Научная статья на тему 'ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КАЛАМУШ МЕЪДАСИНИНГ ШИЛЛИҚ ПАРДАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КАЛАМУШ МЕЪДАСИНИНГ ШИЛЛИҚ ПАРДАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
66
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
Постнатал онтогенез / хазм жараёни / сўрилиш / электрон микроскопия / фиксацияланган / шиллиқ парда / эпителий / меъда чуқурчалари / эксцентрик / гемохориал озиқланиш. / Postnatal ontogenesis / digestion / absorption / electron microscopic / fixed / mucous membrane / epithelium / gallbladder fossae / eccentric / hemochoric / nutrition.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Рохатой Абдуллаевна Камолдинова

Хозирги замон тавсифларга кўра, меъдаичак хазм килиш тизимида, хазм қилиш ва сўрилиш процесслари най бўшлиқларида бўлиб, сўрувчи хужайраларнинг мембраналарининг юзасида ва хужайра ичида амалга оширилади. Хазм найининг ривожланиши эмбрионал тараккиёт даврида бошлансада, функционал тизим сифатида постнотал онтогенезда шаклланади. Шуларни этиборга олган холда, мазкур тадкикотда меъданинг фундал кисмдаги шиллик пардасининг постнатал онтогенездаги шакилланиши кўрилмокда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Рохатой Абдуллаевна Камолдинова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF THE FORMATION OF THE MUCOUS MEMBRANE OF THE STOMACH OF RATS IN POSTNATAL ONTOGENESIS

According to modern concepts, digestion and absorption in the gastrointestinal tract is carried out in the cavity of organs, on the surface of membranes, absorbing cells and intracellular. Although the development of the digestive tube begins in utero, as a functional system it is formed mainly in early postnatal ontogenesis. With this in mind, this study examines the formation of the fundal gastric mucosa in postnatal ontogenesis.

Текст научной работы на тему «ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КАЛАМУШ МЕЪДАСИНИНГ ШИЛЛИҚ ПАРДАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

ПОСТНАТАЛ ОНТОГЕНЕЗДА КАЛАМУШ МЕЪДАСИНИНГ ШИЛЛЩ ПАРДАСИНИ ШАКЛЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Рохатой Абдуллаевна Камолдинова

Андижон давлат тиббиёт институти

АННОТАЦИЯ

Хозирги замон тавсифларга кура, меъда- ичак хазм килиш тизимида, хазм килиш ва сурилиш процесслари най бушликларида булиб, сурувчи хужайраларнинг мембраналарининг юзасида ва хужайра ичида амалга оширилади. Хазм найининг ривожланиши эмбрионал тараккиёт даврида бошлансада, функционал тизим сифатида постнотал онтогенезда шаклланади. Шуларни этиборга олган холда, мазкур тадкикотда меъданинг фундал кисмдаги шиллик пардасининг постнатал онтогенездаги шакилланиши курилмокда.

Калит сузлар: Постнатал онтогенез, хазм жараёни, сурилиш, электрон микроскопия, фиксацияланган, шиллик парда, эпителий, меъда чукурчалари, эксцентрик, гемохориал озикланиш.

FEATURES OF THE FORMATION OF THE MUCOUS MEMBRANE OF THE STOMACH OF RATS IN POSTNATAL ONTOGENESIS

Rokhatoy Abdullaevna Kamoldinova

Andijan State Medical Institute

ABSTRACT

According to modern concepts, digestion and absorption in the gastrointestinal tra ct is carried out in the cavity of organs, on the surface of membranes, absorbing cells an d intracellular. Although the development of the digestive tube begins in utero, as a func tional system it is formed mainly in early postnatal ontogenesis. With this in mind, this s tudy examines the formation of the fundal gastric mucosa in postnatal ontogenesis.

Keywords: Postnatal ontogenesis, digestion, absorption, electron microscopic, fixed, mucous membrane, epithelium, gallbladder fossae, eccentric, hemochoric, nutrition.

Тадкикотнинг максади.

Турли ёшдаги каламушлар меъдасининг фундал кисми шиллик каватининг умумий морфологик, электрон микроскопик ва морфометрик тадкикотлари асосида унинг функционал тизим сифатида шаклланиш конуниятларини белгилаш.

Материаллар ва усуллар.

Ёруглик ва электрон микроскопия усуллари ёрдамида табиий ва аралаш овкатланиш вактида меъда шиллик каватининг функционал тизим сифатида шаклланиш конуниятларини урганиш максадида постнатал онтогенезнинг турли ёш даврларида (1,3,7,14,21,ва 90) кунлик каламушларнинг меъдасинингфундал булимларини урганиш учун кулланилган.

