Научная статья на тему 'ОНГСИЗЛИК ПСИХОЛОГИЯСИДА ҲИМОЯ МЕХАНИЗМЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШИ (ОЛИЙ ЎҚУВ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ МИСОЛИДА)'

ОНГСИЗЛИК ПСИХОЛОГИЯСИДА ҲИМОЯ МЕХАНИЗМЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШИ (ОЛИЙ ЎҚУВ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
1197
84
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
онг / онгсизлик / психоанализ / латент онгсизлик / ҳимоя механизмлари / эго / оно / супер эго. / сознание / бессознательность / психоанализ / скрытое бессознательное состояние / защитные механизмы / эго / супер эго

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Шукуров Рустам Эшонкулович

Мазкур мақолада онг ва онгсизлик ҳолатларининг психоанализда тутган ўрни. Шунингдек, шахснинг ҳимоя механизмлари, уларни келтириб чиқарувчи омиллар ва уларнинг тавсифлари. Ҳамда, психологик ҳимоя механизмлари ва уларнинг шахс психикасига таъсири масалалари ўрин олган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИЗУЧЕНИЕ ЗАЩИТНЫХ МЕХАНИЗМОВ В БЕССОЗНАТЕЛЬНОЙ ПСИХОЛОГИИ (НА ПРИМЕРЕ СТУДЕНТОВ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ)

В данной статье рассматривается роль сознания и бессознательного состояния в психоанализе. А также защитные механизмы личности, факторы, которые их провоцируют, и их описание. Кроме того, психологические защитные механизмы и их роль в психологическом аспекте личности.

Текст научной работы на тему «ОНГСИЗЛИК ПСИХОЛОГИЯСИДА ҲИМОЯ МЕХАНИЗМЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШИ (ОЛИЙ ЎҚУВ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ МИСОЛИДА)»

Шукуров Рустам Эшонкулович,

Узбекистан Республикаси Президенти хузуридаги давлат бошкаруви академияси кошидаги Ёшлар муаммоларини урганиш ва истикболли кадрлар тайёрлаш институти "Бошкарув психологияси ва лидерлик" кафедраси таянч докторанти

ОНГСИЗЛИК ПСИХОЛОГИЯСИДА ^ИМОЯ МЕХАНИЗМЛАРИНИНГ УРГАНИЛИШИ (ОЛИЙ УКУВ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ МИСОЛИДА)

УДК: 159.9

ШУКУРОВ Р.Э. ОНГСИЗЛИК ПСИХОЛОГИЯСИДА УИМОЯ МЕХАНИЗМЛАРИНИНГ УРГАНИЛИШИ (ОЛИЙ УК,УВ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИ МИСОЛИДА)

Мазкур маколада онг ва онгсизлик х,олатларининг психоанализда тутган урни. Шунингдек, шахснинг х,имоя механизмлари, уларни келтириб чикарувчи омиллар ва уларнинг тавсифлари. Хамда, психологик х,имоя механизмлари ва уларнинг шахс психикасига таъсири масалалари урин олган.

Таянч суз ва тушунчалар: онг, онгсизлик, психоанализ, латент онгсизлик, х,имоя механизмлари, эго, оно, супер эго.

ШУКУРОВ Р.Э. ИЗУЧЕНИЕ ЗАЩИТНЫХ МЕХАНИЗМОВ В БЕССОЗНАТЕЛЬНОЙ ПСИХОЛОГИИ (НА ПРИМЕРЕ СТУДЕНТОВ ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ ЗАВЕДЕНИЙ)

В данной статье рассматривается роль сознания и бессознательного состояния в психоанализе. А также защитные механизмы личности, факторы, которые их провоцируют, и их описание. Кроме того, психологические защитные механизмы и их роль в психологическом аспекте личности.

