CC BY
5and "Person of Light in the Iranian Sufism" considers Hamadani's doctrine. On the basis of facts is defined that Hamadani's doctrine as well as doctrines of others Sufis is pantheistical and Corbin supports such idea.
Keywords: Hamadani, Corbin, philosophy, creation, pantheism.
Сведения об авторе: Султонов Сокибой Аслонбойевич, кандидат философских наук, доцент кафедры философии, декан факультета романо-германских языков Таджикского государственного педагогического университета им. С. Айни, e-mail: sultonzoda83@mail.ru
About author: Sultonov Sokiboy Aslonboyevich, PhD of philosophic sciences, docent of the department of philosophy, the dean of faculty of Roman and German languages, Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni
ТАБАЦАБАНДИИ МАВЗУИИ ДИКОЯТ ДАР АДАБИЁТИ ФОРСИ
Турсунов Р. А.
Донишкадаи давлатии забонхои Тоцикистон ба номи С. Улугзода
Дикоят чун истилохи адабй бори аввал дар «Тафсири Табарй» истифода шудааст. Вале гумон меравад, ки хикоят пеш аз он хам маъруф будааст. Агар даврони Оли Сомонро ба хотир биёрем, ба кавли баъзе адабиётшиносон кучаву бозорхои шахрхои калонтарини Осиёи Марказй аз ровиёну нокилони осор пур буданд. Онхо байни мардум ривоятхо ваъз мегуфтанд, барои тасдики суханхои гуфтаи хеш аз зиндагии анбиёву авлиё ва шохони маъруф наклхо меоварданд. Гумон меравад, ки бештар оид ба зиндагии пешвоёни дину мазхаб хикоят мекарданд. Ба адабиёти хаттй дохил шудани истилох шояд аз хамин чихат аст, ки ин истилох бори аввал тобиши мазхабй доштааст, чунки дар асархои пеш аз «Тафсири Табарй» навишташуда, масалан «Таърихи Табарй» ин истилох дида намешавад, харчанд «Таърихи Табарй» хам аз хикоятхо иборат аст.
Дар «Тафсири Табарй» хикоят барои таквияти ягон фикр оварда мешавад. Чунин тарзи тасвир баъдан дар китобхои дигар мавриди истифода карор гирифт ва як сабки нигориши хикоят ба миён омад.
Вале хикоят таърихи кадима дорад ва ба давраи пеш аз ислом мерасад. Феълан матнхои пахлавй ва сугдй нисбатан пурра нашр шудаанд ва кисме аз онхо бо забонхои дигар тарчума шудаанд, вале ин матнхо то имруз мавриди тадкик карор нагирифтаанд. Дол он ки дар адабиёти пахлавй ва сугдй хикоятнависй рушди баланде дошта будааст ва дар такомули хикоятнависии порсй таъсири муайяне гузоштааст.
Бертелс Е.Э. дар сарсухани «^обуснома» (Москва, 1958) кайд намудааст, ки дар давраи кадим, гузашта аз китобхои «Худойнома», «Корномаи Ардашери Бобакон», «Рустаму Исфандиёр», «Бахроми Чубина», даххо асархои пахлавонй, монанди «Вис ва Ромин», «Рузбех», «Китоби Пайкор», «Дориюш ва бути тиллой», «Бахром ва Нарсй», «Мушкдона ва маликаи занон» бисёр кисса ва хикоятхои ахлокй, ишкй ва саргузаштй маълум будаанд.
Дар он даврахо ровигй хеле инкишоф ёфта будааст. Ровиён дар баробари осори динй хикояту кисса ва масалхои ачоиб накл менамудаанд. И.С. Брагинский нигоштааст, ки ин гуна хикоятхо дар бозор ва чойхои серодам накл карда мешуданд ва бо он хунармандон ва мардуми оддй хастагиро дур месохтанд [2, а 213].
Бештари хикоят ва киссахое, ки дар инкишофи насри асрхои миёна накши бузург бозидаанд, осори тарчумавй мебошанд. Дар даврахои мулукуттавоиф ва Сосониён таъсири адабиёти Динд бештар хис карда мешавад. Осори тарчумавии хиндй ба гуруххои буддой ва адабиёти бадей чудо мешаванд. Осори динии буддой, ба кавле чатакахо, ба хусусиятхои шаклии худ ба адабиёти шифохй таъсир кардааст. Чдтакахо, ки аз саргузаштхои хаёлии Буддо иборат буданд, барои ривоят кардан ё хикоят гуфтан мувофик буданд ва чанде аз онхо ба забонхои мардуми Мовароуннахр тарчума шуда буданд. Масалан, «Весантра чатака».
Агар илова намоем, ки хикоятхое ба мисли «Дазор афсона», «Худойнома», «Синдбоднома» ва амсоли инхо, ки аз пахлавй ба арабй ва баъдан аз арабй ба дарй тарчума шуда буданд, накши боризе дар инкишофи хикоятхои дарй бозидаанд, хато нахохем кард.
