Научная статья на тему 'НАҚШИ КОРХОНАҲОИ МУШТАРАК ДАР РУШДИ САНОАТИ МАМЛАКАТ'

НАҚШИ КОРХОНАҲОИ МУШТАРАК ДАР РУШДИ САНОАТИ МАМЛАКАТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1508
170
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
корхонаҳои муштарак / инвеститсияҳои хориҷӣ / таҷрибаи байналхалқӣ / бизнеси байналхалқӣ / буҷаи давлат / дивиденд / хусусигардонӣ / шуғли аҳолӣ / модернизатсия / реструктуризатсия / joint ventures / foreign investments / international experience / international business / state budget / dividends / privatization / engagement / modernization / restructurization / совместные предприятия / иностранные инвестиции / международный опыт / международный бизнес / государственный бюджет / дивиденды / приватизация / трудоустройство / модернизация / реструктуризация

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Кузибаева Бароат Муротбоева

Зикр шудааст, ки дар замони ҳозира, вақте ки муносибатҳои иқтисодӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон зери таъсири қонунҳои бозор ташаккул меѐбанд, мутобиқшави иқтисоди миллӣ ба ин қонуниятҳо ба зарурати объективӣ табдил меѐбад. Дар шароити иқтисоди бозорӣ корхонаҳои муштарак мақоми намоѐнро ишғол менамоянд. Тавассути муқоиса бо таҷрибаи ҷаҳонӣ то чӣ андоза самаранок будани корхонаҳои муштарак дар рушди соҳаи саноати кишвар чун шакли саҳомии хоҷагидорӣ нишон дода шудааст. Саҳми корхонаҳои муштарак дар раванди саноатикунонии иқтисодиѐти кишвар таҳлил гардидааст. Нақши корхонаҳои муштарак на танҳо дар рушди саноатикунонии кишвар, балки равиши вазъиятро низ бояд татбиқ намояд. Вижагиҳои вазъияте, ки корхонаҳои муштарак фаъолият мекунанд ва он дар интихоби ҳадафҳои рушди саноатикунонии мамлакат дар шароити кунунӣ таъсир мерасонад, мушаххасан нишон дода шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF JOINT VENTURES IN THE DEVELOPMENT OF THE COUNTRY'S INDUSTRY

The author points out that in modern times when economic relations in the Republic of Tajikistan are formed under the influence of market laws, adaptation of the national economy to these laws becomes an objective necessity. In terms of market economy a prominent place is occupied by joint ventures. The article compares the effectiveness of joint ventures in the development of industry as a form of joint-stock business on the basis of comparison with international experience. The author studies a contribution of joint ventures into the process of industrialization of the economy of the country. The author points out that the role of joint ventures should be taken into account not only in the industrial development of the country, but in the context of the situation either. There is visually shown a specificity of the situation joint ventures function in having imprinted on the option of the objectives targeted at industrialization of the country under today’s conditions.

Текст научной работы на тему «НАҚШИ КОРХОНАҲОИ МУШТАРАК ДАР РУШДИ САНОАТИ МАМЛАКАТ»

УДК 339.9

DOI 10.24412/2411-1945-2022-2-72-81

НАКЩИ КОРХОНАХОИ Кузибаева Бароат Муротбоева, МУШТАРАКДАРРУШДИ САНОАТИ н.и.и.,дотсенти Донишгоуи давлатии

МАМЛАКАТ ууцуц,бизнес ва сиёсати Тоцикистон (Тоцикистон, Хуцанд)

РОЛЬ СОВМЕСТНЫХ Кузибаева Бароат Муротбоевна, ПРЕДПРИЯТИЙ В РАЗВИТИИ канд.экон.наук, доцент Таджикского ПРОМЫШЛЕННОСТИ СТРАНЫ государственного университета права,

бизнеса и политики (Таджикистан, Худжанд)

Kuzibaeva Baroat Murotboevna Candidate of the sciences of economics, Associate Professor of the Tajik State University ofLaw, Business and Politics (Tajikistan, Khujand),E-MAIL: baroatbony@mail.ru.

Калидвожахр: корхонауои муштарак, инвеститсияуои хорицй, тацрибаи байналхалцй, бизнеси байналхалцй, буцаи давлат, дивиденд, хусусигардонй, шугли ауолй, модернизатсия, реструктуризатсия

Зикр шудааст, ки дар замони уозира, вацте ки муносибатуои ицтисодй дар Цумуурии Тоцикистон зери таъсири цонунуои бозор ташаккул меёбанд, мутобицшави ицтисоди миллй ба ин цонуниятуо ба зарурати объективй табдил меёбад. Дар шароити ицтисоди бозорй корхонауои муштарак мацоми намоёнро ишгол менамоянд. Тавассути муцоиса бо тацрибаи цауонй то чй андоза самаранок будани корхонауои муштарак дар рушди соуаи саноати кишвар чун шакли сауомии хоцагидорй нишон дода шудааст. Сауми корхонауои муштарак дар раванди саноатикунонии ицтисодиёти кишвар таулил гардидааст. Нацши корхонауои муштарак на тануо дар рушди саноатикунонии кишвар, балки равиши вазъиятро низ бояд татбиц намояд. Вижагиуои вазъияте, ки корхонауои муштарак фаъолият мекунанд ва он дар интихоби уадафуои рушди саноатикунонии мамлакат дар шароити кунунй таъсир мерасонад, мушаххасан нишон дода шудааст.

