Научная статья на тему 'ОМӮЗИШИ ОМОРИИ РАВАНДИ САНОАТКУНОНИИ ҶУМҲУРИ ТОҶИКИСТОН'

ОМӮЗИШИ ОМОРИИ РАВАНДИ САНОАТКУНОНИИ ҶУМҲУРИ ТОҶИКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
саноат / саноатикунонӣ / истеҳсол / иқтисод / соҳаи саноат / захираи калони гидроэнергетикї / захирањои моддию молиявї / захираҳои канданиҳои фоиданок / ашёи хом.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исмоилов Абуали Маҳмадалиевич, Ибрагимов Ҷаббор Маҳмадаминович

Дар мақолаи илмии мазкур асосҳои назариявӣ-методии баҳисобгирӣ ва муаммоҳои нишондиҳандаҳои саноат бо дар назардошти ҳадафи чоруми стратегӣ саноатикунонии босуръати Ҷумҳурии Тоҷикистон мавриди таҳқиқ қарор дода шуда, хулосаҳо ва тавсияҳои илмӣ оид ба баланд бардоштани соҳаи саноат аз маљмўи корхонањои истењсолї асоснок гардиданд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОМӮЗИШИ ОМОРИИ РАВАНДИ САНОАТКУНОНИИ ҶУМҲУРИ ТОҶИКИСТОН»

ОМУЗИШИ ОМОРИИ РАВАНДИ САНОАТКУНОНИИ чум^УРИ ТОЧИКИСТОН

ИСМОИЛОВ АБУАЛИ МА^МАДАЛИЕВИЧ

омузгори кафедраи тахлили ик;тисодй ва аудити Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носир Хусрав,. Сурога: 735140, Чумхурии Точикистон, Бохтар, кучаи Айнй 67

ИБРАГИМОВ ЧАББОР ма^мадаминович

омузгори кафедраи тахлили ик;тисодй ва аудити Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носир Хусрав, Сурога: 735140, Чумхурии Точикистон, Бохтар, кучаи Айнй 67

Аннотатсия. Дар мацолаи илмии мазкур асосуои назарияви-методии бауисобгири ва муаммоуои нишондиуандауои саноат бо дар назардошти уадафи чоруми стратеги саноатикунонии босуръати Цумуурии Тоцикистон мавриди тауциц царор дода шуда, хулосауо ва тавсияуои илми оид ба баланд бардоштани соуаи саноат аз малмуи корхонапои истепсолг асоснок гардиданд.

Калимашои калидй: саноат, саноатикунони, истеусол, ицтисод, соуаи саноат, захираи калони гидроэнергетикг, захирапои моддию молиявг, захирауои канданиуои фоиданок, ашёи хом.

СТАТИСТИЧЕСКОЕ ИЗУЧЕНИЕ ПРОМЫШЛЕННОГО ПРОЦЕССА РЕСПУБЛИКИ

ТАДЖИКИСТАН

ИСМАИЛОВ АБУАЛИ МАХМАДАЛИЕВИЧ

преподаватель кафедры Экономического анализа и аудита Бхтарского государственного университета имени Насира Хусрава. Адрес: 735140, Республика Таджикистан, г. Бохтар,

улица Айны, 67.

ИБРАГИМОВ ДЖАББОР МАХМАДАМИНОВИЧ

преподаватель кафедры Экономического анализа и аудита Бхтарского государственного университета имени Насира Хусрава. Адрес: 735140, Республика

Таджикистан, г. Бохтар, улица Айны, 67.

Аннотация. В данной научной статье исследованы теоретико-методические основы бухгалтерского учета и проблемы показателей промышленности с учетом четвертой стратегической цели ускоренной индустриализации Республики Таджикистан, а также научные выводы и рекомендации по увеличению промышленного сектора с Обоснован набор производственных предприятий.

Ключевые слова: промышленность, индустриализация, производство, экономика, промышленность, крупный гидроэнер-гетический резерв, материальные и финансовые ресурсы, минеральные ресурсы, сырье.