Ключевые слова и понятия: сознание, бессознательность, психоанализ, скрытое бессознательное состояние, защитные механизмы, эго, супер эго

ШУКУРОВ Р.Э. THE STUDY OF DEFENCE MECHANISMS IN THE PSYCHOLOGY OF UNCONSCIOUSNESS (ON THE EXAMPLE OF UNIVERSITY STUDENTS)

In the article is discussed the role consciousness and the unconscious statе in psychoanalysis. In addition, the issues of personal protection mechanisms, factors that cause them, their characteristics and as well the mechanisms of psychological defense and their impact on the psyche of personality were considered.

Key words and concepts: consciousness, unconsciousness, psychoanalysis, latent unconsciousness, defense mechanisms, ego, ono, super ego.

Кириш.

Хозирги вактда юртимизда психология фанига доир булган куплаб илмий тадкикот ишлари олиб борилмокда. Мазкур тадкикот ишлари жамиятимизда ёш авлодларга таъ-лим ва тарбия бериш, етук кадрлар тизимини шакллантиришда, ходимларни бошкариш ва уларнинг мех,нат самарадорлигини ошириш ва бошка шу каби куплаб мураккаб вазифа-ларни амалга оширишда мух,им ах,амият касб этмокда.

Психология фани шахсларнинг ташки таъ-сирларга нисбатан онгли равишда жавоб реакциялари билан бир каторда онгсиз хатти-х,аракатларини х,ам урганади. Бу психология фани тармокларидан булган психоанализда (онгсизлик психологиясида) урганилади. Шахсларнинг онг ости фаолиятлари билан олиб борилган тадкикот ишлари психологиянинг фан тармоклари ривожи учун х,ам катта хиз-мат курсатади.

Бугунги кунда, шахсларнинг онг ости фаолияти Fарб давлатларида жуда кенг урганилиб, бу борада куплаб тадкикот ишлари олиб борилган. Шунинг учун х,ам уларда шах-сга бевосита уларнинг онги остига таъсир курсатиш оркали психологик таъсир ишлари амалга оширилади. Афсуски, шахснинг онг ости фаолиятини урганиш борасида юртимизда х,алигача жуда кам илмий тадкикот ишлари амалга оширилган.

Тадцицотнинг мацсади: олий укув юрти-нинг уFил ва киз талабалари уртасида психологик х,имоя механизмларининг фаркларини аниклаш.

Тадцицот объекти: Денов тадбиркорлик ва педагогика институти 2 ва 3 боскич математика йуналишининг 15 нафар уFил ва 15 нафар киз талабалари. БошланFич таълим ва спорт тарбиявий иш йуналишининг 2 ва 3 боскичидан 15 нафар уFил ва 15 нафар киз талабалари.

Мавзу буйича илмий адабиётларнинг кискача тах,лили.

Хорижий психологияда шахснинг онгсизлик х,олати, хато хатти-х,аракатлари ва унда мавжуд булган психологик х,имоя механизм-ларинг илк куринишлари талкин килинган1;

1 Фрейд З. Введение в психоанализ / З. Фрейд — Книжный Клуб «Клуб Семейного Досуга», 1930. 32 б.

сикиб чикариш х,имоя механизми сифатида онгсизликнинг бир куриниши х,исобланади. Мазкур онгсизлик эса икки хил куринишда булиб улар латент онгсизлик ва сикиб чикарилган онгсизликни ташкил этади2; шахсларнинг психик х,аёти узининг турли-хил тар-кибий кисмларидан булган Ид, Эго, ва Супер-эго моделларидан иборат ва улар шахснинг хулк-атворлари таркибини х,осил килади3.

Химоя механизмларининг изошли тас-нифини урнига уларни турларга ажра-тиш4; психологик х,имоя механизмларида нокулайликлар, безовталик х,олатлари, ички низоларни йук килишга ёки камайтиришга каратилган тартибга солувчи механизмлар тизими5; х,имоя механизмлари шахс "Мен"ни тур^ун булишига уз х,иссасини кушади, аммо ички низоларни бартараф этиш имкони-ятларини чеклайди6; х,имоя механизмлари тах,ликали вазиятларда инсоннинг жавоб реакцияси7 сифатида талкин килинади.

