Научная статья на тему 'ОМИЛҳОИ ИНСТИТУТСИАЛӣ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ДАВЛАТ ВА НАқШИ ОН ДАР ИқТИСОДИЁТИ ВИЛОЯТИ СУГД'

ОМИЛҳОИ ИНСТИТУТСИАЛӣ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ДАВЛАТ ВА НАқШИ ОН ДАР ИқТИСОДИЁТИ ВИЛОЯТИ СУГД Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
76
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАҷРИБАИ ХОРИҷӣ / ДИНАМИКАИ РУШДИ ИқТИСОДӣ / ТАНЗИМИ ҳУқУқӣ / САНАДҳОИ МЕЬЁРИИ ҳУқУқӣ / РУШДИ МИНТАқА / РУШДИ МИЁНАМӯҳЛАТ / МУНОСИБАТҳОИ ИқТИСОДӣ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ризоқулов Турақул Рабимқулович, Қурбонова Шоҳиста Хайруллоевна

Системаи қоидаҳо, шартҳо ва меъёрҳое муайян гардидааст, ки аз ҷониби давлат барои иштирокчиёни бозор таҳия карда шудааст. Дар доираи рушди минтақа таҷрибаи кишварҳои мутаррақӣ дар самти ташкил ва такмили механизмҳои институтсиалии минтақаҳо мавриди тащлил царор гирифтааст. Санадҳои меъёрии ҳуқуқии дорои хусусияти умумӣ, ки дар қатори дигар масъалаҳо масъалаҳои иқтисодиёти минтақаҳоро ба танзим медароранд, баррась гардидаанд. Дар ин самт ба санадҳои меъёрии ҳуқуқие, ки ба рушди муносибатҳои иқтисодӣ таъсири бевосита мерасонанд, диққати махсус дода шудааст. Барномаҳои рушди миёнамӯҳлати минтақаҳо, ки аз ҷониби мақомоти ҳокимияти маҳаллӣ таҳия ва қабул карда шуданд, таҳлил карда шудаанд. Нишондиҳандаҳои асосии рушди иқтисодиёти минтақаи вилояти Сугд баррасӣ гардидаанд. Дар рафти татқиқот дар самти механизми институтсиалии рушди минтақаҳо як қатор пешниҳодҳо карда шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INSTITUTIONAL FACTORS UNDER MODERN CONDITIONS: THE STATE AND THEIR ROLE IN THE ECONOMY OF SUGHD REGION

The article dwells on the system of rules, conditions and norms existing at the current stage of development and determining the contours of economic behavior of market participants. The region has been studied in the frames of modern development in the aspect offormation and improvement of regional institutional mechanisms. The authors have analyzed normative-legal instruments of general character intended to regulate the issues of economy development of the regions. Normative-legal instruments having influence over the development of economic relations in the economy of the regions are considered especially. The programmes worked out and adopted by local bodies and authorities comprise the issues of average-term development of the region. The major indices of Sughd region economy development have been explored. In the course of exploration a number of recommendations are moved in the plane of improvement of institutional mechanisms of economy development concerning the region.

Текст научной работы на тему «ОМИЛҳОИ ИНСТИТУТСИАЛӣ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ДАВЛАТ ВА НАқШИ ОН ДАР ИқТИСОДИЁТИ ВИЛОЯТИ СУГД»

ТДУ- 323 (575.3) ТКБ - 66.3 (07) (5т) К,93

Ризокулов Турацул Рабимкулович, д. и.и. профессор, муовини ректор оид ба илм ва инноватсияи ДДХБСТ; Курбонова Шохиста Хайруллоевна,

самуаллимаи кафедраи бацисобгирии муцосибй ва аудити факултети ицтисодй - и МДТ «ДДХ ба номи академик Б.Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)

Ризокулов Туракул Рабимкулович, д-р экон. наук, профессор, проректор по науке и инновациям ТГУПБП; Курбонова Шохиста Хайруллоевна, ст.

преподаватель кафедры бухгалтерского учёта и аудита факультета финансов и экономики рынка ГОУ «ХГУ имени академика Б.Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)

Rizokulov Turakul Rabimkulovich, Dr. of Economics,

Professor, Deputy rector for science and innovations under TSULBP; Kurbonova Shohista Khayrulloevna,

senior lecturer of the department ofaccounting and audit under the State Educational Institution "KhSU named after academician B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: Shohista_1989 @inbox .ru.