Ключевые слова: совместные предприятия, иностранные инвестиции, международный опыт, международный бизнес, государственный бюджет, дивиденды, приватизация, трудоустройство, модернизация, реструктуризация

Показано, что в современных условиях, когда экономические отношения в Республике Таджикистан формируются под влиянием рыночных законов, приспособление народного хозяйства к этим законам становится объективной необходимостью. В условиях рыночной экономики существенное значение имеют совместные предприятия. Рассматривается экономическая результативность совместных предприятий в развитии промышленности как формы акционерного бизнеса на основе сравнения с международным опытом. Изучен вклад совместных предприятий в процесс индустриализации экономики страны. Указывается, что роль совместных предприятий должна учитываться не только в промышленном развитии страны, но и в контексте ситуации. Наглядно показана специфика ситуации, в которой действуют совместные предприятия, что наложило отпечаток на выбор целей индустриализации страны в современных условиях.

Keywords: joint ventures, foreign investments, international experience, international business,

THE ROLE OF JOINT VENTURES IN THE DEVELOPMENT OF THE COUNTRY'S INDUSTRY

state budget, dividends, privatization, engagement, modernization, restructurization

The author points out that in modern times when economic relations in the Republic of Tajikistan are formed under the influence of market laws, adaptation of the national economy to these laws becomes an objective necessity. In terms of market economy a prominent place is occupied by joint ventures. The article compares the effectiveness of joint ventures in the development of industry as a form of joint-stock business on the basis of comparison with international experience. The author studies a contribution of joint ventures into the process of industrialization of the economy of the country. The author points out that the role of joint ventures should be taken into account not only in the industrial development of the country, but in the context of the situation either. There is visually shown a specificity of the situation joint ventures function in having imprinted on the option of the objectives targeted at indutrialization of the country under today's conditions

Ч,алби сармоягузорихои хоричй ба иктисодиёти Чумхурии Точикистон ва истифодаи онхо дар самти баркарорсозии иктидори истехсолии мамлакат, амалй намудани ислохоти иктисодй ва баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолй талаби замон мебошад. Мусаллам аст, ки бе чалби сармояи хоричй дар вазъияти норасоии захирахои дохилии молиявй тараккиёти минбаъдаи иктисодиёти мамлакат номумкин мебошад.

Дар давоми солхои истиклолият дар Чумхурии Точикистон барои чалби сармоягузорихои хоричй ба иктисодиёт заминаи муайяни меъёрию хукукй ташкил карда шудааст. Дар ин давра Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи сармояхои хоричй дар Чумхурии Точикистон», Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи фаъолияти берунии иктисодй дар Чумхурии Точикистон» ва дигар конунхою меъёрхои хукукй кабул карда шудаанд, ки онхо химояи хукуки моликият ва манфиати сармоягузорони хоричй ва иштирокдорони фаъолияти иктисодии беруниро новобаста аз шакли моликият таъмин мекунанд ва заминаи хукукии мустахкамро барои хамгироии иктисодиёти Чумхурии Точикистон ба низоми хочагии чахонй ташкил менамоянд. Крнун «Дар бораи хусусигардонии моликияти давлатй» бошад иштироки сармоягузорони хоричиро дар хусусигардонии иктисодиёти миллй хавасманд мекунад.

Дар паёми Президенти Чумхурии Точикистон аз 21 декабри соли 2021 кайд карда шудааст, ки дар бист соли охир ба кишвар беш аз 150 миллиард сомонй сармояи хоричй чалб карда шуд. Танхо барои рушди сохаи саноати кишвар беш аз 35 миллиард сомонй сармояи мустакими хоричй чалб гардид [2].

Истилохи «корхонаи муштарак» аз тарчумаи ибораи англисии «joint venture» мебошад, ки аввал ба забони руси ("совместное предприятие") ворид гардида, сипас дар забони точики ранг гардидааст. Чунин намуди корхонахо бори нахуст дар Fарб ба вучуд омадаанд. Корхонаи муштараки аввалин дар асри XIX таъсис ёфтаааст. Дар соли 1959 кариб 1000 иттиходияхои амрикой 345 корхонаи муштарак ташкил намудаанд. Дар солхои 60-уми асри гузашта корхонахои муштарак дар сохаи коркарди саноатй арзи хастй кардаанд. Аз соли 1960 то 1969-ум 1131 ширкатхои амрикой дар сохаи коркарди саноатй 520 корхонаи муштарак таъсис додаанд. Дар сарчашмахои мухталиф, махсусан дар манбаъхои иктисодй ва хукукй истилоххои мухталифи «корхонаи муштарак», «корхонаи омехта», «компанияи муштарак», «корхона бо иштироки сармояи хоричй» ва гайра мавриди истифода карор мегирад.

Корхонахои муштарак гуфта чунин шакли хамкории хукукиро бо шарикони хоричй меноманд, ки дар он аз чониби тарафхо ба захирахои моддй ва молиявй моликияти умумй ташкил ёфта, барои ичро кардани вазифахои истехсолй, илмию техникй, тичорати хоричй ва гайра истифода карда мешавад.

Масъалахои корхонахои муштаракро дар илми иктисоди муосир мухаккиконе, аз кабили

Семеко Г.В., Скирко Ю.И., Фей К., Маури Д., Боженко Е.В., Головинский В.Н., Лобанов А.Г., Акопов В.С., Николаев А.А., Омаров М.М., Чуркин П.Г., Роберт Л.У. ва дигарон мавриди тахкик карор додаанд.

Баъзе олимон мешуморанд, ки корхонаи муштарак хама гуна ташкилотест, ки аз чониби зиёда аз як шахси хукукй ё вокей таъсис дода шудааст ва дар шакли Чамъияти дорои масъулияташ махдуд, Чамъияти сахомии пушида ва Чамъияти сахомии кушода фаъолият мекунад.