Онгсизлик психологияси билан боFлик булган илк назариялар машхур психолог З.Фрейдга бориб такалади. Олим онг ости фаолияти билан боFлик булган назариялар-нинг илк курининишлари 1915-1917 йилларда чоп этилган "Психоанализга кириш" асарида мутахассисларга баён килинган.

З.Фрейд8 психоанализни асабий бемор-ларни даволовчи фан эканлигини таъкид-лаб утади. Ушбу даволаниш жараёнида бемор билан шифокор уртасида суз алмашинишидан бошка х,еч нарса булмайди. Бемор утмишини ва х,озирги таассуротларини гапиради, барча x1ис-туЙFуларини ошкор этади. Шифокор эса аксинча, беморнинг фикрларини тинглашга х,аракат килади, унга ниманидир эслатади, диккатини маълум бир йуналишда ушлаб

2 Фрейд З. Психология бессознательства. - СПб: "Питер", 2007. 291-295 б.

3 Фрейд З. Я и Оно. - М.: "Эксмо", 1923. 24 б.

4 Защитные механизмы личности: Методические рекомендации / Сост. проф. В.В.Деларю. - Волгоград: Волг-ГАСА, 2004. 48 б.

5 Бассин Ф.В. О силе "Я" и психологической защите // Вопросы философии. 1969. № 2. 118-126 б.

6 Карвасарский Б.Д. Психотерапевтическая энциклопедия. 3-е издание. - СПб: "Питер", 2006. 620 б.

7 Ильин Е.П. Психология индивидуальных различий. -СПб: "Питер", 2004. 703 б.

8 Фрейд З. Введение в психоанализ / З.Фрейд — Книжный Клуб «Клуб Семейного Досуга», 1930. 11-13 Б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

туради, тушунтиришлар беради ва беморни кабул килиш ёки рад этиш реакцияларини кузатади. Олим бу жараёнда сузни энг катта даволовчи куч деб атайди. Чунки, сузлар эмо-цияларни келтириб чикаради ва шахсларнинг бир-бирларига таъсир курсатишнинг мукам-мал усули хисобланади.

Олимнинг психоанализга кириш асари буйича Вена университетида килган маъруза-лари кушимча маълумотлар заруратини келтириб чикарди ва у кейинчалик "Онгсизлик психологияси", "Психология ва Мен тахлили" ва "Мен ва у" каби машхур асарларини чоп этди.

З.Фрейд шахсларнинг психик хаёти узининг турли-хил таркибий кисмларидан булган Ид, Эго, ва Супер-эго моделларини фанга олиб кирди.

Ид - туFма, генетик асосланган булиб, завк тамойилларига буйсунадиган реал вокелик хамда жамият х,ак,ида хеч кандай тасаввурга эга булмаган ибтидоий хокимият сифатида каралади. Эго уз эхтиёжларини Ид оркали кондиради. Яъни инсон Ид билан туFилади. Унда шахснинг эхтиёж ва хохишлари ифодала-нади. Биз буни узгартириб унга таъсир утказа олмаймиз. Чунки у аллакачон бизда дастур-лаб куйилган.

Эго - реаллик тамойилига асосланиб атроф мухитга мослашиш ва унинг талабларини бажариш учун механизмлар каторини ишлаб чикади. У ташки ва ички томондан келадиган стимуллар уртасида воситачи хисобланади. Унинг вазифаси организмни саклаши, хоти-рада ташки харакатлар тажрибасини акс эттириши, тахдид туFдирувчи таъсирлардан кочишни ва инстинктлар талабларини назо-рат килишни уз ичига олади. Эго, Ид ва Супер эго уртасидаги келишмовчиликни бартараф этади.

