CC BY
16Тибки маълумотхои оморй шахрвандони хоричие, ки вориди мамлакат шуданд, аз 463 то 517,6 хазор нафар, яъне 1,12 маротиба афзоиш ёфтааст. Теъдоди шахрвандоне, ки ба хайси сайёх вориди мамлакат шуданд, тафрикавй буда, солхои 2015 - 2019 ба микдори 844 хазор нафар афзоиш ёфтааст. Соли 2021 нишондихандаи мазкур ба 296,3 хазор нафар баробар гардидааст, ки нисбат ба соли 2015 ба андозаи 1,4 маротиба кохиш ёфтааст. Новобаста аз он, ки теъдоди ширкатх,ои сайёхй 153 адад афзоиш ёфта бошад хам, аммо бо сабаби таъсири пандемия теъдоди сайёхони дохилие, ки тавассути ширкатхои сайёхй ба хоричи мамлакат сафар кардаанд, 14597 нафар, ё ин ки 89,2% кохиш ёфтааст. Хамзамон, теъдоди сайёхони хоричие, ки тавассути ширкатх,ои сайёхй ба Чумхурии Точикистон ворид гардидаанд, 69,1% кохиш ёфтааст. Бо таваччух ба инкишофи сохибкорй дар сохахои сайёхй хачми даромад аз хизматрасонии ироашудаи сайёхй ба андозаи 3207,1 хазор сомонй ё худ 33,5 % афзоиш ёфтааст.
Соли 2022 теъдоди сайёхони хоричй, аз мамлакатхои хоричии дур 57,8 хазор нафарро ташкил дода, нисбат ба соли 2021 ба андозаи 8% зиёд мебошад. Теъдоди сайёхон аз кишвархои ИДМ дар соли 2022 1094,1 хазор нафарро ташкил додааст, ки соли 2021 нишондихандаи мазкур 467,8 хазор нафарро ташкил дода, афзоиши он ба 623,3 хазор нафар баробар мебошад [2, с.184 - 185].
Дар хамин радиф кайд кардан зарур аст, ки накши сохибкорон дар рушди сохаи сайёхи назаррас буда, сол то сол аз чониби сохибкорони ватани мавзеъхои барои сайёхон чолиб обод карда шуда, биною иншоотхои муосири чавобгуй ба стандартхои байналмилали сохта мавриди истифода карор дода шуда истодаанд, ки ин шаходат аз таваччухи сохибкорон ба ин сохаи мухим дар мамлакат аст.
Дар шароити тезу тунд шудани муносибатхои бозорй ва раванди чахонишавии иктисодиёт хар як мамлакат, танхо дар шароите ракобатпазир буда метавонад, ки вобаста ба ташкил ва рушди иктисодиёти худ устувор бошад ва ё тахкурсии устувори ичтимоии иктисодй ва маънавиро доро бошад. Барои таъмини ин соха ва рушди устувори сайёхй хамчун манбаи ичтимоии иктисодй ва маънавй, тамоми мардумро зарур аст, ки аз ахамият ва накши сайёхй дар чахони муосир, тачрибаи давлатхои пешкадам, имкониятхои пешрафти соха ва дурнамои рушди он чихати истифодаи самараноки захирахои мавчуда дар кишвар бахраманд бошанд.
Сохибкории сайёхй дар сатхи чахон дар солхои охир ахамият ва мавкеи хоси худро пайдо карда, бо самтхои гуногун ва шаклу намудхои васеъи хизматрасонй давра ба давра ва руз ба руз рушд ёфта истодааст. Зарур аст, ки оиди рушд ва сайкал додани сохаи сайёхй дар баробари дигар сохахо чорахо андешида шуда, аз тачрибаи кишвархои мутараккй ва технологияи чадид бо диди нав кор бояд гирифт [3, с.195 - 198].
Таъсири назарраси ин соха ба ташаккули Мачмуи Махсулоти Дохилии мамлакат, кам шудани сатхи бекорй ва тавозуни пардохтхои асъорй ба он оварда мерасонад, ки иктисодиёти сохаи сайёхй хангоми банакшагирии рушди иктисодиёти кишвар ба назар гирифта мешавад. Рушди сохибкории сайёхиро дар муддати тулонй ба накша гирифтан ва пешгуй кардан душвор аст, зеро падидахои зиёди номатлуби аср ба монанди пандемияи, ифротгарой ва терроризм ба он таъсири манфй мерасонанд. Новобаста аз таъсири хар гуна омилхо ба рушди сохибкории сайёхи аз чониби Хукумати мамлакат бо максади дастгирии фаъолияти сохибкорон тадбирхои судманд андешида мешавад. Тавре мутахассисон иброз медоранд, дар шароити имрузаи бухронхои иктисодии чахонй хар гуна омилхои беруна ба рушди сохибкории сайёхи таъсири манфй расонида метавонанд.Бо максади пешгирй аз ин гуна омилхо Фармони Президенти Чумхурии Точикистон "Дар бораи пешгирии таъсири бемории сироятии коронавирус ба сохахои иктисодию ичтимоии Точикистон" ба имзо расидааст, ки мувофики он дар баробари дастгирихои ичтимоии кишрхои осебпазири чомеа барои дастгирии сохибкории ватанй як катор чорабинихои маъмурй, аз чумла пешниходи андозй, мавкуф гузоштани баландбардории нархи хизматрасонихои пулй ба субъектхои сохибкорй ва монанди инхо рохандозй гардидааст[4, с.163].
