Chinghiz Aytmatov as Seen by Tajik Writers and Researchers Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

Boboaliyeva Z.P. Chinghiz Aytmatov as Seen by Tajik Writers and Researchers

УДК 8 (Тад) З.П. БОБОАЛИЕВА

ББК 83 Т

ЧИНГИЗ АЙТМАТОВ АЗ НИГО^И АДИБОН ВА МУ^АККИЦОНИ

ТОЧИК

Дар адабиётшиносии точик муаррифй, тахлил ва тафсиру тарчумаи осори нависандаи машхури киргиз Чингиз Айтматов аз нимаи аввали солхои 60-уми асри ХХ шуруъ гардида, дар матбуоти даврии Точикистон маколахои илмй, публисистй, ёддоштй ва гузоришоти мухтасар аз чониби рузноманигорону нависандагон, адабиётшиносону мунаккидон ва олимон мунташир шудааст. Баъд аз нашри киссаи “Чамила” (5) перомуни муаррифии шахсияти адабй, ши-нохти асархои бадей ва публисистии Чингиз Айтматов дар адабиётшиносии точик андешахои кобили таваччух баён шудаанд, ки баъзе аз онхо дар шинохти масоили мазкур хукми мукаддимотиро доранд.

Аввалин маколаи дар ин маврид нашршуда “Таронаи ишк, киссаи хаёт”-и Т. Абдучабборов ва Б. Валихучаев мебошад, ки апрели соли 1961 дар руз-номаи “Узбекистони сурх” чоп гардида буд. Дар макола сухан аз таркиби бадей ва композитсионии киссаи “Чамила” рафта, дар адабпажухии точик авва-лин бор накди илмии осори нависандаро дар бар гирифтааст. Дар маколаи мазкур муаллифон рочеъ ба махбубият ва шухрати кисса андешахои хешро иброз намуда чунин менависанд: “Дуруст аст, ки ин вокеахо бори аввал дар асари муаллифи чавон инъикос наёфтааст. Дар ин бора бисёр романхо, повестхо, достонхо навишта шудаанд. Аммо Айтматов ба халли ин мазуъ ба тарзи нав, ба тарзи дигар муносибат намудааст. Масъала дар он аст, ки муаллиф мухаббати оличаноби ду чавони дар шароити чамъияти сотсиалистй тарбия ёфтаро ба тарзи тасвири лироэпикй аз санги махаки хаёт гузаронида инъикос менамояд” (2).

Чуз ин дар рузномаи “Точикистони советй” июни соли 1963 бо эхтимоми А. ^одиров маколаи “Рохи эчодиёти нависанда” нашр мегардад. Нигоранда доир ба сарчашма, омилхо ва сабабхои нигошта шудани киссаи “Чамила” акидахои бисёр чолиберо иброз намудааст. Бояд гуфт, ки диккати рузафзуни хонандаи точик ба шахсияту хайсияти адабии носири киргиз руз аз руз зиёд гашта, онхо аз пахлухои хаёти шахсию адабии вай маълумоти бештару дакиктареро донистан мехостанд ва омили асосии нигошта шудани ин макола низ хамин будааст. Дар ин макола А. ^одиров оид ба даврони кудакию нав-расй ва рузгори Чингиз Айтматов дар шароити сахти чанг маълумот дода, рочеъ ба хонаводаи нависанда низ баъзе ишорахо дорад. Добили зикр аст, ки дар ин навишта баъзе ихтилофу иштибохот мушохида мешавад. Аз чумла, А. ^одиров дар маколааш чунин навиштааст: “Вай акнун сардори оила шуда буд. Бокй се бародари дигар ва хохараш аз вай хам хурдсолтар буданд” (9).

