CC BY
95
УДК 82. -1 ББК 84. -5 (5Т)
Абдурашидова Умеда Ра^имцоновна,
н.и.ф., дотсенти кафедраи методикаи таълими забон ва адабиёти тоцики ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
Абдурашидова Умеда Рахимджоновна,
к.ф.н., доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы ХГУ им. акад.Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Abdurashidova Umeda Rahimjohnovna,
candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of methods of teaching of the Tajik language and literature under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan Republic, Khujand) E-MAIL: shahnoz [email protected]
Калидвожа^о: шеъри муосири тоцик, раванди кори эцоди, тарбияи насли цавон, парвариши завци эцоди, истеъдоди шоири, %амкории эцоди
Дар мацола нацши шоири шинохтаи тоцик Мирзо Турсунзода дар тарбия ва ташаккули эцодии шоиру нависандагони цавони сол%ои 60-80-уми асри XX, аз цумла дар тарбия ва ро%намоии шоираи халции Тоцикистон Гулрухсор Сафиева нишон дода шудааст, ки шеъраш дар фазои давлат%ои пасошурави %амчун омили асосии ташаккули худшиносии милли эътироф шуда буд. %амчунин хизмати чунин як че%раи шинохта ва муътабари адабиёти муосири тоцик Мирзо Турсунзода дар ташаккули раванди эцоди ва камолоти %унари шеърнависии шоира таъкид мешавад. Сабаб, заминаи ташаккули ца%онбини ва та%аввулоти фикрии Гулрухсор Сафиеваро омухта муаллиф хизмати Мирзо Турсунзодаро дар ташаккули ца%онбинии Гулрухсор ва адибони %амнасли у, ки дар давраи сифатан нав ва замони исло%оти адабиёту фар%анг ба майдони адабиёт ворид шудаанд, зикр кардааст.
Ключевые слова: современная таджикская поэзия, процесс творческой работы, воспитание нового поколения, воспитание эстетического вкуса, поэтическое мастерство, творческое сотрудничество
В статье рассматривается роль известного таджикского поэта Мирзо Турсун-заде в воспитании и творческом становлении молодых поэтов и писателей в 60-80 годы XX века, в частности народной поэтессы Таджикистана Гулрухсор Сафиевой, поэзия которой на постсоветском пространстве была признана основным фактором развития национального самопознания. Подчёркивается значимость такого маститого представителя
ЗАМИНАЛО И ТАШАККУЛИ ФАЪОЛИЯТИ ЭЦОДИИ ГУЛРУХСОР
САФИЕВА
ФАКТОРЫ СТАНОВЛЕНИЯ ТВОРЧЕСКОЙ ЛИЧНОСТИ ГУЛРУХСОР САФИЕВОЙ
GROUNDS OF THE DEVELOPMENT OF CREATIVE ACTIVITIES OF GULRUKHSOR SAFIYEVA
современной таджикской литературы, как Мирзо Турсун-заде, в художественном становлении поэтессы и совершенствовании ее поэтического мастерства. Исследуя факторы и предпосылки формирования и эволюции поэтических воззрений Гулрухсор Сафиевой, автор подчёркивает влияние Мирзо Турсун-заде на становление мировоззренческих тенденций Гулрухсор и литераторов её поколения, вступивших на литературное поприще в период качественных и структурных преобразований в литературе и культуре.
Keywords: modern Tajik poetry, process of creative work, upbringing of new generation,
upbringing of aesthetical taste, poetical mastership, creative collaboration
In her article the author considers the role of the outstanding Tajik poet Mirzo Tursun-zoda in upbringing and creative formation of young poets and writers in the 60-80-ies of the XX-th century, in particular, the people's poetess of Tajikistan Gulrukhsor Safiyeva, whose poetry was acknowledged as the basic factor of the development of national self-cognition in the post-Soviet space. The author underscores the significance of such venerable poets and writers of modern Tajik literature, as Mirzo Tusrun-zoda in regard to artistic formation of the poetess and perfection of her poetical mastership. Considering the factors and prerequisites aimed at a formation and evolution of Gulrukhsor Safiyeva^s poetical views the author stresses the sway of Mirzo Tursun-zoda over the formation of outlook tendencies of the poetess and the men-of-letters of her generation who entered the literary field in the period of qualitative and structural transformations in both literature and culture.
