Научная статья на тему 'ФАРЊАНГИ ЊУЌУЌИИ КАСБИИ ЊУЌУЌШИНОСОН: МАФЊУМ ВА ХУСУСИЯТЊОИ ФАРЌКУНАНДАИ ОН'

ФАРЊАНГИ ЊУЌУЌИИ КАСБИИ ЊУЌУЌШИНОСОН: МАФЊУМ ВА ХУСУСИЯТЊОИ ФАРЌКУНАНДАИ ОН Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фарњанги њуќуќї / фарњанги њуќуќии касбї / тањсилоти њуќуќї / тањсилоти махсуси касбии њуќуќї / шуури њуќуќї / маќомоти судї / маќомоти прокуратура / маќомоти корњои дохилї / гумрук / фаъолияти њуќуќтатбиќкунї. / правовая культура / профессиональная правовая культура / правовое обучение / специональное профессиональное правовое обучение / правосознание / судебный орган / органы прокуратуры / органы внутренних дел / таможня / правоприменительная деятельность.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Раљабзода Р.М.

Дар маќола мафњуми “фарњанги њуќуќии касбии њуќуќшиносон” ва хусусиятњои фарќкунандаи он чун фарњанги доираи муайяни шахсоне, ки дорои донишњои њуќуќии касбї буда, фаъолияти њуќуќии касбиро пеш мебаранд, баррасї гардида, аломатњои махсуси он асоснок карда мешавад. Ќайд мегардад, ки барои фарњанги њуќуќии касбї як ќатор хусусиятњои махсус, ба мисли тањсилоти махсуси касбии њуќуќї, сатњи кофї ва зарурии донишњои њуќуќии касбї, фаъолияти њуќуќии касбї хос мебошанд, ки он аз намудњои дигари фарњанги њуќуќии гурўњї, аз ќабили фарњанги њуќуќии занон, љавонон, нафаќахўрон ва дигарон фарќ мекунад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROFESSIONAL LEGAL CULTURE OF LAWYERS: ITS MEANING AND DISTINGUISHING CHARACTERISTICS

В статье рассматривается понятие «профессиональная правовая культура юристов» и ее отли-чительные особенности как культура определенного круга лиц, обладающих профессиональ-ными юридическими знаниями и осуществляющих профессиональную юридическую деятель-ность, обосновываются ее характерные особенности. Отмечается, что для профессиональной правовой культуры характерен ряд особенностей, таких, как специальное профессиональное правовое образование, достаточный и необходимый уровень профессиональных правовых зна-ний, профессиональной правовой деятельности, чем и отличается от иных видов групповой правовой культуры, таких как правовая культура молодежи, женщин, пенсионеров и т.п.

Текст научной работы на тему «ФАРЊАНГИ ЊУЌУЌИИ КАСБИИ ЊУЌУЌШИНОСОН: МАФЊУМ ВА ХУСУСИЯТЊОИ ФАРЌКУНАНДАИ ОН»

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (57). 2023 Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 1 (57). 2023

ТДУ 340.1

ФАРХДНГИ ^УКУКИИ КАСБИИ ^УКУКШИНОСОН: МАФ^УМ ВА ХУСУСИЯТХОИ ФАРККУНАНДАИ ОН

ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ПРАВОВАЯ КУЛЬТУРА ЮРИСТОВ: ПОНЯТИЕ И ЕЕ

ОТЛИЧИТЕЛЬНЫЕ ОСОБЕННОСТИ

PROFESSIONAL LEGAL CULTURE OF LAWYERS: ITS MEANING AND DISTINGUISHING CHARACTERISTICS

РАЧДБЗОДА Р.М.

RAJABZODA R.M.

