CC BY
46ИКТИСОДИ САБЗ - САМТИ МУЪИМИ РУШДИ СО&А&ОИ ИКТИСОДИЁТИ
МИЛЛИИ ЧУМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН
АЛИЕВА ЗАРАГУЛ САИДАЛИЕВНА
ассистенти кафедраи Бах,исобгирии мух,осибй Донишгоаи давлатии молия ва иктисоди
Толикистон
НЕЪМАТУЛЛОИ МИРЗОШО^
унвончуйи Донишгоаи давлатии молия ва иктисоди Толикистон
Дар маколаи мазкур заминапои ташаккулёбг ва рушди иктисодиёти сабзро дар сопапои иктисодиёти миллии кишвар баррасг мешавад. Дар ин замина, самтпои асосии рушди иктисодиёти сабз дар сопапои асосии иктисодиёти миллии Шумпурии Толикистон пешнипод гардидааст. Иктисодиёти сабз памчун иктисодиёте муаррифг карда мешавад, ки ба баландбардории сатпи некуапволии мардум равона карда шуда, адолати илтимоиро таъмин созад. Бар замми ин, сатпи таваккалро ба мупити зист ва харобшавии онро ба кадри лозимг паст мекунад. Яке аз самтпои асосии рушди иктисодиёти сабз ин сармоягузорипо барои дастрасг ва истифодаи окилонаи захирапои об ва кувваи барк мебошад, чунки дар ояндаи наздик яке аз самтпои афзалиятноки иктисодиёти кишварпои пешрафта иктисодиёти гази карбонаш паст бо самаранокии баланди энергия ва таъсиррасонии минималг ба низоми иклимг хопад буд.
Калидвожахр: иктисодиёти сабз, рушди энергияи сабз, сармоягузорг ба иктисодиёти сабз, сабзгардонг, бепдошти мупити зист, мапсулоти экологии тоза.
ЗЕЛЕНАЯ ЭКОНОМИКА - ВАЖНОЕ НАПРАВЛЕНИЕ РАЗВИТИЯ ОТРАСЛЕЙ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ СТРАНЫ
АЛИЕВА ЗАРАГУЛ
ассистент кафедры бухгалтерского учета, Таджикский государственный финансово-экономический университет, Республика Таджикистан
НЕМАТУЛЛОИ М.
аспирант Государственного финансово-экономического университета Таджикистана,
Республика Таджикистан
В данной статье рассматриваются основы формирования и развития зеленой экономики в сферах народного хозяйства страны. В данном контексте представлены основные направления развития зеленой экономики в основных отраслях народного хозяйства Республики Таджикистан. Зеленая экономика представлена как экономика, направленная на повышение благосостояния людей и обеспечение социальной справедливости. Кроме того, он снижает уровень риска для окружающей среды и ее разрушения настолько, насколько это необходимо. Одним из основных направлений развития зеленой экономики являются инвестиции в наличие и рациональное использование водных и электрических ресурсов, ведь в ближайшем будущем одним из приоритетных направлений экономики развитых стран станет низкоуглеродная экономика с высоким энергоэффективность и минимальное воздействие на климатическую систему.
Ключевые слова: зеленая экономика, развитие зеленой энергетики, инвестиции в зеленую экономику, экологизация, охрана окружающей среды, экологически чистая продукция.
GREEN ECONOMY IS AN IMPORTANT DIRECTION OF THE DEVELOPMENT OF THE BRANCHES OF THE NATIONAL ECONOMY OF THE COUNTRY
ALIEVA ZARAGUL
Assistant of the Department of Accounting, Tajik State Financial and Economic University,
Republic of Tajikistan NEMATULLOI M.
post-graduate student of the State Financial and Economic University of Tajikistan, Republic of
Tajikistan
This article discusses the foundations for the formation and development of a green economy in the spheres of the country's national economy. In this context, the main directions of the development of the green economy in the main sectors of the national economy of the Republic of Tajikistan are presented. The green economy is presented as an economy aimed at improving the well-being of people and ensuring social justice. In addition, it reduces the level of risk to the environment and its destruction as much as necessary. One of the main directions for the development of the green economy is investment in the availability and rational use of water and electricity resources, because in the near future one of the priority areas for the economy of developed countries will be a low-carbon economy with high energy efficiency and minimal impact on the climate system.
