CC BY
79
ТДУ 373(575.3)
D01:10.51844-2077-4990-2022-1-134-140
НАЦШИ Умаров Абдуцаххор Насимцонович, докторанти
ТАРБИЯДАР ТАШАККУЛ (PhD) курси 2 ихтисоси санъати тасвирй ва
ВА РУШДИ ШАХСИЯТИ нацшакашии МДТ «ДДХ ба номи
ХОНАНДАГОН акад.Б.Fафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
РОЛЬ Умаров Абдукаххор Насимджонович, докторант
ВОСПИТАНИЯ В (PhD) 2-го курса по специальности
ФОРМИРОВАНИИ "изобразительное искусство и черчение" ГОУ
И РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова» (Таджикистан,
УЧАЩИХСЯ Худжанд)
THE ROLE Umarov Abduqahhor Nasimjonovich, second-year OF EDUCATION IN FORMING doctoral student (PhD) in the specialty fine arts and AND DEVELOPING THE drawing under the SEI "KhSU named after acad. B.
PERSONALITY OF STUDENTS Gafurov "(Taßkistan, Khujand),
E-mail:uchzaphgu@mail.ru
Вожахои калидй: тарбия, нацши тарбия, ташаккули шахсият, таълиму тарбия, фаъолияти хонанда, рушди фаъолияти хонанда
Дар мацола оид ба мафууми тарбия, мазмуни он, муносибати мацмуй ба кори тарбия, асосуои илмии раванди тарбия, назария ва методикаи коруои тарбия, шакл ва методуои тарбия, раванди асосии тарбия дар яклухтии он, сифати тарбия, тарбияи шахсият, тарбия ва ташаккули шахсият, мафууми тарбия ба маънои васеъ ва ма^дудаш, ки аз тарафи олимон - педагогони дохиливу хорицй дар асаруои худ баррасй кардаанд, таулил карда шудааст. Цайд мешавад, ки дигаргунщои циддии дар мазмуни таълиму тарбияи муассисауои таълимй ба амаломада ба сиёсати нави маориф дар уаёти тозаистицлоли Тоцикистон вобаста буда, ба эуёи маънавй, фаруангй ва нацши созандаи маориф дар цомеа равона гаштааст. Муносибатуои нави ицтимоиву ицтисодй дар ташаккул ва рушди насли наврас бетаъсир намонд. Дар иртибот ба ин вазифаи аули цомеа, хонавода ва муассисауои таълимй аз тарбияи шахсияти уаматарафа рушдёфта, ки дорои психологияи миллй буда, дар асоси анъанауои беутарини халц бояд тарбия ёбад, иборат аст. Ба назари муаллиф мураккабии раванди тарбия дар он мебошад, ки инкишофи шахсият ташкили дурусти психологиро талаб мекунад. Ин бошад, уатман воциф будани тарбиятдиуандагон аз масъалауои психологии инкишофи шахсият (мутассилй, инкишофи пайдарпай, ба цисмуо цудо кардани раванди инкишоф ба маруилауои гуногуни босифат)-ро пешгуй мекунад. Тауцицотуои равоншиносон нишон медиуанд, ки мауз сатуи психологии ташкили одам таъсиррасонии шароити ицтимоии инкишофи шахсият ба тавсифи табиии уро ифода мекунад. Дар он раванди ицтимоигардонй бояд уамчун дигаргуншавии мушаххаси таърихии шароитуои ояндаи цамъиятй дида баромада мешавад, ифода ёфтааст.
Ключевые слова: формирование личности, обучение и воспитание, развитие деятельности учащихся
В статье рассматриваются: понятие «образование», его содержание, комплексный подход к воспитательной работе, научные основы учебного процесса, теория и методы воспитательной работы, формы и методы обучения, качество образования, личностное развитие, концепция образования в широком и узком смысле слова и др., проанализированные в работах таджикских и зарубежных учёных и педагогов. Отмечается, что существенные изменения в содержании образования образовательных учреждений связаны с новой образовательной политикой независимого Таджикистана, сконцентрированной на духовное, культурное возрождение и конструктивную роль образования в обществе. Указывается, что новые социально-экономические отношения, складывающиеся в стране, вносят существенные изменения в формирование и развитие подрастающего поколения. В связи с этим задача общества, семьи и образовательных учреждений - воспитывать развитую личность, имеющую национальную психологию и воспитывающуюся на основе лучших традиций народа. По мнению автора, сложность учебного процесса состоит в том, что для развития личности необходима правильная психологическая организация. Подчеркивается необходимость осознания педагогом психологических проблем личностного развития (непрерывность, последовательное развитие, фрагментация процесса
развития на различные качественные этапы), так как, согласно исследованиям психологов, именно психологический уровень организации человека влияет на социальные условия развития человека до его природных характеристик. В этом плане процесс социализации следует рассматривать как конкретное историческое изменение будущих социальных условий.
