Научная статья на тему 'ОМИЛҲОИ АСОСИИ РУШДИ ТАФАККУРИ ИҷТИМОИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФҲОИ ИБТИДОӢ ДАР ҷАРАЁНИ ТАЪЛИМ'

ОМИЛҲОИ АСОСИИ РУШДИ ТАФАККУРИ ИҷТИМОИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФҲОИ ИБТИДОӢ ДАР ҷАРАЁНИ ТАЪЛИМ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
754
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТАФАККУРИ ИҷТИМОӢ / СИНФИ ИБТИДОӢ / ИНКИШОФ / РАФТОР / МУҲИТИ ТАБИӢ / ХУДШИНОСӢ / ТАРБИЯИ ОИЛАВӢ / ХУДБАҲОДИҲӢ / МУНОСИБАТҲОИ ДОХИЛӢ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мирамонзода Раҳимбердӣ

Дар мақола сабабҳои асосии рушди зеҳни иҷтимоии хонандагони синфҳои ибтидоӣ ва таъсири омилҳои дохиливу беруна ба он аз нигоҳи илмӣ асоснок карда шудааст. Ҳамчунин дар бораи механизмҳои ташаккули шахсияти хонандагони синфҳои ибтидоӣ, ташаккули шахсияти кӯдаки ба муассисаи таҳсилоти умумӣ дохилшуда, тагйироти доимӣ ва устуворе дар шууру тафаккур, ҳавзаи инсонгароӣ, рафтор ва ҷисми ӯ, пасравии зеҳни иҷтимоӣ, раванди ташаккули шахсияти хурдсолон бо назардошти омили таъсиррасонии муҳити табиӣ, интихоби методҳои тарбия ва роҳҳои рушди ҳаматарафаи худшиносии хонандагон, рафтори иҷтимоигароёнаи хонандаи синфҳои ибтидоӣ мавриди омӯзиш ва таҳлил қарор дода шудааст.Барои асоснокгардонии матлаби баёнгардида дар мақола аз асарҳои олимони шинохта бо таври васеъ истифода бурда шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE MAIN FACTORS OF THE DEVELOPMENT OF SOCIAL INTELLECT IN THE PROCESS OF EDUCATION IN PRIMARY CLASSES

The article scientifically substantiates the main reasons for the development of social intelligence of younger schoolchildren and the influence of internal and external factors on it. The mechanisms of formation of the personality of younger schoolchildren, the formation of the personality of a child studying in a general education institution, regular and constant changes in consciousness and thinking, the sphere of humanism, behavior and its structure, the degradation of social intelligence, the process of forming the personality of minors, taking into account the influence of the natural environment, selection methods of education and ways of comprehensive development of self-awareness of students, social behavior of primary school students. To substantiate the problem presented in the article, the works of famous scientists were widely used.

Текст научной работы на тему «ОМИЛҲОИ АСОСИИ РУШДИ ТАФАККУРИ ИҷТИМОИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФҲОИ ИБТИДОӢ ДАР ҷАРАЁНИ ТАЪЛИМ»

ТКБ 373

DOI:10.51844-2077-4990-2022-4-222-228

ОМИЛХ^ОИАСОСИИРУШДИ Мирамонзода Ра^имбердй, докторант (PhD)-u

ТАФАККУРИИЦТИМОИИ курси дуюми ихтисоси педагогика ва психологияи

ХОНАНДАГОНИ СИНФХ^ОИ МДТ "ДДХ ба номи акад.Б.Гафуров (Тоцикистон,

ИБТИДОЙДАР ЦАРАЁНИ ТАЪЛИМ Хуцанд)

ОСНОВНЫЕ Мирамонзода Рахимберди, докторант (PhD)

ФАКТОРЫ РАЗВИТИЯ второго курса специальности «педагогика и

СОЦИАЛЬНОГО ИНТЕЛЛЕКТА В психология» ГОУ «ХГУ имени акад.Б.Гафурова»

ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ В (Таджикистан, Худжанд) НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ

THE MAIN Miramonzoda Rahimberdi, doctoral student (PhD) of

FACTORS OF THE DEVELOPMENT OF the second course of the specialty of pedagogy and

SOCIAL INTELLECT IN THE PROCESS psychology of Khujand State University named after

OF EDUCATION IN PRIMARY аcad. B. Ghafurov (Tajikistan, Khujand),

CLASSES E-mail: [email protected]

Вожа^ои калиди: тафаккури ицтимой, синфи ибтидои, инкишоф, рафтор, мууити табии, худшиноси, тарбияи оилави, худбауодиуи, муносибатуои дохили

Дар мацола сабабуои асосии рушди зеуни ицтимоии хонандагони синфуои ибтидои ва таъсири омилуои дохиливу беруна ба он аз нигоуи илми асоснок карда шудааст. Хамчунин дар бораи механизмуои ташаккули шахсияти хонандагони синфуои ибтидои, ташаккули шахсияти кудаки ба муассисаи таусилоти умуми дохилшуда, тагйироти доими ва устуворе дар шууру тафаккур, уавзаи инсонгарои, рафтор ва цисми у, пасравии зеуни ицтимои, раванди ташаккули шахсияти хурдсолон бо назардошти омили таъсиррасонии мууити табии, интихоби методуои тарбия ва роууои рушди уаматарафаи худшиносии хонандагон, рафтори ицтимоигароёнаи хонандаи синфуои ибтидои мавриди омузиш ва таулил царор дода шудааст.Барои асоснокгардонии матлаби баёнгардида дар мацола аз асаруои олимони шинохта бо таври васеъ истифода бурда шудааст.