Барои шаклгирии хикоят ва анвои он ривоятхои динию таърихй, ишк;ию саргузаштхои мочарочуёна нак;ши асосй бозидаанд.
Донишманди чех Иржи Бечка дар китоби «Адабиёти шифохии Эрон» хикоятхоро чунин тасниф менамояд:
«Навъи дигари адабиёти чопшудаи фолклорй новеллахо (хикоят) хастанд. Ин адабиёт ба се к;исмат так;сим мешавад. Новеллахое, ки ба як к;исмат ба поён мерасанд, новеллахое, ки як к;исмат кдсмати дигарро мукаммал месозанд ва новеллахое, ки достон дар достон аст [1, с. 93].
Заминаи хикоятхои хаттй хикоятхои фолклорй аст. Хох мазхабй бошад, хох ахлокд, ки баъдан нависандагон ба он ходиса ё ашхоси таърихиро ворид намудаанд. Пас, метавон ба хулоса омад, ки хикоят то замони таълифи «Тафсири Табарй» маълум ва машхур будааст, ки муаллифи «Тафсири Табарй» онро ба кор бурдааст.
Тамоми шаклхои жанрии хикоят аз чихати мавзуъ ба хикоятхои таърихй, мазхабй, ахлокд, мутоиба, устура, бахоим ва амсоли инхо так;сим мешавад. Ба андешаи Ю.Салимов, тарзи муносибат ба мавзуи асар умумияти куллй доранд, яке аз он хусусияти умумй во^еият бе воситаи тахайюлоти адиб ё кдссахон хал мешавад [4, с. 69]. Сипас, Салимов меафзояд, ки кдссахои дину тарикдт як махсусият доранд, вок;еият ё асоси материалии онхо худ хаёл ё фантазия мебошанд. ^иссахои динй ё тасаввурй аслан хеле зиёд мебошанд, бо вучуди гояи иртичой ва мардумфиребй доштан аз ахамияти бадей холй нест. Адибони доирахои дину тарикдт мундаричаи асархоро аз китобхои динй, гояро аз таълимоти ислом гиранд хам, ба шакли бадеии асархо ва осори фолклору адибони классик мувофикдт мекарданд [4, с. 69].
Т. Миров чунин нигоштааст: «Нависандагон аз он сабаб бештар ба адабиёти дахонй таваччух пайдо мекарданд, ки сюжету образ ва охангхои халкд дар хаёт санчида ва пухта шуда буданд, онхо зиндагонии одамонро хубтар, барчастатар ва реалистона инъикос мекарданд. Аз тарафи дигар, сабаби таваччух доштани адибон боз дар он аст, ки онхо асархои халк;иро хамчун воситаи хуби ифодаи гояхои пешкддами худ истифода мебурданд [3, с. 104].
Метавонем хикоятхоро аз чихати мавзуъ ба к;исматхои зерин чудо намоем:
1. Устура
2. Х,икоят ё ривоятхои таърихй
3. Х,икоятхои таърихй-ривоятй
4. Ривоятхое, ки характери таърихй доранд ва ходисахои таърихй аз нуктаи назари динй хал мешаванд.
5. Х,икоятхое, ки хусусияти афсонавй дошта, корнамой ва амалиёти шахсони таърихиро аз хак;ик;ати таърихй берун тасвир мекунанд.
6. Х,икоятхое, ки дар асоси фактхои таърихй ба амал омадаанд. Дар ин хикоятхо симохои барчастаи таърихй (Исмоили Сомонй, Наср бинни Ахмади Сомонй, Султон Махмуди Еазнавй, Тамгочи Самаркдндй ва амсоли инхо) тасвир шудаанд.
7. Х,икоятхои динй
8. Х,икоятхо дар бораи хайвонот
9. Х,икоятхои хачвй
Чунин хулоса мегардад, ки хикоят, хох таърихй бошад, хох мазхабй, хох ривоят бошад, хох устура, хох хачв бошад, хох таъриф, барои ифодаи афкор ва андешаи адиб бо ма^сади муайяне хизмат менамояд.
Адабиёт:
1. Адабиёти фолклории Эрон. - Техрон, 1384.
2. Брагинский И.С. Из истории таджикской поэзии. - Сталинобод, 1956.
3. Муносибати адабиёти классикй бо фолклор. - Душанбе, 1976.
4. Салимов Ю. Насри ривоятии форсу точик.-Душанбе: Ирфон, 1971.
5. Салимов Н. Ю. Пайдоиш ва тахаввули анвои наср дар адабиёти форсиву точикии асрхои
10-13. - Душанбе, 2008.
6. Шарифов Х. Назарияи наср дар адаби форсии асрхои 4-9 хичрй. - Душанбе, 2004.
