CC BY
14
ТДУ 371.01 ТКБ 74.20
ШАКЛГИРИИ АМАЛ^ОИ ТАЪЛИМИ УМУМИИ КОММУНИКАТИВИИ ХОНАНДАГОНИ СИНФ^ОИ ИБТИДОИ ДАР ФАЪОЛИЯТИЭЦОДИИ КОЛЛЕКТИВИ
Файзиев А^мад Неъматбоевич, сармуаллими кафедраи умумидонишгоуии педагогикаи умумии МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров" (Тоцикистон, Хуцанд)
ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНЫХ УНИВЕРСАЛЬНЫХ УЧЕБНЫХ ДЕЙСТВИЙ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ В КОЛЛЕКТИВНОЙ ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
FORMA TION OF COMMUNICA TIVE UNVERSAL EDUCATIONAL ACTIONS OF JUNIOR SCHOOLCHILDREN IN COLLECTIVE CREATIVE ACTIVITIES
Файзиев Ахмад Неъматбоевич, преподаватель кафедры общей педагогики ГОУ "ХГУ имени акад.Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Fayziev Ahmad Nematboyevich, senior lecturer of the all-university department of general pedagogy under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: fayziyev@mail.ru
Вожа^ои калидй:амащои таълимии универсалы, амащои таълимии универсалии коммуникативи, муцоиса, фаъолияти дастацамъонаи коллективы.
Мацола ба баррасии масъалаи ташаккули амащои коммуникативии универсалии хонандагони синфцои ибтидои дар раванди фаъолияти эцодии коллективы бахшида шудааст. Хамчунин, асосцои назариявии мафцумцои амалцои таълимии универсалы, хусусиятуои асосии рушди коммуникатсияи амалцои таълимии универсалии хонандагони синфцои ибтидоиро мавриди баррасицарор ёфтаанд. Хусусиятуои ташкили фаъолияти коллективии эцодии хонандагон нишон дода шудааст.
Ключевые слова: универсальные учебные действия, коммуникативные универсальные учебные действия, сравнение, коллективно творческая деятельность.
Статья посвящена такой проблеме, как формирование коммуникативных универсальных действий младших школьников в процессе коллективной творческой деятельности. Рассмотрены теоретические основы понятия универсальные учебные действия, сущностные характеристики развития коммуникативных универсальных учебных действий младших школьников. Также изучены особенности организации коллективной творческой деятельности.
Key-words: universal educational actions, communicative universal educational actions, comparison, collective creative activity
The article under consideration dwells on the problem such as formation of communicative universal actions of junior schoolchildren in the process of collective creative activity. He canvasses theoretical grounds of the notion of universal educational actions and essential characteristics of communicative development of the latter for junior schoolchildren; peculiarities of collective creative activity organization being taken into account as well.
Дар мархилаи кунунии рушди цомеаи муосир тагйири хадафхо дар муайян кардани натицахои таълимии хонандагон ба назар мерасад. Хддафхои тахсил дар шакли мацмуи "дониш, малака", ки хонанда бояд дошта бошад, пайдо намешавад ва дар шакли хусусиятхои ташаккули ^обилияти шахсй, маърифатй ва коммуникативии у пайдо мешавад. Вобаста ба ин, хукумат ва Вазорати маорифи Ч,умх,урии Тоцикистон тасмим гирифтанд, ки Стандарти давлатии тахсилотро барои тахсилоти ибтидоии умумй тахия кунанд. Кисми цудонашавандаи стандарти нав фаъолиятхои омузиши умумй мебошад. Дар доираи амалхои таълимии умумй "малакахои тахсилоти умумй", "усулхои умумии фаъолият", "амалхои аз хад зиёд" ва гайрахо фахмида мешаванд.
Барои чорабинихои тахсилоти хамагонй барномаи алохида пешбинй шудааст - барнома барои ташаккули амалхои таълимии умумй. Тамоми намудхои фаъолияти таълимии умумй дар заминаи мундарицаи фанхои мушаххаси таълимй баррасй карда мешаванд. Мавцудияти ин
барнома дар мачмуи барномаи таълими ибтидоии тахсилоти ибтидоии умумй равиши фаъолиятро дар раванди таълимии мактаби ибтидой му;аррар мекунад
Дар доираи омузиш, амали коммуникативии умумии маърифатй на;ши мухимро мегирад. Коммуникатсия фаъолияти муштараки одамонро таъмин мекунад ва на танхо мубодилаи иттилоот, балки ноил шудан ба як чомеаи муайян: бар;арор кардани ало;ахо, ташкил ва амалисозии фаъолияти умумй, инчунин равандхои дарки байнишахсиро ба рох мемонад.