Солх,ои 60-80-уми асри ХХ адабиёти точик ба мархдлаи нав дохил гардид, ки аглаби мухдк,к,ик,он онро замони комёбих,ои сохторию сифатй номидаанд. Барои ифодаи вежагих,ои адабии ин замон бештар мафх,умх,ои «адабиёти навчуёна», «шеъри колабшикан», «шеъри рах,кушо», «шеъри худшиканй» ва гайраро ба кор гирифтан мумкин аст. Дар радифи аввали адабиёти ин давра нависандагону шоирони баркамоле чун Мирзо Турсунзода, Ч,алол Икромй, Рах,им Ч,алил, Фазлиддин Мухдм-мадиев, Муъмин ^аноат, Fаффор Мирзо, ^утбй Киром, Лоик Шералй карор доранд. Аз чумла, аз шоирони ин замон Муъмин ^аноат дар хдмосагуй, Fаффор Мирзо дар сурудани шеъри ичтимой, Аминчон Шукухд дар сароидани ашъори ошикона шух,рат пайдо карда, як зумра шоирони чавон дар пайравии онх,о шеърх,о сурудаанд.
Аз охири солх,ои 60-уми садаи мокабл Гулназар, Саидалй Маъмур, Бозор Собир ва Гулрухсор барин шоирони навчую навовар ба майдон омада, хдр кадом бо пайрахди хеш кадам зада ва ба шеъри точик дороиву тозагй афзуданд.
Гулрухсор Сафиева дар сафи он шоирони навпардозе чой гирифтааст, ки хидма-ташон дар рох,и рушди шеъри муосири точик камназир буд. Шеъри Гулрухсор дар баробари ашъори шоироне амсоли Муъмин Каноат, Бозор Собир, Лоик; Шералй ва дигарон дар чомеаи шуравии точик (солх,ои 70-80-ум) хдмчун омили аслии худши-носии миллй шинохта гардид. У чун дигар намояндагони маъруфи адабиёти точик барои тагйироти сифатию сохтории шеър пайваста кушида бо эчодиёти рангину пурмояи хеш ба рушди худогох,ии адабии насли ин солх,о зиёда мусоидат кард.
Аз нимаи дувуми солх,ои 80-уми асри ХХ вобаста ба фаро расидани бозсозй ва ошкорбаёнй дар хдёти сиёсии собик Иттих,оди Шуравй мархдлаи нави фаъолияти ичтимоиву адабии шоира огоз ёфт. Гулрухсор дар ин давра ба сангари муборизах,ои сиёсй кашида шуда, шеъри у дар хидмати сиёсат ва мух,ити ичтимой карор гирифт. Идомаи ин муборизах,о ба фаро расидани давраи истиклолият дар чамох,ири собики
шyравй, мунокишахои дохилй, чанги бародаркyшй, хамзамон фарорасии фазои ором, осоиштагй, истикрори сулх, тахкими фазои вахдат ва хамдигарфахмии миллй пайванд гардид. Шеъри Гулрухсорро дар ин давра намунаи ху6и шеъри мyковимат дар адабиёти муосири точик шинохтан мумкин аст, ки такрибан тамоми равандхои сиёсиву ичтимоиро дар худ тачассум мекунад. Сард гашта xуни эхсон, Дар рагу пайванди кай[он. Абрхо яx баста,
андар таркиши исёни туфон. Обхо дар варзиши варзобхо
яx бастаанд, Ашщо дар гав[ари беxобхо
яx бастаанд... (9. С. 231).
Гулрухсор дар шеъраш кушиш ба харч додааст, ки ба нихонхонаи калби инсон ва табиати мураккаби вай сар Фуру барад ва асрори одамиро дарку кашф намояд. Мохияти шеъри у азизу муътабар доштани инсони офаридгор ва захматкаш буда, мушохидахои шоир оид ба бузургдошти инсон, вакту замон, зиндагй ва мохияти он асосан дар сурати хулосаву сабаки рузгор, ба таври панду хикмат ифода ёфта, рангу бори фалсафй гирифтанд:
Аз сари цулла гул бубояд чид, Аз бари цулла зиндагй бояд. Кулла^оро бирав, зиёрат кун, Кух бар назди ту намеояд (9, с. 46).
Яке аз вазифахои шуарои точик дар ин давра идома додану ба хадди камол расонидани анъанахои эчодии устодони адабиёт ва падид овардани тахаввули чиддй ва сифати тоза дар мазмун ва шакли шеъри муосири точик будааст. Дар ашъори онхо заминахои хаётй ва ичтимоии шеър, анвои гуногуни лирика - лирикаи ишк,ию манзарапардозй, ичтимоиву шахрвандй ва фалсафй ба хам омехтанд, ки дар ин рох сахму дастовардхои Гулрухсор Сафиева низ хеле назаррас аст.
Дар иртибот ба эчодиёти ин шоира омузишу тахлили ду чихати масъала барои муайян кардани макоми Гулрухсор дар адабиёти муосири точик ва тахаввули афкори адабии y мухим мебошанд:
1. Заминахои ривочи фаъолият ва такмили худогохии адабй;
2. Рушди рохи эчодй ва тахаввули афкори адабй дар иртибот бо фаъолияти шоира дар риштахои мухталифи адабиёт.
