Научная статья на тему 'Features and directions of agrarian market promotion in Tajikistan'

Features and directions of agrarian market promotion in Tajikistan Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
489
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БЕХАТАРИИ ОЗУќАВОРї / РУШДИ ИќТИСОДИЁТ / СЕКТОРИ АГРАРї / КИШОВАРЗї / МАњСУЛОТ / ТАНЗИМ / БОЗОРИ АГРАРї / НАРХ / ПРОДОВОЛЬСТВЕННАЯ БЕЗОПАСТНОСТЬ / РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ / DEVELOPMENT OF ECONOMY / АГРАРНЫЙ СЕКТОР / AGRARIAN SECTOR / СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЙ / ПРОДУКЦИЯ / РЕГУЛИРОВАНИЕ / REGULATION / АГРАРНЫЙ РЫНОК / AGRARIAN MARKET / ЦЕНА / PRICE / PROVISION SECURITY / AGRICULTURAL PRODUCTION

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шокиров Равшан Сиддикбоевич, Абдуллоева Мадина Гайратовна, Shokirov R.C., Abdylloeva M.G.

В статье рассматриваются проблемы, сложившиеся при формировании и развитии аграрного рынка в Республике Таджикистан. Авторы рассматривают проблему обеспечения продовольственной безопасности страны, соответствие спроса и предложения продукции сельского хозяйства на отечественном рынке. Они также анализируют особенности экономической среды, состояние рынка продовольствия в республике и предлагают основные пути совершенствования экономических отношений и способы усиления государственного регулирования в развитии аграрного рынка в республике.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The author of the article touches upon the problems in formation and promotion of agrarian market in Tajikistan. The features of economic food market is analyzed and offered the main directions in improvement of economical attitudes strengthening of state regulation in development of this field. He also analyses the particularities of the economic ambience, state of business provisions in republic and offers the main ways of economic relations improvement and ways of the government regulation reinforcement in development of agrarian market in republic.

Текст научной работы на тему «Features and directions of agrarian market promotion in Tajikistan»

The author considers advertisement by its stage formation, which is formed gradually and in similar directions.

Шокиров Равшан Сиддикбоевич, Абдуллоева Мадина Гайратовна, -

унвонлуёни кафедраи Иктисоди лапонии ДД^БСТ

ЗАМИНА&ОИ ПАЙДОИШ ВА РУШДИ БОЗОРИ ArPAPÏ ДАР ЛУМ&УРИИ ТОЛИКИСТОН

Маълум аст, ки сошаи кишоварз'1 дар лумшур'1 асоси бехатарии озукавор'1 ва рушди иктисодиёти мамлакатро таъмин мекунад. Ролеъ ба ин масоил шолат ба башс нест. Зеро хусусият ва шароити лугрофии кишвар, иктисодиёти миллии он машз аз сектори аграр'1 вобастап дошта, талаб менамояд, ки бо такозои замон минбаъд зарурати мукаммалгардонии сошаи кишоварз'1 ба таври боварибахш таъмин гардад. Пас аз ислошоти куллии иктисод'1 дар сохтори аграр'1 тагйироти зиёд ба вулуд омад, ки аксари он шам ба дешкон, шам ба заминдорон мустакилияти бемашдудро башри истешсоли шарч'1 бештари машсулоти босифат ва арзони холагии кишлок мушайё сохт. Яъне, сошибистиклолии сошиби заминро таъмин намуд. Холагишои дешкош (фермер!) аз ин имтиёзшо самаранок истифода бурда, чун дар давлатшои мутаракк'1, лавшари ин сошаро ташкил доданд ва минбаъд барои самаранок истифода бурдани базаи хукукии давлат дилгармона ба башрабардории бемонеъа ва самараноки замин камари шиммат бастанд.

Назар ба тадбиршои амалии ислошоти иктисодие, ки шукумат нисбати рушди сошаи холагии кишоварз'1 андешидааст, кушишшои сохтори комплекси агросаноатии лумшур'1 дар роши рушди муносибатшои бозоргон'1 дар ин лабша шоло шам суст ба назар мерасад. Аз шамин лишоз, маршилаи муосири рушди иктисодиёти мамлакат барои шалли муаммошо байни истешсолкунандагони сошаи кишоварз'1 ва сохтори мазкур монеашои зиёдеро ба миён меоварад. Ин муаммошо асосан ба тилорати хорилии холагишои дехкош (фермер!'), фаъолияти бозори аграр'1, сатши пасти даромаднокии холагишо, нархгузор'1, андозбанд'1, милеоратсия ва гайрашо вобастаг!' доранд.