Key words: personality formation, training and education, development of students' activities
The article dwells on the concept of education, its content, an integrated approach to educational work, the scientific foundations of the educational process, the theory and methods of educational work, forms and methods of teaching, the quality of education, personal development, the concept of education in the broad and narrow sense of the word, etc., analyzed Tajik and foreign scientists and teachers in their works. It is noted that significant changes in the content of education of educational institutions are associated with a new educational policy in the new independent life of Tajikistan, aimed at spiritual, cultural revival and the constructive role of education in society. The new socio-economic relations that are taking shape in the country are making significant changes in the formation and development of the younger generation. In this regard, the task of society, the family and educational institutions is to educate a developed personality who has a national psychology and is brought up on the basis of the best traditions of the people. According to the author, the complexity of the educational process lies in the fact that the development of the personality requires the correct psychological organization. This suggests that the teacher must be aware of the psychological problems of personal development (continuity, consistent development, fragmentation of the development process into various qualitative stages). Research by psychologists shows that it is the psychological level of a person's organization that affects the social conditions of a person's development to his natural characteristics. In this regard, the process of socialization should be viewed as a specific historical change in future social conditions, which is reflected in it.
Тагйироти куллй дар дахсолахои охир дар сиёсат ва и;тисод, фарханг ва сохаи ичтимой, муносибатхои фардй ва чамъиятй, тамоми тарзи хаёти одамон ва меъёрхои он аз чумла, дар фазои зиндагии одами бакамолрасидаистода ба назар мерасад. Аз таъсири шабакахои ичтимой (Интернет), телевизион, васоити ахбори омма кудаки замони хозира худро дар фазои комилан дигар дида, дар бораи ин чахон бо дарки дигар тасаввур мекунад.
Кудаки замони хозира, ки соатхои тулонй бо шабакахои ичтимой, мачаллахои зинда, силсилафилмхои телевизионй ва муси;ихои хос вобаста буда, дар ин холат муносибат ба во;еият, чахонбинй ташаккул ёфта, аз он моделхои мувофи;и рафтор рушд карда, он ба яке аз мушкилоти мубрами сохди маориф табдил ёфта, аксар ва;т боиси халалдор шудани рушди шахсияти кудакон мегардад.
Президенти Точикистон Эмомалй Рахмон дар Паёми худ ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон муносибати чиддй ва гамхоронаи худро нисбат ба сохахои тавдирсози чомеа -маориф ва илм иброз дошта, таъкид намуданд: «Дар ин чо бори дигар хотирнишон месозам, ки дастгирии сохаи маориф ва баланд бардоштани ма;оми омузгор, дар навбати аввал, аз он чихат мухим мебошад, ки ахли маориф дар рушди неруи инсонй сахми бевосита дошта, яке аз ;уввахои пешбаранда ва фаъоли чомеаи имруза ба шумор мераванд ва гузашта аз ин, пешрафти тамоми сохахои хаёти чомеа ва давлат ба сатхи рушди маориф вобастагии муста;им дорад» [8, с.12].
Кабул ва тахрири Конуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи маориф», «Дар бораи танзими оила», «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд», «Консепсияи мактаби миллй», «Консепсияи маълумоти миллй», «Консепсияи миллии тарбия дар Ч,умхурии Точикистон», «Стандарти давлатии маълумот» ва дигар санадхои мухими сохаи маориф саросар ба таълим, ба ташаккули афкор ва тарбияи маънавй-ахло;ии кудакон, наврасон ва чавонон нигаронида шудаанд.
Тавре ки маълум аст, таълим бе тарбия вучуд надорад (муаллим дониш медихад, хонанда дониш, малака ва махоратро аз худ мекунад), тарбия (ташаккули эъти;од, чахонбинй, манфиатхои шахс) рушд (ба даст овардани ;обилият, сифатхои нави шахсй) мебошад.