Бояд гуфт, ки рузгору осор ва макоми адабии Гулрухсор дар маколахои чудогона, сарсухану охирсухани мачмуа ва кутуби шеър, комусхои адабй ва гайра баррасй шудаанд. Барои дарки комилтари пахлухои рузгор ва вежагихои осори Гулрухсор ба таври муфассал китоби Х. Асозода «Адабиёти точик дар садаи ХХ» (12) ва рисолаи М. Мирзоюнус «Х,амзоди туфон» (13) хидмат менамоянд. Хусусан, асари дувум маводи зиёди зиндагй ва рохи тахаввули эчодии адибаро дар бар гирифтааст.
Шоира аз заминахои ташаккули фаъолияти эчодии худ харф зада, икрор мекунад, ки «пешпо хурдан ба санги кухсор» - и Яхч гайрат, кудрат ва устухони пояшро сахт карда, сахтию устуворй ва матонати иродаи y аз сахтии «санги кухсор» мебошад. Манбаи аввалини чуш задани илхоми шоир «оби шухи чашмасор» буда, вай шевоиву ширинии нагмаву овозро аз «кабки кухй» ва сузу сози шоиронаро аз «булбули шабзиндадор» - и Яхч омухтааст. Яхчи шоир хамеша манбаи барору камол, нуктаи
aB^u napB03 6a cyu 6axTy hk6o.i, capnamMau o6u ^oH6axm Ba hohh ^a^o^ 6yg. Hh acT, kh x,ap ro^ xae^H moupa «gap pax,y nanpoxau .Hxh» Kapop gomT Ba a3 x,aMHH nanpox,a ^aMema 6yu 6ax,op 6a MamoMH y Mepacug.
TaxcraoTH ry^pyxcop gap MaKTa6u gex,a («MaKTa6u .tohh») 6o TaMoMH ^y3tueT - 6o ^y3BgoHH ^aTTarn Ba hk nopau hohh ^aBHH gap MueHH ga^Tap gyHeu xae^oTH moupapo paHrHH KapgaaHg.
Taxcra gap ^aKyrnau Tatpuxy $H.ro.rorHHH to^hkh floHumroxu gaB^aTHH To^u-khctoh (1963-1968) pyngogu Myx,HMH py3ropu moupa acT. BaxparupH a3 Ma3x,apu xupagy 3aKoBaTH goHumMaHgoHH muHoxTa Ba cox,h6homh 3a6oHy aga6ueTH to^hk npo^eccopoH ffl. Xycenrooga, C. Ta6apoB, fl. To^ueB, B. AcpopH Ba gurapoH gapu raH^HHau cyxaHy metpu o^aMrupu $opcy To^HKpo 6a pyu Ban 6o3 KapgaHg.
ry^pyxcop gap Ta^cu^ nemKagaM 6yg, gap poxu gapKH mox,hhth x,acTH Ba H^MoMy3H KyH^KoBHH 6emTap 3ox,up MeKapg. Maanu $apo rupu^Tau Ho3yKHH cyxaH, MyTo^uau naHBacrau khto6h metp, 6ax,cy MyHo3upa Ba aHgemau metp gap 6aHHH x,aMgapcoH (6a hh MatHH ohx,o hh3 a3 aBBa^HH MyHaKKugoHH metpu y 6ygaHg), a^oK,aMaHgn Ba po6uTau ycTyBop 6o Htth^okh HaBucaHgaroH, x,aMHHmuHH 6o ycrogoH B. Pax,HM3ogaBy M. ^aHoaT Ba 6apgomT a3 Ta^aKKypu aga6uu ohoh, nonu metp gap Hampuaxo opmohx,oh acocuu aga6uu y gap hh gaBpa 6a myMop Mepa^TaHg.
HyKTau gurap gap MaBpugu maK^rupuu 3aMHHax,ou fohbhh metpu moup 6ax,paMaHgn a3 aga6ueTH nyp6opu K^accuKH Me6omag. Ban gap ry^Tyry 6o xa6apHuropu Ma^amau эpoннн «Ran^oHH $apx,aHrH» Tatcupy 6axparupH a3 metpu HueroH, 6a xycyc MaKTa6u aga6uu CatgH Ba Mup3o Begrapo gap metpu xyg 6a TaBpu paBmaH TatKug KapgaacT.
npo^eccop X. Aco3oga a$3yH 6ap hh capnamMau acra HaKmu omh^xoh gurape Myx,HTH aga6H Ba aga6ueTH mypaBHH pyc, amtopu moupoHH Haom co^x,ou 60-yMH acpu XX MytMHH ^aHoaT, Hohk fflepa^H, Bo3op Co6up Ba metpu moupoHH fflapK -Myx,aMMag Hk6o^, Hhmo Mmun, napBHHH Эtтнcoмн, Oypyru Oappyx3og, MaxgH AxaBoHH Co^uc, Ax,Magu ffloM^y, Xa.rn.ra, Bocu^u BoxTapH Ba gurap
nexpaxou MoHgaropu aga6ueTH Myocupu Эpoнy A^fohhctohpo egoBapH KapgaacT.