Ключевые слова: социальный интеллект, начальный класс, развитие, природная среда, самопознание, семейное воспитание, самооценка, внутренние отношения

В статье научно обоснованы основные причины развития социального интеллекта младших школьников и влияние на него внутренних и внешних факторов. Изучаются и анализируются также механизмы формирования личности младших школьников, становление личности ребенка, обучающегося в общеобразовательном учреждении, регулярные и константные изменения сознания и мышления, сфера гуманизма, поведение и его строение, деградация социального интеллекта, процесс формирования личности несовершеннолетних с учетом влияния природной среды, подбор методов воспитания и способов всестороннего развития самосознания учащихся, социальное поведение учащихся начальных классов. Для обоснования представленной в статье проблемы широко использовались работы известных ученых.

Keywords: social intelligence, primary school, development, natural environment, self-knowledge, family education, self-esteem, internal relations

The article scientifically substantiates the main reasons for the development of social intelligence of younger schoolchildren and the influence of internal and external factors on it. The mechanisms of formation of the personality of younger schoolchildren, the formation of the personality of a child studying in a general education institution, regular and constant changes in consciousness and thinking, the sphere of humanism, behavior and its structure, the degradation of social intelligence, the process of forming the personality of minors, taking into account the influence of the natural environment, selection methods of education and ways of comprehensive development of self-awareness of students, social behavior of primary school students. To substantiate the problem presented in the article, the works of famous scientists were widely used.

Ташаккул ва такмили зехди ицтимой, и^тимоисозии мусбати кудакон дар солх,ои аввали тах,сил дар зери таъсири омилх,ои зиёди берунй ва дохилй сурат мегирад. Илми муосир омилро хдмчун неруи пешбарандаи равандх,о (х,одисах,о) муайян мекунад. Бинобар ин, омил бевосита ба хислату тавсифоти онх,о таъсир мерасонад. Аз ин чо чунин бармеояд, ки хднгоми банакшагирии равандх,ое, ки ба инкишофи зех,ни ицтимоии хонандагон дахлдор мебошанд, омилх,ои асосии

чанбахои берyнй ва дохилидоштаро, ки ба ин равандхо таъсир мерасонанд, да;и;ан бояд мyайян намyд.

Илова бар ин, бояд ну;таи ибтидоии тах;ик;от мyайян карда шавад, ки дар бораи механизмхои ташаккyли шахсияти хонандагони синфхои ибтидой тасаввyроти илмй медихад. Файласyфон мафхуми «инкишоф» -ро хамчун тагйироти ма;саднок, тобеъ ба ;онунхои мyайян дарк мекунанд. Агар падидаи инкишофро аз ну;таи назари педагогика ва психология ба назар гирем, пас вай дар ин маврид «...тагйироти мунтазам ва нисбатан устувори сохтори бадан ва системаи асаб, равандхои тафаккур ва рафторро ифода мекунад» [6].

Дар асоси гуфтахои боло метавон ба хулосае омад, ки ва;те сухан дар бораи ташаккули шахсияти кyдаки ба муассисаи тахсилоти умумй дохилшуда меравад, дар назар аст, ки тагйироти доимй ва устуворе дар шууру тафаккур, сохаи отифавй, рафтор ва чисми y ба амал меоянд. Натичаи чунин дигаргунихо бояд рафтори самарабахш, мураккаб ва муташаккил дар чомеа бошад, ки асоси он дигаргунихои маърифатй мебошанд. Набояд дар бораи чунин омиле, аз ;абили пасравии зехни ичтимой, ки хангоми баррасии амсилахои назариявй дар педагогика ва тахсилот та;рибан баррасй карда намешавад, фаромyш намуд. Аммо ин маънои онро надорад, ки он дар во;еият вучуд надорад. Ин масъала дар асархои равоншинос Н. С. Лейтес, хуб тавсиф шудааст, ки назарияи пешгуии инкишофи кyдакони дорои сатхи баланди зехниро тавсиф мекунад [4].

Раванди ташаккули шахсиятро бо назардошти омили таъсиррасонии мухити табий ба кудак бояд омухт. Аммо педагогикаи муосир пештар рафтааст. Он далолат мекунад, ки чунин мухит сохтори бисёрсатхд дошта, хар як сатхд онро хамчун омили алохидаи инкишоф омухтан лозим аст.