Электрон микроскопия учун меданинг фундал кисминнинг шиллик пардасининг булаклари 2.5% глютаральдегид эритмасида (90 мин.) ва 1% 0s04 эритмасида фиксация килинди. Фосфат буферида ювиш ва консентрацияни оширувчи спиртлар устида утказилгач, улар метил метакрилат, аралдит ёки эпон-аралдит аралашмасига куйилди.

ЛКБ-4800 ултрамикротомида олинган кесмалар уранил- ацетатнинг туйинган эритмасида (20 мин.) ва кургошин цитрати (pH=12.0; 1-2 мин.) ва электрон микроскопда куриб чикилди JEM-100S

Турли ёшдаги каламушлар медасини фундал кисмининг шиллик каватининг шаклланиш динамикасини белгилаш ва 50та буйлама йуналган чукурчалар ва без найчаларнинг хар бир холатига аникланди:

а) МОВ-15х окуляр- микрометр ёрдамида чизикли параметрлар (мкм);

б) митотик индекс-МИ ( % ) ва без ва камбиал хужайраларининг зонал локализацияси;

в) фундал безларнинг без хужайраларининг турларининг умумий, абсолют ва нисбий сони.

Натижалар:

Янги тугилган каламушларда меъданинг фундал кисми деворлари юпка булиб, шиллик пардаси, шиллик ости пардасидан, мускул ва сероз пардаларидан ажралмаган холда булади.

Медани шиллик пардасини ички томондан ва чукурчаларни копловчи эпителийси баланд цилиндрсимон булиб, ядросининг устида яхши ривожланган Гольджи комплекси жойлашган ва электрон зичлиги ва размери узгарувчан секретор доначалар тутади.

Ядро ва донадор эндоплазматик ретикулум профиллари базал жойлашган.

Меда чукурчаларини тубининг ва калта фундал безларининг эпителийси паст призматик, хужайралар нисбатан йирик юмалок ядрога ега булиб, эухроматинга, купгина рибосомаларга ва полисомаларга бой.

Митохондриялари кам ва майда, юкори электрон зичлигига эга булган кичик ва катта юмалок секретор гранулалар, донадор эндоплазматик тури киска ва микдори кам.

Меъда чукурчаларининг пастки ярмидаги ва хосил килувчи безларнинг эпителий хужайралари орасида митотик булинувчи хужайралар аникланади.

Тугилгандан кейинги биринчи куни уларнинг МИ мос равишда 14,6 ± 1,2 ва 36,8 ± 1,9% ни ташкил етади.

Янги тугилган каламуш болаларида без эпителий хужайралари орасида кам дифференцияланганлар билан бирга цитодифференцияциянинг характерли бошлангич белгиларига эга булган париетал хужайралар аникланади.

Улар катта-кичиклиги, эксцентрик равишда жойлашган ядроси билан бошка кушни хужайралардан ажралиб туради, хужайра ичи ва хужайралараро секретор каналчалар, кичик куп митохондриялар хосил булиши,

Голжи мажмуаси деярли ривожланмаган булиб, донадор эндоплазматик ретикулум профилларининг узунлиги уртача узгарувчан булади. Дифференциалланувчи париетал хужайралар цитоплазмасида якка электрон-зич секретор доначалар аникланади.

Меъда чукурчаларининг ва безлар тубининг кам дифференцияланган хужайралари тупламларида донадор эндоплазматик турининг уртача ривожланган эпителий хужайралари, уртача ва юкори зичликдаги юмалок секретор гранулалар хам кайд этилади.

Купинча улар митоз холатида булиши мумкин

Фундал безларнинг найчалари хам узунлиги, хам сони жихатдан ортади ва натижада улар орасидаги бириктирувчи тукима катламлари юпкалашиб боради. Чукурчаларнинг юзарок кисмида эпителийси баланд призматик булиб, ядросининг юкори кисмида цитоплазмадаги турли электрон зичликдаги секретор доначаларни куп микдорда уз ичига олади. . Уларнинг ядро атрофидаги базал кисмида донадор эндоплазматик турни узунлиги ортади.

Без найчалар буйлаб париетал хужайраларнинг абсолют ва нисбий сони ортади. Уларнинг цитоплазмасида митохондриялар куп, электрон-зич матрицага ва жуда куп кристаларга ега.

Донадор эндоплазматик турнинг узунлиги ва Голжи мажмуаси структуралари, рибосомалар ва полисомалар сезиларли даражада камаяди ва хужайралар ички ва хужайралараро секретор каналчаларнинг кичик ва урта вазикулалари купаяди.

Каламуш тугилгандан бир хафта утгач, фундал безлар хужайралари орасида бош хужайраларни дастлабки белгилари мавжуд булади.

