Научная статья на тему 'ОЛМА НАВЛАРИНИ СОВУҚХОНАЛАРДА УЗОҚ МУДДАТ САҚЛАШ УЧУН КРАХМАЛ ТЕСТИ СТАНДАРТИ'

ОЛМА НАВЛАРИНИ СОВУҚХОНАЛАРДА УЗОҚ МУДДАТ САҚЛАШ УЧУН КРАХМАЛ ТЕСТИ СТАНДАРТИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
боғ / нав / олма / крахмал тест / шакар / йод / мева / ҳосил / совуқхона / сақлаш.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Исламов С. Я., Намозов И. Ч.

Мақолада интенсив боғларда олмани меваларини териб олиш муддатини тўғри аниқлаш бўйича илмий-тадқиқот ишлари олиб борилган. Таъкидлаш жоизки, интенсив олма боғларида меваларни ўз вақтида териб олишни тўғри ташкил этиш муҳим агротехник тадбирлардан бири ҳисобланади. Юқорида келтирилган олма навлари ичида қанд миқдорини юқорилиги бўйича Фуджи навида 13-14%, Пинк Леди 12,5-13,5% ни ташкил этди. Сақланиш муддати бўйича ҳам шу навлар юқори кўрсаткичга эга бўлиб Фуджи нави 180 кунни, Пинк Леди нави эса 240 кун атрофида бўлди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Исламов С. Я., Намозов И. Ч.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛМА НАВЛАРИНИ СОВУҚХОНАЛАРДА УЗОҚ МУДДАТ САҚЛАШ УЧУН КРАХМАЛ ТЕСТИ СТАНДАРТИ»

ОЛМА НАВЛАРИНИ СОВУЦХОНАЛАРДА УЗОЦ МУДДАТ САЦЛАШ УЧУН КРАХМАЛ ТЕСТИ СТАНДАРТИ

1Исламов С.Я., 2Намозов И.Ч.

12Профессор Тошкент давлат аграр университети https://doi. org/10.5281/zenodo. 13950454

Аннотация. Мацолада интенсив богларда олмани меваларини териб олиш муддатини тугри аницлаш буйича илмий-тадцицот ишлари олиб борилган. Таъкидлаш жоизки, интенсив олма богларида меваларни уз вацтида териб олишни тугри ташкил этиш мущм агротехник тадбирлардан бири щсобланади.

Юцорида келтирилган олма навлари ичида цанд мицдорини юцорилиги буйича Фуджи навида 13-14%, Пинк Леди 12,5-13,5% ни ташкил этди. Сацланиш муддати буйича щм шу навлар юцори курсаткичга эга булиб Фуджи нави 180 кунни, Пинк Леди нави эса 240 кун атрофида булди.

Калит сузлар: бог, нав, олма, крахмал тест, шакар, йод, мева, %осил, совуцхона, сацлаш.

Аннотация. В статье проведена научно-исследовательская работа по правильному определению сроков сбора плодов яблони в интенсивных садах. Следует отметить, что правильная организация своевременного сбора плодов в интенсивных яблоневых садах является одним из важных агротехнических мероприятий.

Среди вышеперечисленных сортов яблок сорт Фуджи имеет сахаристость 1314%, Пинк Леди 12,5-13,5%. Срок годности этих сортов также высок, у сорта Фуджи около 180 дней, у сорта Пинк Леди около 240 дней.

Ключевые слова:. сад, сорт, яблоко, тест крахмальная, сахар, йод, фрукт, урожай, холодильное хранение, хранение.

Abstract. The article carried out research work on the correct determination of the timing of the collection of apple fruits in intensive orchards. It should be noted that the correct organization of the timely collection of fruits in intensive apple orchards is one of the important agrotechnical measures.

Among the above varieties of apples, the Fuji variety has a sugar content of 13-14%, Pink Lady 12.5-13.5%. The shelf life of these varieties is also high, the Fuji variety is about 180 days, the Pink Lady variety is about 240 days.

Keywords: garden, variety, apple, starch test, sugar, iodine, fruit, harvest, cold storage, storage.

Кириш

Сунгги йилларда республикамизда мева махсулотлари сифатини яхшилаш, уларнинг экспортини баркарор ошириш ва интенсив боглар майдонини янада кенгайтириш, уларда амалга ошириладиган агротехника тадбирларини янада такомиллаштириш буйича катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Узбекистон иклим шароитига мос янги мева турлари интродукция килиниб, уларни илмий асосда урганиб, ишлаб чикаришга тадбик этилмокда. Узбекистон Республикасининг 2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида «^ишлок хужалигини илмий асосда интенсив ривожлантириш оркали дехкон ва фермерлар даромадини камида 2 баравар ошириш, кишлок хужалигини йиллик усишини камида 5 фоизга етказиш» мухим стратегик вазифалар сифатида белгилаб берилган.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2021 йил 15 декабрдаги П^-52 сон «Мева-сабзавотчилик сохасини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тармокда кластер ва кооперация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги, 2021 йил 26 февралдаги П^-5009-сон «Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 - 2030 йилларга мулжалланган стратегиясида белгиланган вазифаларни 2021 йилда амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ^арорлари, хамда бошка меъёрий хужжатларда вазифалар алохида белгилаб берилган [1]; [2].