Раиси Кумитаи Мацлиси намояндагони Мацлиси Олии Цум^урии Тоцикистон оид ба цонунгузорй ва %уцуци инсон, доктори илмуои

^уцуцшиносй, дотсент Председатель Комитета Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан по законодательству и правам человека,

доктор юридических наук, доцент Head of the Majlisi Namoyandagon Committee of the Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan on Legislation and Human Rights, Doctor of legal

sciences, Associate Professor

Ихтисоси илми: 12.00.01 - Назария ва таърихи хукук ва давлат; таърихи таълимот дар бораи хукук ва давлат (5.1.1. Илмхои хукукии назариявй-таърихй).

Научная специальность: 12.00.01 - Теория и история права и государства; история учений о праве и государстве (5.1.1. Теоретико-исторические правовые науки).

Scientific specialty: 12.00.01 - Theory and history of law and state; history of the doctrines of law and the state (5.1.1. Theoretical and historical legal sciences).

Тацризди^анда: Мансурзода А.М. - сардори факултети № 2-юми Академияи ВКД Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй, дотсент, подполковники милитсия.

Рецезент: Мансурзода А. М. - начальник факультета № 2 Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук, доцент, подполковник милиции.

Reviwer: Mansurzoda A.M. - Head of the Faculty No. 2 of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, candidate of legal sciences, associate professor, lieutenant colonel of the militia.

Аннотатсия: Дар макола мафхуми "фарханги хукукии касбии хукукшиносон" ва хусусиятхои фарккунандаи он чун фарханги доираи муайяни шахсоне, ки дорои донишхои хукукии касбй буда, фаъолияти хукукии касбиро пеш мебаранд, баррасй гардида, аломатхои махсуси он асоснок карда мешавад. Кдйд мегардад, ки барои фарханги хукукии касбй як катор хусусиятхои махсус, ба мисли тахсилоти махсуси касбии хукукй, сатхи кофй ва зарурии донишхои хукукии касбй, фаъолияти хукукии касбй хос мебошанд, ки он аз намудхои дигари фарханги хукукии гурухй, аз кабили фарханги хукукии занон, чавонон, нафакахурон ва дигарон фарк мекунад.

Вожауои калиди: фарханги хукукй, фарханги хукукии касбй, тахсилоти хукукй, тахсилоти махсуси касбии хукукй, шуури хукукй, макомоти судй, макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй, гумрук, фаъолияти хукуктатбиккунй.

Аннотация: В статье рассматривается понятие «профессиональная правовая культура юристов» и ее отличительные особенности как культура определенного круга лиц, обладающих профес-

E-mail:

rrm_67@mail.ru

Осори Академияи ВКД Ч,умдурии Точикистон. № 1 (57). 2023

сиональными юридическими знаниями и осуществляющих профессиональную юридическую деятельность, обосновываются ее характерные особенности. Отмечается, что для профессиональной правовой культуры характерен ряд особенностей, таких, как специальное профессиональное правовое образование, достаточный и необходимый уровень профессиональных правовых знаний, профессиональной правовой деятельности, чем и отличается от иных видов групповой правовой культуры, таких как правовая культура молодежи, женщин, пенсионеров и т.п.

Ключевые слова: правовая культура, профессиональная правовая культура, правовое обучение, специональное профессиональное правовое обучение, правосознание, судебный орган, органы прокуратуры, органы внутренних дел, таможня, правоприменительная деятельность.

Annotation: In article, the concept of professional legal culture of lawyers and its distinguishing features as the culture of a certain circle of people who have professional legal knowledge and carry out professional legal activities are discussed and its special features are justified. It is noted that the professional legal culture has a number of special features, such as special professional legal education, sufficient and necessary level of professional legal knowledge, professional legal activity, which differs from other types of group legal culture, such as the legal culture of women, youth, pensioners and others.

Key words: legal culture, professional legal culture, legal education, speciai professional legal education, legal awareness, judicial authority, prosecutor's office, internal affairs authority, customs authority and law enforcement.