Вожахри калиди: тацрибаи хорицй, динамикаи рушди ицтисодй, танзими цуцуцй, санадцои меьёрии цуцуцй, рушди минтаца, рушди миёнамуцлат, муносибатцои ицтисодй

Системаи цоидацо, шартцо ва меъёрцое муайян гардидааст, ки аз цониби давлат барои иштирокдорони бозор тация карда шудааст. Дар доираи рушди минтаца тацрибаи кишварцои мутараццй дар самти ташкил ва такмили механизмцои институтсиалии минтацацо мавриди тащил царор гирифтааст. Санадцои меъёрии цуцуции дорои хусусияти умумй, ки дар цатори дигар масъалацо масъалацои ицтисодиёти минтацацоро ба танзим медароранд, баррасй гардидаанд. Дар ин самт ба санадцои меъёрии цуцуцие, ки ба рушди муносибатцои ицтисодй таъсири бевосита мерасонанд, диццати махсус дода шудааст. Барномацои рушди миёнамуцлати минтацацо, ки аз цониби мацомоти цокимияти мацаллй тация ва цабул карда шуданд, тащил карда шудаанд. Нишондицандацои асосии рушди ицтисодиёти минтацаи вилояти Сугд баррасй гардидаанд. Дар рафти тадцицот дар самти механизми институтсиалии рушди минтацацо як цатор пешницодцо карда шудааст.

Ключевые слова: зарубежный опыт, динамика экономического развития, правовое регулирование, нормативные акты, региональное развитие, среднесрочное развитие, экономические отношения

Рассмотрена существующая на текущем этапе развития система правил, условий и норм, определяющих хозяйственное поведение участников рынка. В рамках современного развития региона изучен и учтен опыт развитых стран в формировании и совершенствовании региональных институциональных механизмов. Проанализированы

ОМИЛХрИ ИНСТИТУТСИАЛИ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР: ДАВЛАТ ВА НАКЩИ ОН ДАР ИЦТИСОДИЁТИ ВИЛОЯТИ СУFД

ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫЕ ФАКТОРЫ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ: ИХ СОСТОЯНИЕ И РОЛЬ В ЭКОНОМИКЕ СОГДИЙСКОЙ ОБЛАСТИ

INSTITUTIONAL FACTORS UNDER MODERN CONDITIONS: THE STATE AND THEIR ROLE IN THE ECONOMY OF SUGHD REGION

нормативно-правовые акты общего характера, призванные регулировать проблемы экономического развития регионов. В этом направлении особо рассмотрены нормативно

- правовые акты, имеющие прямое влияние на развитие экономических отношений в экономике региона. Изучены программы, разработанные и принятые местными органами власти, охватывающие вопросы среднесрочного развития региона. Исследованы основные показатели экономического развития Согдийской области. В ходе исследования предложен ряд рекомендаций в плане совершенствования институциональных механизмов развития экономики региона.

Key-words: foreign experience, dynamics of economy development, legal regulation, normative instruments, regional development, average-term development, economic relations

The article dwells on the system of rules, conditions and norms existing at the current stage of development and determining the contours of economic behavior of market participants. The region has been studied in the frames of modern development in the aspect offormation and improvement of regional institutional mechanisms. The authors have analyzed normative-legal instruments of general character intended to regulate the issues of economy development of the regions.

Normative-legal instruments having influence over the development of economic relations in the economy of the regions are considered especially. The programmes worked out and adopted by local bodies and authorities comprise the issues of average-term development of the region. The major indices of Sughd region economy development have been explored. In the course of exploration a number of recommendations are moved in the plane of improvement of institutional mechanisms of economy development concerning the region.

Ташаккул ва рушди щтисодиёти минта;авй тах,ти таъсири ^амкории мута;обилаи байни институщо ва ташкилот^о ба амал меояд. Институщо низоми ;оида^о, шароит ва меьёр^оеро муайян мекунанд, ки давлат барои иштироккунандагони бозор коркард менамояд. Ба ^айси ташкилотх,о ё бозигарони майдони щтисодии минта;а вохидаои институтсионалии гуногуннамуд, аз чумла бахши идоракунии давлатй, ки ма;омоти идоракунии се сатх, -марказй, минта;авй ва ма^аллиро муттахдц месозад, баромад мекунанд.

Илм ва тачрибаи хоричй исбот кардааст, ки институтх,ои пойгох,ии давлат (сиёсй, низоми ^у;у;й, аньанах,о ва гайра) ба динамикаи рушди и;тисодиёт таъсир мерасонанд, сатх,и самаранокии хдмкории мута;обилаи институту ташкилотх,о бошад рушди ичтимоию и;тисодии минта;ах,оро метезонанд ё суст мекунанд.

Асосх,ои институтсионалии идоракунй дар сатх,и минта;авй шаклх,ои ^у;у;й, и;тисодй ва ташкилии танзими раванди рушди и;тисодиёти минта;аро дарбар мегирад. Вале, танзими ^у;у;й методи умдаи идоракунй мебошад, ки онро институтх,ои функсиях,ои давлатии идоракуни и;тисодиёти минта;авй истифода мебаранд.