Маълумки, хар кандай кишлок хужалиги усимликларининг хосилдорлиги бевосита экиш схемасига боглик булиб колаверади. Бу масала айникса бугунги кунда республикада улкан масштабда барпо этилаётган интенсив олма богларда янада чукурлашмокда. Шу боис интенсив олма богларида дарахтларни жойлаштириш схемаларини оптималлаштириш навларнинг потенциал махсулдорлигидан тула фойдаланиш ва юкори сифатли махсулот етиштиришга имкон беради.

Якубов М.М., Назарова ДД. ва бошкалар [7; 35-38-б ] томонидан мевали олма усимлигида куйидаги фенофазалар урганилган: куртакларнинг буртиши: барг куртакларининг буртиши, гул куртакларининг буртиши (вегетациянинг бошланиши); гуллашнинг бошланиши, ялпи гуллаш ва гуллашнинг тугаши; новдалар усишининг тугаши (вегетациянинг тугаши). Тадкикотда куртакларнинг ёзила бошлаши ва меваларнинг пишиш муддати кун ора, гуллаш муддати - хар куни, новдаларнинг усиш муддатларининг тугаши, хазонрезгиликнинг бошланиши ва тугаши хар беш кунда бир марта урганилган. Бунинг натижасида иклим шароитларининг фенофазаларга таъсири, усув даврининг бошланиши, вегетациянинг давомийлигига кура, турли худудларга олма навлари тавсия килинган [4; 36-37-б.].

В.И.Сенин [5; 11—13-б.] сугориладиган богдорчилик институтида 20 йилдан ортик M-VII пайвандтагига пайванд килинган хар хил олма навларининг усиши, ривожланиши ва махсулдорлигини M-VIII ва M-IX пакана пайвандтаглари хамда уртача усувчи M-II, MIV пайвандтагларига пайванд килинган айнан шу навларнинг холати билан таккослаб урганган.

М.П. Тарасенко [6; 9-15-б.] ва бошка куплаб олимларнинг маълумотлари билан хам тасдикланади, унинг махсус тажрибаларида XVI пайвандтаг типида усув даври она кучатзорда жуда кеч бошланган булсада, бог шароитларида унга пайванд килинган навларда усув даврининг эрта бошланиши кайд этилган.

Г.М. Караходжаева ва Х.А. Бобоеваларнинг [3; 63-67-б.] Узбекистоннинг марказий минтакаси шароитида олиб борган тадкикотларида олманинг ёзги, эрта кузги ва кузги навларининг холати ва махсулдорлиги M-IX пайвандтагида кузатилган. Тадкикотларда Узбекистонда яратилган 11 та, А^Шда яратилган 5 та, Украина - 14 та, Япония - 2 та, Канада, Краснодар ва Францияда яратилган 1 тадан нав урганилган ва уларга махсулдорлиги буйича бахо берилган.

Тадкикотни олиб бориш шароити ва услуби. Тажрибалар "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик" кафедрасида ишлаб чикилган услуб буйича олиб борилди. Дала тажрибалари Тошкент давлат аграр университети кошидаги Ахборот ва маслахат маркази (Extension center) даги тажриба майдонидаги хосилли олма богида утказилди. Биометрик улчовлар ва хисоблар: хар бир вариантда 10 та усимликда олиб борилди. Тажриба турт кайтарикда урганилди.

Тажрибалар Х.Ч.Буриев ва бошкаларнинг «Мевали ва резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хисоблар ва фенологик кузатувлар методикаси» (2014),

В.Ф.Моисейченконинг «Методика учетов и наблюдений в опытах с плодовыми и ягодными культурами» (1967) номли услубий адабиётларида келтирилган тавсияларга мувофик ва Тажриба маълумотларига статистик ишлов бериш Б.А.Доспехов (1985) услуби буйича дисперсион тахлилдан утказилди.

Тадкикот натижалари. Таъкидлаш жоизки, олма меваларини уз вактида териб олиш унинг сакланувчанлигига кучли даражада таъсир курсатувчи агротехник элементларидан бири хисобланади. Интенсив олма богларида меваларни уз вактида териб олишни тугри ташкил этиш янада мухимдир.

Олмалар кай даражада пишганлигини уларга назар солиш билан аниклаб булмайди. Олманинг куриниши ва таъми уни етилганлигини аниклаш учун ёрдам беради. Лекин бу курсаткичлар йилдан-йилга ва дарахтнинг турли жойларида турлича булиши мумкин. Шу сабабли, бошка курсаткичлардан хам фойдаланиш зарур.

