Научная статья на тему 'ОНТОГЕНЕЗДА ЛАКТАЗА ВА САХАРАЗА ФАОЛЛИГИГА ТИРОКСИННИНГ ТАЪСИРИ'

ОНТОГЕНЕЗДА ЛАКТАЗА ВА САХАРАЗА ФАОЛЛИГИГА ТИРОКСИННИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
92
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
OНТОГЕНЕЗ / ДИСТАЛ

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Комилова Бахмал Одиловна

Турли гормонлар таъсирида ҳазм қилиш органларини тараққий этиши кескин ўзгариши мумкин. Тироксин гормони таъсирида лактаза фаоллиги муддатидан олдин репрессияланади. Сахараза фаоллиги эса муддатидан олдин индукцияланади. Ферментнинг репрессияловчи ва индукцияловчи таъсири ҳайвоннинг ёшига боғлиқ бўлиб, у фақат лактация даврининг ўрталари ва иккинчи ярмида кузатилди. Гормонлар таъсирида ичак ферментларининг ёшга хос ўзгариши мураккаб механизмлар иштирокида амалга ошади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОНТОГЕНЕЗДА ЛАКТАЗА ВА САХАРАЗА ФАОЛЛИГИГА ТИРОКСИННИНГ ТАЪСИРИ»

УДК: 612.352.12

ОНТОГЕНЕЗДА ЛАКТАЗА ВА САХАРАЗА ФАОЛЛИГИГА ТИРОКСИННИНГ ТАЪСИРИ

КОМИЛОВА БАХМАЛ ОДИЛОВНА

биология фанлари номзоди, Бухоро давлат тиббиёт институти.

Физиология кафедраси катта унитувчиси. Бухоро шахри Узбекистон Республикаси.

ОНОЮ Ю 0000-0002-8645-2586

АННОТАЦИЯ

Турли гормонлар таъсирида лазм нилиш органларини тараней этиши кескин узгариши мумкин. Тироксин гормони таъсирида лактаза фаоллиги муддатидан олдин репрессияланади. Сахараза фаоллиги эса муддатидан олдин индукцияланади. Ферментнинг репрессияловчи ва индукцияловчи таъсири лайвоннинг ёшига бсглин булиб, у фанат лактация даврининг урта-лари ва иккинчи ярмида кузатилди. Гормонлар таъсирида ичак фермент-ларининг ёшга хос узгариши мураккаб механизмлар иштирокида амалга ошади

Калит сузлар: онтогенез, лактаза, сахараза,лактотроф, тироксин, дистал, репрессия, индукция, инфекция, карбогидраза, дефинитив,фермент

ВЛИЯНИЕ ТИРОКСИНА НА АКТИВНОСТИ ЛАКТАЗЫ И САХАРАЗЫ В

ОНТОГЕНЕЗЕ

КОМИЛОВА БАХМАЛ ОДИЛОВНА

кандидат биологических наук, ассистент кафедры физиологии Бухарского государственного медицинского института. Город Бухара. Республика

Узбекистан. ORCID Ю 0000-0002-8645-2586 АННОТАЦИЯ

Под влиянием различных гормонов может явно измениться развитие органов пищеварения. Под действием гормона тироксина активность лактазы преждевременно подавляется. Активность сахаразы индуцируется преждевременно. Репрессивные и индуктивные эффекты фермента зависят от возраста животного, что наблюдалось только в середине и второй половине периода лактации. Возрастные изменения ферментов кишечника под влиянием гормонов происходят при наличии сложных механизмов.

Ключевые слова: онтогенез, лактаза, сахараза, лактотроф, тироксин, дистальный, репрессия, индукция, инфекция, карбогидраза, дефинитив, фермент.

INFLUENCE OF THYROXINE ON THE ACTIVITY OF LACTASE AND

SUCRASE IN ONTOGENESIS

KOMILOVA BAKHMAL ODILOVNA

candidate of biological sciences, assistant of the Department of Physiology of

the Bukhara State Medical InsTitutе. City of Bukhara. Republic of Uzbekistan.