Чарёни ташкил ва фаъолияти корхонахои муштарак дар Чумхурии Точикистон бо низоми конунгузории дахлдор ба танзим дароварда мешавад, ки онхоро чун категорияи алохидаи корхонахо дида баромадан мумкин аст. Боиси кайд аст, ки конунгузорй дар Чумхурии Точикистон оид ба ташаккул ва танзими фаъолияти корхонахои муштарак хусусиятхои иктисодиёти миллиро низ инъикос менамояд.

Фарки корхонахои муштарак аз дигар намуди корхонахо аз он иборат мебошад, ки молу махсулот ва хизматхои истехсолшуда моликияти умумии шарикони ватанй ва хоричиро ташкил мекунанд[8].

Дар илми иктисодии ватанй масъалахои рушди корхонахои муштарак, минтакаи озоди иктисодй ва сохибкории хурду миёнаро Абдугаффоров А., Ризокулов Т.Р., Бойматов А.А., Абдуллоев О.О., Бобочонов Д.Д., Чураев Ф.М. ва дигарон мавриди баррасй карор додаанд. Вале дар тадкикоти олимони ватанй ба тахкики мохияти иктисодии корхонахои муштарак ба кадри кофй диккат дода нашудааст. Баъзе омилхои таъсиррасон ба сатху сифати корхонахои муштарак дар асархои Дадоматов Д.Н.[7], Маъмуров А.М.[9] ба риштаи тахлил кашида шудааст.

Муштаракии моликият яке аз хусусиятхои фарккунандаи корхонахои муштарак мебошад, ки он намуди махсуси моликият ба хисоб рафта, дар натичаи инкишофи хамкории иктисодии байналхалкй пайдо мешавад. Хусусияти мухим ва асосии он ба вазъи тагйирёфтаистодаи сиёсй дар мамлакати чойгиршуда ба тезй мутобик гардонидани корхонахои муштарак ба хисоб меравад. Устувории сиёсй дар мамлакат барои ташкили корхонахои муштарак шароити мусоид ба вучуд меорад. Дар мамлакатхое, ки вазъи сиёсии онхо номуайян аст, сармоягузорон аз сармоягузорй худдорй мекунанд. Дар корхонахои муштарак хар як шарик манфиатхои хусусии худро пайгирй мекунад.

Максади асосии ташкили корхонаи муштарак дар заминаи тичоратй бо шарикон аз мамолики Шарк ё ба чониби Точикистон ин азхудкунии фоида мебошад. Ба сархадди бегона харакат карда, сармоя дар хисобу китоби тичоратй на факат арзиши кувваи корй, балки сифати захирахои канданихои фоиданоки истифодашаванда, тайёрии касбии кадрхо, меъёрхои техникй ва технологй, имконоти бозори дохилй, инчунин имкони зиёд кардани содироти махсулот ба бозори мамлакатхои сеюм ва омилхои дигари ба фоида таъсиррасонро ба инобат мегирад. Аз нуктаи назари иктисодй иштироки сохибкорон дар ташкили вохидхои муштараки хочагидорй шакли содироти сармоя ба хисоб меравад.

Умуман муносибатхои иктисодии байналхалкй дар худ амалхои зеринро тачассум мекунанд:

• савдои хоричй (воридот, содирот);

• хамкории истехсоли байналхалкй;

• хамкории инвеститсионй;

• хамкории илмй-техникии байналхалкй;

• кумаки иктисодй ва техникй;

• хамкории асъорй-молиявй.

Корхонахои муштарак хамчун яке аз шакли хоси чалби сармояи мустакими хоричй буда дар ин радиф бахри халли масъалахои норасоии сармояро барои хал намудан

мусоидат менамояд. Муассисони корхонахои муштарак дар фаъолияти он бо сармояи хусусии худ ширкат меварзанд, ки чараёни бевоситаи идоракунии чорй аз чониби садорати махсус (^онуни менечерон - мутахассисон) амалй мегардад.

Сохтори идоракунии корхонаи муштарак метавонад чунин бошад (ниг. ба расми 1).

Менечер оид ба Менечер оид ба

идораи техники идораи молияви

Маъмурият

Менечер оид ба идораи дайъати корм

Расми 1. Сохтори идоракунии корхонахои муштарак

Дар сармояи оинномавии корхонахои муштарак ^онун ва ухдадорихои чонибхо (муассиси ватанй ва хоричй) бо тарзи да^и^ гузошта мешавад. Корхонаи муштарак хамчун шакли хамкории и^тисодй ба сектори хоричй дар раванди тахаввулоти хочагии чахонй инкишоф ёфтааст [6, с. 37].

Корхонахои муштарак байни ду ва якчанд шарикон аз давлатхои гуногун бо ма^сади та^сими таваккал (хавф), дохилшавй ба бозорхои дигар, ^увваи кории арзон, захирахои арзон ва гайра созмон дода мешаванд. Корхонаи муштарак хамчун вохиди алохидаи и^тисодй дар низоми миллии хочагидорй ва дар и^тисоди чахонй умуман хусусиятхои худро дорад. Корхонаи муштарак метавонад бо 100%-и иштироки сармояи хоричй ё бо иштироки аз 100% ками сармояи хоричй ташкил карда шавад. Масалан, корхонаи муштараки «Зарафшон», ки ба истихрочи металлхои ^иматбахо, аз он чумла тилло машгул аст, бо иштироки 49% сахмияи ватанй ва 51%-и сахмияи хоричй ташкил шудааст. НБО-и "Сангтуда Г'-ро мисол овардан мумкин аст, ки 25%-и сахмияи он ба Точикистон ва 75%-и сахмия ба Федератсияи Русия тааллу^ дорад. Корхонахои муштаракро шарикон бо мухлати гуногун ташкил карда метавонанд.