Тарбия ин вазифаи чамъиятй буда, ба воситаи он тачрибаи арзишноки ичтимой муайян карда мешавад. Дар шароити муассисахои таълимии миёнаи умумй тарбия хамчун раванди педагогии махсус ташкилкардашуда ва ма;саднок дар ташаккули шуурнокй ва рафтори шахсияти хонандагон баромад мекунад.
Дар раванди ташаккули шахсият дар натичаи кушиши хонандагон барои такмили ;обилиятхои худ дар хамаи сохахои фаъолиятхои хаётй ба даст оварда мешавад. Асосхои илмии
раванди тарбия назария ва методикаи тарбия ба хисоб меравад. Назария ба ;онуниятхо ва принсипхои ташаккули шахсият, консепсияи пешбарандаи тарбия асоснок карда шудааст. Методикаи раванди тарбия ма;сад ва мазмуни тарбияи хонандагон, шакл ва методхои тарбия, шартхое, ки самаранокии амалигардонии онхоро таъмин мекунад, кушода медихад.
Тарбияро хамчун раванди яклухт тах;и; карда, олими рус П.П.Блонский функсияи асосии онро дар хавасмандгардонии инкишофи шахсият дида, чунин ;айд кардааст «...Тарбия хатогихои педагогии ба таври махсус хангоми ташкили мактабхои мехнатй, - ин бояд на коркард, на суфтакунй, балки хавасмандии ботинии инкишофи кудак бошад» [2, с. 179].
Ба акидаи олими дигар С.Т.Шатский раванди асосии тарбия яклухтии он ба хисоб рафта, чунин навиштааст: «...се унсури фаъолияти педагогй - метод, барнома, ташкил бояд чунин сохта шавад, ки яке аз дигар сарчашма гирад ва бо баробари ин, дар бораи яклухтии раванди тарбия тасаввурот хосил шавад» [14, с.33].
Дар раванди тарбия ма;садхои тактикй дар тобеияти он ма;садхои стратегй мушохида карда мешавад. Аввалан, идеалхои муайяни ичтимой муайян карда мешавад ва дар вобастагй он бо тарзи хаёт, арзишхои он тачассум меёбад. На;шахои чорй сохта мешавад, ки хатти рафтори одам муайян мегардад. «Ма;сад- хамчун ;онун, тарз ва хислати амалии онро муайян мекунад...» навишта буд К.Маркс [6, с.189].
Дар навбати худ, мазмун, шакл ва методи тарбия аз дарачаи инкишофи умумии тарбиятгирандагон вобастагй дорад. Чунонки Н.И.Болдирев дар китоби худ тахти унвони «Методикаи корхои тарбиявй дар мактаб» чунин менависад: «Инкишоф, пеш аз хама, дар дигаргуншавии сифатии фаъолияти психикии одам, дар ташаккули сифатхои нав, хислатхои дар у мавчуда ифода меёбад» [3, с.45].
Мазмуни тарбия, инчунин, дониш дар бораи ;оидахои зиндагй ва меъёрхои рафтор дар тачрибаи ичтимой ва фархангии инсоният буд. Барои ин, муаллим корхоеро анчом медод, ки аз чихати шакл ба дарс монанд буданд ва берун аз соатхои дарсй гузаронида мешуданд, то кудакон ин донишро, ки на;ши ;увваи пешбарандаи рафтори дурусти кудак дар чомеа таъин шудааст, аз худ кунанд.
Дигаргунихои азнавсозй дар чомеа талаботи ичтимоиро ба низоми нави тахсилот, ки ба ташаккул ва рушди шахс нигаронида шудааст, ба амал оварданд. Агар ;аблан шахс ба сифати махсули тарбия баромад мекард ва танхо барои ичрои вазифахои ичтимой омода бошад, пас, барои дар шароити нав бомуваффа;ият кор кардан одамони ташаббускор, мехнатдуст, масъулиятшинос заруранд, ки ;обилияти доимо такмил додани дониш ва тачрибаро дошта бошанд.
"Ба тарбияи шахсият мухит таъсир мерасонад. Он шароит дар инкишофу ташаккули шахсият ва ирсият, ки ба туфайли он одам нишонахои истеъдодро мегирад. Инкишофи имкониятхои и;тисодии шахсият, ташаккули хислат ва равонагй дар раванди хамкории одам ба мухити атроф ба амал меояд, ки на;ши мухимро фаъолнокии худи шахсият ичро мекунад" [3, с.176].