Фарханги хукукии касбй фарханги доираи муайяни шахсонест, ки дорои до-нишхои хукукии касбй буда, фаъолияти хукукии касбиро пеш мебаранд. Барои фарханги хукукии касбй як катор ало-матхои махсус, ба мисли тахсилоти мах-суси касбии хукукй, сатхи кофй ва зарурии донишхои хукукии касбй, фаъолияти хукукии касбй хос мебошанд. Фарханги хукукии касбй бо ин аломатхояш, ки ху-сусиятхои онро ифода мекунанд, аз наму-дхои дигари фарханги хукукии гурухй, аз кабили фарханги хукукии занон, чавонон, нафакахурон ва дигарон фарк мекунад.

Айни замон фарханги хукукии касбй дар баробари хусусиятхои умумй, ки дар мачмуъ ба ин намуди фарханги хукукй хос мебошанд, як катор хусусиятхои чузъй до-рад. Ин хусусиятхо, якум, чузъи таркибии фарханги хукукии касбй мебошанд. Дуюм, онхо бо назардошти хусусиятхои фаъоли-яти касбии хукукшиносон, ки ин ё он намуди фаъолияти хукукии касбиро анчом медиханд, муайян карда мешаванд.

^айд кардан зарур аст, ки омузиши фарханги хукукии касбй дар маркази та-ваччухи олимони зиёд карор дорад. Ба тахкикоти фарханги хукукии касбй асархои бисёр бахшида шудаанд [1; 6; 8; 2; 3].

Тавре маълум аст, фаъолияти хукукии касбиро доираи васеи хукукшино-сон, аз чумла, судяхо, кормандони мако-моти прокуратура, макомоти корхои до-хилй, гумрук, андоз ва гайра ба сомон ме-расонанд. Аз як тараф, хамаи хукукшино-сони касбй донишхои зарурии хукукй до-ранд, фаъолияти касбиро бо истифода аз донишхои хукукй ва тачрибаи кории хукукй пеш мебаранд. Аз тарафи дигар, судяхо, кормандони макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй, гумрук, андоз ва дигарон донишхои хукукиро бо назардошти хусусиятхои ин ё он намуди фаъолияти хукукии касбй татбик менамо-янд. Аз ин лихоз, фаъолияти касбии су-дяхо, кормандони макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй, гумрук ва дигар макомоти хифзи хукук, бо назардошти ху-сусиятхои фаъолияташон (фаъолияти хукуктатбиккунй) аз якдигар фарк дорад.

Чунин фаркият дар заминаи конунхои алохида, ки фаъолияти касбии кормандони макомоти судй, кормандони макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй, гумрук ва дигаронро танзим меку-нанд, муайян карда мешавад. Дар конунхои дахлдор вазъи хукукй, салохи-яти хокимиятй, хукук ва ухдадорихои кор-мандони дахлдори макомоти хифзи хукук муайян карда мешавад. Табиист, ки вазъи

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

хукукии кормандони дар боло зикршуда аз хамдигар фарк дорад.

Тафовути дигари фаъолияти касбии кормандони макомоти хифзи хукук бо тачрибаи кории хукукй, тарз ва воситахои фаъолияти касбй (фаъолияти оперативй-чустучуй, назорати прокурорй, адолати судй ва гайра) муайян карда мешавад.

Фаъолияти касбии хукукй танхо бо макомоти хифзи хукук махдуд намешавад. Фаъолияти касбии хукукиро адвокатхо, хукукшиносони корхона ва муассисахо, кормандони макомоти марказй ва сохавии хокимияти давлатй (парламент, макомоти хокимияти ичроия), макомоти махаллии хокимияти давлатй, худидоракунии махаллй низ ба рох мемонанд. Табиист, ки фаъолияти касбии ин гурухи хукукшино-сон аз фаъолияти касбии кормандони хи-фзи хукук фарк дорад.

Аз ин нуктаи назар, фаъолияти касбии хукукй дар мачмуъ аз тарафи хукукшиносон ба рох монда мешавад. Аммо фаъолияти касбии доирахои муа-йяни хукукшиносони касбй аз хамдигар фарк дорад.

