Научная статья на тему 'АФЗАЛИЯТҲОИ САНОАТИКУНОНИИ ИҚТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ'

АФЗАЛИЯТҲОИ САНОАТИКУНОНИИ ИҚТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
27
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
соҳаи саноат / дастгириҳои давлатӣ соҳаи саноат / потенсиалӣ соҳаи саноат / истеҳсоли маҳсулоти саноатӣ / рушди соҳаи саноат / имтиёзҳои андозӣ.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Нурализода Наргис

Дар мақолаи мазкур муаллиф нақши соҳаи саноатро дар мамлакат мавриди таҳлил қарор дода, чунин таъкид намудаанд, ки дар шароити имруз соҳаи саноат метавонад дар амалишавии ҳадафҳои олии мамлакат ва рушди иқтисоди миллӣ нақши муассир дошта бошад. Қайд кардан зарур аст, ки механизм ва имкониятҳои мавҷуда дар соҳаи саноат шароит фароҳам меоварад, ки дар мамлакат ин соҳаи муҳим рушд ва инкишоф дода шуда, рақобатпазирии маҳсулоти ватани таъмин карда шавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АФЗАЛИЯТҲОИ САНОАТИКУНОНИИ ИҚТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ»

меорад. Барои рушди сохаи саноат якчанд барномаву стратегия ва накшаи чорабинихо, аз чумла Стратегияи рушди саноат дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030, Барномаи рушди металлургияи ранга ва сиёх дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2025, Барномаи рушди саноати сабук дар Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2022, Барномаи рушди сохаи кирмакпарварй ва коркарди пилла дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2012 - 2020 ва Барномаи рушди колинбофй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2014 - 2020, Барномаи саноатикунонии босуръати Чумхурии Точикистон барои солхои 2020 - 2025 кабул гардиданд. Санадхои мазкур ба афзун намудани хачми махсулот, таъмини ракобатнокии он, ташкили корхона ва коргоххои нав, таъсиси чойхои корй ва гузариши иктисодиёти кишвар аз шакли тавлидкунандаи ашёи хом ба истехсолкунандаи махсулоти нихой бо арзиши иловашудаи баланд замина мегузорад[2,с.185].

Рушди сохаи саноат ва истехсоли махсулоти миллй бо истифодаи ашёи хоми ватанй метавонад ба таъсиси корхонахои истехсолй, ташкили чойхои нави корй, гардиши дохилии молу махсулот, устувории низоми иктисодй ва дар мачмуъ ба таъмини зиндагии шоистаи ахолй мусоидат намояд. Вобаста ба ин, бахши коркарди ашёи хом ва то махсулоти нихой расонидани он дар хамаи бахшхои сохаи саноати мамлакат яке аз масъалахои мухим ба шумор рафта, дар ин самт чорахои зарурй амалй шуда истодаанд. Зарур аст, ки захирахои дохилй — ашёи хоми мавчуда то ба махсулоти истеъмолй расонида шуда, давра ба давра талаботи дохилй аз хисоби сарчашмахои худй таъмин карда шавад. Ин тадбир дар баробари пешгирии хуручи асъори хоричй давлати воридкунандаро бомаром ба давлати содиркунандаи махсулоти нихой табдил дода, вобастагии мамлкатро аз таъсири омилхои беруна кохиш медихад. Дар сурати ноустуворй дар бозорхои беруна, муътадилии низоми иктисодй, аз чумла нарххои махсулоти асосй дар бозори дохилй нигох дошта мешавад. Точикистон дар заминаи рушди саноати ватанй хадафхои стратегии худро татбик намуда, тавассути сиёсати самараноки саноатй, сармоягузорони дохилй ва хоричиро чалб менамояд ва захирахои дохилии худро барои баланд бардоштани сатхи некуахволии кишвар бомаром истифода намуда истодааст.

Таъмини рушди босуръати саноат ба иктисодиёти чумхурй якчанд манфиатхои ичтимоию иктисодй дошта, илова ба микёси вокеии даромад, гарчанде ин омили назаррас аст, рушди саноат дигар афзалиятро доро мебошад. Аз чумла, гардиши молию пулии корхонахо ва талаботи онхоро ба асъори миллй зиёд карда, барои устувор нигох доштани курби асъори миллй шароит фарохам меорад; ба устувор гардидани эътимод ба низоми бонкии мамлакат, афзоиши депозитхо дар бонкхо, кам шудани талабот ба асъори хоричй ва рушди бозори такрории когазхои киматнок ва биржахои фондй замина мегузорад; имконияти содиротии мамлакатро васеъ намуда, воридоти бештари асъори хоричиро ба иктисодиёти миллй таъмин менамояд[3,с.165].