Key words: green economy, development of green energy, investment in green economy, greening, environmental protection, environmentally friendly products.
Иктисоди сабз ин шакли нави рушди иктисод!' мебошад, ки ба баландбардории сатау сифати зиндагии ааол!' мусоидат мекунад ва он дар заминаи технологияаои коркарди аз .иаати эколог! тозаи маасулот пайдо шуда, дар он тавозуни рушди иктисод'1 ва беадошти муаити зист нигоа дошта мешавад. Вокеан аам, иктисодиёти анъанав!' аангоми истеасоли маасулоти ниао' ба муаити зист таъсири манфиро дар шакли партовао зиёд менамояд, аммо аолати рушди иктисоди сабз, баръакс, яъне партоваои истеасоли ба сикл (зан.ираи)-и истеасол' баргардонидашуда бошад, хатараои экологиро ба муаити зист коаиш медиаанд.
Дар аакикат, зиёд гардидани хатараои эколог! ва таъсири манф!' ба муаити зист зарурати коркарди модели нави рушди иктисод'!, яъне иктисоди сабзро ба миён овард. Максад ва вазифааои чунин як шакли хо.агидор!' дар барномааои СММ оид ба гузариш ба иктисоди сабз (green economy), барномаи рушди сабзи (green growth) кишвараои ОЭСР (2008-2012) пешниаод гардидаанд, ки он зарурати мутобикгардонии шакли хо.агидории одамон ба самти коаиш додани таъсири манф!' ба муаити зистро мефаамонад. йатто дар баъзе адабиёт дар бораи «нав.орисоз!» (инноватсия)-и сабз низ гуфта шудааст, ки таати ин мафаум .ор! намудани технологияаои нави камтаъсир ба муаити зист фаамида мешавад. Дар ин радиф, шаклаои алтернативии знергияи баркароршаванда (об'', офтоб!', шамол!'), наклиёти бо кувваи барк ааракаткунанда, сузишвории биолог! ва гайраро мисол овардан мумкин аст.
Стратегияи рушди иктисоди сабз бори аввал аз тарафи конфронси байналмилал!' оид ба рушди устувори иктисод!' ва муаити зист соли 1992 дар Бразилия (Рио-де-Жанейро) ва соли 2002 дар Африкои Лануб! (Йоханнесбург) кабул карда шуд, ки барои ташаккулёбии иктисодиёти сабз асос гузоштааст. Ба гайр аз ин, дар Форуми глобалии намояндагони ташкилотаои гайридавлат!', ки он дар як вакт бо конференсияи Рио-92 баргузор гардид, оид ба амалисозии иктисодиёти сабз чунин акидаао пешниаод намудаанд:
- тараккиёти иктисод!' бо .удо будан аз экологияи кураи заминро ба биёбон табдил хоаад дод;
- экология бе тараккиёти иктисод!' кашшок! ва рафтори ноодилонаро ба миён меорад;
- нигоа доштани тавозуни иктисод' бе риоя намудани омилаои экологии рушди истеасолот кашшок' барои аама ба аисоб меравад;
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
- аукук барои фаъолият намудан бе экология роа кушодан барои худнобудсозии коллектив' ва оммав' мебошад.
Дар ма.муъ, иктисодиёти сабз аамчун иктисодиёте муарриф! карда мешавад, ки ба баландбардории сатаи некуааволии мардум равона карда шуда, адолати ижгимоиро таъмин созад. Бар замми ин, сатаи таваккалро ба муаити зист ва харобшавии онро ба кадри лозим! паст мекунад. Хусусиятаои асосии чунин иктисодиёт аз омилаои зерин маншаъ мегиранд:
- истифодаи окилонаи захирааои таби!', пеш аз аама, захирааои замину об; - нигоадор! ва зиёд намудани сармояи таби!';
- паст намудани ифлосшавии муаити зист;
- паст намудани партоваои истеасол! ва карбон!';
- пешгирии нобудшавии хизматаои низоми эколог! ва гуногунии биолог!';
- баланд бардоштани даромадао аз шугли сабз.