STATISTICAL STUDY OF THE INDUSTRIAL PROCESS OF THE REPUBLIC OF

TAJIKISTAN

ABUALI MAKHMADALIEVICH ISMAILOV is a lecturer at the Department of Economic Analysis and Audit at Bkhtar State University named after Nasir Khusraw. Address: 735140, Republic of Tajikistan, Bokhtar, Ainy street, 67.

IBRAGIMOV JABBOR MAKHMADAMINOVICH

is a lecturer at the Department of Economic Analysis and Audit at Bkhtar State University named after Nasir Khusraw. Address: 735140, Republic of Tajikistan, Bokhtar, Ainy street, 67.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Annotation. This scientific article examines the theoretical and methodological foundations of accounting and the problems of industrial indicators, taking into account the fourth strategic goal of accelerated industrialization of the Republic of Tajikistan, as well as scientific conclusions and recommendations for increasing the industrial sector with a substantiated set of manufacturing enterprise

Key words: industry, industrialization, production, economics, industry, large hydropower reserve, material and financial resources, mineral resources, raw materials.

Саноат яке аз соаааои муаими холагии халки мамлакат ба аисоб меравад. Саноат дар Толикистон асосан баъди солаои 30-ум риволу равнак ёфт. Ин соаа дар заминаи васеъ истифодабурдани канданиаои фоиданок, захираи калони гидроэнергетик!, ашёи хоми холагии кишоварз! ва истифодаи захирааои меанат! инкишоф ёфтааст.

Сохаи саноат ва инноватсия яке аз манбаъхои мухимтарини рушди минбаъдаи кишвар ба хисоб рафта, пешрафти он имкон медихад, ки сарчашмахои иловагии даромади бучети давлатй пайдо гардида, барои ахолй чойхои нави корй фарохам оварда шаванд.

Тайи солхои охир таваччухи аввалиндарачаи Хукумати мамлакат ба масъалахои пешгирй кардани таъсири хавфхои эхтимолй ба иктисоди миллй, истифодаи самараноки иктидорхои мавчуда, саноатикунонии кишвар ва таъсиси чойхои корй равона карда шудааст.

Саноат соааи асосии иктисодиёт буда, нисфи маасулоти холагии халк, кисми зиёди (кариб 32,7%) даромади миллии ё ин ки ММД-и мамлакатро медиаад. То замони Истиклолият вобаста ба талабот ва пешрафти тараккиёт соаааои энергетика, химия ва металлургияи ранга асоси тахассуси истеасолоти саноатиро дар Толикистон ташкил намуданд.

Саноати Толикистон баъди соли 1990 ба буарони шадиди иктисод! дучор омад. Сабаби асосии он канда шудани робитааои иктисод! бо дигар лумауриаои собик Шурав!, ланги шаарванд! ва лумауриро тарк намудани бисёр коргарону мутахассисон гардид. Дар зарфи солхои истиклоли давлатй амалисозии накшаву барномахои рушди сохаи саноат имкон дод, ки дар кишвар беш аз 3 хазор корхонаи саноатй бо 54 хазор чойи корй сохта, ба истифода дода шавад. Дар 75 соли замони гузашта (то соли 1991) дар чумхурй хамагй 358 корхонаи саноатй бо 33 хазор чойи корй фаъолият дошт. Танхо пас аз баркарорсозии сулху субот ва рохандозии фаъолияти бонизоми сохахои фалачгардидаи хокимияти давлатй мо имконият пайдо гардид, ки ба масъалахои рушди иктисодиву ичтимоии мамлакат ба таври чиддй машгул шавем.

Яъне мо ба рушди иктисодии мамлакат аз соли 2000-ум - хамагй 23 сол пеш шуруъ кардем. Бо дарназардошти ахаммияти бузурги сохаи саноат дар рушди минбаъдаи мамлакат, солхои 2022 - 2026-ро «Солхои рушди саноат» эълон гардид. Ч,их,ати амалисозии ин икдом тайи ду соли охир дар кишвар беш аз 1200 коргоху корхонаи нави истехсолй бо 11 хазор чойи корй таъсис дода шудааст. Соли чорй хачми истехсоли махсулоти саноатй нисбат ба соли 1992-юм 4,6 баробар афзоиш ёфта, ба зиёда аз 46 миллиард сомонй расонида шуд. Танхо дар хафт соли охир ин нишондиханда 2,4 баробар зиёд гардидааст, ки ин хело натичаи назаррас мебошад.