Мух,ити муосири ^у;у;ии фаьолияти ичтимоию и;тисодии субьектх,ои и;тисодиёти миллии Чум^урии Точикистон аз давраи ба даст овардани исти;лолият, ;абули Конститутсия ва сиёсати гузариш ба муносибатх,ои бозорй огоз меёбад. Дар давоми бештар аз 30 сол санадх,ои меьёрии ^у;у;ии мухталиф ;абул карда шудаанд, ки ба рушди муносибатх,ои и;тисодй равона гардидаанд.

Байни санадх,ои меьёрии ^у;у;й оид ба идоракунии и;тисодиёти Чум^урии Точикистон, аз чумла и;тисодиёти минта;авй чунин санад^оро чудо кардан мумкин аст:

- санадх,ои меьёрии ^у;у;ии дорои хусусияти умумй, ки дар баробари дигар масъалах,о, масъалах,ои и;тисодиёти минта;авиро танзим мекунанд;

- санадхои меъёрии ху^у^ии дорои хусусияти махсус, ки бевосита муносибатхои щтисодиро танзим мекунанд.

Ба гурухи аввал санадхои ху^у^ии зерин дохил мешаванд:

- Конститутсияи Чумхурии Точикистон, ки соли 1994 ва сипас, соли 2004 дар тахрири нав ^абул шуд, арзишхо, институтхо ва меъёрхои сохти конститутсионии Точикистон, асосхои давлатии танзими ху^у^ии ало^ахою муносибатхои чамъиятиро расман мустахкам кард;

- Кодекси граждании Чумхуии Точикистон (аз 22.07.2013, №976) холати ху^у^ии иштирокдорони гардиши гражданй, асосхои пайдоиш ва тартиби амалигардии ху^у^и моликиятро муайян мекунад, ухдадорихои шартномавй ва дигар ухдадорихо, инчунин дигар муносибатхои амволй ва гайриамволиро танзим менамояд;

- Кодекси мехнатии Чумхурии Точикистон (аз 22.07.2013, №981);

- Конуни конститутсионии Чумхурии Точикистон аз 22.07.2013 "Дар бораи ма^омоти махаллии хокимияти давлатй" тартиби ташкил, ваколат ва фаъолияти ма^омоти махаллии хокимияти давлатиро танзим мекунад;

- ва гайра.

Гурухи дувуми санадхои меъёрии ху^у^й меъёрхои фаъолияти сохторхои мухталифи бозорй, тичорат ва сохибкорй, манфиатхои чамъият ва баробарху^у^ии субъектхои бозорро таъмин мекунад.

Дар ин гурухи санадхои ху^у^ии давлатй, ки муносибатхои и^тисодиро танзим мекунанд, на^ши муайянкунандаро ^онунгузории зиддинхисорй (зиддимонополй) мебозад. Дар солхои исти^лолият Хукумати чумхурй як ^атор ^онунхо ^абул кард, ки ба пешгирии монополизатсияи савдо ва истехсолот аз чониби субъектхои алохидаи и^тисодиёт нигаронида шудаанд:

- Конуни Чумхурии Точикистон аз 18.07.2017, №1460 "Дар бораи монополияхои табий" муносибатхоеро, ки дар бозори молии (хизмат, кор) марбут ба мавчудият ва фаъолияти субъекти монополияхои табий ба вучуд меоянд, танзим мекунад;

- Конуни Чумхурии Точикистон аз 18 маи соли 2017, № 383 "Дар бораи хифзи ра^обат" асосхои ташкилй ва ху^у^ии хифзи ра^обатро муайян мекунад, муносибатхоро оид ба фарохам овардан ва таъмин кардани шароити мусоиди рушди ра^обат, фаъолияти самараноки бозорхои молй, таъмини фазои ягонаи и^тисодй ва фаъолияти озоди и^тисодиро танзим мекунад;

- Конуни Чумхурии Точикистон аз 02.01.2018, №1498 "Дар бораи хифзи ху^у^и истеъмолкунандагон" муносибатхоеро танзим мекунад, ки байни истеъмолкунандагон ва истехсолкунандагон, ичрокунандагон, фурушгарон хини фуруши мол (ичрои кор, расонидани хизмат) ба вучуд меоянд, ху^у^и истеъмолкунандаро ба хариди моли (кор, хидмат) сифатан матлуб ва барои хаёту саломатй бехатар, гирифтани иттилоот дар бораи мол (корхо, хизматхо) ва дар бораи тайёркунандахои онхо (ичрокунанда, фурушгар) му^аррар мекунад, хифзи давлатй ва чамъиятии манфиатхои истеъмолкунандагонро таъмин мекунад, хамчунин механизми амалй гардонидани ин ху^у^хоро муайян менамояд;

- Конуни Чумхурии Точикистон аз 02.01.2017, №1496 "Дар бораи реклама" муносибатхоеро танзим мекунад, ки дар раванди истехсол, чойгиронй ва интишори реклама дар бозори мол, кору хизмат ба миён меоянд;

- ва гайра.