Mya^^H^u puco^au «^aM3ogu Ty^oH» 6a TaBpu My^acca^ Ba 6o ga^e^^ou KoTet oug 6a hcthk6o^h ry^pyxcop a3 amtopu myapou ry3amTaBy Myocupu to^hk OupgaBcH, MaB^aBH, Mup3o Begu^ Ba Hohk cyxaH MepoHag.
Ma^Myau aBBa^u ry^pyxcop «ByHa^ma» (1970) gap x,aeTH moup HaKm nango Kapg, kh 6o ^oTe^aBy hhhth HeKH B. Pa^HM3oga Hamp rapgug. Ba 6oBapu y «moupa gap oaHga po^u My^KH gypu cyxaH Ba 6a BocuTau cyxaH poxu gu^^opo Mee6ag, 3epo Mypog a3 moupH 6a gu^^o po^ e^TaH, 6a xa^K xu3MaT KapgaH acT» (1, c. 3).
Ma^Myau aBBa^ 6apou ^aMBop mygaHH po^u MHH6atgau э^ogнн moupau ^aBoH Ba pacugaH 6a KoMe6u^ou py3a$3yHH э^ogн MycougaT Kapg Ba эtтн6opн moupuu ypo a$3yg. Bapou gapKH goupau MHKecu Ba3Hy эtтн6opн ry^pyxcop gap KumBapu mypaBHH co^x,ou 70 moag 3HKpu hh HyKTa ko^h 6omag, kh nac a3 hk co^u Hampu Ma^Myau Ma3Kyp Tap^yMau amtopu y 6a 3a6oHH pycH 6o homh «Oua^Ka» 6a 3a6oHH pycH gacrpacu a^oKaMaHgoH rapgug.
XaMHH TapuK, 6atgu xaTMH Ta^cu^ Map^a^au To3a gap paBaHgu 3HHgaruu ry^pyxcop oro3 e$T. Ban aKHyH 6a ^apaeHH aga6uu gaBp oMe3um e^T Ba nem 6ypgaHH Kopu э^ogн Macty^HHTH 6a^aHgu y rapgug. Ba3H^a^ou MyxTa^u^u aH^oMgogau moupa - xoguMH aga6uu py3HoMau «Komcomo^h To^hkhctoh», kh MapKa3H Myx,HMH Tap6uau 3aBKy ca^HKau aga6uu ^bohoh Max,cy6 Mee^T, po^6apuu myt6au MaT6yoTH KyMHTau MapKa3HH komcomo^h ^yM^ypH (1968-1969), capBapuu gy Hampuau Matpy^u э^ogнн
наврасони кишвар - «Машъал» ва «Пионери Точикистон» (1970-1981) барои сайкал ёфтани майорат ва вусъати худогохии адабии Гулрухсор заминахои муайян фарохам овард.
Сафархои пайваста ба шахрхои Маскав, Санкт-Петербург, кишвархои Арма-нистон, Алчазоир, Олмон ва гайра дар солхои 70-уми асри XX дарачаи андешаву афкор, мухтавои шеър ва нигохи хоси шоиронаи уро дигар кард. Соли 1988 Гулрухсор дар як хайъати бонуфузи адибон аз кишвари шуравй С. Михалков, Д. Кугултинов, В. Чалмаев, Ю. Антропов, ношир Н. Литвинетс 15 руз мехмони рухониё-ни католики Италия буд. Дастоварди сафари шоира дар сафарномаи «Пастиву баландихои рох» тачассум ёфтааст, ки аз чахонбинии васеи у дарак медихад.
Дар тахаввули эчодии шоира Гулрухсор пайванду хамфикрй бо адибони маъруфи чахон ва собик шуравй низ таъсири хосе дошт. Аз чумла, робита бо адибони маъруфи чахон Чингиз Айтматов, Расул Fамзатов, Давид Кугултинов, Георгий Абашидзе, Файз Ахмади Файз, Махдй Ахавони Солис ва даххо дигарон дар вусъату густариши назари Гулрухсор ба зиндагй ва шеър ахамияти бузург пайдо кард.