- 249 -

Бобоалиева З.П. Чингиз Айтматов аз нигохи адибон ва мухаццицони точ,ик

Чунонки аз соири сарчашмахо ва ёддоштхои худи адиб огохй дорем, Чингиз Айтматов як бародар бо исми Илгиз ва ду хохдр яке бо номи Лютсия (Лютсия бо бародараш Рево дугоник ба дунё меояд, аммо Рево факат шаш мох умр дида фавтидааст. - Б. З.) ва дигаре бо номи Розетта доштааст, на се бародар. Аммо матлаби мухиме, ки аз ин иттилоъ ба даст меорем, ин аст, ки хакикатан хам адиб нахустфарзанди оила махсуб ёфта, бародар ва хохаронаш аз у хурдсоланд.

Маколаи дигар доир ба киссаи “Чдмила” аз чониби адабиётшиноси ши-нохтаи точик Сохиб Табаров тахти унвони “^иссаи мусаввир” тасниф мегар-дад. Сохиб Табаров дар бораи мазмун ва мавзуи асар изхори назар намуда, аз чумла чунин менигорад: “Нависанда ба воситаи киссаи “Ч,амила” тафаккур, фахмиш, эхсосоти хонандаро бедор мекунад, ба у чигунагии зебоии зиндагии инсониро дар симои Ч,амила ва мухаббати поки вай нитон медихад. У бо ин гуфтанй мешавад, ки на танхо чахону зиндагй дигар гаштааст ва муносибати занони саодатманди Шарки Советй, аз чумла занони киргиз, ба хаёт ба куллй тагир ёфтааст, балки хаётдустии онхо шаклу мазмуни нав пайдо кардааст” (15, с.312). Дар идома Сохиб Табаров хусну кубхи тарчумаи точикии киссаро баён намуда, ахамияти онро дар афкори бадеии эстетикии точик таъкид кардааст, ки яке аз нахустин кори мунаккидона перомуни накду баррасии тарчумаи киссаи “Ч,амила” махсуб меёбад. Сохиб Табаров назари мунаккидонаи хешро нисбати тарчумаи кисса ба забони точикй ва мутарчими он Ф. Мухаммадиев ироа намуда, оид ба тарчумаи асарменависад: “Тарчимаи “Хамила” аз бисёр асархои бадеии тарчимашудаи солхои охир ба куллй фарк мекунад, чунки Фазлиддин Мухаммадиев, ки худаш нависандаи сохибзавк мебошад, ба аксарияти хусусият ва нозукихои асари бадей ва конунхои эчодию тарчима сарфахм рафта, онхоро дар матни точикии асар нигох дошта тавонистааст” (11, с. 316). Ба андешаи донишманд тарчумаи асар дорои комёбй ва камбудихо буда, дар кул мутарчим муваффак гардидааст, ки хусусиятхои миллии асарро нигох дорад.

Боиси тазаккур аст, ки оид ба фаъолияти эчодй ва тафсири шахсияти носири киргиз дар адабиётшиносии точик айни замон микдоре аз тадкикотхо анчом пазируфтаанд (ниг.: ба пайнавишти макола), аммо дар бораи масъалаи тарчумаи осори нависанда ба забони точикй корхои хеле кам сомон ёфтаанд. Дар ин самт корхои шоёни таваччух маколаи мазкури Сохиб Табаров ва такризи «Окибати сахлангорй»-и Абдурахмон Абдуманнонов аст, ки дар асоси мактуби ирсолнамудаи яке аз хонандагон ба рузномаи “Адабиёт ва санъат”, соли 1985 нигошта мешавад. Тарчумаи киссаи “Киштии сафед”, ки ба точикй ба калами нависанда Сорбон тааллук дорад, натавонистааст хонандаи хушса-ликаро конеъ кунад ва муаллифи такриз тарчумаи асарро накд намуда, аз чумла таъкид кардааст, ки: “Дар тарчума тахрифи мазмуни калимаву чумлахо, галат истифода бурдани калимаву таъбирот, чумлаву иборахои аз лихози сохт вайрон ба таври фаровон ба назар мерасанд”. (3) Дар такризи мазкур Абдурахмон Абдуманнонов матлаби чолиберо оид ба масъалаи тарчумаи асархои Чингиз Айтматов ба забони точикй зикр намудааст: «...тадкики сифати тарчумахои точикии осори у, (Чингиз Айтматов. - Б.З.) ки аз чониби мархум Х,абиб Ахрор (повестхои “Нахустин устод”, “Чашми шутур”, “Нихолаки руймолсурхаки