Кайд кардан зарур аст, ки ба вазифаи тад^и^оти мо тахлили муфассали мухтавоии

асосхои хуцуции дар Чумхурии Тоцикистон мавчудаи рушди муносибатхои ицтисодй, ки ба ошкор сохтани мукаммалии санадхои цабулшуда имконият медихад, дохил намешавад. Зимнан цайд кардан мумкин аст, ки институтхои расмй барои рушди ицтисодиёти минтацавй таъсис дода шудаанд, вале сифату мукаммалии онхо дар воцеият, дар комёбихои ицтисодй зохир мешаванд.

Ичро ва назорати ичрои цонунгузории цабулшуда ба вазифаи мацомоти махаллии (минтацавии) хокимияти давлатй дохил мешавад. Мацомоти ичроияи хокимияти давлатй дар муайян кардани роххои рушди ичтимоию ицтисодй дар махалхо, тасдици барномахои дахлдори минтацавии рушди ичтимоию ицтисодй ва назорати ичроиши онхо ваколат доранд.

Институти дигари давлатй, ки масъалахои рушди минтацахо ба салохияти ихтиёрдории он дохил мешавад, Вазорати рушди ицтисодй ва савдои Чумхурии Точикистон мебошад. Дар сохтори ин муассиса Идораи сиёсати инвеститсионй ва рушди минтацахо вучуд дорад, дар хар минтаца идораи минтацавии рушди ицтисодй ва савдо амал мекунад.

Самтхои афзалиятноки рушди минтацахо, аз чумла вилояти Сугд дар санадхои зерцонунй инъикос ёфтаанд: Стратегияи миллии рушди Чумхурии Тоцикистон барои давраи то соли 2030 (бо царори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 1 декабри соли 2016, №636 тасдиц шудааст), Барномаи рушди миёнамухлати Чумхурии Точикистон барои солхои 2016-2020 (бо царори Мачлиси намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 28 декабри соли 2016, №678 тасдиц шудааст).

Дар асоси барномаи давлатии рушд дар сатхи минтацахо ва худудхо (нохияхо) мацомоти махаллии идоракунии давлатй барномахои рушди миёнамухлати худудхоро тахия ва цабул карданд: Барномаи рушди ичтимоию ицтисодии вилояти Сугд дар солхои 2016-2020, Барномаи рушди ичтимоию ицтисодии нохияи Истаравшан дар солхои 20162020, Барномаи рушди ичтимоию ицтисодии шахри Панчакент дар солхои 2016-2020.

Кайд кардан зарур аст, ки барномахои рушди миёнамухлати худудхоро мацомоти ичроияи хокимияти давлатии шахру нохияхо тахия, баррасй ва тасдиц мекунанд, ки дар натича хуччатхои цабулшуда мутобицу мувофиц мешаванд, зеро шароитхо, имконияту муаммохои махаллиро ба назар мегиранд.

Храмин тариц, нацши муайянкунанда дар танзими муносибатхои ицтисодй дар хамаи сатххо бевосита ба институтхои давлат ва хуцуц дода мешавад. Вале рушди устувори ицтисодиёти минтаца, фаъолияти натичабахши субъектхои хочагидор, мухити кории мувофиц ва фаъолнокиро самарабахшии амалкарди институтхои мазкур муайян мекунад.

Барои фахмидани тренди рушди ицтисодиёти минтаца, дар тадцици вилояти Сугд, дар царинаи ошкор сохтани таъсири омилхои институтсионалй ба вазъияти ичтимоию ицтисодй ва нацши онхо дар рушди минтаца тахлили мачмуй тацозо карда мешавад. Дар асоси методикаи пешниходшаванда, ки дар фасли 1.2 мавриди баррасй царор гирифт, дар ин фасл тахлили умумии вазъи рушди минтаца гузаронида мешавад.

Барои гузаронидани тахлил майдони иттилоотй сохта шудааст, ки ба додахои омори расмии Агентии омори назди Президента Чумхурии Точикистон дар солхои 2013-2018 асос меёбад. Муцоисапазирии нишодихандахо нисбат ба циматхои миёнаи ицтисодиёти миллй гузаронида мешавад.

Дар чадвали 1. натичахои хисобкунии нишондихандахое оварда шудаанд, ки меъёрхои ицтисодии рушди вилояти Сугдро инъикос мекунанд. Заминаи тахлилй ба ду гурухи меъёрхо муттахид карда шудааст: (Чадвали 1)

Цадвали 1

Мацмуи маусулоти минтацавй ба уар сари ауоли (сомони)

\сол^о нишон\ дщанда \ во^иди ченак 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Суръати афзоиш дар с.2018 нисбат ба с.2013,%

ЧТ сомонй 4482,9 4889,4 5115,8 5710 6270,4 6724,1 150

Рушд % 109,0 104,6 111,6 109,8 107,2 149,9

Сугд сомонй 4348,9 4695,9 4793,5 5722,7 6712,9 6904 159

Рушд % 107,9 102,1 119,3 117,3 102,8 159

Индекси Сугд Коэффи сент 0,98 0,97 1,1 1,06 0,95 106

Аз руи Омори солонаи вилояти Сугд ва Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Цумхурии Тоцикистон дар вилояти Сугд хцсоб карда шудааст. 2019 - С. 236.