Ба назари мо шоло дар лумшур'1 фурсате ба миён омадааст, ки сохтори бозори аграр'1 ва асосноккунии усулшои нави холагидор'1 ба таври мушаххас ва дакик муайян карда шавад. Зеро андешидани чунин тадбир барои рушди муносибатшои бозоргон'1 дар сошаи кишоварз'1 яке аз масъалашои мушим ба шисоб меравад. Барои амал'1 гаштани он пеш аз шама ташаккулёбии бозори аграр'1 дар лумшур'1 зарур аст. Бозори аграриро олимоне, ки бо муаммошои назарияи иктисод'1 машгуланд, шамчун кисми лудонашавандаи комплекси агросаноат'1 мешисобанд. Бозори аграр'1 - ин малмуи муносибатшои иктисод'1 -илтимоии истешсолкунандагон ва истеъмолкунандагони машсулоти холагии кишоварз'1 дар доираи мубодила мебошад, ки тавассути хариду фуруши мол

ба вулуд меояд.1 Бо чунин мазмун тавсиф намудани мафауми «бозори аграр''» барои лудо намудани субъектаои асосии муносибатаои бозаргон'', ки хариду фуруш ва истеъмолотро дар соааи аграр'1 таъмин мекунад, имконият медиаад. Ба назари аввал чунин тавсиф намудани фаамиши мафауми «бозори аграр'1» ягон нокис! надошта, балки онро рушану фаамо ифода менамояд. Бо вулуди ин мо иброз менамоем, ки пайдоиш, ташаккул ва инкишофи бозори аграр'1 раванди муаими ааёти имруза ва такозои замон буда, новобаста аз изаору хоаишаои мухталифи фурушанда ва харидорони маасулоти кишоварз'1 бояд арзи вулуд намояд ва ташаккул ёбад. Таалили бисёрлонибаи талрибаи давлатаои хорилии мутаракк'! нишон медиаад, ки лараёни рушди бозори аграр'1' ва фаъолияти самаранокии он, пеш аз аама аз дастгирии итминонбахши давлат ва фаъолияти инстититутаои он вобаста мебошад.

Бозори аграр'' дар лумаур'' асосан аз аисоби маасулотаои холагиаои деакош (фермер') ва холагиаои ёрирасони ааол'' (участкааои наздиаавлип) ташаккул меёбад.2 Бо таассуфи зиёд бояд икрор шуд, ки мааз чунин истеасолкунандагони холагии кишоварз'' аз лониби давлат, институтаои дахлдори он ба таври бояду шояд дастгир'' намешаванд. Сабаби суст будани тараккиёти инфрасохтори бозор ва таъмин набудани ин холагиао бо ахбори зарур'' ва техналогияи нави истеасол'' ба пастравии сифати маасулоти онао оварда мерасонад. Гарчанде ки истеасоли баъзе номгуйаои маасулоти сектори аграр' дар мамлакат нисбати солаои пештара зиёд гашта бошад аам, то кунун ааолии пойтахт ва шаараои марказии лумаур'' норасоии баъзе маасулоти холагии кишлокро эасос менамоянд.Чунин вазъият шааодат медиаад, ки то аол истеасол меъёри истеъмолро конеъ нагардонидааст. Чунин вазъияти ташвишоварро маълумоти омор' низ нишон медиаанд.

Масалан, дар мараилаи аз соли 2002 то 2008 истеасоли гушт 69,2%, шир 27%, тухм 186%, галла 17%, картошка 66,2%, сабзавот 67,2%, маасулоти полез'' 123%, мева 55,2% зиёд гашта бошад аам, ба микдор ва сифати талаботи истеъмолкунандагони маасулоти мазкур лавобгуй нест..3

Ладвала 1.

Истешсоли машсулоти кишоварзУ ба шар сари ашол!4

1 Салдатова И.Ю. Макроэкономические основы аграрной политики государства.- Ростов-на-Дону: РГУ, 1999. - стр. 78.

2 Бабаджанов Д.Д. Таджикистан: формирование органического сектора сельского хозяйства. -Душанбе: Ирфон,2008. - 345 с.

3 Н.К.Каюмов Глобализация экономики и обеспечение продовольственной безопасности Таджикистана. //Экономика Таджикистана: Стратегия развития. № 4. 2008.-С. 25.

4 Маълумоти омори солонаи ЛТ. -Душанбе, 2009. Саа. 274.