ORCID ID 0000-0002-8645-2586

ABSTRACT

Under the influence of various hormones, the development of the digestive system can clearly change. Under the action of the hormone thyroxine, the activity of lactase is prematurely suppressed. The sucrase activity is induced prematurely. The repressive and inductive effects of the enzyme depend on the age of the animal, which was observed only in the middle and second half of the lactation period. Age-related changes in intestinal enzymes under the influence of hormones occur in the presence of complex mechanisms.

Keywords: ontogenesis, lactase, sucrase, lactotroph, thyroxine, distal, repression, induction, infection, carbohydrase, definitive, enzyme.

Она сути бола соглигини таъминлашнинг энг яхши воситаси булиб, унда боланинг яхши усишига имкон берадиган омиллар етарли ва унинг ажойиб хусусиятларидан яна бири боланинг асаб тизими шаклланишига ижобий таъсир курсатишидир. Халкаро табиий кукрак сути билан озик-лантириш буйича маслахатчилар ассоциацияси маълумотларига Караганда, болада шамоллаш бошланаётганда у иситмаласа, она сутида пенициллин ёки димедрол бирикмалари пайдо булади. Ча;алок;нинг ичи бузилса, лакто-бактериялар сони кескин ортади. Умуман, касалликка чалинган таккдирда хам она сути билан озикланаётган гудакда уни енгиш осон кечади ва тезрок; тузалади. Инфекцияга карши унсурлар, яъни иммун хужайралар болага сут билан тайёр холда утади -[2, 3].

Сут таркибидаги лактозанинг бош;а дисахаридазалар томонидан пар-чаланмаслигини эътиборга олсак, лактаза ферментининг сут билан ов;ат-ланиш давридаги ахамияти янада равшанлашади. Лактазани синтезланмай колиши сут кандини парчаланмаслигига сабаб булади. Парчаланмаган сут канди эса ичакнинг дистал булимида ва йугон ичакда бактерия ферментлари таъсирига учраб, организм учун зарарли булган органик кислогага айланадн, бу эса ов;ат

хазм килиш жараённнннг бузилишига олиб келади. Лактаза етишмаслигидан азият чекувчи кишиларда ичилган бир неча култум сут уларни улимигача олиб келиши мумкин - [1, 5, 6, 7].

Мавзунинг долзарблиги. Бу муаммонинг долзарблиги шундаки, лактаза етишмаслик холати факат генотипга эмас, балки хар кандай стрессорлар ва гормонлар таъсирига хам боглик. Турли гормонлар таъсирида хазм килиш органларини тараккий этиши кескин узгариши мумкин. Бу узгаришларни олдини олиш ва бартараф этиш йулларини излаш учун, овкат хазм килиш органларининг тараккиёт конунларини янада чукуррок урганиш лозим.

Тадкикот натижалари ва уларнинг шархи

Лактаза ферменти меъёрий ривожланаётган сутэмизувчиларда эмбрио-нал тараккиётнинг охирги боскичида синтезлана бошлайди. Уч кунлик каламушларнинг ингичка ичак эзилмасида маълум даражада фаолликка эга булган лактаза захираси мавжуд. Фермент фаоллигининг энг юкори даражаси етти ва ун кунлик каламушларда аникланди. Ун турт ва йигирма бир кунликларда эса лактаза фаоллигининг камайиши кузатилди.Бу фаолликни камайиши йигирма саккизинчи кунга келиб кескинлашди Бу натижалар бошка муаллифларнинг маълумотларига мос келади - [4].

Сахараза ферменти уч ва етти кунлик каламуш болаларида хали пай-до булмаган ёки фаоллашмаган. Унинг ичак эзилмасида пайдо булиши ёки фаоллашиши ун кунлик каламуш болаларида яккол куринди. Организм усиб бориши билан ферментнинг фаоллиги хам ошиб борди(1- жадвал).