Супер-эго - маънавий-ахлокий ва диний туЙFулар манбаи хисобланади. Шунингдек, у назорат килувчи ва жазоловчи вазифасини хам бажаради. Бундан шундай хулосага кели-надики, Ид генетик асосланган психиканинг таркибий кисми, Эго эса индивидуал тажри-банинг махсули ва Супер Эго эса ташки яъни жамият томонидан келиб чикадиган таъсир-лар самараси хисобланади. Агар эго карор кабул килса ёки Ид учун харакат килса ва Супер-эгога карши булса у жазони бошдан

кечиради. Супер-эго кучни Иддан олади ва купинча шавкатсиз харакат килади.

Кейинчалик З.Фрейднинг издошлари ва бошка психоаналитик мактаб вакиллари хам психологик химоя механизмларини ишлаб чикишга киришдилар ва уни янги психологик химоя механизмлари билан тулдирдилар. Хорижда кенг таркалган тадкикотларга кура хакикатни рад этиш ёки уни бутунлай йук килиб юбориш туфайли индивидни хавотир-лардан халос килувчи куплаб химоя механизмлари мавжудлиги таъкидланади.

З.Фрейддан сунг унинг кизи А.Фрейд хам психоанализ борасида куплаб тадкикот ишла-рини олиб борди. А.Фрейд1 химоя механизм-ларининг изохли таснифини яратиш урнига уларни сикиб чикариш, регрессия, реактив шаклланиш, изоляция, киёслаш, интроекция, узига карши чикиш ва сублимация унта турга ажратди. Унинг фикрича сублимация химоя механизмидан ташкари барча химоя механизмлари аклан ва жисмонан соFлом одам учун салбий роль уйнайди, чунки химоя меха-низмларидан фойдаланиш инсонда кузатила-ётган куркувни бартараф этмайди аксинча у давом этади ва охир-окибат касалликни юзага келиш эхтимолини оширади.

Шунингдек, А.Фрейд аниклаган химоя воситаларининг баъзи тупламлари маълум аломатларга олиб келади. Бу маълум бир патологик шароитда тегишли химоя усуллари кулланилиши билан тасдикланади.

Айрим тадкикотчилар, психологик химоя механизмларида нокулайликлар, безовталик холатлари, ички низоларни йук килишга ёки камайтиришга каратилган тартибга солувчи механизмлар тизими мавжудлигини таъкид-лайди. Етук файласуф ва психологлардан булган В.Ф.Бассин ва В.Е.Рожновлар2 химоя механизмларига психик жарохатлар натижа-сида юзага келган салбий холатларни яши-рин йук килишга каратилган психик фаолият деб таърифлайдилар. Б.Д.Карвасарский3 пси-

1 Защитные механизмы личности: Методические рекомендации / Сост. проф. В.В.Деларю. - Волгоград: Волг-ГАСА, 2004. 3-4 б.

2 Бассин Ф.В. О силе Я и психологической защите // Вопросы философии. 1969. № 2. 118-126 б.

3 Б.Д.Карвасарский Психотерапевтическая энциклопедия. 3-е издание, Изд-во: Питер, 2006 . 344345 б.

1-жадвал. Психологик х,имоя механизмларининг корреляцион курсаткичлари (Ч.Пирсоннинг r - корреляция коэффициенти буйича)

Сик,иб чикариш Регрессия 0,245*

Рационализация 0,340**

Регрессия Урин алмаштириш 0,513**

Рад этиш 0,345**

Гиперкомпенсация 0,325*

Рационализация 0,315*

Урин алмаштириш Рад этиш 0,278*

Рад этиш Кучириш 0,255*

Кучириш Гиперкомпенсация 0,600**

Компенсация Рационализация 0,274*

хотерапияга оид изошли луFатида х,имоя меха-низмлари шахс "Мен"ни TypfyH булишига уз х,иссасини кушади, аммо ички низоларни бар-тараф этиш имкониятларини чеклайди. Химоя механизмлари - психологик стратегия булиб, унинг ёрдамида инсонлар низоли вазият-лардан кочадилар, фрустирация, хавотир ва стрессли х,олатлардан халос буладилар ёки таъсир кучини пасайтирадилар. Аслида улар онгсиз равишда ишлатилиб, тах,ликали вазият-ларда инсоннинг жавоб реакцияси сифатида куриб чикилиши мумкин1.