Ю.Бронфенбреннер дар асархои илмии худ 4 гурухи омилхои инкишофро чудо мекунад, ки онхоро микро, мезо, экзо ва макросистемах^ номидааст. Чунин андешахоро А.Бандура хангоми кор кардан оид ба мафхуми «таълими ичтимой» баён кардааст. Олим муъта;ид буд, ки одам, рафтори y ва мухити ичтимой дар мачмуъ рафтори самарабахшеро ба вучуд меоранд, ки дар он хамаи омилхо бо хамдигар таъсир мекунанд.

А. Бандура пешбинй мекард, киба рафтори одам вижагихои шахсии y ва мухити беруна таъсир мерасонанд. Дар хамин хол метавон таъсири баръаксро мушохида намуд, ва;те ки рафтор тагйироти худро ба мухит ва шахсият ворид менамояд. Олим муъта;ид буд, ки одамон бо рафтори худ ба мухити беруна таъсир мерасонанд ва ин таъсир ба ;адри кофй муассир аст. Тагйироти дар мухит во;еъшаванда худ ба худ ;одиранд, ки минбаъд дар вижагихои шахсии одамон ва рафтори онхо дигаргунихо ворид намоянд. А.Бандура ба хулоса омад, ки инсон, рафтор ва мухит ба таври доимй бо хамдигар таъсири мута;обила доранд. Ва дар зиндагии инсонхо лахзахое фаро мерасанд, ки яке аз ин се унсур чудо шуда, бар унсурхои дигар авлавият пайдо мекунад.

Илова бар ин, А.Бандура таъкид кардааст, ки рафтори инсон на танхо бо таъсири берунии мухити зист муайян карда мешавад. Он бештар ба таъсири худтанзимкунй вобаста аст. Одамон дар давоми хаёти худ тачрибаи муста;им ва ивазкунандаро ба даст меоранд, стандартхои рафторй, як навъ амсилахои номуайянро тахия мекунанд. Амсилахои мазкур пас аз ташаккул ва азхудкунй тавассути шуур ба сифати меъёрхои рафтор хамчун асос хизмат мекунанд, ки инсон дар асоси он баходихии худ ба шахсиятро рохандозй мекунад [8, с. 384-388].

А.Бандура ва М.Куперс дар рафти тачрибахои муштараки омузиши зехни кудакон ошкор карданд, ки хонандагони солхои аввали тахсил, ки аз онхо меъёрхои баланди рафтор талаб карда мешуд, амали худро мусбат кабул карда, ба натичахои аъло ноил гардиданд. Дар хамин хол, кудакони истифодакунандаи амсилаи рафтор, хатто барои дастовардхои камтар хам мукофотонида мешуданд, Муха;;и;он ба хулосае омаданд, ки эътимоди дохилй, ки аз руйи ;олабхои инфиродй му;аррар шудааст, ба рафтори кудак бештар аз омилхои беруна таъсир мерасонад. Дар баробари ин, меъёрхои баланди рафтор (комилиятгарой) аксар ва;т сабаби тачрибахои шахсй мебошанд, ки стресс ва асабониятро ба вучуд меоранд.

Ташаккули идроки шахсияти худ дар байни хонандагони синфхои ибтидой яке аз вазифахои асосии амали мухити тахсилот мебошад. Дар ин синну сол кудак бо одамони гуногуни чомеаи атрофи худ тачрибаи муошират пайдо карда, ба саволхои «ман кистам», «чойгохи ман дар чомеа дар кучост» ва гайра чавоб ёфтанро ёд мегирад. Тадричан, кудакон фардият, хаммонандии худро дарк мекунанд. Онхо дар чомеа мав;еи худро ёфта, як чузъи он, иштирокдорони баробарху;у;и муносибатхои чамъиятй мегарданд.

В.Ч,емс яке аз аввалин мухаккиконе буд, ки тавонист ду унсури асосии мафхуми худшиносиро чудо кунад. Олим «худият» -ро ба «Азони ман» ва «Ман» таксим кардааст. У ба унсури аввал хама чизеро, ки моли шахс аст, дар хар шакл мансуб кардааст. Аз вижагихои хислат то чизхои моддй. «Ман» дар фахмиши В.Ч,емс, маънои субъекти шинохтро дорад, ки барои дарки мохияти он зарур аст. Хднгоми омухтани ташаккули худшиносй, зарур аст, ки хам ба чузъхои таркибии он «Ман» ва хам «Азони мин» мурочиат карда шавад.