№ Номгуи махсулот 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 %2008 н. 2002

1. Гушт (кг). 5,2 6,7 7,7 7,8 8,0 8,2 8,8 169,2

2. Шир 64,4 69,2 77,8 77,2 77,5 80,9 81,8 127

3. Тухм (дона) 7,2 8,6 12,3 14,3 15,0 15,4 20,6 286

4. Галла 109,5 133,3 141,4 133,8 129,8 129,3 128,4 117

5. Картошка 55,7 71,4 83,7 80,2 81,6 91,9 92,6 166,2

6. Сабзавот 73,9 87,4 108,2 103,8 108,1 116,0 123,6 167,2

7. Мансулот и полизУ 17,4 20,8 23,9 24,6 31,0 33,5 38,8 223

8. Мева 23,0 13,4 22,9 21,4 29,7 21,8 35,7 155,2

Бояд тазаккур дод, ки дар бозори маасулоти кишоварзии шаару ноаияаои лумаур'' танзими хариду фуруши номгуи маасулоти холагии кишоварз'' хуб ба роа монда нашудааст. Чунин бархурд байни истеасолкунанда ва истеъмолкунандаи маасулоти кишоварз' мушкилоти зиёдро ба миён меорад. Бо вулуди ин, пас аз таалили вазъияти баамаломада ба чунин хулоса омадан мумкин аст:

Дар лумаур'' то аол сохтори мукаммали бозори аграр'' мавлуд нест. Бар замми ин инфрасохтори бозори аграр'' инкишоф наёфтааст. Ташкил ва фаъолияти бозораои фуруши маасулоти кишоварз'' низ ба талабот лавобгу нестанд. Фаъолияти институтаои бозори аграриро низ дар лумаур'' каноатбахш аисобидан мумкин нест.

Тибки назария ва конунаои мавлудаи иктисод' пешниаоди молаои зарур'' дар натилаи омухтани микдори зарурии мол ташаккул меёбад. Лекин дар амал мо холатаоеро мушоаида менамоем, ки баръакс аст ё талабот ба инобат гирифта намешавад. Аз руи хусусиятаои хоси соааи кишоварз'' маълум мегардад, ки талабот дар ин соаа нисбати дигар соааао муътадил мебошад. Пешниаод бошад, дар заминаи ноустувор, яъне ба инобат нагирифтани талабот карор дорад.

йамин тарик, таалилао собит менамоянд, ки пешниаод ва талаботи бозори маасулоти кишоварзии лумаур'' ба аамдигар мувофикат накарда, балки ба кулл'' фарк мекунанд. Масалан, истеасоли гушт соли 2008-ум ба аар як сари ааол'' 8,2 кг рост омада бошад, нишондиаандаи истеъмолии вай 9,2 кг мебошад, истеасоли картошка ба аар як ааол'' соли 2008-ум 92,6 кг-ро ташкил кунад, талабот дар бозор паст гашта, 34,8 кг-ро ташкил намудааст.1 йамалониба наомухтани талаботи истеъмолкунандагон аз лониби истеасолкунанда аар ду лонибро ба вазъияти ногувор мемонад, ки дар натила харидор аамчун истеъмолкунанда аз сабаби боло рафтани нархи маасулоти камёфт зарари молияв' мебинад.

Дуруст аст, ки дар мамлакатаои хорил'' бозори аграр'' солаои тулон'' вулуд дошта, дар ин лода талрибаи хуберо соаиб гаштаанд. Гуфтан мумкин аст, ки кори онао тавассути банакшагир'' ба роа монда шудааст. Барои

1 Сарчашма. Маълумоти омории солонаи ЛТ. --Душанбе, 2009.

лумаурии мо низ ин мараила феълан огоз меёбад. Бозори аграрии лумаур'1 дар мараилаи буарони иктисод'1 аз бозори мутараккии замонав'1 дур гашт. йоло бошад, барои баркароршав'1 вакти зиёд лозим мебошад. Бо вулуди ин аз руи гуфтааои боло хулоса бароварда кабл аз аама огоз ва анлом додани кораои зеринро дар ташаккули бозори аграрии лумаур'1 аввалиндарала меаисобем:

- дар мараилаи муосири рушди муносибатаои истеасол'1 барои Толикистон ташаккули бозори аграр'1 масъалаи муаим мебошад;

- ба роа мондани инфрасохтори хуби бозори аграр'1 дар лумаур'1, ки ба тараккиёти ин бозор оварда мерасонад. Ин лараён албата аз интихоби шаклаои хукукии ташаккули бозораои маасулотаои кишоварз'1, аз шаклаои моликият ва иштирокчиёни вай вобаста мебошад;

- зарурати ташкили механизми умумии бозоргон'1 дар доираи бозори маасулотаои кишоварз'1 ба вулуд омадааст. Намудаои зиёди маасулотаои кишоварз'1 хусусияти пасти чандирнокии талаботро дорад ва ин лараёни тулонии истеасолиро дар бар мегирад, ки дар навбати худ ба нархгузор'1 дар бозори аграр'1 таъсири калон мерасонад. Ба фикри мо, идорааои назоратии давлат дар лараёни гузоштани нарх ба маасулотаои кишоварз'1 бояд эътибори лидд'1 диаанд.