Шу бугунги кунгача олимлар томонидан х,имоя механизмларининг жуда куплаб тур-лари аникланган, аммо уларнинг орасидан эса сикиб чикариш, регрессия, урин алмаш-тириш, инкор этиш, кучириш, компенсация, гиперкомпенсация ва рационализация каби х,имоя механизмлари энг куп урганилган.

Кулланилган метод.

Биз х,ам уз тадкикот ишларимизни олиб бориш максадида шахсларда мав-жуд булган ушбу х,имоя механизмларини ташхис киладиган методикалардан бири П.К.Контенинг2 (Life Style Index, LSI) 92 та саволдан иборат булган шахснинг психологик х,имоя механизмларини аниклаш (У.Б.Клубованинг модификация варианти) методикасидан фойдаландик. Ушбу методика шахснинг саккизта х,имоя механизмларини аниклашга каратилган стандартлаштирилган тест саволларидан иборат.

Натижалар.

1 Ильин Е.П Психология индивидуальных различий. -СПб: Изд-во "Питер", 2004, 417 б.

2 Психологические тесты для профессионалов/ авт. сост Н.Ф. Гребень. - М: "Современная школа", 2007. 496 б.

Утказилган тадкикот ишларидан олинган натижалардан куйидаги курсаткичларни кел-тириб чикардик. Шахснинг психологик х,имоя механизмларининг шкалаларининг улчовлари уртасида узаро корреляцион боFликлик аникланди. Ушбу боFликликни аниклаш учун Ч.Пирсоннинг г - корреляция коэффициенти мезонидан фойдаландик (1-жадвал).

Бунга кура, сикиб чикариш шкаласи рад этиш (г=0,245, р<0,05), Рационализация (г=0,340, р<0,01), факторлари билан уртача даражада корреляцион боFликлик аникланди.

Регрессия шкаласи урин алмаштириш (г=0,513, р<0,01), рад этиш (г=0,345, р<0,01), Гиперкомпенсация (г=0,325, р<0,05), Рационализация (г=0,315, р<0,05), факторлари билан уртача даражада корреляцион боFликлик аникланди.

Урин алмаштириш шкаласи рад этиш (г=0,278, р<0,05), фактори билан уртача даражада корреляцион боFлик1лик аникланди.

Рад этиш шкаласи кучириш (г=0,255, р<0,05), фактори билан х,ам корреляцион боFликлик келиб чикди.

Кучириш шкаласи эса гиперкомпенсация (г=0,600, р<0,01), фактори билан узаро боFлик1лик юзага келди.

Компенсация шкаласи рационализация (г=0,274, р<0,05), фактори уртасида боFликлик аникланди.

Хамда, методика шкалаларини факторларга бирлаштириш максадида уларни факторли анализ курсатгичларини келтириб утдик (2 жадвал).

Бунга кура методика жами саккизта шка-лаларнинг барчаси учта факторга бирлашди. Биринчи факторни ташкил этган шкалалар:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

42 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ ч____

2-жадвал. Психологик х,имоя механизмларининг шкалаларининг факторли анализ курсатгичлари

Шкалалар Компонентлар:

1 2 3

Сик,иб чикариш 0,336 0,600 0,111

Регрессия 0,774 0,158 -0,301

Урин алмаштириш 0,651 0,107 -0,416

Рад этиш 0,480 -0,263 -0,448

Кучириш 0,538 -0,574 0,461

Компенсация 0,218 0,288 0,640

Гиперкомпенсация 0,593 -0,518 0,292

Рационализация 0,498 0,574 0,243

3-жадвал. Психологик ^имоя механизмларининг дискриминант анализ натижалари

Сик,иб чикариш 0,213

Регрессия 1,053

Урин алмаштириш -0,488

Рад этиш -0,054

Кучириш -0,611

Компенсация 0,032

Гиперкомпенсация 0,967

Рационализация 0,164

Регрессия 0,774, Урин алмаштириш 0,651, Кучириш 0,538, Гиперкомпенсация 0,593.