Бо вучуди ин, дар раванди саноатикунонии босуръати кишвар як катор масъалахои халталаб, аз кабили фарсудашавии тачхизот, сатхи пасти ракобатнокии махсулот ва гуногунсамтии он, норасоии маблагхои гардони корхонахо ва кадрхои баландихтисос вучуд доранд.

Соли 2023 барои ташкили истехсолоти нави саноатй, васеъгардонии фондхои асосй ва ба рох мондани истехсоли махсулоти наву ракобатнок аз хисоби сармояи хоричй ва маблаги корхонахо зиёда аз 7 миллиард сомонй равона гардидааст, ки нисбат ба соли 2022-юм 1,5 баробар зиёд мебошад.

Толикистон дорои захирааои бузурги гидроэнергетик! ва ашёаои маъдан! буда, он имконияти дар оянда таракк! додани соаааои саноати истихролро ба миён меорад. Баъди як катор чорабиниао солаои охир инкишофи соаааои муаими саноат! ба назар мерасад. Бояд

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

гуфт, ки солхои охир рушди бомароми сохаи энергетика ба раванди саноатикунонии босуръати кишвар заминаи мусоид фарохам оварда истодааст. Хукумати мамлакат, бо дарназардошти фаровонии захирахои гидроэнергетики, иктидори бузурги истехсоли «энергияи сабз» ва содироти он, дар чодаи ноил гардидан ба хадафи стратегии худ - расидан ба истиклоли энергетики кадамхои устувор гузошта истодааст.

Соли 2023 иктидори энергетикии Точикистон зиёда аз 6 хазор мегаватт ва истехсоли неруи барк 22 миллиард киловатт - соатро ташкил дод, ки нисбат ба соли 2017-ум 4,8 миллиард киловатт - соат ё 28 фоиз зиёд мебошад.

Яъне Точикистон хамчун давлати пешсафи чахон дар самти инкишофи «иктисоди сабз» соли 2037 вокеан ба «кишвари сабз» табдил меёбад, ки ин барои пешрафти сохахои хочагии халк заминаи мусоидро фарохам меоварад. Холо кишвари мо аз руйи фоизи истехсоли барк аз манбаъхои баркароршаванда дар чахон дар чойи 6-ум карор гирифтааст.

Бо вулуди ин дар солаои истиклолият корхонааои саноатии Толикистон новобаста ба душвориаои молияв!, таъминот ба ашёи хом, маводи сухт ва энергетик! тадбираоро доир ба танзиму талдид ва дар истеасолот лор! намудани технология ва талаизоти нави аозиразамон амал! намуда истодааст.

Имруз яке аз муаммои асосии иктисодиёти милл! - ин таакими вазъи соааи саноат дар Лумаурии Толикистон мебошад. Бояд кайд намуд, ки пеш аз аама ба пурраг! истифода бурда натавонистани имконияти захирааои канданиаои фоиданок ва дигар маасулотао дар лумаур! барои рушди соаа вобастагии калон дорад. Ч! хеле, ки ба мо маълум аст, сохтори нишондиаандааои маасулоти саноатиро танао молаои ашёи хом (аллюминий, нахи пахта, маасулоти холагии кишлок ва г.) ташкил медиаанду халос, ки ин барои иктисодиёти лумаур! як манбаи асосии рушди соааи саноат ва рушди иктисоди милл! ба аисоб меравад. Аз аамин сабаб дар чанд соли охир махсус аз тарафи йукумати Лумаурии Толикистон ин муаммо муаммои руз гардидааст.

Барои масъалаи мазкур ракамаои расмии омор! барои саноатикунонии лумаурии соаибистиклоламон накши муаим дошта, барои коркард ва такони лидд! дар саноати мамлакат мебошад. Яке аз муаммои муаими дигар дар ташкили принсипаои иктисодиёти кушод ин ташкили минтакааои озоди иктисод! ба аисоб мераванд.