Омилхои мухимми самарабахши таъсиси корхонаи муштараки бомуваффа^ият инхоянд:

^ бодивдат интихоб кардани шумораи шарикон; ^ чаззобияти корхонаи муштарак барои шарик;

> мав^еи махсулотро дар бозор баланд кардан;

^ идоракунии корхонаи муштарак ба воситаи менечменти махаллй; ^ дастгири мустахками шарики корхонаи муштарак;

> дуруст нишон додани хачми зарурии сармоягузорй; ^ ало^аи хуб доштан бо ахли чамъият.

Ба назар гирифтани омилхои номбурда ба халли мушкилоти ташкил ва рушди корхонаи муштарак кумак менамояд.

Корхонахои муштарак аксаран дар мавриде таъсис меёбанд, ки ташкили корхонаи нав ё

вaсеъ кaрдaни корxонaдои aмaлкaрдaистодa мaблaFдои кaлони молиявиро тaлaб кунад. Дaр ин долaт имконияти истифодa кaрдaни мaблaFи бонкдои xоричй пaйдо мешaвaд. Ондо метaвонaнд соxтмони объектро as дaврaи бa лоидaгирй то бa кор aндоxтaни он бо мaблaF тaъмин нaмоянд.

Аз нукгаи нaзaри бизнеси бaйнaлxaлкй, дaр як содибкор бояд дaтмaн тaлaботеро мyaйян кyнaд, ки ондоро вaй бо ëрии фaъолияти мyштaрaк бо ширкaти xоричй конеъ кaрдaни aст. Ин мумкин aст зиëд кaрдaни дaчми мaдсyлоти aлдол истедсолшaвaндa ë зиëд кaрдaни xелдои он, чaлби теxникa вa теxнологияи xоричй, ворид шyдaн бa бозори чaдонй, бедтaр кaрдaни идорaкyнии корxонa вa Faйрa бошaд. Низоми мaксaддои мyшaxxaсро мyaйян нaмyдa, корxонaи вaтaнй метaвонaд имконияти дaмкориро бa ширкaтдои xоричие, ки меxодaнд дaр кaлaмрaви Точикистон фaъолияти мyштaрaк бa род монaнaд, мyдокимa нaмояд ë тaшaббyсро бa дaст гирифтa муш^кило^ бa воситaи пaлaтaи тичорaтй, ярмaркaдо, биржaдои ^рордодй вa ë дигар роддои имконпaзир робитaдоро бо ширгатдои xоричй пеш бaрaд.

Дaр солдои оxир дaр тaчрибaи чaдонй, aлaлxyсyс дaр Хитой, тaрзи инкишофи фaъолияти мyштaрaки содибкорони мaмлaкaтдои гуногун дaр шaкли aмaлиëти толлингй вaсеъ тдн шуд. Толлинг фaъолияти корxонa дaр зaминaи мaблaFгyзорй мебошaд. Ширкaти xоричй бо корxонaдои мaмлaкaти дигaр шaртномaи толлингй имзо мекyнaд, ки мувофики он ширкaти xоричй воридоти aшëи xом вa коркaрди онро бa мaблaF тaъмин кaрдa, фaъолияти истедсолотро пaрдоxт мекyнaд. Бa мaдсyлоти aз aшëи xом истедсолшyдa кредитори xоричй содибиxтиëрй менaмояд. Дaр ин долaт корxонa нa фaкaт подоши xaрочоти коркaрди aшëи xомро мебaрорaд, бaлки фоидa низ мегирад, инчунин бо мaдсyлоти xyд имконияти ворид шyдaнро бa бозори шaрики xоричй тйдо мекyнaд.

Корxонaдои мyштaрaк бисëр в^т сaрмояи оинномaвй тaъсис медидaнд, ки aa дисоби yзвyлдaккняти ибтидой вa иловaгии иштирокдорони он тaшкил меëбaд. Хиссaгyзорй бa сaрмояи оинномaвй дaр нaмyди мaблaFдои пулй дaр aсъори миллии тaъсисдидaндaгони корxонa, дaр жмуди бино, иншоот, тaчдизот вa дигар aрзишдои моддй вa инчунин дaр нaмyди дукуки истифодaи зaмин, об вa дигaр зaxирaдои тaбий сyрaт мегирад. Одaтaн, диссaи иштирокдори xоричй дaр фонди оинномaвй дaр нaмyди мaблaFдои пулй, мошиндо вa тaчдизот, ичозaтномaдо вa инновaтсиядо гyзaронидa шуд^ дaм бо aсъори миллй вa дaм бо aсъори xоричй дисоб кaрдa мешaвaд.

Одaтaн нaмояндaи вaтaнии корxонaдои мyштaрaк бa фонди оинномaвй бештaр зaмин, зaxирaдои тaбий, бино вa иншоот медидaд. Бояд дaр нaзaр дошт, ки aрзиши зaxирaдои моддии дaр ду тaрaф, мувофики нaрxдои шaртномaвй бо дaрнaзaрдошти нaрxи бозори чaдонй мyaйян кaрдa мешaвaд [13, с. 163].

Корxонaдои мyштaрaк дaр Чумдурии Точикистон бaрои рушди и^^од^ти мaмлaкaт дaр содaдои гуногуни xочaгй фaъолият кaрдa истодaaнд.

