Научная статья на тему 'ПРОТЕОЛИТИК ВА ЛИПОЛИТИК ФЕРМЕНТЛАРНИНГ МЕЪДА ОСТИ БЕЗИ ВА ИЧКИ МУХИТДА АЙЛАНИБ ЮРИШИГА γ-НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ'

ПРОТЕОЛИТИК ВА ЛИПОЛИТИК ФЕРМЕНТЛАРНИНГ МЕЪДА ОСТИ БЕЗИ ВА ИЧКИ МУХИТДА АЙЛАНИБ ЮРИШИГА γ-НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Биотехнологии в медицине»

CC BY
248
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
липаза / протеаза / меъда ости бези / γ-нурланиш / липолитик активлик / протеолитик активлик / секреция.

Аннотация научной статьи по биотехнологиям в медицине, автор научной работы — Шокир Қодирович Қодиров, Севара Саидолимовна Куранова, Мухаммадумар Шокирович Қодиров, Рахматилло Шокирович Қодиров

Ушбу ишимизда γ-нурланиш таъсирида меъда ости безининг фермент секрецияси (протеоза ва липаза) ва ушбу ферментлар гомеостази ҳолатини ўрганиш мақсад қилиб олинди. Олинган натижаларимиз кўрсатишича, гамма нурлантириш берилган дозага боғлиқ холда меъда ости безида ферментлар (липаза ва протеазалар) синтезини ва уларни қонга инкрециясини сусайтирди, меъда ости бези тўқимаси ва қондаги липолитик активликнинг ўзгариши ўзгача динамикага эга эканлиги аниқланди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ПРОТЕОЛИТИК ВА ЛИПОЛИТИК ФЕРМЕНТЛАРНИНГ МЕЪДА ОСТИ БЕЗИ ВА ИЧКИ МУХИТДА АЙЛАНИБ ЮРИШИГА γ-НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ»

ПРОТЕОЛИТИК ВА ЛИПОЛИТИК ФЕРМЕНТЛАРНИНГ МЕЪДА ОСТИ БЕЗИ ВА ИЧКИ МУХИТДА АЙЛАНИБ ЮРИШИГА у-НУРЛАНИШНИНГ ТАЪСИРИ

Шокир ^одирович ^одиров

Андижон давлат тиббиёт институти профессори

Севара Саидолимовна Куранова

Андижон давлат тиббиёт институти ассистент-стажёри

Мухаммадумар Шокирович ^одиров

Андижон давлат тиббиёт институти катта укитувчиси

Рахматилло Шокирович ^одиров

Андижон давлат тиббиёт институти катта укитувчиси кигапоуа_веу@ша11. ги

АННОТАЦИЯ

Ушбу ишимизда у-нурланиш таъсирида меъда ости безининг фермент секрецияси (протеоза ва липаза) ва ушбу ферментлар гомеостази холатини урганиш максад килиб олинди.

Олинган натижаларимиз курсатишича, гамма нурлантириш берилган дозага боглик холда меъда ости безида ферментлар (липаза ва протеазалар) синтезини ва уларни конга инкрециясини сусайтирди, меъда ости бези тукимаси ва кондаги липолитик активликнинг узгариши узгача динамикага эга эканлиги аникданди.

Калит сузлар: липаза, протеаза, меъда ости бези, у-нурланиш, липолитик активлик, протеолитик активлик, секреция.