Тарбия ва ташаккули фарханги муоширати ичтимой хамчун яке аз масъалахои мухими чомеа хисобида мешавад. Хдлли он хеле мураккабу мушкил аст, зеро симою сифати миллатро дар хамаи сохахои хаёти ичтимой, фархангй, илмй, маориф, сиёсат ва гайра хам дар ;аламрави мамлакат ва хам берун аз он бозгу месозад. Хдлли ин вазифаи пурмасъулият аз хонавода, богча, синфхои ибтидой ва муассисаи таълимии миёна шуруъ мешавад ва дар муассисахои ибтидой, миёна ва олии касбй, дар идороту муассисахои истехсолй ва рохбарикунандаи чомеа идома меёбад.
Дар шароити нав, ва;те ки ташаккул ва рушди шахсият муносибати принсипан навро ба инсон хамчун хадаф, маркази саъйхои тарбия муайян мекунад, тарбия дар низоми тахсилот афзалиятнок мегардад ва чойгиршавии он дар он яке аз роххои пешбаранда мегардад. Ин таъинот аслан нав нест, хамаи мутахассисони барчаста сохаи васеи таъсири тарбиявиро ;айд карданд, ки ба фазои зиндагии инсон баробаранд.
Чунонки педагоги маъруфи рус В.С. Безрукова ;айд мекунад: "Тахсилоти мактабй магзи низоми тарбиявй ба хисоб меравад. Мактаб ин тахвилдихандаи эстафета аз як насл ба насли дигар хамчун муносибати тарбиявй, хамчунин, ба воситаи сарчашмахои хаттй, во;еан, аз тарафи худи шахс гайримустаким ифодаёфта мебошад. Хднгоми ташаккули дониш на;ши фав;улодаро ало;аи муаллим ва хонанда бозй мекунад. Дар натичаи он аз нодонй дониш пайдо мешавад ва касро сарватманд мекунад. Ба воситаи он хамаи шахрвандон гузаштанашон вазифадоранд" [1, с.263]. Мафхуми тарбияро ба маънои васеаш Т.В. Шевченко чунин тавсиф
кардааст: "Тарбия ин раванди аз тарафи насли калонсол инти;оли тачрибаи чамъиятй-таърихй б а насли нав бо ма;сади тайёрии онхо ба хаёт ва мехнат, ки барои фаъолияти хаётии минбаъда заруранд, мебошад" [15, с.220].
Педагоги м ашхури рус О.Ю. Ефремов дар китоби худ "Педагогика" оид ба тавсифи тарбия чунин а;идаи худро баён кардааст: "Тарбия худро хамчун фаъолияти мувофи;и ма;сад ва мунтазами омузгор, чамъият, давлат аз руи ташаккул ва инкишофи шахсияти одам дар мувофи;а бо талаботхои ичтимоиро ифода мекунад. Ба маънои васеъ тахти тарбия раванди таъсиррасонии мувофи;и ма;сад, ки хадафи он чамъ овардани тачрибаи ичтимоии зарурй аз тарафи одам барои хаёт дар чамъият баромад мекунад ва дар он низоми муайяни арзишхоро ташаккул медихад, фахмида мешавад. Тарбия раванди мувофи;и ма;сади ташаккули зехн, ;увваи чисмонй ва рухии шахсият, омодагии он ба хдёт, фаъолияти мехнатии гайратнок мебошад.Ба маънои махдудаш тарбия ин таъсиррасонии мувофи;и ма;сади мунтазам ба тарбиятгиранда (таъсиррасонй ба онхо) бо ма;сади дар онхо ташаккул додани сифатхои мушаххас, а;идахо, эъти;од, муносибати хуб бо одамон ва зухуроти чахони атроф аст. Тарбия бисёртар боз ба маънои мушаххастар хамчун халли масъалаи муайян маънидод карда мешавад" [4, с.85]. Олими точик И. Пулодов дар китоби худ "Асосхои педагогикаи умумй" оид ба мохияти тарбия чунин ;айд кардааст: "Тарбия (ба маънои васеаш) ин чараёни донишомузонй аз тарафи тарбиятдиханда - донишдиханда бо ма;сади фахмондадихй ва чараёни донишомузй аз тарафи тарбиятгиранда - донишгиранда бо ма;сади донистагирии мохият, шакл, мазмун ва мундаричаи дониш ва дар фаъолият истифодабарии дониш мебошад. Ч,араёни тарбия барои ташаккули чахонбинй ба тарбиятгирандагон аз тарафи тарбиятдихандагон равона карда мешавад. Тарбияро хамчун чараёни илмомузонй аз тарафи тарбиядиханда ва илмомузй аз тарафи тарбиятгиранда низ маънидод намудан мумкин аст, зеро илм мачмуаи донишхоро дар бар мегирад. Касе, ки илмро азхуд менамояд ва онро дар амал истифода мебарад, шахси о;ил, хирадманд, маълумотнок донишманд, дурандеш аст.
