
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
мукофотхои гуногуни давлатй сарфароз гаштаанд.
Манфиатхои геополитикии
кишвархои абаркудрат, имрузхо дар назди чомеаи чахонй вазифахои мураккаберо ба миён мегузорад, ки ниходи марзбонон аз он истисно нест. Бояд кайд намуд, ки донишу малакаи харбй ва шучоату худшиносй аз омили мухимми нигахдории давлати
сохибистиклол мебошад. Зеро марзбонон бо нерухои кавй ва муташаккилу мусаллахи фаромиллй ру ба ру хоханд шуд. Вазъи мураккаб дар марзи Афгонистон бозихои навбатии геополитикии давлатхои абаркудратро намоиш медиханд. Барои манфиатхои миллй ва сиёсй кишвархои бузург хама гуна василахоро истифода менамоянд. Ташкили Кушунхои сархадии
Точикистон дастоварди бузурги таърихй дар чодаи хифзу химояи амнияти давлат ва марзхои кишвар ба шумор меравад.
Дарвокеъ, зарбаи аввалини душманро махз марзбонони шучоъи Ватан ба худ мегиранду намегузоранд, ки хеч душмане ва ё бадхохи ачнабие ба хоки Ватан кадами нопок гузорад. Марзбонони точик, дар хакикат, чоннисори Ватан мебошанд. Онхо дар мухофизати марз шабу руз бедору хушёр мебошанд ва кулоху либоси сабзи онхо тимсол ва рамзи сарсабзй ва оромии кишвари махбубамон мебошад.
Ба таъкиди Сарвари давлат маблаггузорй барои нигохдории Кушунхои сархадй ба таври мунтазам зиёд карда мешавад. Дар давоми дах сол бо назардошти шароити хосси хизмат маблаггузории Кушунхои сархадй 25 баробар афзудааст.
Кушунхои сархадй гамхории мудоми рохбарияти кишварро эхсос мекунанд. Тайи ду дахсола 17 дидбонгохи сархадй, 5 нуктаи назорати сархадй, 7 иншооти Омузишгохи олии сархадй ва 3 иншооти Маркази омузишии кормандони назорати сархадй бевосита дар кисмхои харбй сохта ва ба истифода дода шуд.
Бояд кайд кард, ки тайи солхои сохибистиклолй барои мустахкам намудани пойгохи моддию техникии
Кушунхои сархадй, бо техникаву дастгоххои пуриктидори низомй таъмин намудани чузъу томхои он, дар заминаи навтарин асбобу абзори мушохидавию дидбонй рохандозй гардонидани хизмату фаъолияти сарбозону афсарон Дукумати чумхурй, амалхои зиёди судмандро ба ичро расонид, ки дар натича зимни он Барномаи азнавсозии Куввахои Мусаллахи Точикистон мархила ба мархила амалй гардида истодааст ва хадафи он таъмини чузъу томхои Куввахои Мусаллах бо аслиха ва воситахои техникаи муосири харбй ва боз хам бехтар гардонидани шароити хизмат мебошад.
Дар баробари ин Кушунхои сархадй бо дастгоххои радиолокатсионй ва воситахои компютерй таъмин мебошанд. Дар чанд соли охир бо дастгирии Дукумати кишвар Кушунхои сархадй куллан навсозй гардида, чихати пурзур намудани хифзи сархади давлатй 3 раёсати минтакавй, 17 отряди сархадй, ду отряди таъйиноти махсус, Донишкадаи олии сархадй, эскадрилияи алохидаи хавой, 7 комендатураи сархадй, 158 дидбонгохи сархадй, 34 нуктаи гузаргохи сархадй, 4 маркази таълимй, 3 беморхонаи харбй ва 5 кисми харбии таъминоти техникй бунёд карда шуд.
Кушунхои дохилии Точикистон, ки яке аз сохторхои низомии пуркудрати кишвар ба шумор мераванд, дар тобеияти Вазорати корхои дохилй фаъолият мекунанд.
Мохи апрели соли 1993 бо карори Шурои Вазирони Чумхурии Точикистон дар заминаи кисмхои низомии Вазорати корхои дохилй ва як катор кисмхои низомии навбунёд Кушунхои дохилии Точикистон таъсис дода шуд.