Бо назардошти гуфтахои боло хусусиятхои умумй ва чузъии фарханги хукукии касбй чудо карда мешавад.

Хусусиятхои умумии фарханги хукукии касбй тафовути фарханги хукукии касбиро аз намудхои дигари фарханги хукукй муайян мекунанд. Фарханги хукукии касбй дар робита бо ин хусусиятхои умумй чун падидаи му-стакили хаёти ичтимой-хукукй баромад мекунанд.

Хусусиятхои чузъии фарханги хукукии касбй бо хусусиятхои фаркку-нандаи намудхои чудогонаи фаъолияти касбии хукукй муайян карда мешавад. Фарханги хукукии касбии судяхо, корман-дони макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй, макомоти гумрук, мако-моти андоз аз хамдигар фарк дорад.

Тафовути фарханги хукукии касбии судяхо, прокурорхо, кормандони макомоти корхои дохилй, адвокатхо ва дигар хукукшиносони амалй дар он зохир меша-вад, ки онхо дар баробари донишхои уму-мии касбии хукукй хамчунин донишхои

махсуси касбй доранд. Чунончи, тахси-лоти кормандони макомоти корхои до-хилй, макомоти амнияти миллй, гумрук, андоз ва дигарон хусусиятхои худро дорад. Илова бар ин, тачрибаи кории дои-рахои чудогонаи хукукшиносони амалй аз хамдигар фарк дорад, чунки адолати судй, назорати прокурорй, тафтишот, фаъолияти оперативй-чустучуй намудхои алохида ва мустакили фаъолияти хукукии касбй буда, аз хамдигар фарк дорад.

Барои хамин, фарханги хукукии касбй, аз як тараф, хусусиятхои умумй до-шта, аз тарафи дигар, хусусиятхои чузъй дорад.

Бо назардошти гуфтахои боло ба чу-нин хулоса омадан мумкин аст, ки:

1. Фарханги хукукии касбй фарханги хукукшиносони амалй мебошад, ки фаъолияти касбии хукукиро анчом медиханд.

2. Фарханги хукукии касбй хусусиятхои умумй дошта, аз намудхои дигари фарханги хукукии гуруххои алохидаи ахолй фарк мекунад.

3. Дар таркиби фарханги хукукии касбй бо назардошти хусусиятхои чузъй, тафовути фарханги хукукии касбии дои-рахои чудогонаи хукукшиносони амалй зохир мешаванд.

4. Фарханги хукукии касбии судяхо, кормандони макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй ва дигар мако-моти хифзи хукук, инчунин кормандони макомоти давлатй, корхонахо, муассисахо ва ташкилотхо аз хамдигар фарк дорад.

Аз ин нуктаи назар, омузиши алохидаи фарханги хукукии касбии су-дяхо, кормандони макомоти прокуратура, макомоти корхои дохилй ва макомоти дигари хифзи хукук, хукукшиносони касбй, ки дар макомоти дигари давлатй, корхо-нахо, муассисахо ва ташкилотхо фаъоли-яти касбии хукукиро ба рох мемонанд, аз лихози илмй-методологй ва амалй кобили кабул аст. Ин имкон медихад, ки хусуси-ятхои фарханги хукукии касбии доирахои чудогонаи хукукшиносони амалй муайян карда шаванд.

Кдйд кардан ба маврид аст, ки нук-тахои назари илмй-методологй, ки боло-тар шарх дода шуданд, зимни тахкикоти

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

фарханги хукукии касбй бояд ба инобат гирифта шаванд.