Амалхои таълимии умумй яке аз мафхумхои калидй дар назарияи рушди таълими Д.Б.Элконин ва В.В.Давидов мебошад. Тах;и;оти онхо на танхо имкони ташкили амалии шаклхои самарабахши хамкориро байни хонандагони синфхои ибтидой ва мдана дар робита ба азхудкунии мундаричаи таълим (забони модарй математика ва гайра) ба таври боварибахш нишон доданд, балки таъсири мусбати тачрибаи хамкорй дар рушди муошират ва нут;ро ;айд карданд.
Азбаски амалхои умумичахонии таълимй ба натичахои инфиродй ва марбут ба азхудкунии барномаи асосии тахсил вобастаанд, азхудкунии онхо танхо ба як фанни муайяни таълимй дохил намегардад, аммо онро метавон ба як мавзyи мушаххас мансуб кард. Дар заминаи консепсияи амалхои таълимии умумй, коммуникатсия як чанбаи мухими муошират ва хамкории ичтимой хисобида мешавад, ки чузъхои асосии онхо иборатанд аз:
• эхтдачоти кyдак ба муошират бо калонсолон ва хамсолон;
• доштани воситахои муайяни шифохй;
• муносибати мусбат ба раванди хамкорй;
• ;обилияти гуш кардани хамсухбат.
Амалхои коммуникатсиониро метавон ба се гурух та;сим кард:
• муошират хамчун хамкорй (амалхои коммуникатсионй, бо назардошти мав;еи хамсухбат ë шарик аз руи фаъолият);
• коммуникатсия хамчун хамкорй (асоси аслй - хамохангсозии кушишхо барои ноил шудан ба хадафи умумй);
• амалхои коммуникатсионй ва суханронй, ки хамчун воситаи инти;оли иттилоот ба одамони дигар ва ташаккули инъикос хизмат мекунанд [5,с.80].
Синни хурди мактабй барои ташаккули чузъи коммуникатсионии фаъолияти тахсилоти хамагонй мусоид аст. Дар мархилаи ибтидоии тахсил муваффа;иятхои инфиродии кудак бори аввал маънии ичтимой пайдо мекунанд, бинобар ин яке аз вазифахои асосии таълими ибтидой фарохам овардани шароити мусоид барои ташаккули ;обилияти коммуникатсионй, хавасмандй ба муваффа;ият, ташаббус ва муста;илияти хонанда мебошад.
Дар ха;и;ат, мушохидахои хонандагони синни томактабй ва хонандагони синфхои ибтидой нишон медиханд, ки сатхи инкишофи бисëрии онхо бо салохияти во;еии коммуникатсионй аз он чизе ки мехоханд фар; мекунад. Масъалаи муваффа;ияти фаъолияти коммуникатсионй ба таври кофй аз чониби психологияи таълимй тахия шудааст. Хдмин тари;, амалхои таълимии умумй ;обилияти омузиш, яъне ;обилияти шахсро тавассути азхудкунии тачрибаи нави ичтимой бехтар мекунанд.
Хдмчун платформаи психологй ва педагогии амалхои таълимии умумй, рушди шахсиятро дар системаи маориф баррасй кардан мумкин аст, ки он пеш аз хама бо ташаккули амалхои таълимии умумй таъмин карда мешавад, ки асоси раванди таълиму тарбия мебошад.
Фаъолияти коммуникатсионй - як шакли фаъолияти инсонй, ки ба амалигардонии мута;обилаи ичтимоии одамон нигаронида шудааст ва иборат аст аз инти;оли иттилооти ичтимой, мубодилаи иттилоот, ташкили хамкорихои субъектхои коммуникатсионй, дарки хамдигар аз чониби шарикон ва ба вучуд овардани хамдигарфахмй дар ин замина амалхои коммуникатсионй метавонанд хамчун воситаи ташаккули чузъи коммуникатсионии хонандагони хурдсол амал кунанд [6,с.63].
Ба амалхои коммуникатсионй бана;шагирии хамкорихои таълимиро бо омузгор ва хамсолон - муайян кардани хадаф, вазифахои иштирокчдан ва роххои хамкорй; ба мдан овардани саволхо - хамкории фаъолона дар чустучу ва чамъоварии иттилоот; халли муно;ишахо - муайян кардан, муайян кардани мушкилот, чустучу ва арзëбии усулхои алтернативии халли низоъ, ;абули ;арор ва татби;и он; идоракунии рафтори шарикй - назорат ислох, баходихии амалхои y; мутоби;и вазифахо ва шартхои иртибот ;обилияти баëн кардани
№1 (6 6)НОМАИ ДОПИШИ О\ « УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ « SCIENTIFIC NOTES
андешахои худро б о пуррагй ва да;и;ии кофй; доштани шаклхои монологй ва муколамавии нут; тиб;и меъёрхои грамматикй ва синтаксиси забони модарй дохил мешаванд [6, с.65].