Тайи даасолааои охир мавзуи иктисоди сабз аз .ониби олимону мутахассисони экологии соааи иктисодиёт ва дар форумаою аамоишаои сатаи байналмилал! аз .ониби сарони давлатао ва роабарони сатааои гуногуни давлатдор! мавриди баррас! карор дорад. Дар бораи иктисоди сабз Президенти мамлакат, Пешвои миллат муатарам Эмомал! Раамон дар Паёмашон соли 2018- ро Соли рушди соааи сайёа! ва аунараои мардум! эълон карданд, ки он яке аз самтаои асосии рушди иктисоди сабз мебошад. Ин раванд ба рушди соааи сайёа!', пеш аз аама, туризми эколог!', сохтмони иншооти табобатию санатор!', базааои сайёа! ва корхонааои тандуруст! имкониятаои васеъ медиаад. Барои ин, пеш аз аама, дастгирии давлатии соааи сайёа!', рушди инфрасохтори бозор! ва таблиги ширкатаои ватание, ки ба .алби сайёаон ва истеасоли обаои нушок! машгуланд, лозим аст, ки тавассути ин омилао имкониятаои васеи .алби сармоягузориро ба иктисоди сабз афзун намоем.
Яке аз самтаои муаими рушди иктисоди сабз ин таназзулёбии захирааои таби!', пеш аз аама, захирааои замину об, бахусус заминаои об! мебошад. Та.риба нишон медиаад, ки нати.аи нодурусти истифодаи захирааои мазкур ва ба коидааои агротехникию мелиоратив! диккат надодан дар баъзе аолатао боиси харобшав! ва аз истифодаи кишоварз! баромадани заминаои об! мегардад. Масалан, аз руйи баъзе факту ракамао имрузао дар масоаати 9% заминаои кишт баландшавии сатаи обаои зеризамин!', 17% маъданнокии обаои зеризамин!', 7% шурашавии заминао ва дар масоаати 5% заминаои ааамияти кишоварзидошта .араёнаои эрозион! мушоаида карда мешавад. Агар тасаввур кунем, ки аама омилаои манф!', дар ма.муъ, ву.уд доранд, пас дар ин маврид аам кариб 25% заминаои обёришавандаи мав.удбуда беатаркунии комплексии мелиоративиро талаб мекунад [3]. Аз ин лиаоз, барои бартараф намудани харобшав! (деградатсия)-и заминаои об! чорабиниаои гуногуни экологии заминаои об! истифода бурда мешавад.
Агар ба масъалаи таъмини амнияти озукавор! ва дастрасии ааол!' бо маасулоти аз .иаати эколог! тоза назар афканем, аз руйи аисобу китоби коршиносону мутахассисон конеъгардонии талаботи 9 миллард нафар ааолии кураи замин то солаои 2050-ум яке аз масъалааои муаиму рузмараи .омеаи .ааон! мегардад, ки он зарурати истифодаи окилона ва самараноки захирааои замину обро ба миён меорад. Лумаурии То.икистон аз лиаози захирааои об! бой буда, зиёда аз 50 фоизи сарчашмагирии аавзаи баари Арал ба аудуди он рост меояд. Захирааои об! ба таври васеъ дар соаааои иктисоди милл!', пеш аз аама, дар соааи кишовар!', аз .умла барои обёрикунонии заминаои корами об! истифода бурда мешавад. Махсусан, дара.аи баланди аз об таъмин будани .умаур! ба тараккиёти интенсивии заминаои об! мусоидат менамояд. Заминаои обии .умаур! зиёда аз 13 фоизи заминаои кишти кишоварзиро ишгол намуда, то 90 фоизи маасулоти умумии соааи мазкурро истеасол мекунанд ва таъкиди Пешвои миллат оид ба руёнидани 2-3 аосил аз аар як гектар замини об!, ишора ба яке аз се аадафи асосии сиёсати иктисодии давлат - таъмини амнияти озукавор! ва дастрасии ааол! ба маасулоти аз .иаати эколог! тоза мебошад.