- 250 -

Boboaliyeva Z.P. Chinghiz Aytmatov as Seen by Tajik Writers and Researchers

ман”, “Рубарушавй”), Фазлиддин Мухаммадиев (повесткой “Чдмила”, “Ал-видоъ, Гулсарй!” ва романи “Дурохди Буронй”), Сорбон (повести “Киттттии сафед”), Т. Ботиркулов ва Б. Муртазоев (повести “Рохи кахкашон”) анчом пазируфтаанд, як кисми таркибии тадкики протссеси инкишофи насри имрузаи точик низ мебошад. Ин корест, ки вакту имконияти муносибро такозо дорад ва агар амалй шавад, хам барои бехбудии ташкилу танзими кори тарчума ва хам барои баланд бардоштани сифати он ахамияти калон касб хохад кард» [3].

Зимнан, дар сиёсати хукумати шурой анъанае вучуд дошт, ки Рузхои маданияти давлатхои аъзои ин понздахгона дар чумхурихои якдигар баргузор мегардид, ки ин анъана то кунун роич аст. Бахшида ба чунин санахо, ки хусусияти таквимй доранд, китобхо ва махолахои зиёде таълиф гардидаанд. Салимшо X,. мухбири рузномаи “Точикистони советй” дар арафаи Рузхои мада-нияти РСС ^иргизистон дар Точикистон, соли 1976 мусохибаи “Мархабо-муштохи дидорем”-ро нашр менамояд. Рузноманигор бо устод Мирзо Турсунзода ва Чингиз Айтматов хамсухбат гардидааст. Маколаи мазкур аз муаррифй намудани ин ду шахсияти шинохта, макому мансаб ва мукофотхои эшон шуруъ гардидааст, ки барои шинохти шахсияти адабии Мирзо Турсунзода ва Чингиз Айтматов метавон онро ба хайси як маъхази вокеан дахих пазируфт.

Дар соли 1977 бошад, Рузхои маданияти точик дар ^иргизистон баргузор мегардад. Нависандаи маъруфи точик Фазлиддин Мухаммадиев баъд аз ин чорабинй таассуроти хешро дар мачаллаи “Садои Шарк” тахти унвони “Нориниёнем мо. ^айдхои сафар” нашр менамояд, ки дар он кисматеро ба нависанда Чингиз Айтматов бо исми “Чингизи мо” ихтисос додааст. Нависанда дар макола оид ба таърихи тарчумаи киссаи “Хамила” далели мухимеро меорад: “...Инак, дар андеша будам, ки ба воситаи телевизион чй мегуям. Муъмин ^аноат ба имдодам расид ва гуфт, ки повестхои Чингиз Айтматовро ба точикй ту тарчума кардай ва забони точикй баъди забони русй дуввумин забонест, ки повести машхури “Чдмила” нашр шудааст” (11, с. 9-10). Х,амчунин, дар ин макола таваччухи моро тавсифе, ки устод Мирзо Турсунзода дар баёни макоми Чингиз Айтматов карда будааст, ба худ чалб намуд ва овардани онро ин чо ба маврид мешуморем: “Лашкаркаши мугул Темучини Чингизхон нисфи оламро гирифт. Бо зарби шамшер гирифту ба харобазор, макони зогу бум мубаддал кард. Ба хар кишваре мерафт пешопеши кушуни хунхораш лашкари тарсу вахм, гаму андух ва мусибат мешитобид. Ва номи у дар таърих Чингизи золим, Чингизи хунхор сабт гардид. Хушбахтона, хамзамони мо Чингизи дигар аст, ки нисфи олам не, балки калби китобхонхои хамаи оламро фатх кардааст. Ин Чингиз Айтматов, нависандаи номии киргиз аст. Вай хам чахондида ва чахонгашта аст. Лекин ба хар диёре ки сафар накунад, пешопеши вай лашкари сулхофарини китобхояш, филмхояш, киссахои дилнишинаш оид ба мехру мухаббат, дустию садокат ва сулху амонй мешитобанд. Чингизи фируз, Чингизи фотех, махз хамин дусти хамкалами мо - Чингиз Айтматови киргиз аст” (11, с.