Мачмуи махсулоти минтацавй (МММ) нишондихандаи чамъбастие мебошад, ки таъсири омилхои институтсионалиро ба натичахои ицтисодиёт тавсиф мекунад ва барои арзёбии сатхи рушди ицтисодй ва суръати афзоиши ицтисодй истифода мешавад. Кимати миёнаи МММ ба хар сари ахолй имкон медихад таъсири намудхои гуногуни институтхо ба рушди ицтисодиёт арзёбй карда шавад.

Аз руи хисобкунихо, ки дар чадвали 1. нишон дода шудаанд, возех аст, ки цимати МММ ба хар сари ахолии вилояти Сугд дар давраи солхои 2013 -2018 динамикаи мусбат дорад ва дар соли 2018 - 6904 сомониро ташкил кард, ки аз соли 2013 59% бештар аст. Дар хамин муддат МММ умумй ба хар сари ахолии чумхурй 50% зиёд шудааст. Суръати пешгузарандаи афзоиши МММ ба хар сари ахолии вилояти Сугд имкон дод, соли 2016 ба циматхои миёнаи МММ ицтисодиёти миллй расида гирифта, дар се соли охир ин мавцеъ нигох дошта шавад.

Цадвали 2.

Даромадуои буцети давлати (мауалли) ба уар сари ауоли (сомони)

^Сол^о нишоН^. диханда 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Суръати афзоиш дар с. 2018 нисбат ба с. 2013,%

ЧТ 1504,3 1727,4 1940,0 2114,2 2609,6 2640,3 176

Сугд 379,3 437,0 490,2 533,5 616,4 648,1 171

Индекси Сугд 0, 25 0, 25 0, 25 0, 25 0, 24 0, 25 97

Аз руи Омори солонаи вилояти Сугд ва Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон дар вилояти Сугд хцсоб карда шудааст. 2019 - С. 236.

Тахлили даромадхои бучети давлатй (махаллй) ба хар сари ахолй (чадвали 2.) нишон дод, ки даромадхои бучет ба хар сари ахолии вилояти Сугд нисбат ба соли 2013 - 71% афзуда, соли 2018 - 648,1 сомониро ташкил кард. Вале, даромадхои бучети

gaBnaTH 6a xhco6h MueHa 6a xap capu axonH gap xaMHH gaBpa 76% e a3 1504,3 comohh to 2670,3 comohh a$3ygaacT. flap tsmomh gaBpau Tag^H^ gapoMagxou 6y^eTH MaxannH 6a xap capu axonuu BunoaTH CyFg a3 25% -h gapoMagxou 6y^eTH gaBnaTH 6a xap capu axonuu MaMnaKaT 3ueg HamygaacT. Hh xonaT 6o MexaHH3MH TamaKKynu gapoMagxou 6y^eTH Maxannuu BunoaTH Cyrg e HHCTHTyTH MyHOCu6aTxoH 6aHHu6y^eTHH gaBnaT Ba MHHTa^a Bo6acTa acT. HH TaBpe KH MatnyM acT, gapoMagxou 6y^eTH gaBnaTH, a3 ^yMna 6y^eTH Maxannuu BunoaTH Cyrg a3 xhco6h BopugoTH aHgo3H TamaKKyn Mee6ag, kh ohxo 6a TaH3HMmaBaHga Ba MaxannH Ta^CHM MemaBaHg. BopugoTH aHgo3xou TaH3HMmaBaHga, kh xuccau ohxo gap gapoMagxou 6y^eTH ^yMxypH nem6uHH mygaacT, aBBan 6a 6y^eTH ^yM^ypH goxun MemaBag, cunac xuccau 6y^eTxou MaxannH capuBa^T napgoxT Merapgag. MacanaH, aHgo3 6a ap3umu unoBa a3 BunoaTH Cyrg - 50% 6a 6y^eTH BunoaT Ba 50% 6a 6y^eTH ^yMxypH; aHgo3 6a gapoMag a3 BunoaTH Cyrg - 52% 6a 6y^eTH BunoaT Ba 48% 6a 6y^eTH ^yMxypH, aHgo3 a3 HCTH$oga6apaHgaroHH poxxou aBT0M06unrapg a3 BunoaTH Cyrg nyppa 6a 6y^eTH ^yMxypH napgoxT MemaBaHg. ^hcmh gapoMagu 6y^eTH MaxannH acocaH a3 xhco6h aHgo3H $ouga, aHgo3H gapoMag - a3 amxocu BO^eH, aHgo3 6apou HCTH^ogau 3axupaxoH Ta6uH TamaKKyn Mee6ag [3]. ^OHyHH H,yMxypuH To^hkhctoh "flap 6opau 6y^eTH H,yMxypuH To^hkhctoh gap conu 2018" cy6BeHCua Ba goTaTCuaxopo, kh a3 6y^eTH ^yMxypuaBH ^ygo MemaBaHg, 6apou 6y^eTH BunoaTH Cyrg nem6uHH HaMeKyHag [4].