Каламуш тугилгандан 7 кун утгач меъданинг фундал безлари хосил булиши даврида дифференцияланаётган бош хужайранинг базал кисмида донадор эндоплазматик турнинг купайиши кузатилади.

Цитоплазмада анча микдорда эркин рибосомалар ва полисомалар мавжуд булганда нисбатан йирик, юмалок, базал жойлашган ядро атрофида донадор ретикулум профиллари узунлиги ортади.

Бирок, Гольджи мажмуаси хали хам кам сонли яссиланган цистерналар ва кам микдорда якка-якка везикулалар ва вакуоллардан иборат.

Секретор доначалар сони кам булиб, электрон зичлиги юкори.

Меъда чукурчаларида ва меда безлари буйлаб митотик фаолликни тахлил килишда, меда безларининг буйин кисмида, уларнинг устувор локализацияси ва без найчаларнинг пастки ярмида сезиларли даражада пасайиши кайд этилган.

Тугилгандан кейин 14 кунга келиб меъданинг фундал кисми шиллик пардаси калинлашади. Чукурчалар чукурлиги 66.0 ± 1.4 мкм булганда безлар 244 ± 2,7 мкм га тенг булади.

Митотик булинувчи эпителий хужайраларининг асосий массаси меъда чукурчаларининг пастки кисмида ва безларнинг буйин кисмида аникланади.

Митоз фигуралари фундал безларнинг пастки ва урта кисмларида хам аникланган. Шу билан бирга, кушимча хужайраларнинг нисбати сезиларли даражада камаяди ва асосий ва париетал хужайралар купаяди.

Бош хужайралари одатда меданинг фундал безинингбазал кисмида жойлашган, уларда базал жойлашган донадор эндоплазматик ретикулумнинг куплаб цистерналарида бирламчи секретор гранулаларнинг зичлиги камлиги билан ажралиб туради.

Етук секретор гранулаларнинг шаклланиши Голджи комплексининг кенгайган цисцерналарда ва вакуолларида содир булади.

Шуни таъкидлаш лозимки, бош хужайраларнинг дифференциацияси жараёнида ядро ва донадор эндоплазматик тур, Голжи мажмуаси ва митохондриялар уртасидаги муносабатлар яккол кузга ташланади.

Париетал хужайраларда хам ядро ва цитоплазматик тузилмаларнинг ухшаш консолидацияси ва интеграцияси кузатилади.

Каламуш тугилгандан кейин 14-21 кун орасида аралаш озикланиш даврига утади: она сути билан бир каторда дон ва нон истеъмол килади.

Учинчи хафтанинг охирига келиб, улар тулик аник пархезга утадилар.

Хдётнинг 3 хафтаси охирига келиб (тана вазни 26.5 ± 1.7) меъда массаси индекси (0.82 - 0.83) жинсий етилган уч ойлик каламушлардек бир хил булади. Меъданинг фундал кисми шиллик пардасида чукурчалар чукурлиги 70,0 ±1,5 булганда, меда безлари 275 ± 3,0 мкм узунликка эга. Митотик булинаётган эпителий хужайралари факат фундал безларнинг буйин сохасида аникланади. Чукурчаларда митоз факат чукурчанинг энг пастки кисмида, безларнинг буйни чегарасида юзага келиши мумкин. Бу ёшга келиб бош хужайралар асосан фундал безларнинг тубида, париетал хужайралар - без танасида, кушимча хужайралар эса- фундал безларнинг буйин ва танаси чегарасида жойлашади. Эндокрин хужайралар бутун тана ва без туби буйлаб таркок жойлашади. Париетал хужайраларнинг ултраструктураси хужайралар эксцентрик жойлашган ядро,