Гуфтан ба маврид аст, ки норасоии оби нушок! низ имруз ба яке аз проблемами глобал! табдил ёфтааст. Аз руйи маълумоти омории лааон! то солаои 2030-ум масъалаи конеъгардонии талаботи солонаи ааолии кураи замин бо оби нушок! ва дастрасии он аз сарчашмаао ба масъалаи муаими ааст! табдил меёбад. Аз лониби дигар, эатимолияти беадошти вазъи санитарию гигении 2,6 млрд. ааолии кураи замин дар назар дошта шудааст ва имруз дар лааон зиёда аз 884 млн. нафар одамон аз истифодаи обаои нушок! танкис! мекашанд. Амал! гардонидани ташаббуси Пешвои миллат оид ба Даасолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор, солаои 2018-2028» яке аз самтаои асосии рушди иктисоди сабз ба аисоб рафта, барои беадошти вазъи обаои тозаи нушок! дар сатаи лааон! созгор мебошад.
Яке аз самтаои асосии рушди иктисодиёти сабз ин сармоягузориао барои дастрас! ва истифодаи окилонаи захирааои об ва кувваи барк мебошад, чунки дар ояндаи наздик яке аз самтаои афзалиятноки иктисодиёти кишвараои пешрафта иктисодиёти гази карбонаш паст бо самаранокии баланди энергия ва таъсиррасонии минимал! ба низоми иклим! хоаад буд. Проблемаи амалисозии технологияи сарфаи энергияи баркароршаванда ва аз нигоаи эколог! тоза, ки яке аз самтаои асосии иктисоди сабз ба аисоб меравад, боз аз он аам муаимтар гашта истодааст. Як нуктаро бояд кайд намуд, ки «сабзгардон!» ва экологикунонии соааи энергетика низ яке аз самтаои амалисозии иктисодиёти сабз ба аисоб меравад, ки аамчун унсури нигоадории бехатарии энергетикии байналмилал! арзёб! гардидааст. Буарони молиявии лааонии соли 2008-ум 53 огозёфта ва дар айни аол идомадошта то як дарала дар таксимоти захирааои табиии баркароршаванда накши худро бозида, такони лиддие дар низоми аамкориаои лааонии энергетик'! бахшид. Кишвараои тараккикарда, пеш аз аама, ба рушди манбаъаои энергетикии алтернатив!', аифзи захира ва энергияи баркароршаванда такя намудаанд.
Аз ин ло ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки амалисозии бартариятаои энергетик'! ва иклим!' ба таври автомат! фишори экологиро паст менамоянд, ки ба бузургии истифодаи энергия, истифодаи захирааои таби!', партоваои газаои парник! ва аалми ифлосиао алокаманд мебошанд. йамаи ин далелу ракамао шааодати он аст, ки дар даасолааои наздик кишвараои тараккикарда метавонанд иктисодиёти ба дастовардаои инноватсион! ва технологияи нав асосёфта дошта бошанд, ки хусусияти асосии он - таъсири минимал! ба муаити зист мебошад. Лавоб ба ин суол, пеш аз аама, ташкили бозори минтакавии энергетик! (бо назардошти сохтану ба истифода додани хати интиколи кувваи барки CASA-1000), мавлудияти захирааои фоиданоки арзиши аслиаш нисбатан паст (бо назардошти шароитаои табиию лугроф! барои сохтани НОБ-аои бузургу миёна) ва даралаи даромаднокиаш нисбатан баланд асос меёбад.
Кайд кардан ба маврид аст, ки Лумаурии Толикистон дорои иктисоди бузурги захирааои гидроэнергетик! мебошад, ки он дар аалми 527 млрд. кВт соат арзёб! гардида, аз ин микдор зиёда аз 300 млрд. кВт соаташ аз лиаати техник! дастрас аст. Тибки нишондоди созмонаои байналмилалии молияв!, Толикистон аз руйи фоизи истеасоли энергияи сабз, яъне неруи аз лиаати эколог! тоза ба катори шаш кишвари пешсафи сайёра шомил мебошад. Имруз истеасоли ин намуди энергия дар кишвари мо 98 фоизро ташкил медиаад. Аз лониби дигар, истифодаи васеи манбаъаои талдидшавандаи он ба рушди илтимоиву иктисодии кишвар ва ташаккули иктисоди сабз мусоидат менамояд.