Дaр Чумдурии Точикистон якчaнд корxонaдои мyштaрaки aзим фaъолият мекyнaнд, ки дaр инкишофи содaдои xочaгии xarK, Faнй гaрдонидaни бозори доxилй бо молдои xyшсифaт вa тaвсеaи иктидори содиротй сaдм мегyзорaнд. Корxонaдои мyштaрaки Точикистону Итолиë «Абрешим» вa «Чaвонй» оид бa коркaрди нaxи пaxтa вa истедсоли мaдсyлоти нaссочй, корxонaи мyштaрaки Точикистону Бритaния «Зaрaфшон» вa «Дaрвоз» оид бa истиxроч вa коргарди тиллову сaнгдои киммaтбaдо, корxонaи мyштaрaки Точикистону-Хитой «Риштa» оид бa истедсоли ресмон пaxтa, корxонaи мyштaрaки Точикистону Амрико «Оби Зулол» оид бa истедсоли зaрфдои плaстмaссй вa нушокидои тaшнaшикaн, корxонaи мyштaрaки Точикистону Корея «Кaбоол-Точик-Текстaйлз» оид бa истедсоли мaдсyлоти нaссочй, корxонaи мyштaрaки Точикистону Хиндустон «Точик Aчaнтa Фaрмa» оид бa истедсоли доруворй aз чyмлaaнд.

Caмтдои aсосии фaъолияти корxонaдои мyштaрaк истедсоли мaдсyлоти сaноaти сaбyк вa молдои истеъмоли xarK, aмaлиëти тичорaтй, содирот вa воридоти молдо, коргарди мaдсyлоти кишовaрзй, телекоммyникaтсия, истиxроч вa коркaрди кaндaнидои фоидaнок мебошад. Хиссaи

- 1б -

умумии корхонахои муштарак дар сохахои саноати Точикистон ночиз аст.

Бешубха, сармояхои муста^ими хоричй дар Точикистон асосан дар сохахои истехсолй гирд оварда шудаанд. Ширкатхои хоричй ба сохахои дарачаи коркардаш паст (истихрочи канданихои табий) ва ба лоихахои зудхарочотбарорандаи сохахое, ки ба махсулоташон ахолй талаботи зиёд доранд (истехсоли хурока ва махсулоти нассочй), маро^и бештар зохир мекунанд [15, с. 115].

Сармоягузорихои муста^ими хоричй ба чунин намудхои фаъолияти и^тисодии корхонахо сафарбар карда мешаванд (мувофи^и маълумоти соли 2020):

■ Истедсолот ■ Сохтмон ■ Савдо

■ Хизматрасонй ■ Фаъолияти бонкй ■ Дигар хизматрасонидо

Расми 1. Маълумот дар бораи сармоягузорихо аз руи намудхои фаъолияти и^тисодии корхонахо дар соли 2020

То соли 2020 ба корхонахои муштарак хамагй 6474,9 млн. доллар сармояи муста^ими хоричй ворид шудааст. [5, с.371] Ч,адвали 1

Шумораи корхонахои муштарак дар Чумхурии Точикистон

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 бо фоиз нисбат ба соли 2013

ВМКБ 1 1 1 1 1 1 1 -

вилояти 19 21 21 21 21 34 26 +27%

Сугд

вилояти +10%

Хатлон 3 2 1 23 27 29 29

ш.Душанбе 143 159 190 216 319 507 499 +28%

НТЧ 6 7 8 5 5 78 68 +8%

Х,амагй 172 190 122 266 373 649 624 73%

Сарчашма. Омори солонаи Чумхурии Точикистон, Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон, - Душанбе: Нашриёти ЧДММ "ТоРус", 2021. С. 371.

Додахои чадвал собит месозад, ки бештари ин корхонахо дар шахри Душанбе чойгир шуда ва аз 143 адад дар соли 2013 ба 499 адад дар соли 2019 расидааст. Дар чои дуюм вилояти Сугд меистад, ки мивдори ин корхонахо мутаносибан аз 19 адад ба 26 адад

расида, зиёд шудааст. Сабаби асосии кохиши ин корхонахо нарасидани маводхои лозима, кувваи барк ва муфлис шуда аз кайд баромадани онхо мебошад.

Дар Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон чунин корхонахо тамоман фаъолият намекунанд. Дар вилояти Хатлон ва нохияхои тобеи чумхурй бошад микдори начандон зиёди корхонахои муштарак фаъолият доранд. Дар вилояти Хатлон соли 2013 се корхонаи муштарак амал мекард, соли 2019 шумораи онхо ба 29 расидааст. Дар нохияхои тобеи чумхурй бошад шумораи чунин корхонахо аз 6 адади соли 2013 ба соли 2019, 68 адад расидааст [5, с.371].