Барои расидан ба ин хадафои мухим дар кишвар, чалби харчи бештари сармоягузорихои дохилй ва хоричй зарур буда, дар ин самт соли сипаригардида корхои муайян анчом дода шуданд. Аз чумла, соли 2021 чихати чалби сармоягузорихои дохиливу хоричй дар доираи лоихахои сармоягузории давлатй накшаи воридоти маблагхо дар сатхи 104 дарсад ва ё 182,2 млн сомонй ичро шуд. Аз чумла, дар доираи 78 лоихаи сармоягузории давлатии амалкунанда дар Чумхурии Точикистон, ки маблаги умумии онхо 42 млрд сомониро ташкил медихад, аз огози татбик то 1 январи соли 2022 дар мачмуъ, 15,4 млрд сомонй маблаг аз худ гардид. Дар ин давра дар сохахои энергетика дар доираи 15 лоиха 2108,6 млн сомонй, наклиёт дар доираи 13 лоиха 1 436,2 млн сомонй, тандурустй ва хифзи ичтимоии ахолй дар доираи 7 лоиха 661 млн сомонй, хочагии манзилию коммуналй дар доираи 18 лоиха 346,9 млн сомонй, кишоварзй дар доираи 3 лоиха 183,1 млн сомонй, экология ва холатхои фавкулода дар доираи 5 лоиха 209 млн сомонй, маориф дар доираи 7 лоиха 259,9 млн сомонй, ирригатсия (обёрй) дар доираи 3 лоиха 80,2 млн сомонй ва дигар сохахо (гумрук, молия, сайёхй) дар доираи 7 лоиха 148 млн сомонй аз худ карда шудааст. Дар натича истехсоли махсулоти сохаи саноат дар соли 2021 ба 38826,1 млн сомонй баробар гардид, ки нисбат ба соли 2020 22 фоиз зиёд буда, дар 5 соли охир нишондихандаи баландтарин мебошад. Ин имкон дод, ки дар соли 2021 рушди

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

вокеии мачмуи махсулоти дохилй ба 9,2 фоиз, яъне нисбат ба соли гузашта 4,7 банди фоизй зиёд шавад, ки дар 17 соли охир нишондихандаи баландтарин ба хисоб меравад. Тахлилхо нишон медиханд, ки дар солхои охир таъмиру тармими корхонахои мавчуда, бунёд ва ба кор андохтани корхонахои нави саноатй, истехсоли махорати хушсифати замонавй истихрочи маъданхо дар конхои мухталифи мамлакат, бунёди неругоххои барки обй ба рушди саноатикунонии кишвар мусоидат менамоянд [4,с.168,170].

Яке аз самтхои дигари рушди иктисоди миллй - сохаи саноат ин ташкили корхонахои муштарак бахисоб рафта сол то сол дар мамлакат шумораи корхонахои муштарк афзиш ёфта истодааст. Аз чумла, коркорхонаи муштараки Точикистону Беларус дар шахри Х,исор, ки ба истехсоли тракторхои сохаи кишоварзй машгул буда, ба рушди бахшхои сохаи саноат ва сохаи кишоварзй такони чидди мебахшад, зеро, як кисми тракторхо ба хочагихои нохияхои чумхурй фиристода шуда, як кисми дигар ба кишвархои хамсоя содир мегарданд. Дар хамин росто кйад кардан зарур аст, ки дар нохияи Ёвони вилояти Хатлон бунёд гардидани се корхонаи истехсолй, ки ба истехсоли криолит, флюорит ва дигар маводхои кимиёви барои тавлидоти Алюминий равона карда шудаанд, инчунин дар соли 2023 дар шахри Душанбе, бунёд гардидани дахо корхонахои саноати заминагузор барои расидан ба хадафи олии мамлакат саноатикунонии босуръат накши муассир дорад. Тавре, ки маълум аст, як аз сохахое, ки ба рушди иктисоди миллй ва саноатикунонии кишвар накши муассир дорад, ин сохаи энергетика бахисоб рафта, тибки Стратегияи миллии рушд барои давраи то соли 2030 дар Чумхурии Точикистон истехсоли умумии неруи барк ба 45 миллиард квт соат расонида хохад шуд, ки ба хар сари ахолй дар кишвар ба ду хазор квт соат неруи барк рост меояд, ки барои бунёд ва ташкили корхонахои саноати дар мамлакат заминаи мусоид фарохам меоварад. Амалигардонии хадафи стратегии саноатикунонии бо суръати кишвар имкон медихад, ки рушди устувори сохаи саноат хамчун тавлидкунандаи арзиши баланд таъмин гардида даххо хазор чойи нави корй ташкил карда шавад. Дар замони сохибистиклолй кишвар шумораи корхонахои саноатй ба зиёда аз 2360 адад расонида шуд, ки танхо дар соли 2021 -ум дар мамлакат 256 коргоху корхонаи нав бо ташкили 2500 чойй корй ба фаъолият огоз намуданд[5,с.140]. Дар самти рушди сохахои мухталифи сохаи саноат зарур аст, ки гузариш ба технологияхои каммасрафи баркй таъмин гардида дар ин замина истехсоли махсулоти ракобатнок бо истифода аз "Энергияи сабз" васеъ чорй карда шавад Албатта захирахои бузурги ашёи хоми ватанй имкон медихад, ки тавассути коркарди пураи маъдан, аз чумла металлхои рангаву киматбахо, инчунин коркарди махсулоти кишоварзй ва растанихои шифобахш сохахои саноати металлургия, сабуку хурокворй ва доруворй рушд намуда дар натича хачми махсулоти содиротй ва воридот ивазкунанда афзоиш ёбад ва саноатикунонии босуръати мамлакат таъмин карда шавад. Чдхати рушди сохаи пиллапарварй ва шохиву атласу адрасбофй, ки барои таъсиси хазорхо чойи нави корй, бахусус барои занону бонувон имкон медихад истифодаи самараноки имкониятхои мавчудбуда таъмин карда шавад. Дар робита ба ин, замини тутзорхо ба муддати 10 сол аз пардохти андози ягонаи замин, инчунин, шахсони хукукие, ки ба коркарди пилла ва истехсоли матоъхои шохй, атласу адрас ва дигар махсулоти бофандагии дастй машгуланд, аз пардохти андозхо пурра озод карда мешаванд.