Тарбия ба маънои васеаш аз чараёнхои худтарбиякунй, хамдигартарбиякунй ва бозтарбиякунй иборат аст. Аз ин бармеояд, ки тарбиятдиханда ба маънои васеаш аз тарбиядиханда ба маънои махдудаш ба худтарбиядиханда, хамдигартарбиядиханда ва бозтарбиядиханда, тарбиягиранда ба маънои томаш аз тарбиятгиранда ба маънои махдудаш худтарбиягиранда, азхамтарбиягиранда, бозтарбиягиранда, донишомузонй ба маънои васеаш аз донишомузонй ба маънои махдудаш бахуддонишомузонй, бахамдонишомузонй, боздонишомузонй, дониш ба маънои васеяш аз дониш ба маънои махдудаш дониш барои худдонишомузонй-худдонишомузй, дониш барои ба хамдигар донишомузонй ва аз хамдигар донишомузй, дониш барои боздонишомузонй-боздонишомузй, донишомузй ба маънои васеяш аз донишомузй ба маънои махдудаш худдонишомузй, азхамдонишомузй, боздонишомузй иборат аст" [10, с.106].
Педагоги рус М.Б.Кановская дар китоби худ оид ба мафхуми тарбия ба маънои васеъ ва махдуд ба таври мушаххас чунин ;айд кардааст: "Тарбия ба маънои васеяш раванди ташкилкардашуда ва ма;саднок, ки инкишофи хаматарафаи мувофи;, омодагй ба фаъолияти мехнатй ва чамъиятии шахсиятро таъмин мекунад, мебошад.
Мафхуми тарбия ба маънои махдуд ба мафхуми кори тарбиявй шабохат дошта, дар раванди он эъти;од, меъёрхои рафтори ахло;, хислат, ирода, зав;и эстетикй, сифатхои чисмонии одам ташаккул меёбад. Агар дар холати аввал тарбия раванди дарки во;еият ва ташаккули муносибат ба онро дар бар гирад, дар дуюмй танхо сохаи муносибат ва рафторро чалб мекунад" [9, с.97]. Тарбия (ба маънои васеяш) ин чараёни донишомузонй аз тарафи тарбиятдиханда - донишдиханда бо ма;сади фахмондадихй ва чараёни донишомузй аз тарафи тарбиятгиранда - донишгиранда бо ма;сади донистагирии мохият, шакл, мазмун ва мундаричаи дониш ва дар фаъолият истифодабарии он мебошад.
Тарбиядиханда - шахси донишдиханда, ки сохиби дониши назариявй ва ё амалй мебошад, ки ма;сади асосии у фахмондадихй мебошад. Тарбиягиранда - шахси донишгиранда, ки ма;сади асосии у донистагирй мебошад. Дар бораи мохият ва мухтавои раванди тарбия академик Ф. Шарифзода дар китоби худ "Педагогикаи умумй ва касбй" ;айд кардааст: "Тарбия дар раванди ягонаи педагогй на;ши созанда мебозад. Тарбия дар он шахсоне зохир мегардад, ки ташаккули шахсият хосияти идорашаванда дорад ва мураббиёну шогирдон аз руи хадафхои муайян амал
мекунанд, гузашта аз ин, на;шаи пешакй муайяншудаи вазифаву супоришхо дастрас мебошанд [12, с.12].
Тарбия яке аз мафхумхои пешбари илми педагогика мебошад. Тарбия дорои маънии васею густурда ва, хамзамон, маънии махдуд аст. Хддаф аз маънии васеи тарбия "мачмуи таъсироти ташаккулёбандаи тамоми институтхои чамъиятй мебошад, ки инти;оли тачрибаи ичтимой-фархангй, меъёрхои ахло;й ва арзишхоро аз насл ба насл ба душ дорад".