^adeanu 3.

^ацми capMorny3opm acocu 6a yap capu ayonu (comohu)

HHrnoH-v gH^aHga \ 2013 2014 2015 2016 2017 2018 CyptaTH at|)'30iiw gap c.2018 HHe6aT 6a c. 2013,%

^T 413,0 525,5 737,2 775,5 711,9 755,2 183

CyFg 375,6 459,9 527,2 602,9 645,4 405,8 108

HHgeKCH CyFg 0,9 0,9 0,7 0,8 0,9 0,54 59

A3 pyu OMopu conoHau eunonmu Cysd ea Cappaecamu Агентии omopu Ha3du npe3udeHmu HyMxypuu To^KucmoH dap eunonmu Cyzd x,uco6 Kapda mydaacm. 2019 - C. 236.

flogaxoH ^agBanu 3. oug 6a Ma6nary3opH 6a xap capu axonuu (6e Ma6naFry3opuxoH gaBnaTH) BunoaTH CyFg HumoH MeguxaHg, kh conu 2013 hh HumoHguxaHga 375,6 comohhpo TamKHn KapgaacT. Conu 2018 HumoHguxaHgau Ma3Kyp to 405,8 comohh e 8 $oh3 3ueg mygaacT. Ahhh 3aMOH, gap ^yMxypH xa^MH Ma6naFry3opH (6e Ma6naFry3opuu gaBnaTH) 6a xap capu axonH 83% a$3yga, conu 2018 - 755,2 comohhpo TamKHn Kapg. Ea u6opau gurap, Ma6naFry3opuu coxh6kophh xycycH gap BunoaTH CyFg Huc6aT 6a ^yMxypH 46% KaMTap acT. Bane, ^aMg KapgaH no3HM acT, kh a3 conu 2013 to conu 2017 Ma6naFry3opH (6e Ma6naFry3opuu gaBnaTH) 6a xap capu axonH gap BunoaTH CyFg to 90% ^HMaTH ^yMxypuaBupo TamKHn MeKapg.

^aMHH Tapu^, Ma6naFry3opH noHgeBopu pymgu H^THCogueTH Muma^aBH Me6omag. Bane cyptaT Ba xa^MH Ma6naFry3opH a3 MyxHTH HHCTHTyTCHOHanuu TamaKKyne^Ta Bo6acTa acT. MyxHTH MycougH HHCTHTyTCuoHanH cyptaTH Ma6naFry3opupo MeTe3OHag, HHCTHTyTxoH FaHpucaMapa6axm paBaHgu Ma6naFry3opupo 6o3MegopaHg, 3epo coxh6koph xycycH xaMOH Ba^T Ma6naF Mery3opag, kh oh ^ougaoBap 6omag. Pymgu H^THCogueTH

вилояти Сугд аз хисоби воситахои бучети махаллй, сохибкорони хусусй ва сармоягузорони хоричй маблаггузорй мешавад.

Гардиши чаканаи мол истеъмоли нихоии молхои дар худуди чумхурй истехсолшуда, аз дигар минтацахо оварда ва воридотиро асосан аз чониби ахолй тавсиф мекунад. Афзоиши гардиши чаканаи мол ба хар сари ахолй дар бораи цонеъгардонии талаботи истеъмолй ва идома ёфтани раванди тачдидистехсоли мол шаходат медихад.

Цадвали 4.

Хацми миёнаи савдои чакана ба щр сари а^олй(сомонй)

^сол^о нишон\ дщанда Х., 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Суръати афзоиш дар с. 2018 нисбат ба с. 2013,%

ЧТ 1840,4 1918,8 1979,0 2051,8 2135,1 2244,0 122

Сугд 2434,3 2567,3 2615,2 2716,8 2927,7 3096,5 127

Индекси Сугд 1,3 1,3 1,Д 1,3 1,4 1,4 104

Аз руи Омори солонаи вилояти Сугд ва Сарраёсати Агентии омори назди Президенти Чумхурии Тоцикистон дар вилояти Сугд хцсоб карда шудааст. 2019 - С. 236.