Ч,адвали 2

Нишондихандахои асосии фаъолияти корхонахои муштарак

Пули нацг) аз савдои мол (кор, хизматрасони), бо нарх\ои амали, млн.сомони

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Х,амагй 3178,8 3282,7 3818,1 6395,0 7041,7 10751,0 18171,0

ВМКБ - 2,2 2,8 5,7 10,7 7,8 45,6

В.Сугд 816,2 969,5 1243,9 1862,9 2072,4 2561,1 2817,8

В.Хат- лон 3,2 3,6 0,3 1567,6 1712,2 2418,9 2736,7

ш.Душанбе 2346,4 2299,0 2549,7 2950,7 3240,9 5331,9 11787,1

НТЧ 13,0 8,4 21,4 8,1 5,5 431,3 783,9

Хароцоти исте\солот ва савдои махсулот (кор, хизматрасони), ,\аз.сомони

2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019

Х,амагй 2354,7 2526,2 3187,8 5323,5 5639,8 9488,6 15145,8

ВМКБ 4,4 6,1 6,9 6,3 12,7 9,1 47,7

В.Сугд 726,0 890,9 1145,6 1643,2 1806,9 2008,3 2320,2

В.Хат- лон 12,3 18,7 19,6 1375,4 777,9 1129,8 1374,4

ш.Душанбе 1598,2 1602,5 1995,1 2290,4 3037,1 5704,3 10553,9

НТЧ 13,8 8,0 20,6 8,2 5,2 637,1 849,6

Сарчашма. Омори солонаи Чумхурии Точикистон, Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон. - Душанбе: Нашриёти ЧДММ "ТоРус", 2021. С. 371.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Далелу ракамхои чадвали 2 хамчунин нишон медиханд, ки агар дар соли 2013-ум кисми зиёди корхонахои муштарак дар вилояти Сугд фаъолият намудаанд ва зиёда аз 15% даромади фаъолияти корхонахои муштарак ба ин вилоят рост меояд.

Аз руи даромад ва микдори корхонахои муштараки фаъолияткунанда, чи тавре ки зикр шуд, дар чои якум ш. Душанбе меистад. Шумораи корхонахои саноатии муштарак дар ш. Душанбе аз 143 номгуи соли 2013 дар соли 2019 ба 499 номгуй расидааст. Вобаста ба афзоиши микдори корхонахо мутаносибан даромад аз хисоби фуруши махсулоти истехсолшуда хам афзудааст. Ин нишондиханда дар давраи солхои 2013-2019 аз 2346,4 млн. сомонй ба 11787,1 млн. сомонй расидааст.

Афзоиши даромад дар корхонахои муштараки вилояти Хатлон хам ба назар мерасад ва аз 3,2 млн. сомонй дар соли 2013 дар соли 2019 ба 2736,7 млн. сомонй расидааст. Ин тамоюл дар корхонахои муштараки нохияи тобеи чумхурй, низ мушохида мешавад. Даромади ин корхонахои муштарак аз 8,4 млн сомонии соли 2013 соли 2019 ба 783,9 млн сомонй расидааст.

Афзоиши даромад дар хамаи минтакахои чумхурй ба чашм мерасад.

Акнун кисми дуюми чадвали 2 (харочот)-ро баррасй намуда фоидаовар ё зараровар будани корхонахои муштараки дар мамлакат фаъолияткунанда муайян менамоем.

Тахлили ракамхои кисми дуюми чадвал (харочот) нишон медихад, ки кисми зиёди хамаи харочоти ба корхонахои муштараки дар чумхурй фаъолияткунанда ба корхонахои вилояти Сугд рост меояд ва ин нишондиханда аз 726,0 млн. сомонй дар соли 2013 ва ба 2320,2 млн. сомонй дар соли 2019 расидааст. Тамоюли зиёдшавии харочот дар хамаи дигар минтакахои мамлакат (дар вилояти Хатлон, шахри Душанбе ва нохияхои тобеи чумхурй) низ мушохида мешавад (чадвали 2).

Мукоисаи даромад ва харочот (чадвали 2) собит месозад, ки умуман дар мамлакат таи солхои 2013-2019 дар натичаи фаъолияти корхонахои муштарак фуруши махсулоти (кор, хизматрасонй) корхонахои муштарак 14992,2 млн. сомонй шуда бошад, харочот дар ин давра

12791,1 млн. шмонй 6уд, ки фоидаи ба дacт гирифташуда, 2201,1 млн. шмониро ташкил кард.

Кайд кардан зарур acт, ки, албатта, аз xиcоби фаъолияти ин коpxонaxои муштарак ба бучаи давлат аз xиcоби cyпоpмдaии андоз аз даромади шахгони во^й, фуруши мaxcyлот, андози pоxxои автомобилгард ва иaклиëт, андози замин, андоз аз фоидаи cоф мaблaFxои муайян ворид гашгааст.

Дар xyлоca гуфтан лозим acт, ки коpxонaxои муштарак мeтaвонaид бо иcтexcоли мaxcyлоти cифaтнокм худ caxми Чyмxypии Tочикиcтонpо дар бозори чaxонй баланд бардоранд. Аз тачрибаи мaмлaкaтxои чaxон маълум acт, ки коpxонaxои муштарак дар ривочу равнаки и^^од^ти мамлакат наккши калон мeбозaд. Коpxонaxои муштарак мeтaвонaнд молxои иcтexcол кардаи худро xaм дар дохили мамлакат ва xaм дар хорича ба caвдо бароранд. Коpxонaxои муштарак дар мaмлaкaтxои дигар барои он тaъcиc дода мeшaвaнд, ки дар оиxо зaxмpaxои табиии арзон, aшëи хоми арзон, кувваи кории арзон ва гайра мавчуд мeбошaд, ки ба capмоягyзоpии хоричй фоидаи xaдди aкcap мaкcимaлй мeоpaнд.

Аз тарафи коpxонaxои муштарак дар отли 2020 ба бозори чaxонй ба маблаги 39571,8 xaз.доллapи ИМА молу мaxcyлот cодиp карда шудааст, ки ниcбaти cоли 2015 -юм 2 маротиба кам мeбошaд. Бо caбaбxои гуногун xaчми cодиpоти молу мaxcyлоти коpxонaxои муштарак xap отл каму зиëд мeшaвaд.