Тарбия ба маънии махдуд аз фаъолияти махсуси муташаккили педагогхо ва тарбиятгарон барои амалисозии ма;садхои тахсилот дар шароити раванди педагогй иборат мебошад" [9, с.170-171]
Хдмин тари;, файласуфи маъруф И.А. Илйин таъкиде дорад: "Тахсил бидуни тарбия чизи бардуруг ва хатарнок аст. Он аксар ва;т одамони нимсавод, бадгумон, магрур, шухратпараст, бахсбарангез, мансабпарастони худписанд ва бешармро ба вучуд меорад. Он бар зидди ;увваи маънавй мусаллах аст. Он «гург»-ро дар инсон рахо мекунад ва рухбаланд мекунад. Хдмаи инро дар амалхои насли замони бозсозй мушохида кардан мумкин аст. Ин ба тагйирёбии парадигмаи таълимй ало;аманд аст. Гояхое, ки бо нигаронй дар бораи рушди тамоми ;уввахои мухими хонанда фаро гирифта шудаанд, ба майдон оварда мешаванд. Тиб;и парадигмаи нави тахсилотй тахсилот хамчун моликияти шахс, воситаи худшиносй дар хаёт, бунёди мансабпарастии шахсй фахмида мешавад.
Кобилиятхои худтанзимкунй, худидоракунй, худшиносй тавассути танзимгарони дохилии кудак инкишоф меёбанд. Аз ин чост, ки тарбия хамчун раванде огоз карда мешавад, ки фаъолияти ботинии кудакро огоз мекунад ва барои таъмини ташаккули шахсият, тарбия дар шароити муосир, на танх,о дар асоси танзими зохирии худи кудак, балки ботинии у сохта мешавад. Тарбия ба ташаккули шахси фаъол, муассир, ;обилияти оптималии худшиносй, худомузй, муста;илияти ами;тар бо ниёзхои возехи худшиносй ва худшиносии ;обилиятхои маърифатй ва коммуникативй ва ташкилй равона карда шудааст.
Истилохи ;обилият, новобаста аз он ки кайхо ва ба таври васеъ онро дар психология истифода мебаранд, аз тарафи олимони гуногун муайян карда шудааст. Масалан, психолог Э. В. Островский ;обилиятро чунин шарх додааст: "Кобилият ин хусусиятхои психикии шахсият мебошад, ин барои бомуваффа;ият сохиб шудан ба як ё якчанд намуди фаъолият имкон медихад" [7, с.174].
А.М.Руденко ;обилиятро чунин тавсиф додааст: "Кобилият ин хусусиятхои фардй-психологии шахсият мебошад, ки муваффа;ияти фаъолият дар муносибат ва осон ба он сохиб шуданро таъмин мекунад. Кобилиятро ба дониш, махорат ва малака, ки дар одам мавчуд аст, оварда расонидан мумкин нест, аммо ;обилият тез ба даст овардани онхоро таъмин мекунад" [11, с.466].
Ф. Шарифзода дар китоби худ, тахти унвони «Тах;и;и асрори тахсилот ва таълим» вобаста ба масъалаи мавриди назар чунин ибрози а;ида намудаанд: «...хамаи ин имкон медихад, ки дар мухити таълимй падидаи "тарбияи нав" шинохта шавад, ки унсурхои он, аллакай, дар миёнаи асри ХХ эълон шуда буданд. Хдмин тавр, С.И. Гессен тахсилотро хамчун му;аддимаи фарханги умумиинсонй маънидод карда, тахсилоти шахсро хамчун фарханги у муайян мекунад. Парадигмаи фархангй, ки Гессен нишон додааст, суботкорона ба даст омад. Дар охири асри гузашта он бунёдй мегардад ва тарбия ба азхуд кардан, омузиш ва сохиб шудани хонандагон ба тамоми бойигарихои моддй ва маънавии фарханги муосири чахонй мебошад. Сабаби муваффа;ияти тарбияро П.Ф. Каптеров дар он мебинад, ки он бояд ба як кори зиндаи чамъиятй табдил ёбад: «Бедор кардани афкори чамъиятй дар тарбия ягона заминаи мустахками хама гуна бехбудихо дар ин соха мебошад. Давлат бидуни чомеа наметавонад як мактаби мувофи; созад". Ва у далел меорад, ки мактаб танхо дар шароити ягонаи тарбияи инсон ва шахрванд метавонад дуруст рушд кунад: «Тахсилот, ;абл аз хама, аз тарбия вобаста аст ва бидуни он беэътиной мекунад... Мохияти тарбия манбаи тахсилоти миллй аст. Муносибати байни тарбия ва тахсилотро тагйир додан, тахсилотро аз тарбия боло гузоштан гайриимкон аст. Таъсири кишвар, мардум ва оила аз таъсири мактаб чандин маротиба ;авитар аст".