9). Дар адабиётшиносии точик аз ин тавсифи бехтаре наметавон дар макоми адабй ва нависандагии Чингиз Айтматов пайдо намуд.

^аблан ишора шуд, ки маколахои оид ба шахсияту осори адиб аксаран хислати таквимй доштанд. Муаллифон бештар дар асоси санахои таърихй:

- 251 -

Бобоалиева З.П. Чингиз Айтматов аз нигохи адибон ва мухаццицони точ,ик

солномахои зодрузи адиб, дахахои адабиёт, сохиби чоиза гардидани асархо ё худи нависанда ва гайра такя намуда, хунар, ва тавоноии адибро сутудаанд. Дар соли 1978 Чингиз Айтматов 50-сола мешавад. Бахшида ба ин сана дар матбуоти Иттиходи Шуравй, аз чумла дар Точикистон низ маколахои гуногун нашр мегардад. Маъмулан, диккати муаллифонро чанбаи бадей дар эчоди асархои адиб чалб намуда, дар бисёр маврид онхо аз ин боб мушохидахои хешро баён намудаанд. Аз ин лихоз, аксари маколахо, ки ба муносибати санахои таърихист, арзиши хунарй ва бадеии осори адибро баррасй намудаанд, аз чумла Р. ^удрат “Шахбози адабиёт” (10), мусохибаи F. Хртамов бо нависанда “Чингиз Айтматов: Пешаи ман - хакикатнигорй” (13), Б. Абду-рахмонов “Суруди зиндагй” (4), А. Рашидов “Рамзи зебой” (6) ва гайра. Вобаста ба иктидори хунари адиб нуктахои чолибро, ки аз чониби Асил Рашидов дар маколаи пажухишии “Рамзи зебой” баён шудааст, яке аз дакиктарин тадкикот нисбат ба маколахои дигар метавон шуморид. Асил Рашидов масоили таркиби бадеии киссаи “Киштии сафед”-и Чингиз. Айтматовро ба миён гузошта, кушиш ба харч додааст, ки тахлили илмй ва мухаккиконаро ба сомон расонад. Тафсири масъаларо то мавриди дигар мавкуф гузошта, алхол ба хамин кадар иктифо мекунем, ки муаллиф тавонистааст, ба асархои оламшумули Чингиз Айтматов бахои сазовор бидихад.

Ба назари мо, дар миёни дигар тадкикотхое, ки аз чониби мунаккидони точик анчом пазируфтаанд, дар баёни шархи хол ва тахлили таълифоти Чингиз Айтматов корхои зиёд аз чониби олими шинохта Акбар Турсун анчом пазируфтааст. Фазилати нависандагии Чингиз Айтматовро Акбар Турсун на танхо чун як мунаккид бахо додааст, хамчунин аз дидгохи як дуст, ки ин пайванд миёни онхо солхои зиёд вучуд доштааст, баён намудааст. Дар як катор рузномахою мачаллахои даврии точик “Газетаи муаллимон”, “Точикистони советй” ва “Садои Шарк” аз муносибати дустона ва назари мунаккидонаи худ гуфтор ва навиштахои хешро ба сурати маколлахои ёддоштй, публисистй, илмй ва очерку мусохибахо тасниф намудааст, ки дар шинохти чехраи адабии Чингиз Айтматов ва осори у манбаи арзишманде ба шумор мераванд. Аз чумла, очерки силсилавии “Гурози хафтчуш”, маколахои “Насри муосир” (16) ва “Нигорандаи баландахтар” (17) ва гайра.