1 - жадвал.

Онтогенезда ингичка ичак эзилмасидаги лактаза ва сахараза фаоллигининг узгариши ( М + м; п =6).

^айвонни ёши кунларда Л а к т а з а С а х а р а з а

мкмоль/мин/г % мкмоль/мин/г %

3 19.3 ± 1.0 75.0 ± 4.0 0.0 0.0

7 25.9 ± 2.3* 100 ± 8.0* 0.0 0.0

10 20.7 ± 1.0 80.0 ± 4.0 0.9 ± 0.1 11.0 ± 1.2

14 14.8 ± 1.0* 57.0 ± 4.0* 1.7 ± 0.2* 20.0 ± 2.2*

21 8.5 ± 0.7* 33.0 ± 3.0* 4.8 ± 0.5* 56.0 ± 6.0*

28 2.1 ± 0.2* 8.0 ± 0.7* 8.5 ± 0.7* 100 ± 8.0*

Агдарилган ичак булагидаги лактаза фаоллигининг узгариши, уни хосил булиш жойидан хужайра мембранаси юзасига бирикиш жараёнида уз аксини топади.Уч кунлик каламушларда хужайра мембранаси юзасидаги лак-тазанинг

фаоллиги 11.1+0.6 мкмоль/мин/г ни ташкил этди; етти ва ун кунлик каламушларда ферментнинг фаоллиги юкори даражага (20.0+1.5 мкмоль/ мин/г) кутарилди. Лактазани фаоллиги ун турттинчи кундан бошлаб пасайиб борди. Фермент фаоллигини бу камайиш йигирма бир ва айникса, йигирма саккиз кунлик каламушларда кескинлашди. Агдарилаган ичак булагидаги сахараза хам худди эзилмадагидек, уч ва етти кунлик каламуш болаларида мутлок фаолликка эга эмас.Ферментнинг хужайра мембранаси юзасига бири-киши ун кунлик каламушларда ута паст, ун турт ва йигирма бир кунлик каламушларда бу жараён анча фаоллашди, йигирма саккиз кунликларда эса энг юкори даражага етди.

Ичак эзилмаси ва агдарилган булагидаги лактаза фаоллигини солиш-тириш шуни курсатдики, каламушлар постнатал онтогенези (1-28 кунлар) да урганилаётган ферментларнинг фаоллиги бир хил йуналишда тараккий этди. Бирок, агдарилган ичак булагидаги лактазани фаоллиги эзилмадаги фаоллик-ка нисбатан сезиларли даражада паст ва тургун эмас. Демак каламушлар усиб бориши билан фермент фаоллигининг нисбати кам даражада ошиб борди. Шундай килиб, каламуш болаларида лактазани хосил булиши сут билан овкатланиш даврини биринчи хафтасида юкори булди. Мустакил овкат-ланиш даврига утгач фермент фаоллиги кескин камаяди.

Сахараза фаоллигини ичак эзилмаси ва унинг агдарилган булагида солиштирсак, агдарилган ичак булагидаги фаоллик эзилмадагига Караганда анча паст эканлигини курамиз. Лекин бу жараён турли ёшдаги каламушларда бир хил эмас.Ун кунлик каламушларда сахараза фаоллилигини ичак хужайра мембрана юзасига бирикиши (ичак эзилмасига нисбатан) 55.0+3.0 % ни ташкил этди ва бу курсатгич ун турт ва йигирма бир кунлик каламушларда узгармади, йигирма саккизинчи кунда эса кескин ошди. Шундай килиб, каламуш болаларида сахараза ферментини хосил булиши ва хужайра мемб-рана юзасига бирикиши сут билан овкатланиш даврининг биринчи хафта-сида умуман кузатилмайди. Иккинчи хафтани бошларига келиб, фермент фаоллиги пайдо булади ва у учинчи хафтада кескин ошади.