Мусаллам аст, ки аксари олимони назарияи давлат ва хукук, бар он акида ме-бошанд, ки мафхуми «фарханги хукукии касбй» дар робита бо шуури хукукй муа-йян карда мешавад. Чузъи таркибии фарханги хукукии касбй шуури хукукии хукукшиносон мебошад. Шуури хукукии хукукшиносон аз шуури хукукии гуруххои дигари ахолй бо аломатхои зерин фарк ме-кунад:

- унсурхои таркибии шуури хукукии хукукшиносон, аз кабили донишхо, тасав-вурот, акидахо, мафхумхо, хиссиёти хукукй;

- сатхи баланди донишхои хукукй, ки зимни тахсилоти касбии хукукй имкон-пазир мегардад;

- сифати баландтари шуури хукукии хукукшиносон, ки барои фаъоли-яти касбии хукукй заминаи кофй мухайё мекунад;

- тарзхои васеътари дарки вокеияти хукукй;

- хачми васеи иттилооти хукукй, ки ба туфайли донишхои хукукй, кобилияти дарку эхсос, нигохдорй, истифода, пахн намудани иттилооти хукукй имконпазир мегардад.

Аз чониби Н.Я. Соколов шуури хукукии зерини хукукшиносон чудо карда мешаванд: донишхои хукукй, арзишхо, та-саввурот, анъанахо, одатхо, тамоюли ар-зишии хукукй. Ба андешаи у, шуури хукукии хукукшиносон аз намудхои ди-гари шуури хукукй бо унсурхои зикршуда, инчунин сатхи баланди донишхои хукукй фарк мекунад [7, с. 19].

Шуури хукукии хукукшиносон аз намудхои дигари шуури хукукй бо фаъолияти касбии хукукй, ки аз чониби хукукшиносони касбй ба рох монда меша-вад, фарк мекунад. Хукукшиносони амалй фаъолияти касбии хукукиро дар иртибот бо сатхи муайяни шуури хукукии касбй ба рох мемонанд. Барои фаъолияти касбии хукукии кормандони макомоти корхои до-хилй ва дигар макомоти хифзи хукук сатхи баланди донишхои хукукии касбй зарур аст.

Бо хамин нишона шуури хукукии касбии хукукшиносони амалй (кормандони макомоти давлатй ва хифзи хукук) аз шуури хукукии илмй ва оддй фарк меку-над. Дар ин замина сатхи зерини шуури хукукии хукукшиносонро чудо намудан мумкин аст:

- шуури хукукии илмй, ки барои олимони хукукшинос, мухаккикони сохаи хукук хос аст;

- шуури хукукии касбии корман-дони макомоти хифзи хукук, макомоти давлатй, корхона, муассиса ва ташкилот;

- шуури хукукии донишчуёни хукукшинос, ки дар раванди тахсилоти хукукии касбй ташаккул меёбад;

- шуури хукукии оддй, ки барои шахрвандон хос мебошад, аз тасаввуроти оддии (гайрикасбии) хукукй оид ба па-дидахои хаёти давлатй ва хукукй иборат аст.

Аз таснифи зикршуда бармеояд, ки шуури хукукии хукукшиносон намудхои ё сатхи гуногун дорад. Дар байни онхо шуури хукукии илмй ё доктриналй чойи аз хама баландро сохиб аст, чунки ба сатхи баланди на танхо донишхои хукукй, балки донишхои илмии хукукй такя намуда, зимни тахкикоти илмй ташаккул ва инки-шоф меёбад. Шуури хукукии касбй дар ча-раёни тахсилоти касбии хукукй ташаккул ёфта, минбаъд дар рафти фаъолияти касбии хукукй такмил меёбад. Шуури хукукии оддй бошад, ба шахрвандон, сарфи назар аз тахсилоти хукукии касбй, фаъолияти илмии хукукй ва фаъолияти касбии хукукй тааллук дорад.

Аз ин нуктаи назар, категорияи «шуури хукукии хукукшиносон», ки дар асархои Н.Я. Соколов ва дигарон исти-фода мешавад, мафхуми илмии васеъ буда, танхо бо шуури хукукии хукукшиносони амалй махдуд намешавад.