Акбар Турсун дар офаридани кахрамони чадиду типи нав дар адабиёти муосир бартариро ба Чингиз Айтматов додааст: “Чунон ки ишора рафт, дар майдони адабиёти солхои хафтод кахрамонхои типи нав арзи вучуд карданд, ки сохибназару сохибтараддуданд. Аммо ягонтои онон мисли Едигеи Ч. Айтматов дар масъалахое, ки мавриди андеша ё баррасии эшон карор гирифтаанд, ин кадар амик нарафтааст; гап дар сари масъалаи мавриди бахс ё доираи мавзуъ не, балки дар вусъати тафаккуру тааммуки кахрамон ва дар тарзу тарики проблемагузории уст» (16, с. 94).

Дар рузномаи “Маданияти Точикистон” июли соли 1982 такриз ба романи “Дурохаи Буронй” тахти унвони “Силсилаи хотирот” аз чониби файласуф Мухаммадкул Х,азраткулов чоп мешавад. Такризи Мухаммадкул Х,азраткулов шиносномаи мухтасарест дар бораи романи аввалини Чингиз Айтматов. Дар такризи мазкур муаллиф оид ба услуби истифодабарии носир аз ривояту

- 252 -

Boboaliyeva Z.P. Chinghiz Aytmatov as Seen by Tajik Writers and Researchers

устурахои халкй дар кулли асархояш, махсусан дар романи фавкуззикр сухан рондааст: “Нависанда достонхои халкиро барои зинда тасаввур намудани гояхои хаёти ичтимой ва ганй гардонидани чахони ботинии кахрамонони асар мохирона истифода намудааст” (11). Мухаммадкул Х,азраткулов аз ин асар махз нуктахоеро бозгу ва ташрех кардааст, ки барои дар замири мардуми точик пайдо намудани худшиносии миллй, худогохй, шинохти асли хеш, гиромидошти анъанот ва расму оини миллй судманд буданд. Зохиран, махз унвон гузоштани такриз “Силсилаи хотирот” дар ду сабаб аст: пайдарпайии андешахои Едигей ва хотироти инсонхо, ки дар ин самт унвони такриз бо таркиби асар хамкофия мешавад. Ба хар хол такризи Мухаммадкул Х,азраткулов дар рохи шиносонидан ва тафсири фалсафию илмии романи “Дурохаи Буронй”-и Чингиз Айтматов кадами мухим буд.

Дар мачаллаи “Садои Шарк”, №9, соли 1987 аз чониби С. Абдулло ва М. Хочаева маколаи “Набарди инсону табиат” нашр мешавад, ки муаллифон назари хешро оид ба романи дуввумини адиб “Зеркунда” (“Плаха”) баён намудаанд. Дар макола муллифон оид ба кашфиётхои нависанда, ки дар хар як асари чадидаш хатман дида мешавад, чунин гуфтаанд: “Х,ар як асари тозаи Чингиз Айтматов аз ягон чихат ибтикоре доштааст ва у имруз, бешак аз он хунармандони нодирест, ки равиши умумии насри советиро муайян мекунанд ва бо як катор кашфиётхои бадеии худ, аз чумла Модаргизол - аз киссаи “Киштии сафед”, Манкурт - аз романи “Дурохаи буронй”, кудак-аз “Саги алое, ки дар гирди бахр медавад” ва нихоят Модагург Акбара - аз “Зеркунда” дар катори бузургтарин нависандагони аср чой гирифт” (1, с. 110).

Соли 1988-и садаи бистро метавон давраи нави тахкику тарчумаи осор ва шинохти адиб дар Точикистон хисобид. Ба ифтихори 60-умин солгарди Чингиз Айтматов маколахо ва тарчумаи асархои адиб шуруъ ба нашр намуданд. Х,арчанд маводи дар ин давра ба чоп расида, бештар хислати таквимй доштанд, аммо мохиятан аз якдигар фарк мекарданд. Ин тамоили мусбат барои шинохти осори Чингиз Айтматов шароите фарохам овард, то тахкик ва тарчумаи асархои адиб умку вусъати бештар пайдо намояд. Аз чумла маколахои зерин: М. Хочаева “Чумлаи олам дар у гунчидааст”, Ф. ^осимов ва Р. Абдурахмон “Таассурот ва мулохизахо”, А. Турсун “Нависандаи бузурги замон”, Ю. Акобиров “Адиби мумтоз” ва гайра нашр мегарданд.