Тажриба натижалари шуни курсатдики, лактаза ферментини хосил булиши на уни хужайра мембрана юзасига ташилишига жавобгар меха-низмларнииг тироксин гормонига реакцияси анча мураккаб ва у хайвоннинг ёшига боглик. Уч кунлик каламушларнинг тери остига (2мг/кг) тироксин гормони юборилганда ичак эзилмасида лактаза фаоллиги умуман узгармади. Етги кунлик каламушларга шу дозадаги гормон юборилганда эса фермент фаоллиги камаяди. Фермент

фаоллигини камайиши гормон юборилгандан 72 соат утгач яккол куринди ва кейинчалик аста секинлик билан пасайиб, меъёрий курсатгичга якинлашди.

Гормон таъсирида лактаза фаоллигини камайиши ун турт кунлик кала-мушларда хам кузатилди. Бирок, фермент фаоллигини камайиши гормон юборилгандан 72 соат сунг эмас, балки 48 соатдан сунг намоён булди. Йигирма бир кунлик каламушларда эса лактаза фаоллигини узгариши кузатилмади, чунки бу ёшдаги каламушларда тироксинга нисбатан лактаза фаоллигининг репрессияланиш кобилияти йуколиб борди.

Шундай килиб, тажрибаларимиз натижаси калконсимон безнинг тироксин гормони таъсирида лактаза ферментининг ичак хужайра цитоплазмасида хосил булиши ва уни хужайра мембрана юзасига бирикишининг репрессияланишини курсатди. Бундай репрессияловчи таъсир хайвоннинг ёшига боглик булиб, у факат эмизиклик даврининг урталари ва иккинчи ярмида кузатилди.

Ичак карбогидразасини онтогенезда узгаришида тироксин гормонининг биологик ахамияти тугрисида фикр юритсак, тироксин таъсирида лактазанинг репрессияланиши биологик иуктаи назардан ижобий холат деб бахоланади. Чунки у хазм органлари функциясини етилтиради. Бирок усувчи организм ичак фермент тизимининг тараккий этишида факат лактаза синтезининг пасайиши эмас, балки дефинитив карбогидраза гурухидаги ферментларнинг хосил булиш жараёнлари хам фаоллашуви зарур. Энди инсон ва хайвонлар меъда-ичак тизимига озика оркали тушадиган сахарозанинг хазмланишини таъминловчи сахараза ферментини тироксин таъсирида узгариши билан танишамиз.

Ичак эзилмасидаги сахараза ферментининг тироксин (2 мг/кг) таъсирида индукцияланиши етти кунлик каламушларда кузатила бошланди. Бу индукцияланиш гормон юборилгандан 24 соат утгач юзага келди ва у 72 соатдан сунг энг юкори даражага етди. Сахараза ферментининг индукцияланиши ун турт кунлик каламушларда хам кузатилди. Лекин бу индукцияланишнинг энг юкори даражаси 72 соатдан сунг эмас, балки 48 соатдан сунг юзага келди ва кейинчалик анча пасайди(1 -расм).

К.сахараза Т.сахараза

1-расм.Тироксин гормонининг 14 кунлик каламуш болаларининг ичак эзилмасидаги сахараза фаоллигини онтогенезда узгаришига таъсири. К-контроль гурух, Т ~ тажриба гурух.

Йигирма бир кунлик каламушларда сахараза фаоллигининг индукцияланиши кузатилмади, чунки бу ёшдаги каламушларда тироксин гормони сахараза фаоллигини индукциялаш хусусиятини йукотган. Шунинг учун хам сахаразанинг фаоллиги меъёрий курсатгич атрофида булади. Агдарилган ичак булагидаги сахаразанинг фаоллиги хам эзилмадаги фаоллик сингари ёшга богликк холда узгаради.