Фарханги хукукии касбй дар зами-наи шуури хукукии умумй ва шуури хукукии касбй ташаккул меёбад. Тахси-лоти касбии хукукй зинаи мухимми та-шаккули фарханги хукукии касбй мебо-шад. Айни замон дар раванди тахсилоти олии касбии хукукй шуури хукукй ва фарханги хукукии умумии хукукшиносон, ки минбаъд дар сохахои гуногуни хаёти

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

давлат ва чомеа (макомоти конунгузор, ичроия, судй, муассисахои ёрии хукукй ва гайра) фаъолияти касбии хукукй ва дигари давлатиро ба сомон мерасонанд, ташак-кул меёбад. Дар чараёни тахсилоти хукукии махсуси касбй, ки дар муас-сисахои тахсилоти махсус, аз чумла, дар Академияи Вазорати корхои дохилии Чумхурии Точикистон ба рох монда мешавад, шуури хукукй ва фарханги хукукии касбии кормандони макомоти корхои дохилй ташаккул меёбад.

Аз ин нуктаи назар, фарханги хукукии касбй ба доираи васеи хукукши-носон, ки тахсилоти олии касбии хукукиро сохиб гашта, дар макомоти гуногуни давлатй, аз он чумла, дар макомоти хифзи хукук кор мекунанд, тааллук дорад. Ра-ванди тахсилоти олии касбии хукукй, ки дар муассисахои гуногуни тахсилоти касбии хукукй ва донишгоххо ба рох монда мешавад, ба ташаккули фарханги хукукии касбии доираи васеи хукукшино-сон замина мегузорад.

Тавре Л.А. Петручак кайд мекунад, фарханги хукукии касбй дар заминаи хам тахсилоти касбии хукукй ва хам фаъолияти касбии хукукй ташаккул меёбад [5, с. 152]. Ин, акида кобили дастгирист. Дар вокеъ, тахсилоти хукукии касбй зинаи якуми ташаккули фарханги хукукии касбй мебошад. Дар ин зина хукукшиносон до-нишхои хукукии назариявй ва амалиро касб мекунанд, барои дарки падидахо ва равандхои хаёти давлатй ва хукукй омода мешаванд. Дар чараёни тахсилоти касбии хукукй дар шуури хукукшиносон ар-зишхои хукукй (хукукхои инсон, адолат, озодй, поквичдонй ва гайра), хисси эхти-ром ва риояи конунхо, муковимат ба хукуквайронкунй ва чинояткорй ташак-кул меёбанд. Дар доираи машгулиятхо ва дарсхои амалй (криминалистика, хукуки ичрои чазои чиноятй ва гайра) хукукшиносон бо донишхои амалй шинос меша-ванд.

Фаъолияти касбй зинаи дуюми ташаккули фарханги хукукии касбй мебо-шад. Дар ин зина, ки аз нуктаи назари да-вомот нисбат ба тахсилоти хукукии касбй дарозтар аст, донишхои хукукии касбй дар хаёт бевосита амалй карда мешаванд. Дар

раванди фаъолияти касбй малака, коби-лият, истеъдоди корбарй ташаккул меёбад. Тачрибаи корй омили мухимми так-мили фарханги хукукии касбй мегардад. Бесабаб нест, ки собикаи корй хангоми таъйин намудани хукукшиносон ба вази-фахои муайян дар макомоти давлатй, аз он чумла, дар макомоти хифзи хукук ба ино-бат гирифта мешавад.

Агар дар зинаи якум хукукшиносони чавон донишхои бештар назариявиро азхуд намоянд, пас дар зинаи дуюм ин донишхои назариявй бо назардошти хусусиятхои фаъолияти касбй, тачрибаи корй, халли парвандахои хукукй амалй карда мешаванд. Дар раванди фаъолияти касбй кобилияти касбии хукукшиносон ташак-кул меёбад. Донишхои назариявии хукукй бе кобилият, истеъдод, махорати корбарй самаранок амалй карда намешаванд. Собикаи корй, кобилият, истеъдоди корбарй омили мухимми амалй гардидани донишхои хукукй махсуб мешавад, чунки донишхои назариявй дар холатхои гуногуни хаётй татбик мешаванд. Тавре маълум аст, конун хамаи холатхои хаётиро ба инобат гирифта наметавонад. Татбики донишхои назариявй дар холатхои гуногуни хаётй аз кобилият, истеъдод, малакаи хукукшиносони амалй вобастагй дорад.