Як нуктаро ёдрас бояд намуд, ки истифодаи самараноки партоваои истеасол! ва экологикунонии лараёни истеасолот яке аз самтаои амалисозии иктисоди сабз ба аисоб рафта, аамчун унсури асосии беадошти муаити зист арзёб! мегардад. Дар иллосияи 70-уми СММ, ки рузаои 20-28-уми сентябри соли 2015 дар шаари Ню-Йорки ИМА баргузор гардид, Асосгузори сулау ваадати милл! - Пешвои миллат, Президенти мамлакат муатарам Эмомал! Раамон изаор доштанд, ки: «Толикистон аз руйи нишондиаандаи партоваои гази карбонат ба фазо дар байни кишвараое, ки камтарин аалми партоваои газаоро доранд, лойи 135-умро
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
сошиб аст. Ин партовшо ба шар сари ашол! ракамеро ташкил медишанд, ки аз нишондишандаи миёнаи дунё ба маротиб камтар аст» [5]. Иктисоди сабзро баъзан маврид шамчун дар роши мубориза ба истифодаи самараноки партовшои истешсол!, тагйирёбии иклими сайёра ва самтшои ояндаи баромадан аз бушрони лашонии молиявию иктисод! низ арзёб! менамоянд.
Ба андешаи мо, дар сурати шалли дасталамьонаи рушди сифатан нави иктисоди сабз, дар базаи технологияи нави аз лишати эколог! тоза, рушди сошаи кишоварзии органик!, самаранокии баланди сошаи энергетик! ва истифодаи окилонаи захирашои об!, рушди инфрасохтори илтимоии аз лишати илм! асосноккардашудаи шашршо ва минтакашои кишвар, кам кардани патовшои истешсол! ба мушити зист ва рушди наклиёти экологии тоза метавонем вазъи иктисод!-илтимоии ояндаи кишварро беш намуда, истифодаи самараноки захирашои таби! ва бешдошти мушити зисти одамонро бештар гардонем.
Умуман, аз нуктаи таъмини босуботи эколог!-иктисод! иктисоди сабз бояд шалли чунин вазифашои асосиро дар бар гирад:
- дар накшаи рушди стратегии иктисоди миллии кишвар бояд самтшои асосии гузаштан ба иктисоди сабз лой дода шаванд;
- бартарият дар сошашои афзалиятнок ва илмталабкунанда, технологияи нав, рушди инфрасохтори бозор! бо таъсири минималии ба мушити зист равонагардида бояд ба амал бароварда шавад;
- вазни киёсии сошашои ба ашёи хом нигаронидашуда бояд кам карда шавад;
- окилона истифодабарии захирашои таби! ва сарфи он ба таври кать! баланд бардошта шуда, он дар кам кардани яку якбораи харолотшо ба вошиди ягонаи натилашо ба назар мерасад;
- дар натилаи истифодаи технологияи кампартов ва бепартов, амалигардонии дастовардшои навтарини илмию техник!, технологияи инноватсион! ва гайра, ифлосшавии мушити зист бояд кам гардад.
АДАБИЁТ
1. Бобылев С. Н. Зеленая экономика и модернизация / С. Н. Бобылев, В. М. Захаров //Экологоэкономические основы устойчивого развития. Бюллетень «На пути к устойчивому развитию России». - 2012. - № 60. - 90 с.
2. Краснощеков В. Н. Теория и практика эколого-экономического обоснования комплексных мелиораций в системе адаптивно-ландшафтного земледелия / В. Н. Краснощеков. - М.: МГУП, 2001. - 293 с.
3. Исайнов №. Р. Иктисоди милл!: китоби дарс!. /й.Р.Исайнов - Душанбе: Ирфон, 2018. - 648 а 4.
4. Паёми Асосгузори сулшу вашдати милл! - Пешвои миллат, Президенти мамлакат муштарам Эмомал! Рашмон ба Маллиси милл! ва Маллиси намояндагон аз 22 декабри соли 2016. // «Лумшурият» аз 24 декабри соли 2016. - с. 2. 5.
5. Тагйирёбии иклим - мушкилоти бузурги сайёра. Суханронии Президенти Лумшурии Толикистон муштарам Эмомал! Рашмон дар конфренсияи 21 -уми тарафшои Конвенс