Интихоби методхои тарбия ва рохдои худшиносй бештар ба омилхои миллй ва фархангй вобаста аст. Ба ин мафхумхое аз кабили хувияти этникй, анъанахо, вижагихо ва гайра дохил мешаванд. Масалан, дар Аврупо, Амрикои Шимолй ва албатта, анъанахои фархангию маърифатии ватанй эхтиром ба шахсияти инсон, беназирй ва асолати олами ботинии у одат шудааст. Аз солхои аввали хаёти кудак дар у хислатхои мустакилият, максаднокй барин хислатхо ташаккул меёбанд. Кудакон ба истиклолияти худ, хохиши озодона фикр кардан ташвик мешаванд. Агар имкон бошад, ба онхо дар хонаи истикоматй хучраи алохида чудо карда, ба озмунхои гуногун чалб карда шуда, бозию чорабинихои мусобикавй ташкил карда мешаванд. Ин кор барои он карда мешавад, ки дар кудакон, махсусан хонандагони синфхои ибтидой рухияи ракобат, эътимод ба нафс ва хохиши мусобика кардан инкишоф ёбад.

Аммо дар чахони имруз анъанахои дигари фархангию маърифатй вучуд доранд, ки дар онхо худшиносй бештар кадр карда мешавад. Шахсияти инсон дар ин чо ба оила, ба ин ё он гурухи кавмй тобеъ аст. Ба ин анъанахо силсиламаротиби равшани каринаи ичтимоидошта ва на;ши инсони мушаххас дар сохтори ичтимоии чомеа хос аст. Чунин анъанахо барои зухуроти отифавй ва рафтор коидахои хеле катъй мукаррар мекунанд [2, с. 38-40].

Кудаки дусола аллакай дар бораи худ тасаввуроте дорад (Е.А. Сергиенко). Хдмзамон бо калоншавй, ин тасаввурот пурратар ва мувофиктар мешавад. Кудакон дар чахорчубаи «Ман-мафхум», ки аз чониби олимони психолог ва омузгорон дар натичаи худшиносии кудакон, харф задан дар бораи худ ва тафовут аз дигарон бахогузорй карда мешаванд, метавонанд хислату кобилиятхои худро арзёбй кунанд. Дар ин раванд сифатхои кудакро муайян кардан мумкин аст, ки худи у онхоро авлотар ва мухимтар медонад. Х,ангоми тахлили натичахои дар тахкикот бадастомада чунин холатро дар назар доштан лозим аст: баходихии шуури ахлокии хонандагони синфхои ибтидой аз руйи зухуроти рафторй ва ангезавии он зарур аст.

Донишмандон М.Кун ва М.Макпартленд методикаи ташхиси омузиши дастуроти асосии шахсиятро тахия кардаанд. Дар назария, методикаи мазкур якчанд ном гирифт: "Ман кистам?" -саволномаи тестй, тести «20 гуфтор» ва гайра. Методика ба таври васеъ маълум гардида, имруз барои ислохи иштибохоти кори тарбиявй ва муайян намудани як катор тавсифоти хамонандии шахсият фаъолона истифода мешавад.

Тибки таснифоти созмони байналмиллалии ЮНЕСКО тахти мафхуми синни хурдсол аз 0 то 10- солагй фахмида мешавад. Махз барои хамин давраи ташаккули шахсият санчиши 20 гуфтор пешбинй шудааст. Тахкикот дар ин самт хулосаеро имконпазир намуданд, ки кудакони то хафтсола бештар худро бо номбар кардани сифатхои чисмонй ва бозихои дустдоштаашон тавсиф мекунанд. Онхо хеле камтар махоратхои худро ба ёд меоранд ва хатто дар бораи тачрибахои отифавй камтар сухбат мекунанд. Кудаки миёнасол аллакай ба таври тачридй фикр мекунад. Вижагихои отифахо, эхсосот ва тафовути худро аз кудакони дигар дарк мекунад (В.С. Мухина, С.А. Козлова) [10, с. 121-124].

Кудакон бо шинохтани «Ман» -и худ ба сифатхои шахсии хануз равшан ифоданашуда бахо медиханд. Бар хилофи «Ман-мафхум», ки дар он тавсифи оддии шахсияти худ истифода мешавад, хангоми баходихии худ чунин тавсифхо бояд бо мулохизахои арзиш тасдик карда шаванд. Хднгоми ташхиси худбаходихй аксар вакт мушкилоти калон ба миён меоянд. Инро мухаккикон ва тарбиятгарони тачрибадори гуногун таъкид мекунанд. Чун коида, хонандагони синфхои ибтидой баходихии шахсияти худро аз баходихии омузгор барои ичрои вазифаи мушаххас чудо намекунанд. Аз ин ру, вазифаи омузгор ва падару модарон аз он иборат аст, ки ба кудак дида тавонистани чихатхои тавонои худро омузонанд, яъне худбаходихии худро бештар мусбат ва вокеъбинонатар гардонад.