Дустиву хамкории Гулрухсор бо Ч. Айтматов ба такомули эчодии шоира, ки ба нимаи солхои 70-уми асри ХХ рост меояд, таъсири хос гузошт. Ихлосу иродати шоири точик ба адиби киргиз аввалан тавассути шеъре бо номи «Кайхони дил» (1976) баён шудааст, ки яке аз намунахои аввалини офаридани образи бадеии ин абармард -яке аз кушишхои нахустини шинохти падидаи Чингиз («хокими болонишину хоксор») дар шеъри муосири точик, офаридани чехраи камназир, истеъдоду кобилият ва завки киёснопазири вай дар адабиёти точик аст. Ин шеър бори аввал дар мачмуаи «Дунёи дил» (1977) ва сипас тахриру такмили он дар мачмуахои «Ихлос», «Рухи Бохтар», «^асидаи кухистон» ва «Девон» чой гирифтааст.
Аз тарафи дигар, арзёбй ва бахои баланди Ч. Айтматов ба Гулрухсор ва эчодиёти у дар пешгуфтор ба мачмуаи «Зеркало дня» накш ёфтааст, ки он низ хосили хамнишинии ду адиби гуногунзабон ва эътибору эътирофи як нафар ахли адаби точик дар назди як тан аз нобигагони адабиёти чахон мебошад. Ин пешгуфтор пас аз дах сол ба мачмуаи точикии «Зодрузи дард», сипас ба тарчумаи русии «День рождения боли» чун охирсухан ва бо хамин ном дар нашри Бишкек низ ворид гардидааст.
Мухаббати баланд ва ихлосу мухаббати Ч. Айтматов пеш аз хама ба точикон ва адабиёту фарханги онон дар ин пешгуфтор хеле чолиб ба назар мерасад. Вай менависад, ки «тахти шоирй дар сарзамини точикон аз замонхои кадим баланд буда, хохишмандони бар ин тахт нишастан низ кам набуданд. Ва, аммо, дарёдилоне хастанд, дарёдилоне, ки орзуи расидан ба тахти баланди шоирй шоистаи ному нишон ва истеъдодашон аст. Инхо шоирони асил ва офаридагони сарнавиштанд. Вале чунин шоирон хам пеш аз оне ки дар адабиёт бо суннатхои чахонй арзиш дошта бошанд, бояд аз мактаби сахт мушкилписанди озмоиши хамохангии сухан ва андеша бигзаранд» (3, с.3).
Ба назари Ч. Айтматов Гулрухсор аз доираи хамон нафарон, «хохишмандони бар ин тахт нишаста»-е аст, «бо вучуди ин хама душворихо шоистагии онро ба даст овардааст, ки дар боги шоистагии миллати точик, ки сарнавишт онхоро офаридааст, сухансаро бошад...» (3, с.4).
Нависандаи машхури догистонй Расул Fамзатов дар мухити адабии шуравии собик майлу рагбат ба сурудахои Гулрухсор дошт ва ормонхои эчодии уро дар микёси умумииттифок дастгирй мекард. Дар тасвири нодир ва баланди Р. Fамзатов
«оне ки Гулрухсорро дида ва шунидааст, наметавонад дар банди шодмонй ва шигифтй набошад» .
Гулрухсор дар давраи раисии Иттифоки адибони Тоцикистон будани Муъмин ^аноат муддате (1981-1985) котиби ин муассисаи эцодй интихоб гардид. Дар ин муддат вай барои рушду такомули адабиёт, дар сатхи баланди гоявй нашр шудани осори адабй, тарбияи завку истеъдоди адибони цавон, равобити пайвастаи адабиёти тоцик бо адабиёти халкхои собик шуравй ва цахон хидмати мухим анцом дод.
Аз нимаи дувуми солхои 80-уми асри ХХ, хоса аз соли 1985 дар каламрави шуравй давраи навини шинохти арзишхои миллй, ватанй ва ицтимой огоз ёфт. Дар натица, як зумра куввахои тозаи демократии озодихох ва истиклолталаб ба сангари фаъолият омада, ба ахли цомеа бедории фархангиро таргиб карданд. Мавзуоте, аз кабили ормонхои миллй, худшиносй, асолати милливу кавмй ва таърихй дар цомеа аз мавзуъхои мухим ва муассир дар ин давра шинохта шуданд.
Дар хамин давра зумрае аз ахли илму хунару адаб, аз цумла шоири маъруфи тоцик устод Лоик Шералй, олими машхури зилзилашинос Собит Неъматуллоев, хунарманди мардумй Давлат Худоназар номзадиашонро ба намояндагии парлумони шуравй пешбарй карда, хукуки иштирок дар халлу фасли масоили мубрами рузгори шуравиро дар органи олии конунбарори кишвар ёфтанд. Дар байни онхо Гулрухсор хам карор гирифт. У бо таъсири дигаргунихои сиёсиву ицтимой ва фархангии цомеа ба таври васеъ ба олами муборизаи сиёсй ворид шуд ва табиист, ки доираи фаъолияташ назар ба давраи гузашта вусъат ёфт.