Осори безаволи Чингиз Айтматов таваччухи адабиётшиносон, адибон ва мутарчимони точикро баъд аз сохибистиклол гардидани Чумхурии Точикистон низ чалб намуда, дар ин зимина маколахо нашр гардида истодаанд. Ато Х,амдам ва Истад ^осимзода аз осори адиб на танхо кори тарчумониро анчом додаанд, балки хаёт ва фаъолияти нависандаро низ тахкик намудаанд. Дар рузномаи “Садои мардум” соли 2004 бахшида ба Рузхои фарханги ^иргизистон дар Точикистон ва 75-солагии адиб маколаи эшон тахти унвони “Чингиз-бахр” аз нашр мебарояд. Ин макола хислати ёддоштй дошта, тадкикоте махсуб меёбад, ки дар он доир ба шахсияти инсонй ва хайсияти нависандагии Чингиз Айтматов сухан меравад.

Добили зикр аст, ки Чингиз Айтматов 10-уми июни соли 2008 дар синни 79-солагй аз олам чашм мепушад. Оид ба ин санаи таърихй дар матбуоти даврии

- 253 -

Бобоалиева З.П. Чингиз Айтматов аз нигоуи адибон ва мухуццицони точик

точик маколахои сугворй аз чумла маколахои Рустами Ваххоб “Вичдони бедори карн” ва “Чингиз Айтматов даргузашт”, изхори хамдардии Раёсати Иттифоки нависандагони Точикистон: “Сугворй. Чингиз Айтматов”, Гулрухсор Сафиева “Чингиз Айтматов-шохпуле байни Осиё ва Урупо”, М. Юсуфй “Чингиз тасхиргари дилхо”, ва дигар маколахо аз нашр мебароянд.

Мунаккид ва адабиётшинос, шодравон Давронов А. У. дар бораи осори Айтматов корхои шоёне анчом додааст. У киссаи “Ч,амила”-ро мавриди накди хеш карор дода, маколаи “О поэтике повести “Джамиля”-ро менигорад, ки бо ин макола соли 2009 дар хамоиши байналмилалии «Айтматов и современност», ки дар ватани адиб баргузор гардида буд, суханронй менамояд. Маколаи фавкуззикр дар мачмуаи ин хамоиш нашр мешавад. Услуби хоси адиб, ки дар рафти накли вокеоти кисса аз ровй, наврас - Саид истифода бурдааст-диккати мунаккидро ба худ чалб кардааст.

Дар асоси тахлил ва баррасие, ки перомуни мавзуи мавриди назар анчом додем, метавон чунин натича гирифт, ки шахсияти Чингиз Айтматов ва мавкеи у дар афкори адабии точик макоми махсус дорад. Осори пурмухтавои адиб ба тарзи кофй мавриди тадкик ва накду баррасии олимони точик карор гирифта, таваччухи мунаккидону донишмандонро бештар хунар ва тавони нависандагии адиб чалб намудааст. Бояд тазаккур дод, ки маколахои фавк ба истиснои чанд маврид, ки дар мачмуаи маколахо ва ё китоби адабиётшиносон чой дода шудаанд, бештар дар рузномаю мачаллахо ба табъ расидаанд ва мо низ аз онхо истифодаи фаровон намудем, ки хамин вижагй ба маколаи мо хислати мукаддимавй, фехрестй ва гузоришотиро додааст.