Хисобкунихо нишон медиханд, ки (чадвали 4) гардиши чаканаи мол ба хар сари ахолии вилояти Сугд динамикаи мусбати инкишоф дорад. Дар давраи солхои 2013-2018 суръати афзоиш 127%-ро ташкил карда,аз суръати афзоиши гардиши чаканаи мол ба хар сари ахолии чумхурй 5% пеш гузаштааст.

Савдо яке аз сохахои тарацциёфтаи фаъолияти сохибкории минтацаи Сугд мебошад. Мусоидии чойгиршавии чугрофй (хамсархадй бо Узбекистон ва Киргизистон), режими бераводиди убури сархад ба ахолии мамлакатхои хамсоя имкон медихад талаботи истеъмолии худро дар худуди Сугд цонеъ гардонанд. Ин дар индекси гардиши чаканаи мол ба хар сари ахолй дар вилояти Сугд инъикос меёбад. Нишондихандаи мазкур дар вилояти Сугд нисбат ба нишондихандахои чумхурй 30-40% баланд аст.

Хамин тариц, суръати афзоиши циматхои гардиши чаканаи моли вилояти Сугд ба хар сари ахолй оид ба шароитхои мусоиди институтсионалй барои рушди ин намуди фаъолият шаходат медихад. Бо ин рох, савдо тавассути бозтацсими андозхое, ки ба арзиши иловаи мол ворид карда шудаанд, ба рушди минтаца мусоидат мекунад.

Савдои берунаи чумхурй ва аз чумла вилояти Сугд бо афзоиши воридот бар содирот тавсиф мешавад (Ч,адвали 5)

Цадвали 5.

Динамикаи гардиши савдои берунаи вилояти Сугд (млн. доллари ИМА)

""""""ссолзо нишон- дщанда ^^ 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Суръати афзоиш аз с. 2013 то 2018,%

Гардиши савдои беруна-хамагй 2045,0 2469,1 2150,8 1870,9 2050,1 2015,6 99

A3 ^yMna 360,5 449,4 468,0 446,3 505,0 559,7 155

-cogupoT

-BopugoT 1684,5 2019,7 1682,8 1424,6 1545,1 1455,9 86

A3 pyu OMopu conoHau eunonmu Cysd ea Cappaecamu Aгенmuu oMopu Ha3du npe3udeHmu ^yMxypuu To^KucmoH dap eunonmu Cyzd xjuco6 Kapda mydaacm. 2019 - C. 236.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

X^HCo6KyHHxoH ^agBanu 5. HumoH Meguxag, kh rapgumu caBgou 6epyHau BunoaTH CyFg gap gaBpau a3 conu 2013 to conu 2018 aK $oh3 Koxum e^Ta, conu 2018 - 2015,6 MnH.gonn.HMA-po TamKHn Kapg. Koxumu rapgumu caBgou 6epyHa a3 xhco6h Koxumu Ha3appacH BopugoT, kh conu 2018 - 1455,9 MnH.gonn.HMA-po TamKHn Kapg Ba hh HumoHguxaHga Huc6aT 6a conu 2013 - 14% KaMTap acT, 6a aMan OMagaacT. flogaxou ^agBanu 2.8 hmkoh MeguxaHg 6acapH MyaHaH KyHeM, kh BopugoTH BunoaTH CyFg ^apu6 ce 6apo6ap a3 cogupoT 3ueg acT. AHhh 3aMOH, cogupoT gap gaBpau conxou 2013-2018 - 55% a$3ygaacr

HyHHH Ba3tuaT aMHHaTH H^Tucoguu Muma^apo TaxTH xaB$ Mery30pag, 3epo H^TucogueTH BHnoaTH CyFgpo 6a BopugoTH Mon Bo6acTa MeHaMoag, kh oh TaxTH Tatcupu moKxou 6epyHau actopH, MonuaBH Ba HapxH ^apop gopag.

^aMHH Tapu^, Taxnunu Metepu H^Tucoguu pymgu BHnoaTH CyFg gap ^apuHau OMHnxou HHCTHTyTCHOHanH hmkoh Meguxag ^aHg KyHeM, kh MyxHTH MaB^ygau HHCTUTyTCHOHanH 6a pymgu H^THCogueTH BHnoaTH CyFg Tatcupu Myc6aT MepacoHag, Bane 60 Ha3apgomTH Tana6oTH Myocup эxтнeц 6a TaKMun gopag.

flap Mapxunau x03upa pymgu H^TucogueTH MaMnaKaT Ha^mu coxau h^thmoh Mea$30ag, 3epo a3 aManKapgu oh CH^aTH capMoau hhcohh Bo6acTa acT, kh "gap 6aHHH OMHnxou gap03MyggaTH pymgu H^TucogueTH oaHga (gap My^ouca 60 capMoau Ta6uuro 3axupaBH, BO^eH Ba MonuaBH) ^oh aKyMpo umFon MeKyHag" Ba Tapa^HH oh "6a xaHcu caMTH a$3anHaTH0KH ^atonuaTH X^yKyMaTH HyMxypuu To^hkhctoh MyaHaH mygaacT".