куплаб оч везикулалар, уртача зич матрицали ва кристаларга эга булган митохондриялар, хужайра ичидаги каналчаси атрофида ва хужайралараро чикарув каналчалари якинида тупланган. Каналчалар ва каналчаларнинг бушлигига чиккан микроворсинкалар сони ва узунлиги узгарувчандир. Бош хужайралар конус шаклида булиб ядро атрофида жойлашган донадор эндоплазматик турнинг паралель зич тармоги ва ядродан юкорида жойлашган уртача ривожланган Голджи мажмуаси билан ажралиб туради. Уртача зичликга эга булган секретор доначалар ва ядронинг устки цитоплазмада тупланган. Безнинг бушликга караган апикал юзасида микроворсинкалар тартибсиз. Тугилгандан 3 ой утгач, каламушлар ва уларнинг меъдасининг огирлиги мос равишда 121±6г ва 1015±64мг ни ташкил етади (ошкозон массаси индекси 0.84). Меъда чукурчаларинингва фундал безларининг чукурлиги мос равишда 93,0 ±2.0 ва 464± 5,1 мкм ни ташкил этади. Тадкикотнинг олдинги давридагидек митотик булинаётган эпителий хужайралари факат безнинг буйин сохасида жойлашади. Фундал безлардаги кушимча, асосий ва париетал хужайраларнинг нисбий ва абсолют сони мос равишда тенгдир. Топографик жихатдан бош хужайралар асосан безнинг тубида жойлашган, ва без танаси сохасида камрок жойлашган, париетал хужайралар асосан безнинг тана сохасида тупланган. Кушимча хужайралар аввалгидек фундал безларнинг буйин кисмида аникланади. Эндокрин хужайралари без буйлаб таркок жойлашган. Бинобарин, меъданинг фундал кисми шиллик пардасинингва унинг безларини шакилланиши эмизикли даврида юзага келади, ва аник бир рационга утиш вактида тугалланади. Морфологик жихатдан бу чукурчалар ва без найчаларининг чизикли параметрлари, митотик булинадиган эпителиал хужайралар, кушимча, бош, париетал ва эндокрин хужайралар, цитоплазматик органеллалар ва махсус без хужайраларнинг интеграциялашган фаолияти топографик раёнлаштириш мунтазам алокаларини урнатишда ифодаланади.

Хулоса

Каламушларнинг меъдаси фундал кисминингшиллик пардаси тугилганда яхши ривожланмаган: чукурчалар хосил булган, безлар ривожланаётган, копловчи ва чукурча эпителийси дифференциаллашган, париетал хужайралар дифференциалланаётган, бош хужайралар йук.

Аралаш рационга утиш вактига келиб бош хужайраларнинг дифференциалланиш белгилари пайдо булади, копловчи, чукурча ва париетал хужайраларнинг фаолияти, булиниб купаювчи хужайралар зонаси фундал безларнинг буйин кисмига ажралади.

Ошкозоннинг фундал кисми шиллик каватининг таркибий ва функционал шаклланиши асосан аник пархезга утиш вакти билан якунланади, интегралловчи элементларининг дифференциалланувчи камбиал ва юкори ихтисослашган бош ва

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 3 I 2021

ISSN: 2181-1601

париетал, копловчи- чукурча хужайраларининг фазовий зонал жойлашуви намоён булади.

REFERENCES

1. Анохин П.К. Очерки по физиологии функциональных систем. М., «Медицина», 1975-448с.

2.Баранов К.А., Тутельян В.А. Национальная программа оптимизации вскармливания детей первого года жизни Российской Федерации. М, 2010 -68 с.

3. Воронцов И.М., Фатеева Е.М. Естественное вскармливание. СПб, «Фолиант», 1998-260 с.

4. Западнюк В.И. К вопросу о возрастной периодизации лабораторных животных.//Старениеклетки. -Киев, 1971. -с.433-438

5. Конь И.Я., Тмошинская М.В. Состав и свойства женского молока// Руководство по детскому питанию, М. МИА, 2004, с. 256-28t

6. Луфт В.М. Теоретическая и прикладная трофология// Рос.журнал гастроэнтерологии, гепатологии и колопроктологии, 2003. -т. 14, №4,-приложение 20. - с. 13-16

7. Самсонов В.А. Язвенная болезнь.Петрозаводск:Карелия,1975.-261 с.

8. Судаков К.В. Функциональные системы организма. М «Медицина» 1987-432 с.

9. Тимофеева Н.М. Роль пептидаз в ассимиляции белков (обзор современных данных)// Рос.физиол.журнал им. И.М.Сеченова - 1993. - т.79,№ 6.-с. 1-18

10. Ю.Тутельян В.А., Конь И.Я. Руководство по детскому питанию. М., МИА, 2004.-662 с.

11. Тутельян В.А.. Конь И.Я. Детское питание. М., МИА, 2009. - 952 с.

12. Уголев А.М.Эволюция пищеварения и принципы эволюции функций. Л.:Наука,1985.-544с.

13. Уикли В. Электронная микроскопия для начинающих (пер. с англ.). М., «Мир», 1975.-334 с.

14. Шлыгин Г.К. Мембранный обмен нутриентами и пищеварительная система М. Изд-во МГУ. - 1997. - с. 44-72

15. Шлыгин Г.К.Межорганный обмен нутриентами и пищеварительная система. М.:МГУ,1997.-136 с.

16. Ширина Л.И., Мазо В.К. Система пищеварения ребенка, ее созревание и развитие.// Руководство по детскому питанию - М., 2004. - с.28-51

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.