Иккинчи факторни ташкил этган шкалалар: Сикиб чикариш 0,600, Рационализация 0,574.

Учинчи факторни ташкил этган шкалалар: Компенсация 0,640 курсаткичларни келтириб чикарди.

Шунингдек, методика шкалаларининг узаро ижобий ва салбий кутбларга бирлашиш жара-ёнини хам аникладик (3-жадвал).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Психологик химоя механизмларининг дискриминант анализига мувофик "Сикиб чикариш", "Регрессия", "Компенсация", "Гиперкомпенсация" ва "Рационализация" шкалалари ижобий кутбга бирлашдилар.

"Урин алмаштириш", "Рад этиш" ва "Кучириш" шкалалари салбий кутбга бирлаш-дилар.

Утказилган методиканинг умумий курсатгичларидан жинслараро фаркларни Стьюдентнинг 1 мезони буйича аникладик (4-жадвал).

Натижаларга кура, талабаларда жинс буйича уртача киймат куйидагича намоён булди:

"Урин алмаштириш" шкаласи. УУгил ва киз талабаларда бир хил курсатгични келтириб чикарди. Паст даражада.

"Рад этиш" шкаласи. УУгил ва киз талабаларда бир хил курсатгични келтириб чикарди. Урта даражада.

"Кучириш" шкаласи. УУгил ва киз талабаларда бир хил курсатгични келтириб чикарди. Юкори.

"Рационализация" шкаласи. Бу шкалада хам уFил ва киз талабаларда бир хил натижа курсатгичлари келиб чикди. Юкори.

Хулосалар.

1. Кизлар йигитларга караганда купрок узларини хавотирга соладиган ёкимсиз ва кунгилсиз вокеа, ходисалар ва вазиятларни онгидан сикиб чикариб ташлайдилар. Аммо, купинча бу ходисалар кизлар томонидан кабул килинган ахлокий кадриятлар ва нор-маларга зид келади.

2. Онгдан чикариб ташланган кечин-маларни улар эсидан чикаради, лекин улар онгсиз равишда сакланади ва бу кизлардан узига хос рухий кувватни жалб килади. Улар-нинг кечинмалари онга кайтиш учун бошка сикиб чикарилган кечинмалар билан ассоциация килади ва онгига кайтишга интилади. Ушбу жараёнлар кизлардан доимий равишда энергия сарфлашни талаб килади. Агарда уларда химоя механизмларининг динамик бузилишлари кузатилган такдирда аввал

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

4-жадвал. Талабаларнинг умумий уртача курсаткичлари (Стьюдентнинг 1 мезони буйича)

Шкалалар Жинс N Уртача Стандарт оFИш

Сик,иб чикариш уFил 30 43,67 14,259

киз 30 78,83 11,429

Регрессия уFИЛ 30 25,30 13,191

киз 30 51,03 12,928

Урин алмаштириш уFИЛ 30 27,67 18,880

киз 30 31,33 18,705

Рад этиш уFИЛ 30 59,53 16,130

киз 30 62,30 14,598

Кучириш уFИЛ 30 72,50 14,755

киз 30 71,93 25,796

Компенсация уFИЛ 30 60,67 19,640

киз 30 48,67 18,333

Гиперкомпенсация уFИЛ 30 49,67 19,815

киз 30 71,33 21,292

Рационализация уFИЛ 30 68,90 11,409

киз 30 73,00 12,695

сикиб чикариб юборилган кечинмалари яна кайтадан онга кайтиши мумкин.