Шарти дигари мухимтарини ичтимоисозии мусбати кудакон аз тарафи онхо донистани меъёрхои ичтимой ва коидахои фархангй, азхуд кардан ва риояи онхо мебошад. Хусусияти мухими кудак ва вокеан хар як шахси бомаърифат ин кобилияти идора кардани отифахо ва рафтори худ бо назардошти манфиатхои дигар аъзои чомеа, ниёзхои одамон мебошад. Нишондихандаи мухими худназоратии инкишофёфта дар кудакон кобилияти ба таъхир

aндоxтaни ичроиши xодиши мyшaxxaс acT, то деpтap, nac a3 мyддaте чизи apзишмaндтap 6a д acT овapдa шaвaд. Методдо Ba усулдои гyногyне, ки 6a бaлaнд бapдоштaни нaзоpaти доxилй нигapонидa шyдaaнд, метaвонaнд 6a кyдaк дap мyбоpизa бо xодиши лaдзaинaaш кyмaк р acонaнд. M acaл aH , H . Ньюкомб 5 чунин paвишpо пешнидод кapдaacт [1, с. 76-78]:

1. Омузиши идоpa кapдaни дикдати xyд;

2. Омузиши дур шyдaн a3 cифaтдои мycбaти aшёи дилxод;

3. Тaмpини xyднaзоpaткyнй бо иcтифодa aз дacтypдои xyд;

4. Бax,одиx,ии мycбaт 6a к,обилияти 6a тaъxиp aндоxтaни xоx,иши кyдaк;

5. Тaкpоpи aмaлдои инсон, ки xaBa^ лaззaтpо 6a тaъxиp меaндозaд.

Олимон Ч. Блок Ba Ч. Х Блок иcтифодaи консепсияи «эго-нaзоpaт» -ро пешнидод кapдaнд. Ондо 6a тaвpи тaчpибaвй тaбиaти номyтоби;кyнaндaи чaнбaи бapзиёдй Ba нокифоягии xyднaзоpaтиpо, ки 6оиси пpоблемaдо дap paфтоpи ичтимоии кyдaкон мегapдaд, ис6от кapдaнд. Macaлaн, кyдaкони cеcолa, ки aз чони6и кaлонcолон aз дaд зиёд нaзоpaт мешyдaнд, ;отеъ нaбyдaнд. Ондо метaвониcтaнд 6идуни ягон aнгезa aз ичрои xодиши xyд дacт кaшaнд.

Дap вaзъияти ношинос ондо Faйpифaъол Ba кaмфaъолият бyдaнд. Baле дap бapобapи ин, ондо cифaтдои мycбaт xaм доштaнд. Дap бaйни ондо ;о6илияти 6a raK^a гиpифтaни paфтоp Ba aмaли xyд, ycтyвоpй дap як cодaи мyaйяни фaъолият мебошaнд. Хднгоми мyошиpaт 6о кyдaкони дигар ондо отифaдои кдвй зодир нaмекapдaнд. Maнфиaтдои ондо 6о доиpaи xypди фaъолият мaддyд шyдa, тaлaботи xyдpо нa бевоcитa, бaлки бaвоcитa бaён мекapдaнд.

Kyдaконе, ки cai^ нaзоpaтaшон пacт acт, бapъaкc, гaпношyнaв, кунчков Ba бовокyниш тaвcиф мешyдaнд. Ондо нaметaвониcтaнд фикру зикpaшонpо ^мъ кутанд Ba гиpифтaни лaззaтpо 6a тaъxиp aндозaнд. Чунин мyшоx,идax,о онро нишон медихднд, ки ифрот дap тaшкили нaзоpaт aз 6олои paфтоpи кyдaк (его-нaзоpaт) номaтлyб acт.

Ч. Блок Ba Ч.Х. Блок тaвcифоти дигapеpо ошкор нaмyдaнд, ки бapои фaдмидaни ичтимоишaвии шaxcии xонaндaгони cолxои aввaли тaдcил чоли6у шaв;овap acт. Ондо мaфдyми «мaвзyнияти эго-нaзоpaт»-pо чорй кapдaнд. M^a;«^«^ 6a xyлоcaе омaдaнд, ки дypycттapинaш гyзaштaн aз caтди бaлaнди нaзоpaт 6a caтди пacт Ba инчунин гyзapиш 6a caмти му;о6ил acт. Kyдaконе, ки мaвзyнии aфзояндaи "эго-нaзоpaт" -ро доpaнд, дap долaтдои мyaйян бештap чaмъшyдa мебошaнд. Macaлaн, ондо 6a тaдcили xyд чиддй мyноcибaт мекyнaнд, aммо дaячони отифaвй Ba номyтaвозyниpо дaнгоми 6озидо, мyошиpaт 6о дaмcинфон, кaлонcолон нишон медихднд [9, с. 320-323].