Бо назардошти он ки инкишофи пурраи минтакааои озоди иктисод! дар нимаи дуюми асри ХХ огоз гардида бошад аам, таърихи ташакулёбии онао якчанд даасоларо дар бар мегирад, дар мавриди аввал минтакааои озоди иктисод! барои аалли вазифааои тилорати беруна равона карда шуда буданд, аммо баъдтар оаиста - оаиста фаъолияти онао ба максадаои истеасол!, илмию - техник! ва инновасион! равона гардиданд. Мувофики ин дигаргун! шаклаои дакики минтакааои озоди иктисод! тагийр ёфтанд; аз тилорати берун!, гумрук! - анбор! огоз намуда, то содирот! - истеасол!, илм! - технологию - комплекс!.

Максадаои асосии иктисодии ташкили минтакааои озоди саноат!, ки объекти асосии омузиш аст, дар фаъолгардон!, васеъ гардондани соааи саноат, лалби сармояи хорил! ва ватан!, боло бардоштани ракобатпазирии истеасолоти милл!, самаранокии иктисодии он, зиёд гардондани содирот ва гайра инъикос меёбанд.

Максадаои истеасол! ва илмию-техник! инаоро дар бар мегиранд: лоришавии техника ва технологияи ватанию хорил!; тезонидани навовариао ба натилааои кораои илмию тадкикот!; мутамарказонии мутахасиссони илмию - техник! аз он лумла хорил! ва инчунин захирааои моддию молияв! ба самтаои афзалиятнок; ба пурраг! истифода намудани иктидораои лойдошта; инкишофи инфрасохтори истеасолию наклиёт!.

Ташкил ва фаъолияти минтакааои озоди саноат! бо тамоми гуногуншаклии онао болоравии умумии иктисодиётро дар сатаи милл! ва минтакав! мутобикат менамоянд.

Саноати лумаур! дар асоси ашёи хоми мааалл! фаъолият мекунад. Лойгиркунонии саноат мувофики накша сурат гирад аам, вале аз сабаби куасор будани Толикистон нобаробар аст.

Айни замон аз 2/3 аиссаи маасулоти саноати Толикистон дар аудуди ноаияаои тобеи марказ истеасол карда мешаванд. Солаои охир корхона ва муассисааои нави саноат! дар бисёр шаараои хурду миёна босуръат бунёд ёфта истодаанд.

Таалили истифодаи иктидори саноатии лумаур! нишон медиаад, ки корхонааои саноат! пурра иктидори худро истифода намебаранд, даралаи сармоягузор! паст гардидааст ва як катори онао кариб аз кор мондаанд. Истеасолоти саноат! низ, назар ба солаои охири 80-ум якчанд маротиба паст гардидааст.

Вазъи саноати Лумаурии Толикистон аз он гувоа! медиаад, ки чорааои мушаххас андешида шуда, барномаи мукаммали азнавталаизон! ва ислоаоти корхонааои саноат! тартиб дода шавад. Амилигардонии ин барнома дар самтаои аавасмандкунии истеасолоти саноат!, паст кардани хатари касодгардии корхонаао, истифодаи пурраи иктидори корхонаао, аавасмандкунии содироти молаои саноат!, гузаронидани таалили маркетинг!, тайёр намудани мутахассисон ва гайра дар назар дошта шавад.

АДАБИЁТ

1. Паёми Президенти Чумхурии Толикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Толикистон. Душанбе, с.2023.

2. Конуни Лумаурии Толикистон «Дар бораи омори давлат!» Душанбе, с. 2010

3. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. Душанбе, с.2023.

4. Конуни Лумаурии Толикистон «Дар бораи булети давлатии Лумаурии Толикистон барои соли 2022» - Душанбе, с.2022

5. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон ба

Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон. Душанбе, с.2023.

6. Барномаи Стратегияи миллии рушди Лумаурии Толикистон барои солаои 2030, аз 3

апрели 2016 бо Карори МО МН Лумаурии Толикистон таати №1335 кабул гардидааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.