Дар шароити нав П.Ф. Каптеров дар бораи вазифахое, ки дар назди тарбияи нав истодаанд, ташаккул медихад. Ташаккули шахсияти одам, ки ;одир аст масъалахоро аз чихати танкидй сарфахм равад, бе зурй, раднопазир хаёти муосирро баррасй кунад, истодагарй, устуворй, ташаббус, ;обилияти химоя ва амалй намудани афкор ва эъти;одоти озоди худро инкишоф ва мустахкам намояд, то мардум ба тарзи нав бехтар зиндагй кунанд. Вай хадафхои тарбияи навро
ба таври возех муайян мекунад: "Фахмиши тан;идй ва устувории амал ин аст хосиятхои мухими шахрванди озод ва якчоя хадафхои тарбияи нав дар замони нав мебошанд» [13, с.132].
Дар давраи баъди бозсозй дар чомеа вазъи тарбия дар низоми маориф, тавре ки дар асархои олимони бузург таъкид шудааст, тагйироти куллиро та;озо мекунад. Барои рушди самтхои нав дар тарбияи кудакон дар асоси тахлили адабиёти махсус оид ба «тарбияи нав» ва умумигардонии тачрибаи пеш;адами мактабхои чумхурй, баъзе мав;еъхоеро, ки муайянкунандаи мазмун ва технологияи тарбияанд, дар шароити муосир хисоб мекунем. Онхо чунинанд:
- дар натичаи тарбия шахсе пешбинй карда мешавад, ки дар ифодаи эчодии инфиродии худ озод аст;
- объекти асосии тарбия муносибати арзишй мебошад, ки барои хаёти инсон мухим аст ва интихоби арзандаи пурмазмуни шахси бомаърифатро таъмин мекунад;
- тамоюл дар худ будани шахси фаъолияти худи кудак хамчун субъекти фаъолияти худ муайян мекунад;
- дар хаёти ичтимоии шахс худтанзимкунии худи шахс халкунанда аст;
- бегаразй самти нави раванди тарбия аст ва тахмин мекунанд, ки хама гуна фаъолияти хонанда аз ну;таи назари хадафи худ амалй ва асоснок гардида, воситахо ва усулхои фаъолият андешида шуда, онх,о интихоб карда мешаванд, натичаи хадафи фаъолият тахлил ва бахо дода мешавад;
- технологияи тарбия аз омезиши меъёрхои ;атъии ичтимой-фархангии зиндагй ва рафтор бо озодии интихоби хонанда дар сатхи фарханги башарият сарчашма мегирад;
- шаклхои ташкилии кори тарбия хамчун инъикоси идеяи тарбия тиб;и консепсияи пурмазмун ;атор карда шудаанд ва на танхо табиати намоишй-чорабинй мебошанд.
Хдмин тари;, аз даст додани и;тидори фархангй ва сармояи зехнии чомеаи муосир то андозае аз бесамарии низоми таълими анъанавй вобаста аст, ки дар он чо омузиш афзалият дошт. Хдлли ин мушкилот дар шароити муосири дигаргунихои глобалй, тавре ки мебинем, бо рохи тагйир додани тахсилот хал карда мешавад, то тарбия дар он ма;оми афзалиятнокро ишгол намояд - ба ;аринаи фарханги чомеаи кудак, ки ;обилияти интихоби муста;илонаи рохи хаёти худро интихоб, дар хаёти чамъиятй иштирок кунад ва рушди худро бо мехнати эчодй пайдо намояд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Безрукова, В. С. Педагогика: учеб. пособие/В. С.Безрукова// Ростов н.Д: Феникс,2013.- 381 с.
2. Блонский, П.П. Избранные педагогические и психологические сочинения / под.ред. А.В. Петровского. В 2-х. т. М.: Наука, 1979, Т.1- С.179.