Бояд кайд кард, ки барои ворид намудани сайёхон ба раванди рушди иктисодиёти кишвар, банакшагирй ва назорати он зарур буда, пеш аз хама, барои сайкал додани ин соха муайян кардани микдори захирахои объектхои сайёхй барои рушди сохаи мазкур, камбудй ва костагихо дар рушди соха ва натичагирй аз тачрибаи солхои гузашта бо назардошти камбудихо зарур мебошад. Вобаста ба ин бо вучуди падидахои номатлуб ва кохиш ёфтани сафи сайёхон ва кухнавардони хоричй ташкил ва сайкал додани сайёхии дохилй аз манфиат холй набуда, ин икдом муаррификунандаи ёдгорихои табииву таърихй ва обектхои табобативу тамошобоби ин ё он гушаи Точикистон ба насли наврас ва ахолии минтакахои гуногуни кишварамон мебошад.Бинобарин бо ташаббуси Кумитаи рушди сайёхии назди Хукумати Чумхурии Точикистон намуди сайёхии дохилй ва сайёхии информатсионй якчанд маротиба ба хатсайрхои гуногун ба рох монда шуд. Вобаста ба ин дар кишвар шароити инфрасохтори сайёхй дар хамаи мавзеъхои сайёхй бехтар шуда, сатху сифати хизматрасонй бо максади ракобатпазир гардонидани соха дар бозори чахонии сайёхй зарур аст, ки мутахассисони забондон, донандаи фархангу таърих, тамаддуни миллй ва технологияхои муосир омода карда шуда, кормандони ширкатхои сайёхй, рохбаладхо, тарчумонхо ва дигар мутахассисони соха мутобик ба талаботи бозори сайёхй омода карда шавад, зеро дар шароити имруз сохаи сайёхии кишвар ба кардрхои баландихтисос ва донандагони забонхои хоричй, ки тавонанд табиати бихиштосои кишварамонро ба чахониён муаррифи намоянд, ниёз дорад. [5, с.228].
Хулоса; такид намудан зарур аст, ки дар замони муосир сохаи сайёхй дар як катор мамлакатхо хамчун яке аз сохахои сердаромад ба шумор меравад. Дар навбати дигар ин соха метавонад микдори зиёди чойхои холии кориро ба вучуд оварда шахрвандонро бо корхои доимии мусоид таъмин намояд. Х,амзамон накши фаъолияти сохибкории сайёхй дар пешрафти иктисодиёти мамлакат нихоят бузург арзёби шуда, чихати рушди сохаи мазкур тамоми сохторхои давлатй, сохибкорон, шахрвандон ва ташкилотхо дар хамчоягй фаъолият намуда, дар самти муаррифии фарханги бойю гании кишварамон бо максади таргиби бештари мавзеъхои таърихиву фархангй, кухнавардй, истирохативу табобатй ва экологй барои чалби сайёхони дохиливу хоричй бо истифода аз тачрибаи кишвархои муваффак сахми арзандаи худро гузорем.
АДАБИЁТ
1. Паёми Асосгузори Сулху Вахдати Милли Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон шахри Душанбе, 23 декабри соли 2022
2. Омори солонаи Чумхурии Точикистон. Мачмуаи оморй. - Душанбе, 2022. - С. 184-185.
3.Наимов БД. Принсипхои танзими давлатй ва дастгирии фаъолияти сохибкорй дар шароити иктисодй бозорй. [Матн] / Наимов БД., Исломов F.X,. // Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав. -Бохтар, 2018. -№1/4(57). Дисми 2. -С. 195-200.
4.Диловаров Р.Д., Ёров ЧН., Сайфуллоев Н.Н. Асосхои туризм Китоби дарсй. — Душанбе: 2013. — 244 сах.
5.Наимов БД. Дастгирии давлатии сохибкорй таввассути низоми бонкй. [Матн] / Наимов БД, Рачабов М.М. // Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав. -Бохтар, 2022. -№1/1(95). -С.228-234.