КИРИШ

Панкреатик шира таркибида одам истеъмол киладиган амалдаги барча макронутриентларни - оксил, липидлар, карбонсувларни гидролизловчи ферментлар ажралади. Меъда ости безида оксил синтези жуда юкори тезликда амалга оширилади ва бу борада у факат сут безидан кейинги уринда туради. Бу оксилларнинг 90% ини фермент оксиллари ташкил килади ва ациноз хужайраларда синтезланади. Агар курук холида хисобланса, соатига 20 мг ёки 1

п

минутда 10 молекула фермент ациноцит хужайраси томонидан синтезланади

[6]. Жумладан, S. Rothman ва хаммуаллифлари билан [9] меъда ости безидаги юкори тезликда фермент оксилларининг синтез булиши бажариб булмайдиган жараён, ичакка тушган ферментларнинг асосий кисми конга кайта сурилади ва кондан яна секрет таркибига кайта ишлаб чикарилади деб хисоблайдилар. Яъни, худди ут кислоталарининг энтерогепатик циркуляциясига ухшаб, ферментларнинг энтеропанкреатик циркуляцияси мавжуд.

Меъда ости бези нисбатан радиорезистент эканлиги адабиётлардан маъ-лум [5, 7, 8, 10], нур касаллиги чакирадиган (700-1000 Р) дозада таъсир курсатилганда хам морфологик узгаришлар булмайди. In vivo нурланти-рилганда меъда ости бези экзокрин функциясининг камайиши нурга сезгир механизмларнинг билвосита таъсири натижаси булиши [11, 12], нурланиш таъсирида хазм трактининг нейрогуморал бошкарилиши сусайиши, адренергик ва холинергик мувозанат бузилиши натижаси булиши мумкин [1, 4].

Шуларни хисобга олган холда ушбу ишимизда у-нурланиш таъсирида меъда ости безининг фермент секрецияси ва фермент гомеостази холатини урганиш максад килиб олинди.

МЕТОДОЛОГИЯ

Тажрибада 150-200 г огирликдаги вояга етган эркак, ок каламушлар иш-латилган. Каламушлар кафедра вивариумида сакланган ва карбонсув, оксил аралаш озука билан бокилган. Каламушлар кафасида доимо сув мавжуд булган. Каламушлар «Луч» аппарати ёрдамида Со60 у-квант бериб нурлантирилган. Ютилган доза микдори 1, 2, 4 Грей. Нурланган каламушлар 1, 3, 7, 10, 20, 30, 45 ва 60 суткадан сунг наркоз остида декапитация килинган. Ундан меъда ости бези ажратиб олинган. Декапитацияда ажралган кон йигиб олинган. Безлар огирлигига 1:10 нисбатида физиологик эритма билан аралаштирилган ва улардан гомогенат тайёрланган. Гомогенат фильтрланган ва фильтратда умумий протеолитик активлиги ва липаза ферментлари аникланган. Бир вактнинг узида муайян ферментлар конда хам урганилиб, уларнинг микдори меъда ости бези гомогенати таркибидаги катталикка солиштирилган, кон ва меъда ости бези таркибидаги ферментларнинг бир-бирига боглик эканлиги урганилган.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Меъда ости бези ферментларидан липазанинг инерт эканлиги [2, 3] биз-нинг тажрибаларимизда хам уз тасдигини топди.

Тажрибадаги каламушларга 1-2 Грэй дозада у-нур берилганда меъда ости бези тукимасидаги липолитик активлик контрол курсаткичлари даражасида колди. Демак, оз дозадаги нурлантириш липаза ферменти секрециясига таъсир курсатмас экан.

Каламушлар 4 Грэй дозада нурлантирилгандан 1 кун утгандан сунг меъда ости бези тукимаси липолитик активлиги (1 -жадвал) назоратга нисбатан икки баробардан купрок пасайган. 7-10 кунлари эса бу курсаткич назоратга нисбатан деярли 3 баробар пастрок булди, агар назоратга нисбатан фоизларда ифодаласак 34-36% ни ташкил килди, меъда ости бези тукимаси липолитик активлигининг нурлантирилгандан сунгги энг минимал курсаткичи 10-кунга тугри келди. Ундан сунгги кунларда тукимадаги липолитик активлик бироз кутарилган булишига карамасдан дастлабки даражасига кайтмаган.