Боиси зикр аст, ки маколахои мукаммали илмие, ки асархои адибро баррасй ва тахлил намудаанд, аксар перомуни киссаи “Чдмила”, “Киштии сафед” ва романи “Дурохаи Буронй” буда, доир ба дигар китобхои адиб муаллифон гузориши ахборй баён намудаанд, ё дар шакли мухтасар назари хешро ироа кардаанд, ки дар шинохти комили масъала хукми мукаддимотиро доранд. Калидвожауо: Чингиз Айтматов, повесть, роман, тауцицот, уаёт ва фаъолияти адабй, санъатуои бадей

Пайнавишт:

1. Абдулло, С., Хоцаева М. Набарди инсону табиат. //Садои Шарц, №9, 1987. - С. 110

2. Абдуцабборов, Т., Валихуцаев, Б. Таронаи ишц, циссаи уаёт. //Узбекистони сурх, №39, 2.04.1961.

3. Абдуманнонов, А. Оцибати саулангорй. //Адабиёт ва санъат, №26, 27.07.1985.

4. Абдураумонов, Б. Суруди зиндагй. (Ба муносибати 50-солагии зодрузи адиб). //Тоцикистони советй, 19.12.1978.

5. Айтматов, Ч. Цамила: Повест аз русй тарцумаи Ф. Мууаммадиев. -Сталинобод: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1961. - С. 70.

6. Асил, Р. Рамзи зебой.//%ацицати Узбекистон, 12.12. 1978.

7. Бацозода, Ц. Асари сазовори аср (Ч. Айтматов сазовори мукофоти Ленинй). //Маориф ва маданият, 1.05. 963.

8. Боконбоев, С. Киштии сафед. //Тоцикистони советй, №126, 29.05. 1976.

9. Кодиров, А. Роуи эцодиёти нависанда. //Тоцикистони советй, №132,6.06.1963.

10. Кудрат, Р. Шаубози адабиёт. //Занони Тоцикистон, №12, 1978.

11. Мууаммадиев, Ф. Нориниёнем мо. Чингизи мо. //Садои Шарц, №4. - С. 9-10.

- 254 -

Boboaliyeva Z.P. Chinghiz Aytmatov as Seen by Tajik Writers and Researchers

12. Хазратцулов, М. Силсилаи хотирот. //Маданияти Тоцикистон, №61, 30.07.1982.

13. Хотамов, F. Мусоуиба бо нависанда Чингиз Айтматов: Пешаи ман -уацицатнигори. //Хацицати Узбекистон, 1978.

14. Саломов, F. Рууи ту баруаёт аст. //Хацицати Узбекистон, №64, 27.05.1972.

15. Табаров, С. Хаёт, адабиёт, реализм. Душанбе: Ирфон, 1984. Китоби чорум. - С. 400.

16. Турсун, А. Насри мусир. //Садои Шарц, №11, 1982. - С. 94.

17. Турсун, А. Нигорандаи баландахтар. //Тоцикистони Советы, №284, 11.11.1983.

Reference Literature:

1. Abdullo S., Khodjayeva M. Struggle of Man and Nature. / The Voice of the Orient, #

9, 1987. - p.110.

2. Abdujabborov T., Valkhudjayev B. Song of Love, Story of Life // Red Uzbekistan, #39, 2.04.1961.

3. Abdumannonov A. Condescension Being a Result / Literature and Art, #26. 27.06.1985

4. Abdurakhmanov V. Song of Life. (Dedicated to the 50-th anniversary of the writer) (Soviet Tajikistan, 19.11.1978).

5. Aytmatov Ch. Djamilya: Narrative. Translation from Russian into Tajik by F. Mukhammadiyev. - Stalinabad: State publishing-house of Tajikistan, 1961. - p. 70.