Сифати азхудкунии дониш бо табиат ва намудхои гуногуни амалхои умумй: шахсй, маърифатй, коммуникативй ва танзимкунанда муайян карда мешавад. Таълим пояи ташаккули шахсият ва тахкурсии
омузиш мебошад. Солхои охир барои самаранок гардидани таълими ибтидой чустучуи нав ба нав ба амал омада истодааст. Хдрчанд дар барномахои таълими ибтидой ва китобхои дарсй хачми маълумот васеъ гашта, мазмуни баланд пешбинй шуда бошад хам, онхо ба азхудшавии харчонибаи маводи таълим мусоидат намекунанд. Дар адабиёти педагогй фахмиши метод баъзан фа;ат ба фаъолияти таълимгирандагон мансуб дониста шудааст. Дар раванди омузиш метод ба ма;сади муайяни таълимй, маърифатй ва тарбиявй баромад мекунад. Аз ин ну;таи назар, хар як усули омузиш табиатан ба худ кори таълимии муаллим: баёнкунй, фахмондадихй, ташкили таъсирбахшро дар бар мегирад.
Фаъолияти оммавии коммуникатсионй салохияти ичтимоиро таъмин намуда, мав;еи одамони дигар, шарикони ало;а ё фаъолиятро ба назар мегирад; ;обилияти гуш кардан ва муошират кардан; дар мухокимаи дастачамъонаи мушкилот иштирок кунанд; хамгиро шуданба як гурухи хамсолон ва эчоди хамкорй ва фаъолияти судманд хамсолон ва калонсолонро месозад.
Кори гурухй яке аз шаклхои самараноки ташкили хамкорихои таълимй байни кудакон дуруст хисобида мешавад. Мактаббачагон якчоя чамъ шуда, амалхоро ёд мегиранд, эхсоси масъулияти дастачамъона барои натичахои фаъолияти муштарак доранд. Шакли гурухии ташкили кор, илова бар ин, саъю кушишхо ва ;обилияти хар як шахсро равшан нишон медихад, ки хавасмандии табиии ра;обати солими эчодй мебошад.
Дар кори гурухй хама намудхои муносибати мута;обилаи субъектхои чараёни таълим ичро мешаванд: муаллим - хонанда, хонанда - хонанда, хонанда - гурух, хонанда - муаллим. Кори гурухй бо хамкории муста;им байни хонандагон, фаъолиятхои муштараки онхо тавсиф карда мешавад. Натичахои кори муштараки хонандагон дар гуруххо, чун ;оида, хангоми ичрои вазифахои мушобех хамеша назар ба шахсони алохида хеле баланд мебошанд.
Дар чараёни кори гурухй, кумак ба хамдигар, хонандагон дониши худро амалй, мушаххас, чамъбаст ва мустахкам мекунанд, ки дар самти азхудкунии мазмуни дарс натичахои мусбй ба бор меорад. Тавре ки тачриба нишон медихад, дар натичаи истифодаи як шакли эчодии гурухи эчодй на танхо ами;и маводи омухташуда меафзояд, муста;илияти маърифатй ва эчодии хонандагонён меафзояд, балки сифатхои коммуникатсионй барои хамкории самарабахш ташаккул меёбанд:
- хамбастагии синфй меафзояд;
- табиати муносибати кудакон тагйир меёбад, кудакон амалхои худро хамоханг месозанд,
хулосабарориро аз мундаричаи фан ёд мегиранд;
- нут;и монологй ва муколамавй ташаккул меёбад;
- малакаи муомилоти бидуни низоъ афзоиш меёбад;
- ;обилияти огоз ва дастгирии мухокима рушд меёбад.
Хдмаи ин натичахо ба ташаккули блоки коммуникативии амалхои таълими хамачониба таъсири мусбй мерасонанд.
Шаклхои маъмултарини корхои гурухй ин кори эчодй дар чуфтхо ва дар гуруххои хурд кор кардан мебошад. Ташкили чунин кор дар синф риояи дастури муайянро талаб мекунад. Таълими самаранок ба истифодаи бо маврид ва бамав;еи усулхои таълим дар раванди омузиш вобастагй дорад. Таълими самаранокро фа;ат хамон усулхо заминаи боварибахш шуда метавонанд, ки фаъолии хонандагонро бедор карда ва ба муста;илияту эчодкорй онхоро рохнамой намоянд. Аз ин хотир хамон усулро самаранок хисобидан мумкин аст, ки истифодаи ма;садноки онхо боиси ичрои хадафхои асосии таълиму тарбия гашта, ба инкишофи тафаккур мусоидат намояд ва асоси ташаккули хислатхои хуби хонандагон гарданд.
Усулхои муосири таълим ин мачмуи усулхоеанд, ки хилофи истифодаи усулхо дар низоми таълими анъанавй набошанд хам, татби;и равиши нави омузишро таъмин менамоянд.