OatonuaTH coxau h^thmoh 6a gy rypyxu HHCTHTyTxou h^thmoh acoc Mee6ag:

- HHCTHTyTxoe, kh gap acocu xygTaH3HMKyHHH goxunH (HTTHxoguaxoH ^aMtuara, ouna) aMan MeKyHaHg;

- HHCTHTyTxoe, KH TaH3HMH OHxO TaBaCCyTH HH^paCOXTOpH H^THMOH, KH XH3MaTx0H

h^thmoh HCTexcon MeKyHag (TaHgypycTH, Maopu^, XMK Ba FaHpa) Ba Ma^OMOTH gaxngopu ugopaKyHaHgau oh aManH Merapgag.

Ea noHroxu MetepuH xy^y^HH TaH3HMH pa^Topu h^thmohh axonuu BHnoaTH CyFg aK ^aTop ^OHyHxo goxun MemaBaHg. A3 ^yMna KpHyHH HyMxypuu To^hkhctoh "flap 6opau Maopu^" a3 22 uronu conu 2013, №1004; ^OHyHH HyMxypuu To^hkhctoh "flap 6opau Maopu^H KanoHConoH" a3 24.02.2017, №1394; KogeKCH TaHgypycTHH HyMxypuu To^hkhctoh a3 12.12.1997, №505 Ba FaHpa.

EapoH ap3e6uH hhxohh axaMHaT Ba Ha^mu OMHnxou HHCTHTyTCuoHanH gap pymgu MHHTa^aBH Taxnunu rypyxu gyByMH Metepxopo ry3ap0HHgaH n03HM acT, kh coxau h^thmohh H^THCogueTpo hhbhkoc MeKyHaHg.

^aMHH Tapu^, Taxnunu Metepu H^Tucoguu pymgu BHnoaTH CyFg gap 3aMHHau OMunxou HHCTHTyTCHOHanH hmkoh Meguxag, kh Myx,HTH MaB^ygau HHCTHTyTCuoHanH 6a pymgu H^THCogueTH BHnoaTH CyFg Tatcupu Myc6aT MepacoHag, aMMO 60 Ha3apgomTH Tana6oTH Myocup 6ex6ygupp Tana6 MeKyHag.

Пайнавишт:

1. Цонуни Цум^урии Тоцикистон "Дар бораи буцети давлатии Чумуурии Тоцикистон дар соли 2018", моддаи 18 -рецаи дастраси http://minfin.tj/-(санаи муроциат: 20.08.2020). '

2. Цонуни Цум^урии Тоцикистон "Дар бораи буцети давлатии Чумуурии Тоцикистон дар соли 2018", моддаи 10 - рецаи дастраси http:// minfin.tj/_(санаи муроциат: 20.08.2020).

3. Сомонаи расмии Вазорати рушди молия ва савдои Цум^урии Тоцикистон - рецаи дастраси: www.medt.tj - (Санаи муроциат: 19.08.2020).

4. Сомонаи расмии хизматрасонии зиддимонополи дар назди хокимияти Цум^уриии Тоцикистон - рецаи дастраси: http:// ams.tj- (Санаи муроциат: 19.08.2020).

5. Кейнс Дж. М. Экономические последствия Версальского мирного договора / Общая теория занятости, процента и денег. Избранное. — М.: Эксмо, 2007. — 960 с.

6. Омори солонаи Цум^урии Тоцикистон. - Душанбе, 2019. - 478 с.

7. Омори солонаи вилояти Сугд. - Хуцанд, 2019. - 476 с.

Reference Literature:

1. Tajikistan Republic Law "On State Budget of Tajikistan Republic for 2018", article 18 -regime of availability http: // minfin.tj/ - (Date of request: 08/20/2020).

2. Tajikistan Republic Law "On State Budget of Tajikistan Republic for 2018", article 10 -regime of availability http: // minfin.tj/ - (Date of request: 08/20/2020).

3. Official Site of the Ministry of Finances and Trade of Tajikistan Republic - (Regime of availability mode: www.medt.tj) - (Date of request: 08/19/2020).

4. Official Site of Antimonopoly Service under Tajikistan Republic Government - (Regime of availability: http: // ams.tj) - (Date of request: 08/19/2020).

5. Keynes J.M. Economic Aftermath of Versailles Peaceful Treaty // General Theory of Employment, Interest and Money. Selected Works. - M.: Eksmo, 2007. - 960 pp.

6. Statistical Annual of Tajikistan Republic. - Dushanbe, 2019. - 478 pp.

7. Statistical Annual of Sughd Region. - Khujand - 2019, - 476pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.