6.Наимов БД. Самтхои асосии фаъолияти сохибкорй омили мухими рушди иктисоди миллй [Матн] / Наимов БД., Нурализода Н. // Конфренсияи байналмилалии илмию амалй дар мавзуи «арзёбии аолати фаъолияти соаибкории хурду миёна дар лумаурии точикистон» Бахшида ба солхои рушди саноат (2022-2026) (6-уми майи соли 2023) Душанбе, 2023. С.161-170
АФЗАЛИЯТ^ОИ САНОАТИКУНОНИИ ИКТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ
НУРАЛИЗОДА НАРГИС
н.и.и, дотсент мудири кафедраи ДДБ ба номи Носири Хусрав
Дар мацолаи мазкур муаллиф нацши со^аи саноатро дар мамлакат мавриди та^лил царор дода, чунин таъкид намудаанд, ки дар шароити имруз со^аи саноат метавонад дар амалишавии уадафуои олии мамлакат ва рушди ицтисоди миллй нацши муассир дошта бошад. К,айд кардан зарур аст, ки механизм ва имконият^ои мавцуда дар со^аи саноат шароит фаро^ам меоварад, ки дар мамлакат ин со^аи мущм рушд ва инкишоф дода шуда, рацобатпазирии махсулоти ватани таъмин карда шавад.
Калидвожахр: со^аи саноат, дастгирщои давлатй со^аи саноат, потенсиалй со^аи саноат, исте^соли махсулоти саноатй, рушди со^аи саноат, имтиёз^ои андозй.
Хукумати мамлакат барои татбики амалии саноатикунонии босуръати кишвар, ки онро Президенти Чумхурии Точикистон, Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон хадафи чоруми миллй эълон намуданд, барномахои зиёдеро руи даст гирифтааст. Вобаста ба ашамияти бузурги сошаи саноат дар рушди минбаъдаи мамлакат, шалли масъалашои ижгимоиву иктисод'1 ва таъмин намудани илрои шадафшои стратегии милл!, аз лумла, раванди саноатикунонии босуръати кишвар Пешвои миллат дар паёми навбатии худ солшои 2022 - 2026 - ро "Солшои рушди саноат" эълон карданд.
Пешвои миллат дар Паёми худ иброз намуданд, ки сарфи назар аз тахаввулоти дар иктисоди чахон идомадошта ва таъсири манфии омилхои берунй ба иктисоди миллии мо, дар натичаи татбики самараноки ислохоти иктисодй, амалй намудани стратегияву барномахо ва тадбирхои зиддибухронй дар панч соли охир рушди иктисодиёти Точикистон хамасола ба хисоби миёна дар сатхи 7,3 фоиз таъмин гардида, мачмуи махсулоти дохилй аз 71 миллиард ба 115 миллиард сомонй расонида шуд, ки ба хар сари ахолй 1,5 баробар афзоиш ёфт. Аз чумла, соли 2022 корхо чихати устувор нигох доштани нишондихандахои макроиктисодй, кохиш додани таъсири хавфхои эхтимолй ба иктисоди миллй, фаъолияти босуботи низоми бонкй, афзоиши истехсоли махсулоти саноативу кишоварзй, бехтар гардонидани фазои сармоягузорй ва дастгирии сохибкорй таквият ёфта, рушди иктисоди миллй дар сатхи 8 фоиз таъмин гардид.
Яке аз сохахое, ки метавонад дар рушди иктисоди мамлакат накши муассир дошта бошад, ин сохаи саноат бахисоб меравад. Хамин аст, ки саноатикунонии босуръати кишвар барои фарошам овардани лойшои нави кор!, кошиш додани сатши бекор! ва баланд бардоштани некуашволии мардум заминаи мусоид фарошам меорад. Вакте мо корхонашои саноатии худро бунёд мекунем, шолати вобастаг! аз машсулоти воридот! кам гардида, имконият фарохам меоварад, ки содироти махсулот аз кишвар зиёд ва ракабатпазирии иктисодиёти миллй ба миён ояд[1,с.14].
Истехсоли махсулоти саноатй назар ба дигар сохахои иктисод, аз чумла кишоварзй тадричан рушд намуда, сахми он дар таъмини шугли ахолй, содироти махсулот, афзоиши Мачмуи махсулоти дохилй ва дар мачмуъ рушди иктисодии кишвархо накши бузург пайдо кардааст. Мархилахои аввали ташаккули сохахои саноат асосан ба давлатхои ИМА ва Аврупои гарбй рост омада, дар натичаи аз доирахои миллй берун омадани истехсолоти саноатии ин мамлакатхо рушди он дар дигар кишвархо низ шуруъ шуд. Чумхурии Точикистон дорои заминахои вокеии рушди саноат, аз чумла захирахои бойи табий, кувваи корй, манбахои кофии энергияи сабз, мавкеи мусоиди чугрофй, мавчудияти бозорхои дохиливу хоричй, иклими мусоид барои истехсоли махсулоти кишоварзй ва дигар омилхои пешбарандаи истехсолоти саноатй аст, ки барои тараккиёти босуръати тамоми бахшхои он, бахусус саноати маъдан ва металлургия, мошинсозй, истехсоли масолехи сохтмон, саноати сабук, хурокворй, дорусозиву кимиё ва дар ин замина ба рушди истехсолоти миллй шароити мусоид фарохам
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