Сарфи назар аз вазифахои асосии худ, ки асосан аз посбонии иншооти махсус ва дар холатхои зарурй иштирок дар таъмини тартиботи чамъиятй иборат аст, кисмхои низомии Кушунхои дохилй дар тамоми мунокишахои дохилии солхои аввали истиклолияти давлатии Точикистон иштирок доштанд. Кушунхои дохилй бархак дар хифзи сохти конститутсионии кишвар ва аз
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
вартаи халокату парокандагй рахо намудани Точикистон накши мухим бозидаанд. Бо раванди тагйирёбии вазъи минтака ва зухур кардани омилхои хатарзо зарурати афзун намудани хайати афсарону сарбозон дар Кушунхои дохилии Вазорати корхои дохилй ба вучуд омад.
Бояд таъкид намуд, ки фаъолияти Кушунхои дохилй ва вохидхои таъиноти махсуси милитсия бо дигар макомоти корхои дохилй, бахусус дар самти мубориза бо терроризму экстремизм ва чиноятхои созмонёфтаи фаромиллй алокамандии зич дорад.
Кормандони Вазорати корхои дохилй ва чузъу томхои он, дар давоми солхои 1991-2021 бо максади тахкими суботу оромй, пешгирй ва мубориза бо чинояткорй ба 1181 амалиёти махсус, аз кабили несту нобуд кардани террористон, гуруххои чиноятпешаи силохбадаст, муайян ва ошкор кардани амалхои тахрибкорона дар каламрави чумхурй сафарбар гардидаанд.
Аз чумла, онхо соли 1998 дар амалиёт бар зидди гурухи террористию хиёнаткори Махмуд Худойбердиев дар шахри Хучанд, мохи июни соли 2001 дар амалиёти махсус бо номи «Баркосо» барои нобуд сохтани гуруххои мусаллахи дехахои Теппаи Самаркандй дар нохияи Рудакй, моххои март-майи соли 2009 дар нохияи Тавилдара (хозира Сангвор), соли 2010 бар зидди гуруххои террористии мусаллах ва муташаккили чиноятй дар минтакаи Рашт, амалиёти «Боздошт-25» барои дастгир намудани 25 нафар махбусон, ки шаби 22-23-уми августи соли 2010 аз махбасхонаи Кумитаи давлатии амнияти миллй фирор намуда буданд, соли 2012 дар Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон бар зидди гуруххои чиноятпешаи силохбадаст, мохи сентябри соли 2015 бар зидди гурухи чиноятпеша бо рохбарии яке аз муовинони вазири мудофиаи чумхурй бо пуштибонии ташкилоти экстремистию террористии хизби нахзати ислом, соли 2017 дар пешгирй аз амали террористй дар нохияи Шахритус, ки аз тарафи аъзои созмони террористии ба ном "Давлати исломй"
тархрезй гардида буд, соли 2018 дар безарар гардонидани аъзои гурухи террористии иборат аз тарафдорони ташкилоти экстремистию террористии хизби нахзати ислом, ки дар нохияи Дангара 6 нафар сайёхи хоричиро берахмона ба катл расонданд, соли 2019 дар амалиёти безарар намудани гурухи чиноятии "Давлати исломй", ки бо истифода аз силохи оташфишон дар нохияи Рудакй ба дидбонгохи сархадии № 4-и «Ишкобод» хучум карда буданд, фаъолона иштирок намудаанд.
Дар натичаи фаъолияти пурсамар дар мубориза бар зидди терроризм ва экстремизм дар як муддати кутох 52 чинояти террористй ва 4037 чинояти дорои хусусияти террористиву
экстремистй ошкор ва ба кайд гирифта шуд. Дар натича 1500 нафар аъзои гуруххои муташаккили чиноятй безарар гардонида шуда, зиёда аз 15000 силох, 41 адад техникаи харбй, 2 зирехпуш ва дигар лавозимоти чангй, 1,5 тонна маводи тарканда ва 2 тонна маводи нашъаовар мусодира гардид.
Дар мачмуъ тайи 30 соли истиклолият аз чониби макомоти корхои дохилй беш аз 44000 силохи оташфишон, аз чумла, 11848 автомат, 5943 туфангча, 16395 силохи суфтамил, 8615 адад дигар намудхои аслиха ва лавозимоти гуногуни чангй дарёфту мусодира карда шудааст.