Нурлантирилгандан 60 кун утганда хам бу курсаткич назоратга нисбатан деярли икки баробар кичик холда колди. Демак, ушбу дозадаги у-нурланиш тажрибадаги каламушлар меъда ости безида липаза секреция жараёнига кескин тормозловчи таъсир курсатиб, 60 кунда хам липаза ферментининг синтезланиши дастлабки холатга нисбатан деярли икки маротаба суст кетар экан.

1-2 Грэй дозада нурлантирилганда конда хам липолитик фермент актив-лиги, худди меъда ости бези тукимасидагидек, узгаришсиз колди.

Демак у-нурининг бу дозалари меъда ости безида липаза ферменти синте-зи ва унинг конга инкреция килинишига таъсир этмас экан.

4 Грэй дозада нурлантирилган каламушлар конидаги липолитик активлик дастлаб 30% га пасайди. Нурлантирилгандан сунгги 1 -3 кунлар шу холатда турди. Яъни назоратга нисбатан фоизларда 70% ни ташкил килди. 7-30 кунлари секин- аста дастлабки холатга кайтишга йуналтирилган узгаришлар кузатилди. Нурлантирилгандан сунгги 30-кунда кондаги липолитик активлик назоратга нисбатан 90%ни ташкил килди. Лекин 45-куни бу курсаткич конролга нисбатан фоизларда 25-27% ни, 60-куни 15% ни ташкил килди.

Нурлантирилгандан сунг меъда ости бези тукимаси ва конда липолитик активликнинг узгариш динамикаси бир-биридан фарк килди. Без тукимасида бу курсаткич бир кундан сунг бирданига контролга нисбатан 2 баробар паса-йиб, 60-кунда хам шу холатда колган булиб, факатгина 7-10 - кунларда без ту-кимасининг липолитик активлиги янада пасайганлиги кузатилган.

Бу ферментнинг нурлантирилгандан сунгги кондаги узгариш динамикаси бошкачарок кетди. Дастлаб назоратга нисбатан фоизларда 70% ни ташкил

килди, 30 кунгача тобора тикланиш томонга узгарди, лекин 45-60 суткаларда кескин пасайди.

Демак нурлантириш липаза ферменти секрецияси ва инкрециясига бир хил таъсир курсатмас экан. Дастлаб липаза секрециясига купрок тормозловчи таъсир килиб, унинг инкрециясига камрок таъсир этган булса, 45 кундан сунг инкреция жараёни хам сустлашди.

Х,ар хил дозадаги нурланиш каламушлар меъда ости бези умумий протео-литик ферментлар активлигига турлича таъсир курсатди.

1 Грэй дозада нурлантирилгандан 1-, 3-, 7 кун утганда каламушлар меъда ости бези тукимасида протеолитик активлик узгаришсиз колган. Нурлантирилгандан 10 кун утганда эса без тукимаси протеолитик активлиги ишончли, назоратга нисбатан 18% пасайган. 20-кунда бу курсаткич назорат даражасига кайтди. 30- ва 45-кунлари эса умумий протеолитик активлик яна ишончли пасайди ва 60-кунда дастлабки холатига кайтган.

Демак, 1 Грэй дозада у-нурланиш каламуш меъда ости безида протеолитик ферментларнинг секрециясини тормозлар экан. Бу тормозловчи таъсир нур-ланттрилгандан сунгги кунларда турлича намоён булган ва бу тормозловчи эффект 10-кундан сунг кузатилди, 60-кунда дастлабки холига кайтган.

2 Грэй доза берилган у-нурланиш эффекти бироз бошкача тус олди. Бу дозада хам нурлантирилгандан сунг меъда ости безида протеолитик фермент синтези тормозланган, дастлаб протеолитик фермент активлиги контролга нисбатан кескин (37% га) пасайди ва секин-аста кундан кунга бу курсаткич ортиб борди, 45 кунда назорат даражасига етган.