Муайян намудани мафхуми «фарханги хукукии касбй» аз як катор хо-латхо вобастагй дорад. Пеш аз хама, мафхуми зикршуда аз мафхуми «фаъолияти касбй» вобаста аст. Фарханги хукукии касбиро хукукшиносоне дошта метаво-нанд, ки фаъолияти касбии хукукиро ба сомон мерасонанд. Фаъолияти касбй исти-фодаи донишхои касбии хукукй, махорат, кобилият, истеъдодро дар назар дорад.

Айни замон мафхуми «фарханги хукукии касбй» чузъи мафхуми «фаъолияти касбй» мебошад. Доираи муайяни шахсон, ки донишхои касбии тиббй, ки-шоварзй, мухандисй ва дигар доранд, фаъолияти касбиро ба рох мемонанд. Дар забони русй фаъолияти касбй хамеша ин ё он намуди касб ё фаъолияти касбиро дар назар дорад [4, с. 576].

Дар «Фарханги тафсирии забони точикй» калимаи «касб» чунин шарх дода мешавад: «бо кушишу мехнат ба даст

Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

овардани чизе, ихтисос, шугл; касби илм, дониш омухтан, илмомузй; пеша, хунар, хирфа; касбу кор пеша ва шугл; касб карда гирифтан, ба худ пеша карор додан; касби камол кардан, илму дониш андухтан, ко-мил шудан дар илму дониш ва одобу ахлок». Калимаи «касбй» бошад, ба маънои зерин истифода мешавад: «хунар, санъат ва умуман ихтисосе, ки одам ба во-ситаи тахсил ба даст овардааст» [9, с. 599].

Хдмин тарик, фарханги хукукии касбии хукукшиносон намуди мустакили фарханги хукукй буда, бо назардошти ша-роити муайяни инкишофи чомеа, тала-боти чомеа, дар раванди тахсилоти касбии хукукй, амалияи касбии хукукй ташаккул ва инкишоф меёбад. Мустакилияти фарханги хукукии касбии хукукшиносон бо нуктахои зерин собит мегардад:

1) хукукшиносони касбй гурухи алохидаи ичтимоии ахолиро ташкил медиханд;

2) онхо донишхои махсуси касбии хукукй буда, махорати касбии хешро дар фаъолияти касбй такмил медиханд;

3) хукукшиносони касбй донишхои хукукии назариявиро дар фаъолияти касбй бо назардошти холатхои кор, дар доираи салохияти хокимиятй ва дигари хизматй, бо максади таъмини конуният ва тартиботи хукукй, мусоидат ба танзими муносибатхои чамъиятй татбик мекунанд;

4) шуури хукукии касбии хукукши-носони амалй унсурхои ба онхо хосси идеологй ва психологй дорад, ки дар чара-ёни тахсилоти касбии хукукй, фаъолияти касбии хукукй ташаккулу такмил меёбад;

5) хукукшиносони амалй фарханги хукукии худро доранд, ки дар заминаи шуури хукукии касбй ва фаъолияти касбй ташаккул меёбад;

6) фаъолияти хукукшиносони касбй намуди алохидаи хизмати давлатй-хиз-мати хукукии касбй мебошад.

Адабиёти истифодашуда

1. Арсентьева, А.Г. Нравственно-правовая культура и ее формирование у студентов органов внутренних дел: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.01 / Анна Геннадиевна Арсентьева. - СПб., 1996. - 179 с.

2. Мирзоев, Г.Б., Кейзеров, Н.М. Правовая культура адвоката / Кейзеров Н.М., Мирзоев Г.Б.; Под общ. ред.: Мирзоев Г.Б. - М.: Сериал, 1996. - 256 с.