Шундай килиб, тироксин гормони таъсирида лактаза фаоллигининг репрессияланиши ва сахараза фаоллигининг индукцияланиши табиий муддатидан олдин амалга ошади. Ичак эзилмаси ва агдарилган булагидаги фермент фаолигини текширишимиз натижасида тироксин гормони таъсирида лактазанинг репрессияланинш ва сахаразанинг индукцияланиши фа;ат бу ферментларни хосил булишида эмас, балки уларни хужайра мембрана юзасига бирикиш жараёнида хам кузатилади деган хулосага келдик.

Хулоса киладиган булсак, сутэмизувчиларда эмизикликдан мустакил овкатланишга утиш олдидан лактаза фаоллигини кескин камайиши калконсимон безнинг фаолиятига боглик. Ферменнинг табиий репрессияланиши эмизиклик даврининг охирида кузатилади, чунки бу вактга келиб конга тироксин купаяди ва лактаза репрессияланади. Лактазанинг репрессиялани-ши сут таркибидаги лактозанинг парчаланмаслигига сабаб булади. Натижада одам ва хайвон болаларининг овкат хазмланиш жараёни бузилади ва улар она сутини инкор эта бошлайдилар. Она организми эса болани бокиш юкламасидан озод булиб, кейинги репродукция циклини бошлаш имкония-тига эга булади.

Гормонлар таъсирида ичак ферментларининг ёшга хос узгариши мураккаб механизмлар иштирокида амалга ошади. Бунда гормонларни бириктирувчи ичак хужайраларидаги махсус рецепторлар мухим ахамият касб этади. Ферментларнинг тироксин таъсирига реакцияси тегишли рецеп-торлар ва гормон рецептор бирикмасини хужайра ядросига ташувчи тизим-ларнинг шаклланишига богликдир.Бу богликлик туфайли лактациянинг бошлангич даврида сут эмизувчилар наслида лактозанинг хазмланиши конда тироксин бор йуклигидан катьий назар уз тургунлигини саклаб колади. Бу эса ёш организмни ута салбий холат гиполактазиядан саклаб колади. Муста-кил овкатланишга якинлашгач (яъни лактозага булган эхтиёж камайгандан) бу ферментни синтезловчи механизм тироксинга нисбатан реакция (репрессияланади) беради. Биз бу ерда лактоза хазмланишига жавобгар механизмларни сут билан овкатланиш даврининг дастлабки кунларида тироксинга нисбатан ареактивлигини ва мустакил овкатланишга утиш олдидан ута сезгирлик билан реакция беришини куряпмиз.

Адабиётлар руйхати:

1.Ипатова М.Г., М.И. Дубровская, Т.И. Корнева и др. Лактазная недостаточность у детей раннего возраста и особенности питания при патологии. //Вопросы современной педиатри 2012, 11, №119-23.

2.Комилова Б.О. Сут кандининг узлаштиришида сову; х,араротнинг таъсири //Биология и интегративная медицина 2021, № 5 - сентябрь-октябрь (52).

3.Конь И.Я., Гмошинская М.В., Шилина Н.М. Особенности состава женского молока // Питание здорового и больного ребенка. М., 2008. С. 6-9.

4. Кучкарова Л.С., Кудешова Г.Т., Дустматова Г.А. Гормональная регуляция ассимиляции углеводовв тонкой кишке крыс периода молочьного питания // Научное обозрение. Биологические науки. 2017- № 2.— С. 108-116.

5. Мухина Ю.Г., Шумилов П.В., Дубровская М.И. и др. Дисахаридазная недостаточность у детей // Вопросы практической педиатрии. 2008; 3: 56-62.

6.Саванович И. И, Сикорски А. В. Лактазная недостаточность у детей. Минск БГМУ 2013.

7.Усенко Д.В., Горелов А.В. Лактазная недостаточность у детей // Consilium Medicum. Педиатрия. — 2009; 1: 33-36.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.