Аз цумла, соли 1987 муассисае бо номи Хазинаи маданияти Тоцикистон таъсис ёфта, сипас ба Бунёди фарханги Тоцикистон мубаддал шуд. Гулрухсор чанд сол хамчун раиси ин муассисаи фархангй барои ташаккули афкори адабй ва ицтимоии хдмзамонон хидмат кардааст. Дар атрофи у куввахои фаъоли адабй ва фархангии кишвар цамъ омада, осори беназире ба хонандаи замон пешних,од карданд.
Махсули фаъолияти зиёда аз 40 солаи адиб дар арсаи эцодй нашри 48 китоб, аз цумла 25 китоби шеър ба забонхои тоцикй, русй ва хати форсй дар Тоцикистон, Русия, Эрон, Люксембург, ^иргизистон мебошад: «Бунафша» (1970), «Хонаи падар» (1973), «Шабдарав» (1975), «Афсонаи кух« (1975), «Дунёи дил» (1977), «Ихлос» (1981), «Оташи Сугд» (1981), «Гахвораи сабз» (1983, ба хати форсй), «Оинаи руз» (1984), «Шабнам» (1986), «Рухи Бохтар» (1987), «^асидаи кухистон» (1988), «Сипар» (1991, ба хати форсй), «Тахти сангин» (1992), «Ояти ишк» (1992, ба хати форсй), «Гулчине аз ашъори Гулрухсор» (1994), «Зодрузи дард» (1994, нашрхои Маскав ва Техрон), «Дар панохи сояи худ» (1998), «Паймонаи газал» (2000), «Ашки туфон» (2000), «Бихишти хобхо» (2004), «Девон» (2004), "Шуъла дар санг" (2011), "Сад о^и як нафас" (2012).
Тарцумаи осораш ба забони русй бо номхои «Фиалка» (1971), «Песня родника» (1975), «Радужный цветок» (1978), «Зеленая колыбель» (1981), «Навруз» (1982), «Куропатки в гостях» (1983), «Откровение в полдень» (1983), «Ради тебя» (1984), «Зеркало дня» (1984), «За солнцем вслед» (1984), «Пульс моей любви» (1988), «Огнепок-лонница» (1991), «Женщины Сабзбахора» (1992), «День рождения боли» (1995, нашри Маскав ва Бишкек), «День рождения боли» (1995), «Солнце без Моне» (1997) дар замонаш аз кутуби сертеъдод дар микёси умумииттифок ба шумор мерафтанд.
Ахамияти байналхалкии сурудахои Гулрухсор Сафиева аз хисоби тарцумаи шеър ба забонхои мухталифи дунё - англисй, олмонй, фаронсавй, испанй, финй, руминй, чехй, полякй, булгорй, русй, дар баробари ин нашри китобхои шеър дар Эрон, Люксембург, Олмон, Русия, Арманистон, тахияи наворхои шеър дар мамолики
Аврупо - Англия ва Фаронса, баргузории шабхои шеъри ин шоира берун аз ватан вусъат ёфтааст. Камтар шоире аз чунин пешомади кори тарчумаи осори худ бархурдор мебошад. Дар ин рох шоира тавфики бештаре ёфтааст. Ношири «Зодрузи дард» хабар дода буд, ки соли 1994 шабхои шеъри Гулрухсор, ки бо нашри девони шеъраш дар Люксембург ва Франкфурт пайваст буданд, дар чанд мамлакати Аврупо, аз чумла дар Англия (Шотландия), Фаронса, Голандия, Белгия, Люксембург, Олмон баргузор гардиданд. Ин хама ба вусъати нигоху назари шоира мусоидат карданд.
Самараи ин шабхои фаромушнашуданй ба вучуд омадани ду навори шеър - ду куллиёти гуёи шеъри Гулрухсор буд, ки дар Англия ва Фаронса бо номи «Хиёбони зани танхо» ва «Ашки туфон» тахия шуданд. Дар онхо шоири точик аввалин бор бо хамкаламони форсизабон -Махдй Ахавони Солис, Ахмади Шомлу, хунармандони бехамтои Эрон Мухаммадризои Шачариён, Дориюш, Гугуш, Симо Бино, Хумайро, Шахроми Нозирй ва дигарон дар як навор хунарнамой намудааст. Навори «Ашки туфон» бо шеърхонии Ахавони Солис огоз шуда, бо шеъри у бахшида ба шоири точик анчом меёбад (6, 120).