Тадбирхо дар самти рушди саноат ва афзоиши хачми истехсоли махсулоти соха имкон фарохам оварданд, ки дар панч соли охир афзоиши номугуи махсулоти саноатии истехсоли ватанй ба зиёда аз 40 % расонида шавад. Агар соли 1991 дар мамлакат хамагй 358 корхонаи саноатий ба 33 хазор чои корй фаъолият дошта бошад, пас дар замони сохибистиклолй 2500 корхонаи истехсолй бунёд гардида, соли 2022 - юм 2800 корхонаи саноатй бо 85 хазор чои корй фаъолият карда истодаанд. Бинобар ин зарур аст, ки сохибкорону сармоягузорон корро чихати таъсиси корхонахои саноатй бо технологияхои муосир, мухайё намудани чойхои кории нав ва афзоиш додани истехсоли махсулоти нихоии дорои арзиши баланд ба рох монанд[6,с.285]. Дар ин раванд ба таъсиси мачмаахои саноатй паркхои технологй тахлил ва татбик намудани лоихахои шарикии давлат ва бахши хусусй,

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

чори кардани технологиями инноватсионй, истифодаи тачхизоти каммасрафи барки ва чалби боз хам бештари сармояи мустаким эътибори аввалиндарача дода шуда, дар се соли охир барои ба шугл таъмин намудани ахолй чихати таъсис додани 30 парки технологй ва минтакаи саноати дар шахру нохияхои дурдасти мамлакат чорахои зарури андешида шуда истодааст[7,с.285].

Иктисодиёти муосири Точикистон бо дарназардошти хусусиятхо ва хусусиятхои системавии ракамисозй равандхои дигаргунсозй ва рушди инноватсионии саноат тавсиф мешавад. Дар Лумаурии Толикистон дар ин мараилаи талдиди иктисод'1 «Стратегияи миллии рушди Лумаурии Толикистон барои давраи то соли 2030» татбик гардида истодааст, ки максади муаими он баланд бардоштани сатаи зиндагии мардум бахисоб меравад. Таъмини рушди устувори иктисодй барои ноил шудан ба параметрхои асосии татбики хадафхои Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 афзалиятхои зерин дар сохаи саноат муайян карда шуданд:

- баланд бардоштани ракобатпазир'1 ва занлираи арзиши бахшаои саноат;

- афзоиши аалми истеасол ва фуруши маасулоти саноат!, ки дар бозораои дохил'1 ва хорил'1 ракобатпазиранд;

- ташкили низоми самарабахши такрористехсоли кадрхое, ки ба эчод ва азхудкунии технологияхои саноатй ва истехсоли махсулоти инноватсионй кодиранд;

- таъсиси заминахои институтсионалй барои рушди устувор ва пешгирикунандаи бахшхои саноатй, ташкили кластерхои инноватсионии баландсифат;

- инкишоф додани системаи миллии интихоби воридотивазкунй дар асоси коркарди захирахои махаллй, пеш аз хама дар комплекси агросаноатй (коркарди меваю сабзавот ва зиёд кардани истехсоли он), дар комплекси сохтмон, саноати сабук ва хурокворй[8,с.285]. Рушди илтимоию иктисодии Толикистон бо сатаи рушди саноат алокамандии зич дорад, ки саами соааро дар таъмини рушди инноватсионии иктисод'1 объективона инъикос менамояд.