Бapои xонaндaгони синфдои и6тидой caтди «эго-нaзоpaт»-и шaxcияти кyдaк, ки 6о дapaчaи мaвзyният мyaйян кapдa мешaвaд, тaшкилaи устувор 6о;й мемонaд. Аммо Ba;re ки ондо 6a синни дaфтcолaгй pacидaнд, пaйдоиши бaъзе тaFЙиpоти paфтоpй кдйд кapдa шуд. Kyдaконе, ки 6a гуруди дорои caтди пacти xyднaзоpaтй xоc бyдaнд, кyнчковтap бyдaнд, дap aмaлдои ондо xyдбaxyдй Ba неpyмaндй зодир мешуд. Иловa 6ap ин, чунин кyдaкон метaвониcтaнд кyдaкони дигарро идоpa кyнaнд Ba 6о ондо дap мyк;оиca 6о xонaндaгони дорои caтди бaлaнди xyддоpй xaшмгинонaтap мyноcибaт кyнaнд.

Kyдaкони гуруди дуюм ^ap он чо озмоишгapон ондоро дaнyз дap 3-cолaгй гиpифтa бyдaнд) дap синни дaфтcолaгй то aндозaе Faйpифaъол Ba шapмгин бyдaнд. Pобитaи мyтaк;обилaи эго-нaзоpaти бaлaнд 6о эго-мaвзyният ошкор кapдa шуд. Агap дap синни 3-cолaгй дapдyи ин нишондидaндaдо дap кyдaк мyaйян кapдa шaвaнд Ba ондо caтди бaлaнд доштa бошaнд, nac дap синни 7-cолaгй чунин кyдaкон дap чомеa бомyвaффa;ият муто6и; мешaвaнд. Ин кyдaкон изтиро6и пacт Ba ;о6илиятдои xyби ичтимоишaвй доpaнд.

Paфтоpи ичтимоигароётаи xонaндaи синфдои и6тидой яке aз мyдимтapин нишондидaндaдои ичтимойшaвии мycбaт мебошaд. Дap ин мaвpид тaдти мaфдyми '^фтори ичтимоигapоёнa" aмaлx,ои динaмикй инкишофёбaндa Ba aмaлдои мycбaти и^тимоии дорои чaнбaдои устувори кyдaконе, ки дap мaктaби и6тидой тax,cил мекyнaнд, фaдмидa мешaвaд. Бa чунин aмaлдо дaмдapдй ниcбaт 6a одaмони дигap, xодиши кyмaк pacонидaн, мaдоpaти тa;cимкyнй 6о дигapон, Faмxоpй доxил мешaвaнд. Умyмaн, ин дaмa aмaлдоеcт, ки aз чони6и одaмони дигap, тaмоми чомеa бaдои мycбaт додa мешaвaд.

Kaлонcолон бapои тapбияи paфтоpи ичтимоигароёта дap кyдaкон aз методдои зерин иcтифодa мебapaнд:

- тамутаи xyд;

- нишондоди 6евосш^;

- мyлодизa дap боpaи aмaлдо Ba отифaдо;

- вогузорсозии масъулият.

Яке аз омилхои мухимтарини ичтимоисозии хонанда тарбияи оилавй мебошад. Дар муошират бо калонсолон кудакон тачрибаи аввалини ичтимоии худро ба даст меоранд, ки ба рушди зехни ичтимоии онхо таъсир мерасонад ва ба ташаккули салохияти ичтимой мусоидат мекунад. Илова бар ин, муошират бо калонсолон дар шуури хонандагони хурдсол ;оидахои рафторро ташаккул медихад, дар бораи одамон донишхои муайян медихад. Дар натича, кудакон ба фахмидани «тимсоли Ман» - худ OFOЗ мекунанд.

Хонандаи хурдсол тавассути бозй ва вазъиятхои бозй бо ;оидахои рафтори одамони дигар ошно мешавад, муошират кардан, хамкориро дар як хайати даста меомузад, ;обилиятхои ичтимоиеро ба даст меорад, ки барои бар;арор кардани робита бо хамсолон истифода мешаванд. Бозй аз хамдардй фаъолона истифода мебарад, бинобар ин, он ба таври муассир инкишоф ёфта, робитахои шарикиро ташаккул медихад. Ин маънои онро дорад, ки хонанда ба муносибатхои самимй, дустона ва баробар бо хамсинфон, дигар кудакон ва калонсолон, ки бо отифахои мусбат тавсиф мешаванд, эхтиёч дорад.

Бозихои дастачамъии кудакони хурдсол дар онхо ;обилияти муносибат ба атрофиён, ;обилияти интихоби амалро вобаста ба вазъияти бозй ва баходихии амалхои онхо ташаккул медиханд. Дар ин ва;т ташаккули фарханги рафтори ичтимой дар рухияи кудак ба ву;уъ меояд [7, с. 196-199]:

- назорати (худназорати) аксуламалхои отифавй;

- баходихии (худбаходихии) амалхое, ки ба манфиатхои коллектив мансубанд.