Дар бозори дохилй, фуруши молу мaxcyлоти коpxонaxои муштарак дар cоли 2020-ум 235430,8 xaз.доллapи ИМА-ро ташкил мeдиxaд, ки ндабати cоли 2015-юм такрибан 3,8 маротиба афзудааст. Ба ибораи дигар, фуруши молу мaxcyлоти коpxонaxои муштарак дар бозори дохили отл аз шл зиëд шуда иcтодaacт.

Сармоягузорони хоричй мeтaвонaнд фаъолияти худро дар xyдyди Чyмxypии Tочикиcтон бо pоxxои зepин ба амал бароранд:

S ташкил кардани коpxонaxоe, ки пурра мaнcyби capмоягyзоpони хоричй мeбошaнд; S мустакилона ë бо иштироки шахтони xy^y^ ва шaxpвaндони Чyмxypии ^чи^агон гирифтани xy^y^ иcтифодaи замин ва дигар зaxиpaxои табий, xyкyкxои моликиятдорй,;

S харидани моликият, аз чумла caxмия ва дигар коFaзxои киматнок; S иштироки xиccaвй дар корхона ва тaшкилотxо якчоя бо шaxcони xy^y^ ва во^ии

Чyмxypии Tочикиcтон; S бастани шартнома ба шaxcони xy^y^ ва шaxpвaндони Чyмxypии Tочикиcтон, ки дигар шакщои амалигардонии capмоягyзоpиxои хоричиро пeшбинй мeкyнaнд. Дар чyмxypй ба capмоягyзоpон кaфолaтxои гуногун, аз он чумла, xyкyки азхудкунй нaтичaxои иcтexcолот интиколи озоди дивмдeидxо ба хорича дар аеьори хоричй; мycтaкмлоиa мукарраркунии нарх ба мaxcyлоти иcтexcолкapдa; муайянкунии тартиботи фуруш ва интихоби т^рил-арон пeшнмxод карда шyдaacт. Инчунин дар Чyмxypии Tочмкмcтон барои capмоягyзоpони хоричй дигар имтиëзxо низ пeшбинй карда шудаанд, ки xaвacмaидии чалби capмояи хоричиро таъмин xоxaид кард. Macaлaн, capмоягyзоpони хоричй capмояxои худро дар шакли мустаким бо pоxм гозмон додани коpxонaxои хоричй мeтaвонaид чобачо гузоранд.

Зарур мeшyмоpeм, ки дар Чyмxypии Tочикиcтон тaдбиpxо оид ба xaвacмaндкyнии чалби capмояи хоричй aндeшидa шаванд, ки ташкили минтaкaxои озоди иктдаодй аз чумлаи чунин тaдбиpxо acт.

Taшкили минтaкaxои иктиcодй дар шaxpy ноxияxои Чyмxypии Tочикиcтон вобаста ба зaxиpaxои табиии он, ба фикри мо ба здадшавии capмоягyзоpй мycомдaт мeкyнaд. Дар баробари ин минтaкaxои озоди иктиcодй мeтaвонaнд ба бexтap намудани иклими capмоягyзоpии Чyмxypии Tочикиcтон тaъcиpи мycбaт pacонaнд.

Дар натичаи фаъолияти пypcaмapи минтaкaxои иктиcодй Tочикиcтон мeтaвонaд бaъзe нишондиxaндaxои иктиотдии худро бexтap кунад. Аз чумла: ш афзоиши шугли axолй;

ш амалжозии pecтpyктypизaтcияи иcтexcолот;

■ чалби сармоягузорихои хоричй ба минтакахои бокимонда;

■ тахкими базаи даромаднокии минтака;

■ амалисозии азнавсозии техникй ва модернизатсияи фондхои асосии мавчуда;

■ ташкили сохахои нави истехолот;

■ хавасмандкунии тараккиёти сохибкорй ва дастгирии он.

Храмин тавр дар шароити нави иктисодии Чумхурии Точикистон, ки ру ба рушд дорад, сахми корхонахои муштарак назаррас аст, зеро онхо имкони зиёди иктисодй, молиявй, сармоягузорй ва идорй дошта, ба халли мубрамтарин муаммохои рушди саноатикунонии кишвар мусоидат менамоянд.

Корхонахои муштарак пеш аз хама бинобар байналхалкй буданашон кушиш ба харч диханд, ки бо корхонахои ояндадор хамкорй намоянд. Зарур мешуморем, ки маблагхояшон дар чойхои бефоида, номувофик ва бесамар сарф нашавад. Ба хотири ба даст овардани маблагу махсулоти харчй бехтару бештар аз воситаю унсур ва ниходхои самарабахш истифода бурда, хам ба манфиати чумхурй ва хам ба манфиати худкору хамкорй мекунанд, ки ин барои бо харочоти камтарин рушд бахшидани саноати мамлакат мусоидат менамоянд, ки корхонахои мисол оварда исботи ин гуфтахоявд.

Пайнавишт:

1. Суханронии Президенти мамлакат муутарам Эмомали Раумон ба ифтихори 30-солагии Истицлоли давлати. Аз 23.03.2022. Ш. Душанбе. http://prezident.tj/node/28034. (санаи муроциат.15.04.2022).

2. Паёми Президенти Чумуурии Тоцикистон, Пешвои миллат муутарам Эмомали Раумон «Дар бораи самтуои асосии сиёсати дохали ва хориции цумуури» 21 декабри 2021, шаури Душанбе. http://www.president. tj/node/27417 (санаи муроциат. 16.04.2022).