3. Насриддинзода, Э.С. Фарханги хукукй / Э.С. Насриддинзода. - Душанбе: «Эр-граф», 2016.

- С. 37-77.

4. Ожегов, С.И. Словарь русского языка: около 57 000 слов / С. И. Ожегов; Под ред. д-ра фи-лол. наук, проф. Н. Ю. Шведовой. - 11-е изд., стер. - М.: Русский язык, 1975. - 847 с.

5. Петручак, Л.А. Правовая культура российского современного общества: теоретико-правовое исследование: дис. ... докт. юрид. наук: 20.00.01 / Лариса Анатольевна Петручак. - М., 2012. - 453 с.

6. Павлов, О.Ф. Профессиональная правовая культура в сфере правоохранительной службы: На примере сотрудника милиции: дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.01 / Олег Федеорович Павлов. - Н. Новгород, 2005. - 142 с.

7. Соколов, Н.Я. Профессиональное сознание юристов / Соколов Н.Я.; Отв. ред.: Лукашева Е.А. - М.: Наука, 1988. - 224 с.

8. Спицнадель, В.Б. Правовая культура руководителя пенитенциарного учреждения: сущность, структура и влияние на профессиональную деятельность: Теоретико-правовой аспект: автореф. дис. ... канд. юрид. наук: 12.00.01 / Владимир Борисович Спицнадель. - СПб., 1996. - 17 с.

9. Фарханги тафсирии забони точикй. Иборат аз 2 чилд. Ч,илди 1 / дар зери тахрири С. Назарзода, А. Сангинов [ва диг.]. - Машхад-Душанбе: Ч,ММ «Ксероксленд», 2008. - 950 с.

References

1. Arsent'eva, A.G. Moral and legal culture and its formation among students of internal affairs bodies: author. dis. ... cand. legal Sciences: 12.00.01 / Anna Genadievna Arsentievna. - St. Petersburg, 1996.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- 179 p.

2. Mirzoev, G.B., Keyzerov, N.M. Legal culture of a lawyer / Keyzerov N.M., Mirzoev G.B.; Under total Ed.: Mirzoev G.B. - M.: Serial, 1996. - 256 p.

3. Nasriddinzoda, E.S. Legal culture / E.S. Nasriddinzoda. - Dushanbe: "Er-graf', 2016. - S. 37-77.

Труды Академии МВД Республики Таджикистан. № 1 (57). 2023 Осори Академияи ВКД Чумхурии Точикистон. № 1 (57). 2023

4. Ozhegov, S.I. Dictionary of the Russian language: about 57,000 words / S. I. Ozhegov; Ed. Dr. Philol. sciences, prof. N. Yu. Shvedova. - 11th ed., erased. - M.: Russian language, 1975. - 847 p.

5. Petruchak, L.A. Legal culture of Russian modern society: theoretical and legal research: dis. ... doc. legal Sciences: 20.00.01 / Larisa Anatolevna Petruchak. - M., 2012. - 453 p.

6. Pavlov, O.F. Professional legal culture in the field of law enforcement: On the example of a police officer: dis. ... cand. legal Sciences: 12.00.01 / Oleg Fedeorovich Pavlov. - N. Novgorod, 2005. - 142 p.

7. Sokolov, N.Ya. Professional consciousness of lawyers / Sokolov N.Ya.; Rep. Ed.: Lukasheva E.A. - M.: Nauka, 1988. - 224 p.

8. Spitsnadel, V.B. Legal culture of the head of a penitentiary institution: essence, structure and influence on professional activity: Theoretical and legal aspect: author. dis. ... cand. legal Sciences: 12.00.01 / Vladimir Borisovich Spitsnadel. - St. Petersburg, 1996. - 17 p.

9. Interpretation culture of the Tajik language. It consists of 2 volumes. Volume 1 / edited by S. Nazarzoda, A. Sanginov [and others]. - Mashhad-Dushanbe: JMM "Xeroxland", 2008. - 950 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.