Гулрухсор истеъдодашро дар офаридани насри бадей низ санчида, дар ин замина чанд китоб таълиф ва нашр кардааст: «Марзи номус» (роман дар мачаллаи «Садои Шарк», 1988, №1-2), «Занони Сабзбахор» (роман, 1990), «Ривоятхои ногуфта» (1369), «Рузномаи беруз» (Китоби аввал, 2000), «Зан ва чанг» (2001, 2004), «Сакарот» (роман, 2009).
Умуман, макоми шоира дар наср низ кобили таваччух буда, тахкики чудогонаи он дар рохи дарки густурдаи чойгохи у дар равнаки насри муосир арзиши назаррасе дорад. Истеъдоди Гулрухсор дар офаридани осори сахнавй низ дар мачмуи фаъо-лияти эчодии адиб чойгохи муайян дошта, пахлухои мухими зиндагй ва мухити ичтимоиро дар бар мегирад. Аз чумла, <^ори ачинахо» - асари сахнавй барои навра-сон хануз дар аввалхои эчодиёташ (1972) офарида шуда, намоиши он дар сахнаи театри чавонони ба номи М. Вохидов сазовори бахои баланди тамошобинон гашта буд (аз руи хабари ношири китоби «Зодрузи дард» ин асар зиёда аз хафтсад маротиба руи сахна омадааст.
Дар баробари ин, истеъдоди каламкашии мавсуф дар таълифи асархои сахнавии «Зилзила», «Ба мо бовар кунед!» ва «Озода» низ хонандаро аз пахлухои гуногун ва хусусиятхои эчодиёти у ошно месозад. Аз байни намоишномахои сахнавии Гулрухсор асари «Хамсояи нав» дар конкурси песахо (1980) чоизаи Иттифоки нависандагон ва Вазорати маданияти Точикистонро сохиб гардида буд.
Тарчума низ дар фаъолияти эчодии Гулрухсор макоми муайян дорад. Вай дар солхои 70-80 ба баргардони як катор асархои адабй аз забони русй машгул гардида, аз чумла, тарчумаи асари «Ишки зиндагй»- и О. Бергголтс (1977), намунахои ашъори занони суханвари шуравй «Гулистони гуё» («Поющий цветник», 1978), ашъори М. Лермонтов, Г. Мистрал, А. Камю, Файз Ахмади Файз, Й. Милев, Л. Украинка, Т. Кузовлева, С. Капутикян ба забони точикй аз намунахои бехтарин дар ин замина махсуб мешаванд.
Соли 1977 бо ташаббуси М. Турсунзода тарчумаи тахтуллафзии мачмуаи шоири маъруфи Покистон Файз Ахмади Файз аз забони урду ба точикй нашр гардид, ки «Рухи озод» ном дорад. Баргардони кисмате аз ашъори ин шоири пурдард дар хамкории Гулрухсор бо мутарчимони дигар Киром, М. Шералй, Ш. Ёдгорй ва X,. Шанбезода сурат гирифтааст.
Гулрухсор хдмзамон дар катори шоирони маъруфе, амсоли X,. Юсуфй, Б. Рахим-зода, М. Фархат, М. Шералй, Киром, Гулназар, Б. Фируз, М. Хотам, А. Адхам мутарцими ашъори шоири машхури рус Михаил Лермонтов ба забони тоцикй мебошад, ки тарцумаи дах шеър аз у дар мацмуаи «Шеърхо ва достонхо» (Душанбе: Маориф, 1981) цой гирифтааст.
Тадкику муайян кардани вежагих,ои тарчумах,ои Гулрухсор низ дар рох,и дарки яклухти эътибори суханварии у дар замони мо мусоидат мекунад.
Намунаи дигар тарцума, китоби ашъори Татяна Кузовлева «Сояи себ» (1984) мебошад, ки Гулрухсор онро бо С. Маъмур, Н. Рахматуллоев ва М. Хотам ном тарчу-монон анцом додааст. Тарцумахои Гулрухсор аз русй ба тоцикй чехраи хунарии уро дар ин соха бозгуй мекунад. Вай ба тарцума хеле амик сар дароварда, аз худ намунае барои пеш бурдани завки адабии хонандагони хамзамон бокй гузоштааст.
Гулрухсор дар тарцумаи осори сахнавй низ кудрату кобилияти эцодй дорад. Аз цумла, тарцумаи песахои Г. Лорк «Арусии хунин» («Кровавая свадьба»), «Ч,ерма», намоишномаи адиби киргиз Мар Байциев «Старая дева выходит замуж» (1979) ба калами у анцом ёфтааст.
Хдмаи хидматх,ои шоира дар вакташ кадрдонй шуда, у дар замони шуравй ба дарёфти Ч,оизахои комсомоли ленинии Тоцикистон (1976) ва умумииттифок (1978), медали «Барои мехнати шуцоатнок» (1970) ноил гардидааст.