4 Грэй дозада нурлантирилгандан сунгги натижа узига хос булди. Нурлантирилгандан сунг эртаси куни меъда ости без тукимасида протеолитик активлик ишончли пасайди. Бу курсаткич назоратга нисбатан фоизларда 13%га пасайди. Нурлантирилгандан сунгги 3-7 кунларда хам без тукимасидаги протеолитик активлик шу даражада колди.

10-куни ушбу активлик назоратга нисбатан купрок, 17% га пасайди. 20 кундан то 60-кунгача без тукимаси протеолитик активлиги назоратга нисбатан деярли 4 маротаба кам курсаткичга эга булган.

Демак, биз тажрибада куллаган у-нурлантирилишнинг барча дозалари (1, 2, 4 Грэй) меъда ости безида протеолитик фермент синтезини тормозлайди. Лекин бу тормозланиш даражаси ва динамикаси хар хил таъсирланган дозага боглик холда турлича куринишга эга булади.

ХУЛОСА

Олинган натижалардан хулоса килиш мумкин, гамма нурлантириш берилган дозага боглик холда меъда ости безида ферментлар (липаза ва протеазалар) синтезини ва уларни конга инкрециясини сусайтиради, меъда ости бези тукимаси ва конда липолитик активликнинг узгариши узгача динамикага эга.

REFERENCES

1. Ершов А.В., Шербак Н.П. Изменения иннервации желудка крыс при хроническом воздействии ионизирующего излучения в малых дозах // Морфология. - Санкт-Петербург, 2000. - т. 117, №3. - С.45.

2. Коротько Г.Ф. Секреция поджелудочной железы. - Краснодар: Кубанский гос.мед.университет, 2005. - 312 с.

3. Коротько Г.Ф. Эндосекреция ферментов в модуляции деятельности пищеварительного тракта // Рос. журнал гастроэнтерол. гепатол. колопрок-тология. - 2005. - № 5. - С. 97-104.

4. Лапша В.И., Бачарова В.Н., Уткина Л.Н., Цыхун Г.Ф. Морфофункциональные изменения в пищеварительной и эндокринной система при комбинированном действии ионизирующего излучение и клинических факторов в малых дозах // Архив анатомии, гистологии, эмбриологии. - Санкт-Петербург, 1996. - т. 109, № 2. - С. 66.

5. Структурное-функциональное состояние поджелудочной железы и некоторые её гидролазы при облучении // Радиобиология. - М., 1979. - № 1. -С. 60-65.

6. Шлыгин Г.К. Роль пищеварительной системы в обмене веществ. -М.: Синергия, 2001. - 232 с.

7. Fisher C.Z., Goswami P.C. Mitochondria - targeted antioxidant enzyme activity regulates radioresistance in human pancreatic cancer cells // Moll Cells. -2008. - v. 29, № 1. - Р. 105-110.

8. Kim N.V., Lee Z.E., Chang H.Z., Lim C.S., Nam D.H. Gamma-irradiation enhances RECK protein levels in Panc-1 pancreatic cancer cells // Cancer Biol Their. - 2008. - v. 7, № 8. - Р. 1271-1279.

9. Rothman S.S., Liebow C., Isenman L. Couseration of digestive enzymes // Physiol. Pev. - 2002. - P.45.

10. Saada H.N., Said U.Z., Meky N.H., Abd E. I., Azime A.S. Grape seed extract vitis vinifera protects against radiation - induced oxidative damage and metabolic disorders in rats // Phytather Res. - 2009. - v. 23, № 3. - Р. 434-438.

11. Telbisz A., Kovics AL, Somosy Z. Influence of X-ray on the autophagic-lysosomal system in rat pancreatic acini // Micron. - 2002. - v. 33, № 2. - P. 143151.

12. Yamaguchi K., Nakamura K., Kimura M., Yakakota K., Noshiro H., Chijiiwa K., Tanaka M. Intra operative radiation enkances decline of pancreatic exocrine function after pancreatic head resection // Radiat Res. - 2000. - v. 45, № 6. - P. 1084-1090.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.