Дар ин солхо, мутаассифона зиёда, аз 2000 нафар корманди макомоти корхои дохилй чон бохта, беш аз 5000 нафари дигар захмй шудаанд.
Дар доираи барномахои бунёдкорй дар даврони истиклолияти давлатии Точикистон бинову иншооти кисмхои харбии 3501, 3502, 3503, 5453, 6592 ва ротахои алохидаи Кушунхои дохилй дар шахрхои Душанбе, Бохтар, Турсунзода, вилоятхои МКБ, Сугд ва Хатлон, мутобик ба талаботи замони муосир таъмиру навсозй гардида, бо техникаю тачхизоти чангй ва махсус таъмин карда шуд.
Мавриди зикр аст, ки холо шароиту хизмат дар кисмхои низомй нисбат ба чанд соли кабл ба куллй фарк мекунад. Барои сарбозон чихати омузиши илму
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
дониш, машгул шудан ба намудхои гуногуни варзиш омухтани касбу хунархои гуногун имконияту шароитхои мусоид фарохам оварда шудааст.
Бо ташаббуси рохбарияти ВКД дар кисмхои низомии РКД вазорат бо чалби намояндагони Вазорати мехнат, мухочират ва шугли ахолй хамасола курсхои кутохмуддати касбомузй рохандозй мегардад. Баъди хатми курсхои кутохмуддат ба сарбозон шаходатномаи махсуси тахассусй дода мешавад ва онхо бо рохбаладии мутахассисони варзида хунари худро сайкал медиханд.
Омузиши хунархои кандакорй, ошпазй, сартарошй, сохтмончй, дуредгарй, таъмиргарони мухаррикхои наклиёт ва кафшергарй дар кисмхои низомй имрузхо максаднок ба рох монда шудааст.
Барои боз хам неруманд гардидани кувваю воситахои хизматй дар таркиби кисми харбии 3502 взводи савора таъсис дода шудааст, ки нигохубин ва тарбияи аспхои хизматиро сарбозон ба ухда дошта, хангоми баргузории иду чашнхо ва чорабинихои сатхи чумхуриявй взводи савора ба хизмат сафарбар карда мешаванд.
Инчунин дар раванди хизмат сарбозони Кушунхои дохилии ВКД ба омузиши техникаи харбй ва машгулиятхои бадей-эстетикй чалб карда мешаванд. Чуноне ба мушохида расид, сарбозони кисми харбии 5453 шабонарузй ба хатсайрхои патрулй дар кучаву хиёбонхои пойтахт дар якчоягй бо дигар бахшхои милитсия ба таъминоти тартиботи чамъиятй ва амнияти шахрвандон сафарбар карда мешаванд. Чунин тарзи хизмат аз хар як сарбоз фарханги муошират, риоя кардани талаботи оинномаи хизматро такозо мекунад. Имруз сарбозони точик бо истифода аз шароитхои мухайёгардида, бо часорату мардонагии худ кодиранд, ки дар пешгирию безарар гардонии хамагуна кирдорхои ба чамъият хавфнок корнамоихои хуб нишон диханд.
Дар хамаи кисмхои харбии Кушунхои дохилии ВКД дастгоххои
баркии шустушуи либос, хаммомхои замонавй (сауна) ташкил карда шудааст, ки дар дилхох маврид сарбозон метавонанд аз чунин шароитхои мусоид истифода баранд.
Дар кимсхои харбии 3501, 3502, 3503, 5453 ва 6592 Кушунхои дохилии ВКД шароитхои бехтарини хизмат мухайё гардидааст. Чуноне зикр шуд, сарбозон дар баробари хизмат малака ва донишхои худро такмил дода, бо чунин имкониятхо дар оянда метавонанд сохиби касби муайяне гарданд.
Датто дар назди кисмхои харбии Кушунхои дохилии ВКД хочагихои ёрирасони кишоварзй фаъолият дорад, ки дар чор фасли сол хизматчиёни харбй бо сабзавот ва мевахои тару тоза таъмин буда, дар мавсими зимистон бо истифодаи гармхонахо аз сабзавот истифода мебаранд.
Инчунин, фермаи чорводорй ташкил гардида, бо максади бо шири тоза таъмин намудани сарбозон говхои хушзоти шведй дастрас гардида, хар субхона сарбозон шири гарм истеъмол менамоянд.