Барои ичрои шартхои бозй аз кудакон талаб карда мешавад, ки ;оидахои муайяни ичтимоиро риоя кунанд, бо дигар иштирокдорони раванди бозй муносибатхои иртибототй бар;арор кунанд ва ба амалхои муайяни дастачамъй мутамарказ шаванд. Ин му;аррарот, чун ;оида, дар OFOЗи бозй дар раванди мухокимаи сюжети он шартгузорй мешаванд. Азбаски дар бозй аз хонандаи хурдсол талаб карда мешавад, ки бо кудакони дигар тамос гирад, кудак ба муошират, дастгирии отифавй ниёз дорад.

Вале хамаи он нуктахое, ки дар боло тавсиф шудааст, бештар барои кудакони асри ХХ хос аст (Е.О. Смирнова). Хонандагони имруза шав;у раFбатхои дигар доранд. Дар онхо талабот ба бозихо кохиш ёфта, бозичахои тамоман дигар доранд. Бархе аз олимон бар ин назаранд, ки кудакони асри ХХ1 ба бозихои дастачамъй ва хатто инфиродй, бахусус бо ;оидахои сюжетию на;шбозй камтар ру меоранд. Сужетхои онхо соддатар ва кутохтар шуданд [5].

Дар аксарияти мавридхо кудакони таълимгиранда дар синфхои ибтидой ба зехни хуб инкишофёфтаи ичтимой ниёз надоранд. Аммо чунин вазъият танхо то замоне бо;й мемонад, ки онхо дар муносибат бо кудакони дигар мушкилот надоранд. Яъне дар байни хонандагони хурдсол бархурди манфиатхо ба ву;уъ меояд. Дар кудак тадричан, намунахои рафторе ташаккул меёбанд, ки ба онхо дар оянда чихати дар байни хамсинфон, хамсолон ва калонсолон пурра мутоби;шавй кумак мекунанд. Бисёре аз кудакон хеле зуд дарк мекунанд, ки муносибатхоро бо одамони дигар метавон бар;арор ва онхоро идора кард.

Барои омузгорон дарки он нукта хеле мухим аст, ки фаъолияти муштараки хонандагони хурдсол ба онхо дар инкишоф додани муошират, рафтори ичтимоигароёна ва рохандозй кардани муносибат бо дигар кудакон ва калонсолон кумак мекунад. Ин барои омузгор на факат мухим, балки усулй аст, зеро тамосхо, муоширати байнишахсиятй кувваи тавонои педагогй дошта, барои халли вазифахои педагогй, ки проблемахои ичтимоии мусбати ичтимоисозии шахсияти хонандагони синфхои ибтидой, инкишофи ;обилиятхои зехнии онхоро хал мекунанд, аз арзиши бузург бархурдоранд. Тамосхои байнишахсятй, ки байни кудакон ба вучуд меоянд, ба раванди фаъолияти муштарак ва ба натичахои он таъсири мусбат мерасонанд.

Вале набояд фаромуш кард, ки барои фаъолияти муштарак низ зиддиятхои гуногун, низоъхо бо иштирокдорони дигари амалиёти муташаккил хос аст. Дар баъзе мавридхо дар кудак метавонад "ангалгароии (паразитизми) ичтимой" ташаккул ёбад.

Аз хамаи шаклхои фаъолияти муштарак соддатаринаш муштараку инфиродй мебошад, ки дар он хар як хонандаи иштирокдошта, хамчун як бахши кори умумии якчоя барои ба даст овардани натичаи дастачамъй имкон медихад, ки махсулоти худро биёфарад. Мавчуд будан ё набудани FOяи умумй вижагии хоси ин шакли фаъолияти муштарак мебошад. Аммо ба ин нукта мутахассисон на хамеша эътибор медиханд. Чун ;оида, дар хамон ибтидои кор фикру мулохизахо сурат мегиранд. Иштирокдорон он FOяро бо роххои гуногун ба назар мегиранд. Шояд ин тавр хам бошад, ки FOя танхо ба рохбари амали хонандагон (омузгор) маълум бошад.

Х^олатдое дучор мешаванд, ки умуман гоя вучуд надорад ва мадсулоти аз чониби иштирокдорони раванд бадастомада дар мардилаи нидой ба як сохтаи ягона муттадид карда мешаванд [3, с. 36-43].

Б о истифода аз тавоноии ташкили дамкории кудак бо калонсолон ва дигар кудакон дар раванди ичтимоисозии мусбат ба натичах,ои хуб ноил шудан мумкин аст. Бо ёрии фаъолияти муштарак кудакони синни томактабй бо унсурдои гуногуни рафтори ба ичтимой нигаронидашуда тарбия карда мешаванд:

- ;обилият ба дамкорй;

- медрубонй;

- датмй будан.

Илова бар ин, чунин фаъолият имкон медидад, ки дар хонандагони синфдои ибтидой сифатдои родбарй ташаккул ёбад.

Хдмаи иштирокдорони кори умумй бояд ба мадсули дарёфтнамудаи дастачамъй бадо дода, ба садми ондо ба кори умумй ба таври бояду шояд ало;аманд бошанд.