Олма меваларини пишиб етилганлигини крахмал тести оркали хам амалга ошириш мумкин. Крахмал тести олмалар етилар экан, улар таркибидаги крахмал секин-аста шакарга айланиб боради. Шакар ва крахмални оптимал нисбатида совукхонада саклаш учун олмаларни териш мумкин. Агар кеч терилса, крахмалнинг барчаси шакарга айланади ва натижада бундай олмаларни узок саклаб булмайди. Олмадаги хужайралар таркибидаги шакар саклаш жараёнида парчаланади ва кумлашиб колади.

1-жадвал.

Олма навларини учун крахмал тести стандарти.

Т/р Олма Крахмал тести

нави даражаси, гр

1. Айдаред 2,5-3,0

2. Брейбурн 2,6-3,0

3. Гала 2,5-3,0

4. Голден Делишес 2,8-3,5

5. Гренни Смит 2,1-2,5

6. Жонаголд (Жонапринс) 3,5-5,0

7. Пинк Леди 2,5-3,0

8. Пинова 2,8-3,5

9. Ред Делишес (Скарлет спур, Ред Чиф ва Жеромин) 1,8-2,5

10. Фуджи 3,0-4,5

11. Элстар 2,3-2,5

Текшириш учун дорихоналарда сотиладиган ёд ёки люгол эритмаси дориларидан фойдаланиш мумкин. Сувга ёд ёки люгол эритмасидан солиниб эритма тайёрланади ва икки булакка булинган олмалар 30 сонияга солиб куйилади. Сунгра натижалар куйидаги стандарт крахмал ва шакар нисбатига солиштирилади. Ёд крахмал билан реакцияга киришиб, кора рангга айланади. Шакар эса ок рангда колади. Шу усулда крахмал ва шакар нисбатини текшириш мумкин. Теримдан 2-3 хафта олдин крахмал тестини утказишни бошланг. Натижаларни дафтарга ёзиб куйинг ва келгуси йилда терим вактини аниклашда йиллик маълумотлардан фойдаланинг.

Хулоса

Таъкидлаш жоизки, интенсив олма богларида меваларни уз вактида териб олишни тугри ташкил этиш мухим агротехник тадбирлардан бири хисобланади. Олма меваларини

териб олишнинг энг кулай муддатларини аниклашда крахмал тестида текшириб куриш

оркали хам аниклаш мумкин.

Юкорида келтирилган олма навлари ичида крахмал тест даражаси микдорини

юкорилиги буйича Жонаголд (Жонапринс) навида 3,5-5,0 гр, энг кам крахмал микдори

Ред Делишес (Скарлет спур, Ред Чиф ва Жеромин) навида 1,8-2,5 гр, ни ташкил этди.

ФОЙЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Мирзиёев Ш.М. П^-52 сон «Мева-сабзавотчилик сохасини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, тармокда кластер ва кооперация тизимини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида». - Тошкент, 2021 йил 15 декабрь. http://www.Lex.UZ.

2. Мирзиёев Ш.М. П^-5009-сон. «Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 - 2030 йилларга мулжалланган стратегиясида белгиланган вазифаларни 2021 йилда амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида». - Тошкент, 2021 йил 26 февраль. http://www.Lex.UZ.

3. Караходжаева Г.М., Бобоева Х,.А. Интенсив М-9 пайвандтагдаги олма боглари учун янги махаллий ва интродукция килинган навларнинг хужалик-биологик хусусиятларини урганиш // Минтакалараро мевачилик ва узумчиликнинг холати, муаммолари, истикболлари (академик М.Мирзаев номидаги богдорчилик, узумчилик ва виночилик илмий-тадкикот институти ташкил булганининг 120 йиллигига багишланган) мавзусидаги Х,алкаро илмий-амалий анжумани маколалари туплами. -Тошкент, 2018. - Б. 63-67.

4. Намозов И., Енилеев Н.Ш., Эргашева Д. Олманинг кузги навлари усиши ва гул куртакларининг ёзилишига интенсив боглардаги дарахтларни экиш схемаларининг таъсири // AGRO ILM журнали - Тошкент, 2021. №1 (71) сон 36-37 б.

5. Сенин В.И., Ковалева А.Ф. Продуктивность яблони на подвое М9 в уплотненных посадках // Садоводство и виноградарство. - 1992. - № 7. - С. 11-13.

6. Тарасенко М.П. Влияние качества посадочного материала на продуктивность плодовых насаждений. // Основы технологии интенсивного садоводства в Украинской ССР. - Киев, 1978. - С. 9-15.

7. Якубов М.М., Назарова ДД., Бобоева Х,.А. Интенсив олма боглари фенологик фазаларининг утишига иклим шароитларини таъсири// Узбекистонда мевачилик ва узумчиликни ривожлантиришнинг асосий омиллари. Республика илмий-амалийанжуманимаколалари туплами. - Тошкент, 2017. - Б. 35-38.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.