3. Онгсиз равишда онгдан сикиб чикарилган барча кечинмалар бутунлай йук булиб кетмайди, балки кизлар хулк атво-рига ва рух,ий х,олатига сезиларли таъсир курсатади. Вакти-вакти билан яширин х,олатда уз-узидан "сикиб чикарилганларнинг" онга кайтиш жараёни кузатилади. Кизлардаги маз-кур х,имоя - диккатни чалFитиш ва унга тусик куйиш оркали бошкарилади.

4. Шунингдек ушбу мезонга асосан талабаларнинг умумий уртача курсаткичларига асосан уFиллар ва кизлар уртасида кузатил-ган катта фарк регрессия х,имоя механизми мезонида курсатилди. Кизлар йигитларга караганда купрок хавотирлардан халос булиш учун регрессия механизмидан фойдаланар эканлар. Яъни, регрессия психологик х,имоя механизмидир, бу оркали кизлар узларини хулк-атвор реакцияларида узларини хавф-сиз х,ис килганида х,аётнинг аввалги боскичига утиб, ташвишлардан кочишга х,аракат киладилар.

5. Мазкур мезон буйича йигитлар ва кизлардаги фарклар гиперкомпенсация меха-низмида х,ам кузатилди. Ушбу фаркларга кура, кизлар йигитларга караганда узининг заиф-лигини х,ис килган бирор-бир сох,ада ва фао-лиятда муваффакиятга эришиш учун х,аракат киладилар.

Таклифлар:

1. Сикиб чикариш х,имоя механиз-мига мойил булган талабалар иштирокида "Стресс-менежмент", "Низоларни бошкариш" ва "Эмоционал интеллектни ривожланти-риш" мавзулари асосида психологик тренинг машFулотларини утказиш самарали натижа-лар беради. Чунки, мазкур тренинглар асосида улар х,аётида юзага келадиган муаммо-лар, кунгилсиз вокеа ва х,одисаларни шунчаки онгидан чикариб юбормасдан улардан халос булиш йулларини урганади.

2. Регрессия х,имоя механизми шка-ласида юкори курсатгичга эга булган тала-баларда "Креатив тафаккурни ривожлан-тириш", ва "Ассертив хулк атвор ва узига ишончни ривожлантириш" мавзулари дои-расида психологик тренинг машFулотларини утказиш максадга мувофик булади. Бу тренинглар оркали шахсларда юзага келган муам-молардан кочмасдан уларга ечим топиш куникмаларини шакллантиради. Узига булган ишончни оширишга хизмат килади.

3. Гиперкомпенсация шкаласи юкори булган шахсларда дастлаб кузатув методи оркали уларда мавжуд камчиликлар аникланса ва шу асосда психологик тренинг машFулотлари олиб борилса, шахсларда ижо-бий психологик х,олатлар шаклланади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2020, 8 (93)

с

44 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ у

Адабиётлар руйхати:

1. Фрейд З. Введение в психоанализ / З. Фрейд — Книжный Клуб

2. «Клуб Семейного Досуга», 1930. 32 б.

3. Фрейд З. Психология бессознательства. - СПб: "Питер", 2007.

4. 291-295 б.

5. Фрейд З. Я и Оно. - М.: "Эксмо", 1923. 24 б.

6. Защитные механизмы личности: Методические рекомендации

7. / Сост. проф. В.В.Деларю. - Волгоград: ВолгГАСА, 2004. 48 б.

8. Бассин Ф.В. О силе "Я" и психологической защите // Вопросы философии. 1969. № 2. 118-126 б.

9. Карвасарский Б.Д. Психотерапевтическая энциклопедия. 3-е издание. - СПб: "Питер", 2006. 620 б.

10. Ильин Е.П. Психология индивидуальных различий. - СПб: "Питер", 2004. 703 б.

11. Психологические тесты для профессионалов. Авт.-сост. Н.Ф. Гребень. - Минск: "Современная школа", 2007. 496 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.