Агар дар таълими анъанавй ма;сади омузиш азхудкунии донишхои назарй ва хосил кардани малакаю махоратхои таълимй бошад, усули хамкорй ё интерактивй сараввал тачрибаро
ташаккул медихад, баъдан ба воситаи истифодаи тацриба шуурона дарк кардани он ба амал меояд ва нихоят назария пешкаш мегардад.
Низоми таълими самаранок муоширати баланд ва хуби омузгору толибилмонро доимо хангоми иваз гаштани методу усул ва тарзи дарсгузаронй та;озо менамояд.
Усулхои муосири таълим шав;и толибилмонро ба донишандузй бедор намуда, донишро ташаккул медихад ва дар онхо хохиши донистан ва фахмидани на танхо маводи шав;овар, балки маводи гайришав;оварро низ афзун мегардонад. Дар таълими интерактивй толибилми бадхон ва аълохон мавцуд нест, зеро хар кадом фаъол буда, дар ба даст овардани натицаи умумии кори гуруххо хиссагузор мебошанд.
Тазак;ур бояд дод, ки хам омузгори ботацриба ва хам мушовирони шуъбахои маориф бартарии усули омузиш дар хамкориро хуб эхсос карда, якдилона ба ;арори ;атъй омадаанд: "усули самараноки таълимро хатман мебояд мо татби; намоем"
Таъиноти асосии усули самараноки таълим воридсозии тагйироту дигаргунихо дар мафкураи инсонхо махсуб мегардад. Махз тавассути истифодаи хамин усулхо омузгорон имконият пайдо мекунанд, ки мехнати худро самаранок гардонанд ва таълимро шав;овар намоянд.
Самаранок гаштани раванди таълим ва баланд шудани дарацаи азхудкунй аз истифодаи методу усулхое, ки хамкории ха;и;ии омузгору толибилмро таъмин менамояд, вобаста аст.
Махз тавассути усули муосири таълим, ки таъминкунандаи хамкорианд, ;обилияти толибилмон ошкор мешавад, тафаккурашон вусъат меёбад ва имконияти донишазхудкуниашон васеъ шуда, хар кадом иштирокчии фаъоли таълиму омузиш мегарданд.
Хдмин тари;, дар цараёни муосири таълим ба ташаккули амалхои таълимии умумии хонандагони синфхои ибтидой ди;;ати зиёд дода мешавад. Зарурати ташаккули амалхои вохиди коммуникатсионй махсусан мухим аст, зеро омузгорон ;обилияти ташкили ташкили амалхои созанда ва хамдигарфахмиро аз цониби кудакон ;айд мекунанд, ки самаранокии таълимро кохиш медихад ва рушди шахсии кудакро монеъ мекунад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Асмолов А.Г., Бурменская Г.В., Володарская И.А. и др. Как проектировать универсальные учебные действия в начальной школе: от действия к мысли: пособие для учителя.-М.: Просвещение, 20082. Арефьева, О.М. Формирование коммуникативных универсальных учебных умений младших школьников: М., 2012.- 156 с.
3. Выготский, Л.С. Педагогическая психология. М., 1991.-597 с.
4. Гришанова, И.А. Коммуникативная успешность младших школьников (Теоретический и практический аспекты): Монография. М., 2006. 136 с.
5. Зайцева, К.П. Формирование коммуникативных способностей младших школьников в учебно-воспитательной деятельности. Начальная школа. - 2011, № 4. - С. 78 - 83.
6. Как проектировать универсальные учебные действия в начальной школе. От действия к мысли: пособие для учителя И.А. Володарская и др.; М.: Просвещение, 2010. - 152 с.
REFERENCES:
1. Asmolov, A.G. et al. How to Design Universal Educational Actions at Primary school: from Action to Thought: manual for teachers/ A.G.Asmolov G.V.Burmenskaya,I.A.Volodarskaya.-M.: Enlightenment, 2008.
2. Arefieva,O.M. Formation of Communicative Universal Educational Skills of Primary Schoolchildren.- M., 2012. - 156 p.
3. Vygotsky, L.S. Pedagogical Psychology/L.S.Vygotsky.-M.,1991.-597 p.
4. Grishanova, I.A. Communicative Success of Primary School Students (Theoretical and Practical Aspects): monograph/I.A.Grishanova.-M., 2006. - 136 p.
5. Zaitseva,K.P.Formation of Communicative Skills of Junior Schoolchildren in Teaching and Educational Activities. Elementary School. - 2011, No. 4. - P. 78 - 83.
6. How to Design Universal Instructional Activities at Primary School. From Action to Thought: manual for teacher I.A. Volodarskaya and others. - M.: Enlightenment, 2010. - 152 p.