6. Asil R. Symbol of Beauty./The Truth of Uzbekistan. 12.12.1978.

7. Bakozoda Dj. Worthy Production of the Century. / Education and Culture. 1.05.1963.

8. Bokonbayev S. The White Ship.//Soviet Tajikistan, #126, May 29, 1976.

9. Kodirov A. Creative Way of the Writer / Soviet Tajikistan, #132, June 6, 1963.

10. Kudrat R. Falcon of Literature. // Women of Tajikistan, @12, 1978.

11. Mukhammadiyev F. Our Chinghiz // The Voice of the Orient, #4. - PP. 9-10.

12. KhazratkulovM. The Cycle of Reminiscences /The Culture of Tajikistan, #61, July 30, 1982

13. Khotamov G. Interview with Writer Ch. Aytmatov. My Profession is Truthfulness // The Truth of Uzbekistan, 1978.

14. Salomov G. The Memory about you is Everlasting // The Truth of Uzbekistan, #64, May 27, 1972.

15. Tabarov S. Life, Literature, Realism. - Dushanbe: Irfon, 1984. The fourth book. - p. 400.

16. Tursun A. Modern Prose / The Voice of the Orient, # 11, 1982. - p. 94.

17. Tursun A. The Magnificent Artist / Soviet Tajikistan, #284, December 11, 1983.

Чингиз Айтматов глазами таджикских писателей и исследователей

Ключевые слова: Чингиз Айтматов, повесть, роман, исследование, жизнь и литературная деятельность, художественные произведения

Вопросы стиля, своеобразие формы произведений, а также жизнь и творческая деятельность известного киргизского писателя Чингиза Айтматова всегда были и остаются в центре внимания таджикского литературоведения. Таджикскими литературоведами и журналистами было опубликовано много научных и публицистических статей и воспоминаний, которые указывают на значительную

- 255 -

Бобоалиева З.П. Чингиз Айтматов аз нигохи адибон ва мухаццицони точ,ик

роль киргизского писателя в художественной мысли таджиков. Статья содержит анализ критических исследований таджикских учёных, писателй и журналистов, посвящённых творчеству Чингиза Айтматова. Новизна излагаемых сведений состоит в том, что автором собраны все материалы о Чингизе Айтматове, выходившие на таджикском языке начиная с 60-х годов ХХ столетия и до настоящего времени. Внимание таджикских критиков и учёных привлекали мастерство и писательский талант Айтматова. Фундаментальные научные статьи были посвящены повестям “Джамиля”, “Белый пароход” и роману “Буранный полустанок”.

Chinghiz Aytmatov as Seen by Tajik Writers and Researchers

Key words: Chinghiz Aytmatov, narrative, novel, research, life and literary activity, literary productions

The issues of style, peculiarity of the form of literary production, life and literary activity of the renowned Kyrgyz writer Chinghiz Aytmatov always were and remain in the focus of attention of the Tajik Literary criticism. Tajik literary crities and journalists published a lot of scientific and publicistic articles and reminiscences which testify to the considerable role of the Kyrgyz writer in imaginative ideas of Tajiks. The article contains the analysis of critical researches of Tajik scholars, writers and journalists devoted to the creation of Chinghiz Aytmatov. The novelty of the data presented lies in the fact that the author collected all the materials about Chinghiz Aytmatov published in Tajik since the 60-ies of the XX-th century up to nowadays. The attention of Tajik critics and scientists is drawn with the mastership and literary talent of Aytmatov. Fundamental scientific articles dwell on the narratives “Djamilya”, “The White Ship” and the novel “And Last a Day more than an Age”.

Роцеъ ба муаллиф:

Бобоалиева Зебуниссо Пирмуродовна, аспиранти Донишкадаи давлатии забон^ои Тоцикистон ба номи Сотим Улугзода (Чум^урии Тоцикистон, ш. Душанбе), e-mail: zebosh@list. ru

Сведения об авторе:

Бобоалиева Зебуниссо Пирмуродовна, аспирант Таджикского государственного института языков имени Сотима Улугзода (Республика Таджикистан, г. Душанбе), e-mail: zebosh@list. ru

Information about the author:

Boboaliyeva Zebuniso Pirmurodovna, post-graduate of the Tajik State Institute of Languages named after Sotim Ulugzoda (Tajikistan, Dushanbe), e-mail: [email protected]

- 256 -