ТЕМАТИЧЕСКАЯ КЛАССИФИКАЦИЯ РАССКАЗОВ В ПЕРСИДСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Изучение и анализ тематики малого литературного жанра в таджикском литературоведении находится в центре особого внимания. В данной статье рассматриваются
некоторые вопросы, связанные с тематической классификацией рассказов, автор распределил рассказы по их тематике и родам на группы и подгруппы.
Ключевые слова: рассказ, род, тема, классификация, рассказы, шутка, легенда, миф.
ON THE THEMATIC CLASSIFICATION OF THE STORIES IN PERSIAN LITERATURE
Studying and analyzing the small literary genres are nowadays paid great attention in Tajik literary studies. This article considers some problems relating to the thematic classification of the short stories, and the author divided the stories according to their thematic and types features into the classes and subclasses.
Keywords: story, type, theme, classification, stories, joke, legend, myth.
Сведения об авторе: Турсунов Голиб Абдусобирович, соискатель кафедры таджикского языка и литературы Таджикского государственного института языков имени С. Улугзода, email: dilkhasta@mail.ru
About author: Tursunov Gholib, researcher of the chair of Tajik language and literature, Tajik State Institute of Languages named after S. Ulugzoda
ЧИНГИЗ АЙТМАТОВ АЗ НИГОДИ АДИБОН ВА МУДАКЦИЦОНИ ТО^ИК ДАР МАЧАЛЛАИ «САДОИ ШАРЦ»
^асанова Б. Н.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар адабиётшиносии точик муаррифй, тахлил ва тафсиру тарчумаи осори нависандаи машхури киргиз Чингиз Айтматов аз нимаи аввали солхои 60-уми асри ХХ шуруъ гардида, дар мачаллаи «Садои Шарк» маколахои илмй, публисистй, ёддоштхо ва гузоришоти мухтасар аз чониби рузноманигорону нависандагон, адабиётшиносону мухаккикон ва олимон аз чоп баромаданд. Баъд аз нашри киссаи "Чдмила" перомуни муаррифии шахсияти адабй, шинохти асархои бадей ва публисистии Чингиз Айтматов дар адабиётшиносии точик андешахои кобили таваччух баён шудаанд, ки баъзе аз онхо дар шинохти масоили мазкур хукми мукаддимотиро доранд.
Аввалин маколаи дар мачаллаи «Садои Шарк» нашршуда "Таронаи ишк, киссаи хаёт"-и Т. Абдучабборов ва Б. Валихучаев мебошад, ки апрели соли 1961 нашр шуд. Дар макола сухан аз таркиби бадей ва композитсионии киссаи "Чдмила" рафта, дар адабиётшиносии точик аввалин бор накди илмии осори нависандаро дар бар гирифтааст. Дар маколаи мазкур муаллифон рочеъ ба махбубият ва шухрати кисса андешахои хешро иброз намуда чунин менависанд: "Дуруст аст, ки ин вокеахо бори аввал дар асари муаллифи чавон инъикос наёфтааст. Дар ин бора бисёр романхо, повестхо, достонхо навишта шудаанд. Аммо Айтматов ба халли ин мавзуъ ба тарзи нав, ба тарзи дигар муносибат намудааст. Масъала дар он аст, ки муаллиф мухаббати оличаноби ду чавони дар шароити чамъияти сотсиалистй тарбияёфтаро ба тарзи тасвири лироэпикй аз санги махаки хаёт гузаронида инъикос менамояд" [2, с. 56].
Дар мачаллаи «Садои Шарк» июни соли 1963, №4 бо эхтимоми А. Кодиров маколаи "Рохи эчодиёти нависанда" нашр мегардад. Нигоранда доир ба сарчашма, омилхо ва сабабхои нигошта шудани киссаи "Чдмила" акидахои бисёр чолиберо иброз намудааст. Бояд гуфт, ки диккати рузафзуни хонандаи точик ба шахсияту хайсияти адабии носири киргиз руз аз руз зиёд гашта, онхо аз пахлухои хаёти шахсию адабии вай маълумоти бештару дакиктареро донистан мехостанд ва омили асосии нигошта шудани ин макола низ хамин будааст. Дар ин макола А. Кодиров оид ба даврони кудакию наврасй ва рузгори Чингиз Айтматов дар шароити сахти чанг маълумот дода, рочеъ ба хонаводаи нависанда низ баъзе ишорахо дорад. Добили зикр аст, ки дар ин навишта баъзе ихтилофу иштибохот мушохида мешавад. Аз чумла, А. Кодиров дар маколааш чунин навиштааст: "Вай акнун сардори оила шуда буд. Бокй се бародари дигар ва хохараш аз вай хам хурдсолтар буданд" [9, с. 34].
Чунонки аз соири сарчашмахо ва ёддоштхои худи адиб огохй дорем, Чингиз Айтматов як бародар бо исми Илгиз ва ду хохар яке бо номи Лютсия (Лютсия бо бародараш Рево дугоник ба дунё меояд, аммо Рево факат шаш мох умр дида