3. Болдирев, Н.И. Методика воспитательной работы в школе. 2-е изд. М., 1981. - С.45
4. Ефремов, О.Ю. Педагогика. Учебное пособие. - СПб.: Питер, 2020. -352 с.
5. Загвязинский, В.И. Теория обучения и воспитания: учебник для бакалавров / В.И. Загвязинский, И.Н. Емельянова // М.: Издательство Юрайт, 2014. - 314 с.
6. Маркс К. Капитал. / К. Маркс, Ф. Энгельс // соч. Т. 23. - С. 189.
7. Островский, Э. В. Основы психологии: учеб. пособие. - М.: Вузовский учебник: ИНФРА. -М., 2014. - 286 с.
8. Паёми Президенти Ч,умхурии Точикистон ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон. -Душанбе, 23 январи соли 2015.
9. Педагогика. Конспект лекции / сост. М.Б.Коновская. - П24 М.: АСТ: Полиграф. Издат; СПб.: Сова, 2011. - 160 с.
10. Пулодов, И. Асосхои педагогикаи умумй / И. Пулодов. - Хучанд, 2000. - 106 с.
11. Руденко, А. М. Психология: учебник/А.М.Руденко.-Ростов н.Д:Феникс,2012.-556 с.
12. Шарифзода, Ф., Миралиев А. М. Педагогикаи умумй ва касбй / Зери назари академик М. Лутфуллоев. - Душанбе: Ирфон, 2012. - 562 с.
13. Шарифзода, Ф.Тах;и;и асрори тахсилот ва таълим. - Душанбе:Ирфон,2020.-484 с.
14. Шацкий, С.Т. Избранные педагогические сочинения / под.ред. Н. П. Кузина и др. В 2-х т. -М., 1980, т.2, с. 33.
15. Шевченко, Т. В. Педагогика за 24 часа / Т. В. Шевченко. - Ростов н.Д: Феникс, 2008. - 286 с.
REFERENCES:
1. Bezrukova, V.S. Pedagogy: textbook. Manual / V.S.Bezrukov//Rostov on/D:Phoenix,2013. - 381 p.
2. Blonsky, P.P. Selected pedagogical and psychological works / ed. A.V. Petrovsky// In 2. t. M.:Science, 1979. - V.1. - PP. 179.
3. Boldirev N.I.Methodology of educational work at school / N.I. Boldirev // 2nd ed. M., 1981. - P. 45
4. Efremov O.Yu. Pedagogy / O.Yu. Efremov // Textbook. -S.Pb.: Peter, 2020. - 352 p.
5. Zagvyazinsky V.I. Teaching and education theory: textbook for bachelors / V.I. Zagvyazinsky, I.N. Emelyanova // M .: Yurayt Publishing House, 2014 . - 314 p.
6. Marx K. Capital. / K. Marx, F. Engels // op. V. 23 . - P. 189.
7. Ostrovsky E.V. Fundamentals of psychology / E.V. Ostrovsky //: textbook. Benefit. M.: University textbook: INFRA - M, 2014. - 286 pp.
8. Message of the President of the Republic of Tajikistan to the Majlisi Oli of the Republic of Tajikistan. - Dushanbe, January 23.- 2015.
9. Pedagogy. Abstract lexia / comp. M.B. Konovskaya. - P24 M .: AST: Polygraph. Publish; SPb .: Sova, 2011 . - 160 p.
10.Poulodov I. Fundamentals of general pedagogy / I. Poulodov. - Khujand, 2000. - 106 p.
11.Rudenko A. M. Psychology: textbook / A. M. Rudenko. - Rostov on / D: Phoenix, 2012 . - 556 p. 12.Sharifzoda F., Miraliev A. M. General and professional pedagogy / Under the supervision of
academician M. Lutfulloev. Dushanbe: Cognition, 2012. - 562 p. 13.Sharifzoda Faizullo. Exploring the secrets of education and training. - Dushanbe: Cognition, 2020. -484 p.
14.Shaskiy S.T. Selected pedagogical works / ed. N.P. Kuzina and others. In 2 Volumes. M., 1980, vol. 2. - P. 33.
15.Shevchenko T. V. Pedagogy in 24 hours/T.V.Shevchenko.-Rostov on / D: Phoenix, 2008. - 286 p.