Аз масофахои дур ба кисмхои харбй оби мусаффо оварда шуда, худуди кисмхои харбии Кушунхои дохилии ВКД ба богу гулистон табдил ёфтааст. Парвариши дарахтони мевадиханда, буттаву гулхои ороишй бо захмати сарбозон сабзу муаттар аст.
Дар натичаи чахду талошхои Президенти кишвар мухтарам Эмомалй Рахмон, ки аз чониби нерухои солими чомеа ва хамаи мардуми захматкаши кишвар мавриди дастгирию пуштибонй карор гирифт, давлати Точикистон натанхо аз вартаи фано начот дода шуд, балки шароити арзандаи кору зиндагй барои мардуми кишвар бунёд ёфт, Ватани азизи мо ба шохрохи рушди бонизому босуръати ичтимоию иктисодй ворид гардид, барои расидан ба истиклолияти энергетикй, амнияти озукаворй, рахой аз бунбасти коммуникатсионй,
саноатикунонии босуръати кишвар ва татбики бисёр хадафхои созанда замина гузошта шуд. Конунгузории давлат ба талабот ва стандартхои байналмилалии
Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
давлатхои демократию хукукбунёд ва дунявй мутобик гашта, фазои сармоягузории хоричй руз ба руз бехтар гардид.
Шинохт, арчгузорй ва баррасии вокеияти сиёсй аз дидгохи арзишхои олии башарй, часорату матонат, кордониву мудаббирй ва ягонагии кавлу амали Сарвари давлат мавриди таваччухи хосаи махофили сиёсии чахон карор гирифта, Точикистони навинро хамчун кишвари сулххоху мутамаддин ва шарики муътамад дар муносибатхои дучонибаю бисёрчониба муаррифй карданд. Аз баракати ин сиёсати мутавозин ва дурандешона буд, ки давлатхои мухталифи чахон ру ба Точикистон оварда, ба манзури густариши пурвусъати муносибатхои сиёсй ва равобити иктисодиву фархангй намояндагихои дипломатии худро дар шахри Душанбе ифтитох намуданд.
Сарвари давлат бо сабуриву тахаммул ва матонат дар кавлу тасмим, пуштибонй ва истикболи гарми мардум ба халли одилонаи зиддиятхои шадиди сиёсии кишвар муваффак шуд. Чараёни фарогири чанги шахрвандй бо неруи иродати азим, бо тадбирчуихои окилона дар истикрору тахкими макомоти кудратй боздошта шуд.
Армугон овардани сулх, гузашту бахшоиш, такозо ва даъвати чомеаи точикон ба вахдату хамдилй ва ширкату хамдастй дар таъсис ва идораи хокимияти давлатй ба хотири якпорчагиву тамомияти арзии Точикистон ва начоти миллат, ки Сарвари давлат самимона изхор дошт, фарзандони гаюру баномуси Ватанро ба хам овард, иродати неки мардумро дар пайравй аз Сарвари худ ба иттиходи неруманде табдил дод. Сафархои Эмомалй Рахмон ба нуктахои дог ва боздидхои у бошишгохи гурезагон ва мулокоти у бо мардуми мазлум худ хамосаест муассиру ибратомуз дар таърихи давлатдории навин.
Дар мурочиатномахои худ Сарвари давлат баробари зарурати таъсиси Артиши миллй ва баргардонидани гурезахо, бо тахлилу нигариши жарф ба вазъи сиёсии кишвар ва
натичабардорихои мантикй халли фаврии чахор вазифаро дар навсозии ниходхои давлатй мукаддам донист ва дар ичрои онхо муваффак гардид: дар тамоми гушаву канори чумхурй баркарор намудани хокимият, макомоти идоракунй ва таъмини фаъолияти муназзами онхо; истикрори сохтори макомоти
амалкунандаи хифзи хукук дар махалхо ва фарохам овардани шароити мусоид барои ин макомот дар ичрои вазифахои худ; тахкими дифои сархади давлатии Чумхурии Точикистон ва рох ёфтани Точикистон ба чомеаи чахонй ва дар ин замина мусоидат дар эътирофи макоми кишвар ба унвони узви комилхукуки анчумани давлатхои олам. Эмомалй Рахмон дар мурочиатномаи худ афзуда буданд: "мо вазифадорем, аввал амнияти давлатамонро таъмин намоем, артишро созмон дода, милиса, кумитаи амнияти миллй ва дигар сохторхои хифзи хукукро мустахкам намоем, зеро давлате, ки худашро мухофизат ва хакку хукуки шахрвандонашро таъмин карда наметавонад, дар пешоруи таърих аслан арзише надорад".