Дар асоси тад;и;оти гузаронидашуда, метавон хулоса намуд, ки дар хонандагони хурдсол зедни ичтимой дар далли мушкилоти байнишахсиятй, дар гунадои интихоби рафтори ичтимой барои муддати тулонй ва ;обилияти истифодаи ин гунадо дар долатдои гуногуни ичтимой зодир мешавад. Дар баробари ин, ;обилияти кудак барои худбадодидй, муносибатдои дохилй ва отифадои зодиршуда на;ши мудим мебозад.

Хдмин тавр, зедни ичтимоии шахсият дар чараёни ичтимоисозии фард ташаккул ва инкишоф меёбад. Ба чунин инкишоф мудити ичтимой таъсири назаррас мерасонад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Денисова, Е.А.Социальный интеллект младших школьников / Е.А. Денисова, Н.И.Мурончик // Педагогический форум. - 2021. - № 1(7). - С. 76-78.

2. Казурова, Е. А.Семья как социально-культурная среда воспитания младших школьников с нарушением интеллекта /Е.А.Казурова// Студенческий электронный журнал СтРИЖ. - 2019. - № 2(25). - С. 38-40.

3. Коваленко, В.И. Половая дифференциация социального интеллекта подростков / В.И.Коваленко, Н.В.Буравцова // СМАЛЬТА. - 2019. - № 1. - С. 36-43.

4. Лейтес, Н.С. Возрастная одаренность школьников / Н.С.Лейтес // - М.; Академия, 2000, 320 с.

5. Макдауголл, У. Основные проблемы социальной психологии / У. Макдауголл // Пер. с 4-го англ. изд. М.Н. Смирновой, под ред. Н.Д. Виноградова. - М.; Космос, 19l6, XIV, 282 с.

6. Ньюкомб, Н. Развитие личности ребенка/ Н.Ньюкомб // Перевод с англ. В. Белоусов, -СПб. Питер. 2002.- 639 с.

7. Сергеева, М.Г. Концепции социального интеллекта: исторический экскурс и современный подход / М.Г.Сергеева // Вопросы педагогики. - 2019. - № 5-1. - С. 196-199.

8. Филина, Н. А. Лидерские качества младших школьников с разным уровнем развития социального интеллекта / Н.А.Филина // Проблемы современного педагогического образования. - 2021. - № 71-3. - С. 384-388.

9. Шабанова, Т.Л. Исследование особенностей социального интеллекта у младших школьников в контексте задач возрастного развития / Т.Л.Шабанова, Е.С. Журба // Балтийский гуманитарный журнал. - 2019. - Т. 8. - № 1(26). - С. 320-323.

10.Яковлева, Е. В. Возможности игровой деятельности в развитии социального интеллекта у младших школьников / Е. В. Яковлева // Ярославский психологический вестник. - 2018. - № 3(42). - С. 121-124.

REFERENCES:

1.Denisova, E.A. Social intelligence of younger schoolchildren / E.A. Denisova, N.I. Muronchik // Pedagogical Forum. - 2021. - № 1(7). - Р. 76-78.

2. Kazurova, E. A. Family as a socio-cultural environment for educating junior schoolchildren with intellectual disabilities / E. A. Kazurova / / Student electronic journal STRIZH. - 2019. - № 2 (25). -Р. 38-40.

3. Kovalenko, V.I. Gender differentiation of social intelligence of adolescents / V.I. Kovalenko, N.V. Buravtsova // SMALTA. - 2019. - № 1. - Р. 36-43.

4. Leites, N.S. Age giftedness of schoolchildren / N.S. Leites // - M .; Academy, 2000.-320 p.

5. McDougall, W. Main problems of social psychology / W. McDougall // Per. from the 4th English. ed. M.N. Smirnova, ed. N.D. Vinogradov. - M.; Kosmos, 1916, XIV, 282 p.

6. Newcomb, N. Development of the child's personality / N. Newcomb // Translated from English. V. Belousov, - St. Petersburg. Peter. 2002, 639 p.

7. Sergeeva, M.G. Concepts of social intelligence: historical digression and modern approach / M.G. Sergeeva // Questions of Pedagogy. - 2019. - №. 5-1. - P. 196-199.

8. Filina, N.A. Leadership qualities of junior schoolchildren with different levels of development of social intelligence / N.A. Filina // Problems of modern pedagogical education. - 2021. - № 71-3. - P. 384-388.

9. Shabanova, T.L., Shabanova T.L., E.S. Zhurba // Baltic Humanitarian Journal. - 2019. - T. 8. - № 1 (26). - P. 320-323.

10. Yakovleva, E. V. Possibilities of gaming activity in the development of social intelligence in younger schoolchildren / E. V. Yakovleva // Yaroslavl Psychological Bulletin. - 2018. - № 3 (42). - P. 121-124.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.