- ташаккули бозори аграр'1 дар лумаур'1 кабл аз аама мукаммалгардонии фаъолияти институтаои бозори мавлудаи аграриро талаб мекунад;

- базаи конунгузор'1 дар лумаур'1 дар соааи ташаккули бозори аграр'1 суст мебошад ва ба фикри мо кабули конунаои зарур'1 барои ташаккул ва рушди бозори аграр'1 аз лониби аукумати мамлакат мувофики максад аст.

Муаммои амнияти озукавор'1, таъмини ааол'1 бо маасулотаои талаботи аамаруза, баланд бардоштани сатаи зиндагонии ааол'1 равияаои актуал'1 дар аар ломеа мебошанд. йалли ин муаммоао, коркарди назария ва амалияи нави соааи аграр'1 дар шароити имрузаи лумаур'1 мааз ташаккули бозори аграриро талаб мекунад.

Вожашои калидк бехатарии озукавор1, рушди иктисодиёт, сектори аграр1, кишоварз1, маасулот, танзим, бозори аграр1, нарх.

Ключевые слова: продовольственная безопастность, развитие экономики, аграрный сектор, сельскохозяйственный, продукция, регулирование, аграрный рынок, цена. Key words: provision security, development of economy, agrarian sector, agricultural production, regulation, agrarian market, price.

Руихати адабиёт:

1. Каюмов Н.К. Глобализация экономики и обеспечение

продовольственной безопасности Таджикистана.// Экономика

Таджикистана: стратегия развития.- Душанбе. - 2008. №4.

2. Омори солонаи Лумаурии Толикистон.- Душанбе. 2009.

3. Салдатова И.Ю. Макроэкономические основы аграрной политики

государства. - Ростов-на-Дону: РГУ, 1999.

Шокиров Равшан Сиддикбоевич,

Абдуллоева Мадина Гайратовна,-

соикатели кафедры мировой экономики ТГУПБП

Предпосылки возникновения и развития аграрного рынка в Республике

Таджикистан

В статье рассматриваются проблемы, сложившиеся при формировании и развитии аграрного рынка в Республике Таджикистан. Авторы рассматривают проблему обеспечения продовольственной безопасности страны, соответствие спроса и предложения продукции сельского хозяйства на отечественном рынке. Они также анализируют особенности экономической среды, состояние рынка продовольствия в республике и предлагают основные пути совершенствования экономических отношений и способы усиления государственного регулирования в развитии аграрного рынка в республике.

Shokirov R.C., Abdylloeva M. G.

Features and directions of agrarian market promotion in Tajikistan

The author of the article touches upon the problems in formation and promotion of agrarian market in Tajikistan. The features of economic food market is analyzed and offered the main directions in improvement of economical attitudes strengthening of state regulation in development of this field. He also analyses the particularities of the economic ambience, state of business provisions in republic and offers the main ways of economic relations improvement and ways of the government regulation reinforcement in development of agrarian market in republic.

Шамсиев Фуркат Каримович,-омузгори кафедраи Менелменти ДД^БСТ. МОШИЯТ ВА РУШДИ ИДОРАКУНИИ корпоратиш ДАР ШАРОИТИ МУОСИР

Рушди иктисодиёт ва мураккабшавии муносибатаои моликиятдор'1 дар ташкилотао роабариятро водор менамояд, ки барои .алби сармоя ва идоракунии ташкилот усулаои нави идоракуниро истифода намоянд. Зеро дар замони муосир Ч сармоягузорони ваташ ва 4Ï сармоягузорони хори. диккат ба он медиаанд, ки ташкилотаои амалкунанда то 4Ï андоза дархост ва талаботаои онаоро лонибдорï намуда, манфиатаои онаоро аифз менамояд.

Шумораи зиёди сармоягузорон омодаанд барои ташкилотаое, ки системаи идоракунии хуб доранд, паанкунии озоди ахбор байни шахсони манфиатдор (сармоягузорон) дар он муназзам аст, шаффофияти истифодаи моликият, эатироми аукуки сармоягузорон амал менамояд, аарчï бештар сармоягузорï намоянд. Зеро роабарияти чунин ташкилотао имкон доранд, ки тамоми уададориаои иктисод:!, илтимоï, сиёа ва экологии хешро беатар и.ро намуда, устувории инкишофи молиявии ташкилотро таъмин созанд.

Амалия исбот менамояд, ки идоракунии самараноки корпоратив^ дар фаъолияти ташкилот барои баланд бардоштани ракобатною.', роаи ворид

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.