3. Цонуни Цумуурии Тоцикистон "Дар бораи сармоягузориуои хорицй". ш.Душанбе, №1299 аз 15.03.2016 (www.mmk.tj).

4. Цонуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи цамъиятуои сауоми» ш.Душанбе, №237 аз 5.03.2007 (www.mmk.tj)

5. Омори солонаи Цумуурии Тоцикистон, Агентии омори назди Президенти Цумуурии Тоцикистон. Душанбе: Нашриёти ЧДММ "ТоРус", 2021. - 702 с.

6. Бургучева Е.Г., Кузьмин В.В., Раненко В.В. Совместные предприятия в практике международных экономических отношений. - Москва: Внешторгиздат, 1989. - 568 с.

7. Дадоматов, Д.Н. Стимулирование привлечения внешних инвестиций в промышленное предпринимательство // От Рудаки до независимости государства. Сборник статей и научных трудов профессорско-преподавательского состава ИЭТ ТГУК. - Худжанд: Андеша, 2009. - С. 335-340.

8. Кузнецов И.А. 2011 https://cyberleninka.ru/article/n/nekotorye-voprosy-razvitiya-sovmestnyh-predpriyatiy-v-rossii. 19.02.2022.

9. Маъмуров А.М. Налоговое администрирование в системе налоговых отношений // Вестник Таджикского государственного университета права, бизнеса и политики. Серия общественных наук. - Худжанд, 2019. - № 1(78). - С. 36-44.

10. Оймахмадов М. Основы внешнеэкономической деятельности. - Душанбе: Ирфон, 1997. - 215 с.

11. Пол Р. Кругман, Морис Обетфельд. Международная экономика, теория и политика. 5-е международное издание. - Санкт-Петербург: Питер,2003. - 832 с.

12. Саидмуродов Л.Х.. Ицтисодиёти байналхалци: назария, таърих, сиёсат. Китоби дарси. - Душанбе: Ирфон, 2002.-383 с.

13. Саидмуродов Л.Х.. Бизнеси байналхалцй: назария, амалия ва одоб./ Р.М. Мирбобоев, А.А Солиев // Китоби дарси. - Душанбе: Ирфон, 2002. - 344 с.

14. Смирнова Е.Е. Совместные предприятия: закономерности возникновения и перспектиы развития /Е.Е. Смирнова, Н.В. Хвалынская. - Москва: Изд-во МГУ, 1988. - С. 164.

15. Сузуки М., Саидмуродов Л.Х.., Солиев А.А. Макроицтисодиёти кушода ва инвеститсияуои мустацими хорици. - Душанбе: Деваштич, 2007. - 278 с.

Reference Literature:

1. Speech by the President of the Country Emomali Rahmon on the Occasion of the 30th Anniversary of State Independence. From 23.03.2022. Dushanbe. http://prezident.tj/node/28034. (Application date.15.04.2022).

2. Appeal of the President of the Republic of Tajikistan, Leader of the Nation Emomali Rahmon "On the Main Directions of Domestic and Foreign Policy of the Republic" December 21, 2021, Dushanbe. http://www.president.tj/node/27417 (Date of Appeal. 16.04.2022).

3. The Law of the Republic of Tajikistan "On Foreign Investments". Dushanbe, №1299 from 15.03.2016 (www.mmk.tj)

4. The Law of the Republic of Tajikistan "On Joint Stock Companies" Dushanbe, 3237from 5.03.2007 (www.mmk.tj)

5. Statistics Annual of the Republic of Tajikistan, Agency on Statistics under the Auspies of Tajikistan Republic President. Publishing house LLC "Torus", Dushanbe - 2021. 702pp. pages.

6. Burgucheva Ye.G., Kuzmin V.V., Ranenko V.V. Joint Ventures in the Practice of International Economic Relations. - М.: Vneshtorgizdat, 1989. - 568 pp.

7. Dadomatov, D.N. Stimulation of Foreign Investments in Industrial Entrepreneurship // Since Rudaki up to the Independence of the State. Collection of articles and scientific works of professors and teachers of Institute of Economy and Trade under TGUC -Khujand. "Andesha"Flesh of Ideas, - 2009p. 335-340.

8. Kuznetsov I.A. 2011 https://cyberleninka.ru/article/n/nekotorye-voprosy-razvitiya-sovmestnyh-predpriyatiy-v-rossii. 19.02.2022.

9. Mamurov A.M. Tax Administration in the System of Tax Relations // TSULBP News. Humanities Series. Scientific-theoretical journal. - Khujand, 2019. - № 1 (78). - p. 36 - 44.

10. Oymakhmadov М. Fundamentals of Foreign Economic Activity. Dushanbe: Cognition, 1997. -215 pp.

11. Paul R. Krugman, Maurice Obetfeld "International Economics, Theory and Politics", 5th International Edition SPB. Peter, 2003, - 832 pp.

12. Saidmurodov L.N. International Economics: Theory, History, Politics. Textbook. -Dushanbe, Cognition, 2002. - 383 pp.

13. Saidmurodov LN, Mirboboev RM, Soliev AA International Business: Theory, Practice and Ethics. Textbook. - Dushanbe, Cognition, 2002. - 344 pp.

14. Smirnova Ye.Ye. Joint Ventures: Regulations of Emergence and Prospects of Development / Ye. Ye. Smirnova, N.V. Khvalynskaya. - M.: Moscow State University Publishing House, 1988. - pp. 164.

15. Suzuki M., Saidmurodov L.N., Soliev A.A. Open Macroeconomics and Foreign Direct Investment. - Dushanbe, "Devashtich", 2007. - 278pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.