Натичаи ин хама чахду талошхост, ки ба холати то соли 2021 дар каламрави Точикистон дар хачми беш аз 4 миллиард доллари амрикой лоихахои рушди ичтимоию иктисодй бо сармоягузории имтиёзноки хоричй амалй мегарданд.
Бинобар ин, зарур аст, ки хар як хизматчии харбй, хар як корманди макомоти хифзи хукуку тартибот ва хар як шахрванди Точикистон ба кадру кимати ин дастовардхо бирасад ва бахри хифзи онхо хамеша омода бошад, зеро ки фазои орому осудаи кишвар ва шароити кору зиндагии шоиста бо арзиши хеле гарон барои мардуми шарафманди мо мухайё гаштааст.
Адабиёти истифодашуда
1. Дар ичлосияи Шурои Олии Чумхурии Точикистон // Чумхурият, 24-уми ноябри соли 1992. - № 207(18727).
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (53)- 2022 Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
2. На сессии Верховного Совета Республики Таджикистан // Народная газета, 25-уми ноября 1992 года. - № 14.
3. Ичлосияи Шурои Олии Чумхурии Точикистон // Садои мардум, 24-уми ноябри соли 1992. - № 215(465).
4. Садои мардум, 24-уми декабри соли 1992. - № 229(479).
5. Чумхурият, 24-уми декабри соли 1992. - № 217(18737).
6. Шарипов, А., Фаттоев, С. Эмомалй Рахмонов - начотбахши миллат (Сиёсати дохилй ва хоричии Президенти Точикистон дар солхои 1992-1995). Китоби 1. - Душанбе: "Деваштич", 2006. -309 с.
7. Суханронй ба ифтихори Рузи таъсисёбии Куввахои Мусаллах. 23-уми феврали с. 2021 // [Манбаи электронй] - Речаи врридшавй: URL: http://www.president.tj/node/25141 (санаи мурочиат: 01.03.2022).
8. Шарипов, А., Фаттоев, С. Эмомалй Рахмонов - поягузори сулх ва вахдати миллй (Сиёсати дохилй ва хоричии Президенти Точикистон дар солхои 1996-1999). Китоби 2. - Душанбе: "Деваштич", 2006. - 377 с.
9. Суханронй дар чорабинии тантанавй ба ифтихори 26-солагии таъсисёбии Куввахои Мусаллах. 23-юми феврали с. 2019 // [Манбаи электронй] - Речаи воридшавй: URL: http://www.president.tj/node/19456 (санаи мурочиат: 01.03.2022).
10. Санчиши омодабошии чангии Куввахои Мусаллах, макомоти хифзи хукук, хайати шахсии захирахои сафарбарй ва иштирок дар гузашти низомии афсарону сарбозони Куввахои Мусаллахи кишвар (22.07.2021) // Чумхурият, 22-юми июли соли 2021. - № 145.
11. Суханронй дар назди хизматчиёни харбии Куввахои Мусаллах ва макомоти хифзи хукук. 22-юми июли с. 2021 // [Манбаи электронй] - Речаи воридшавй: URL: http://www.president.tj/node/26167 (санаи мурочиат: 02.03.2022).
12. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи Куввахои Мусаллахи Чумхурии Точикистон" аз 13-уми декабри с. 1996, № 317 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 1996, № 23, мод. 340; с. 2000, № 11, мод. 533; мод. 552; с. 2004, № 2, мод. 37; мод. 53; с. 2005, № 3, мод. 118; № 7, мод. 408; № 12, мод. 653; с. 2007, № 3, мод. 157, 162; с. 2014, № 7 к. 1, мод. 396.
13. Шарипов А., Фаттоев С. Эмомалй Рахмонов: Огози мархалаи созандагй (Сиёсати дохилй ва хоричии Президенти Точикистон дар солхои 2000-2003). Китоби 3.- Душанбе: "Деваштич", 2006. - 330 с.
14. Конуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи Гвардияи милии Чумхурии Точикистон" аз 15-уми июли с. 2004, № 50 // Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 2004, № 7, мод. 457; с. 2009, № 7-8, мод. 494; с. 2011, № 12, мод. 836; с. 2012, № 12 к. 1, мод. 1010; с. 2014, № 7 к.1, мод. 399.
15. Шарипов, А., Шамсиддинов, С. Эмомалй Рахмонов: Соле, ки ба карнхо баробар аст (Сиёсати дохилй ва хоричии Президенти Точикистон дар соли 2004). Китоби 4. - Душанбе: "Деваштич", 2006. - 293 с.
16. Шарипов, А., Сирочов, З. Эмомалй Рахмонов: Соли фарханги оламгир (Сиёсати дохилй ва хоричии Президенти Точикистон дар соли 2005). Китоби 5. - Душанбе: Деваштич, 2006. - 455 с.
References
1. Session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan // Republic, November 24, 1992. -№ 207 (18727).
2. At the session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan // Narodnaya Gazeta, November 25, 1992. - No. 14
3. Session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan // Sadoi Mardum, November 24, 1992. - № 215 (465).
4. Voice of the People, December 24, 1992. - № 229 (479).
5. Republic, December 24, 1992. - № 217 (18737).
6. Sharipov, A., Fattoev, S. Emomali Rakhmonov - the savior of the nation (Domestic and foreign policy of the President of Tajikistan in 1992-1995). Book 1. - Dushanbe: "Devashtich", 2006. - 309 p.
7. Speech in honor of the Day of the Armed Forces. February 23 2021 // [Electronic source] -Admission schedule: URL: http://www.president.tj/node/25141 (application date: 01.03.2022).
Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (53)- 2022 Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (53)- 2022
8. Sharipov, A., Fattoev, S. Emomali Rakhmonov - Founder of Peace and National Unity (Domestic and Foreign Policy of the President of Tajikistan in 1996-1999). Book 2. - Dushanbe: "Devashtich", 2006. - 377 p.
9. Speech at the solemn event in honor of the 26th anniversary of the Armed Forces. February 23 2019 // [Electronic source] - Entry schedule: URL: http://www.president.tj/node/19456 (application date: 01.03.2022).
10. Inspection of military readiness of the Armed Forces, law enforcement agencies, personnel of mobilization resources and participation in the military parade of officers and soldiers of the Armed Forces of the country (22.07.2021) // Republic, July 22, 2021. - № 145.
11. Speech to servicemen of the Armed Forces and law enforcement agencies. July 22, p. 2021 // [Electronic source] - Access schedule: URL: http://www.president.tj/node/26167 (application date: 02.03.2022).
12. Law of the Republic of Tajikistan "On the Armed Forces of the Republic of Tajikistan" of December 13, 2006 1996, № 317 // Bulletin of the Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan, p. 1996, № 23, mod. 340; s. 2000, № 11, mod. 533; mod. 552; s. 2004, № 2, mod. 37; mod. 53; s. 2005, № 3, mod. 118; № 7, mod. 408; № 12, mod. 653; s. 2007, № 3, mod. 157, 162; s. 2014, № 7 p.m. 1, mod. 396.
13. Sharipov A., Fattoev S. Emomali Rahmonov: The beginning of the creative phase (Domestic and foreign policy of the President of Tajikistan in 2000-2003). Book 3. - Dushanbe: "Devashtich", 2006. - 330 p.
14. Law of the Republic of Tajikistan "On the National Guard of the Republic of Tajikistan" of July 15, 2006. 2004, № 50 // Akhbori Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan, p. 2004, № 7, mod. 457; s. 2009, № 7-8, mod. 494; s. 2011, № 12, mod. 836; s. 2012, № 12 p.m. 1, mod. 1010; s. 2014, № 7 q.1, mod. 399.
15. Sharipov, A., Shamsiddinov, S. Emomali Rakhmonov: A year equal to centuries (Domestic and foreign policy of the President of Tajikistan in 2004). Book 4. - Dushanbe: "Devashtich", 2006. - 293 p.
16. Sharipov, A., Sirojov, Z. Emomali Rakhmonov: The Year of World Culture (Domestic and Foreign Policy of the President of Tajikistan in 2005). Book 5. - Dushanbe: "Devashtich", 2006. - 455 p.