Хулоса: рушди сохаи саноат дар мамлакат имкон медихад, ки масъалаи ташкили чойхои нави корй, баландбардории сатхи некуахволии мардум содироти молу махсулот, ракобатпазирии иктисодиёти миллй, ва дарин асос барои расидан ба хадафи 4 - ум миллй саноатикунонии босуръати мамлакат таъмин карда шуда, иктидори истехсолии мамлакат баланд бардошта шавад.

АДАБИЁ ТХ,О

1.Паёми Асосгузори Сулху Вахдати Милли Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон шахри Душанбе, аз 23 декабри соли 2022с.

2.Наимов БД. Накши соааи саноат дар амалишавии аадафаои олии мамлакат [Матн] / Наимов БД., Нурализода Н. // Конфренсияи байналмилалии илмию амалй дар мавзуи «Рушди иктисод'1, илтимоии Толикистон: дастовардао, мушкилот ва дурнамои он» (13 - 14 уми июни соли 2023) ш. Хоруг. С.180 - 186 с.

3. Агентии омори назди Президенти ЧумхурииТочикистон, 2021. -165 - с.

4.Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030. Душанбе, 2016. - 104 с.

5.Наимов БД. Вазъи сохаи саноат ва тамоюли рушди он дар вилояти Хатлон [Матн] / Наимов БД. // Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав. - Бохтар, 2023. - № 1/2 (110) - с.284 - 288с.

6.Асроров З.У. Механизмхои ташкилй - икитсодии таъмини амнияти озукаворй. Монография, Душанбе, 2015. - 219 с.

7.Рахматзода, С. Роль налогообложения в промышленной индустриализации / С. Рахматзода // Вестник Таджикского национального университета. Серия социально - экономических и общественных наук. - 2022. - № 8. - С. 74 - 80. - EDN DSVWBT.

8.Барномаи саноатикунонии босуръати Чумхурии Точикистон барои солхои 2020 - 2025с.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

УДК 338.2

К ВОПРОСУ О ПОДХОДАХ К ОПРЕДЕЛЕНИЮ ПОНЯТИЯ «НАЦИОНАЛЬНАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ»

АУШЕВ МАГОМЕД-БАШИР БЕСЛАНОВИЧ

аспирант кафедры государственного и муниципального управления, Ингушский государственный университет, Магас, Россия МЕРЖО МУСА ШАМСУДИНОВИЧ канд. экон. наук, доцент кафедры государственно-муниципального управления, Ингушский государственный университет, Магас, Россия

Аннотация: Статья посвящена определению понятия «национальная безопасность», определению ее существенных признаков и структуры. В работе приводятся различные подходы к определению понятия «национальная безопасность». Актуальность темы определяется значимостью проблемы национальной безопасности России в настоящее время в связи со сложившейся ситуацией в мире и в нашей стране, а также отсутствием единых общепринятых подходов к определению и трактовке основных понятий теории национальной безопасности. Систематизация и конкретизация понятийного аппарата теории национальной безопасности приобретает особое значение в современном мире, где появляется все больше новых вызовов и угроз. В результате проведенного исследования было определено, что, несмотря на различия в приведенных определениях, в понимании категории «национальная безопасность» выделяются такие ключевые аспекты, как защищенность страны от внутренних и внешних угроз, реализация национальных интересов и их развитие.

Ключевые слова: национальная безопасность, определение, угрозы безопасности, стратегия национальной безопасности Российской Федерации, структура, виды безопасности.

Вопросы безопасности имеют особое значение для стабильного развития любого государства. В современном мире особенно актуальны проблемы безопасности человека, общества, государства, так как число новых угроз национальной безопасности постоянно возрастает, а система безопасности устаревает. Так, современное положение России в мире и внутриполитическая ситуация находятся под воздействием целого комплекса угроз и вызовов ее национальной безопасности, а существующая система органов государственной власти не в полной мере отвечает интересам эффективного обеспечения национальной безопасности. Поэтому перед государством ставятся новые задачи в расширении политики национальной безопасности.

Проблемы безопасности являются предметом многих дискуссий, политических споров, теоретических исследований. Многоаспектность и комплексность изучаемой проблемы сделали ее предметом исследования специалистов практически всех отраслей научного знания: теории государства и права, философии, социологии, политологии, экономики и др.

Цель нашей работы заключается в рассмотрении различных подходов к определению понятия «национальная безопасность».

Категория безопасности возникла с появлением человеческого общества и в древности сводилась к защите от разрушающего воздействия природных явлений и рассматривалась как отсутствие опасности для человека. Позже под безопасностью понималось спокойное состояние людей, чувствующих себя защищенными от какой-либо опасности. Содержание безопасности сводилось к проблеме самосохранения.

Становление и развитие понятия «безопасность» происходило вместе с развитием человеческого общества, в ходе которого различным коллективам людей, общинам,

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.