Хамин тавр, Гулрухсор Сафиева аз аввали ворид шуданаш ба дунёи рангини эцодй хиссиёти баланд, табъи латифу зариф ва афкори цаззоб, дониши расои суханварй нишон дода, шеъри у хонандаро ба фикри амик ва хаёли пуршур водор кард ва дар дилаш мехру мухаббати хос нисбат ба сухани баланд парвариш ёфт. Хар мавзуи адабие, ки Гулрухсор ба он таваццух кардааст, басо амику дакик мавриди тахкики бадей карор гирифта, ин хама боиси ном ёфтани мавсуф дар адабиёти муосири тоцик ва арсаи шеъри цахонй гардидааст.
Пайнавишт:
1. Гулрухсор. Бунафша.-Душанбе: Ирфон, 1970.-48 с.
2. Гулрухсор. День рождения боли: Новые стихи. Поэма. /Пер. с тадж. Т. Бек / Послесл. Ч. Айтматова.-М.: Semetey, 1995.-128 с.
3. Гулрухсор. День рождения боли: Стихотворения и поэма /Пред. Ч. Айтматова; Пер.
Т. Бек.-Бишкек: Кыргызстан, 1995.-128 с.
4. Гулрухсор. За солнцем вслед: Стихи./ Пер. с тадж. / Предис. Р. Гамзатова.-М.: Дет. лит., 1984.-96 с.
5. Гулрухсор. Зеркало дня: Стихотворения; Поэмы. /Пер. с тадж. / Предис. Ч. Айтматова.-М.: Худ. лит., 1984.-272 с.
6. Гулрухсор. Зодрузи дард: Шеърхои нав. Манзума.-М.: Нашриёти " Semetey", 1994.128 с.
7. Гулрухсор. Фиалка. Пер. с тадж. -М.: Молодая гвардия, 1971.
8. Гулрухсор. Пастиву баландихои рох: Аз дафтари Италия / Тоцикистони совети.-1988.-13 феврал.-с. 3.
9. Гулрухсор. Девон (Девони Ашку Ханда). - Душанбе, 2004. - 960 с.
10. Забони форси, забони шеър: Гуфтугу бо хонум Сафия Гулрухсор - шоири муосири тоцик //Кайхони фарханги.-Обонмохи 1372 / 1994.-Соли дахум.-Шумораи 8.-с. 6-8.
11. Номаи Гулрухсор ба музокироти сулхи миёни тоцикон / Садои мардум.-1996.-8 феврал.-№7(833).-с. 4.
12. Асозода Х. Адабиёти тоцик дар садаи ХХ.-Душанбе: Маориф, 1999.-448 с.
13. Мирзоюнус М. Хамзоди туфон (Нигоуе ба рузгор ва осори Гулрухсор).-Душанбе: Адиб, 2007.-262 с.
Reference Literature:
1. Gulrukhsor, Bunafsha. - Dushanbe: Cognition, 1970. - 48pp.
2. Gulrukhsor. Anguish Birthday: New Poems. Translation from Tajik by Т. Bek / Introduction by Ch. Aytmatov. .-Moscow: Semetey, 1995.-128pp.
3. Gulrukhsor. Anguish Birthday: Poems and Prose. Translation from Tajik by Т. Bek / Postface by Ch. Aytmatov. - Kyrgyzstan, 1995. - 128 pp.
4. Gulrukhsor. Following the Sun: Poems. Translation from Tajik / Inroduction by R. Gamzatov. - Moscow: Literature, 1984. - 96pp.
5. Gulrukhsor. Mirror of the Day: Poems; Prose. Translation from Tajik / Introduction by Ch. Aytmatov. -M. : Artistic Literature, 1984. - 272pp.
6. Gulrukhsor. Anguish Birthday: New Poems. Prose.-M.: Semetey, 1995.-128 pp.
7. Gulrukhsor. Violet. Translation from Tajik. - M. : Young Guard, 1971.
8. Gulrukhsor. Ups and Downs of Road: from Italian Notes / Soviet Tajikistan. - 1988. February 13. - p.3.
9. Gulrukhsor. Collection of Poems (Devon). Tears and Laughter. - Dushanbe, 2004. - 960 pp.
10. Persian Language Being that one of Poets: Interview with Safiya Gulrukhsor-Khonum -Modern Tajik Poetess// Cultural Space. 1372hijra/1994. The secondyear. - Issue 8. - pp. 6 - 8.
11. Gulrukhsor s Message to Negotiations of Peace among Tajiks / Voice of People. - 1996. -February 8. - # 7(833). - p. 4.
12. Asozoda Kh. Tajik Literature Referring to the Period of the XX-th Century. - Dushanbe: Education, 1999. - 448 pp.
13. Mirzoyunus M. Tufun Twin (some views about the biography and life of Gulrukhsor). -Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 262pp.
