Научная статья на тему 'НОКНИНГ АББАТ ФЕТЕЛЪ НАВИНИ ЎСИШИ ВА ГУЛ КУРТАКЛАРИНИНГ ЁЗИЛИШИГА ЭКИШ СХЕМАЛАРИНИ ТАЪСИРИ'

НОКНИНГ АББАТ ФЕТЕЛЪ НАВИНИ ЎСИШИ ВА ГУЛ КУРТАКЛАРИНИНГ ЁЗИЛИШИГА ЭКИШ СХЕМАЛАРИНИ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
79
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Боғ / пайвандтаг / навлар / нок / кўчат / дарахт / экиш схемаси / куртак / новда / гул / мева / ҳосил. / garden / stock / varieties / pear tree / seedlings / tree / planting scheme / bud / branches / flower / fruit / harvest.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Нормуратов Илхом Турғунович, Намозов Ихтиёр Чориевич, Набижонов Илхом Ғофуржон Ўғли

Мақолада нокни ўрта бўйли «А» ва «ВА-29» пайвандтагларида ўстирилган интенсив боғлардаги дарахтларни экиш схемаларини Аббат фетелъ навини ўсиши, гул куртакларини ёзилишига таъсирини аниқлаш юзасидан илмий-тадқиқот ишлари олиб борилган. Интенсив нок боғларини ҳар хил экиш схемаларида барпо этиш дарахтларда ўсув ва гул куртакларининг ёзилиш муддатида сезиларсиз бўлсада, маълум тафовут бўлишига олиб келади. Бунда зичлаштириб экилган схемаларда куртакларнинг уйғониши бирмунча эрта бошланади. Экиш оралиғи кенгайган сари куртакларнинг ёзила бошлаш санаси икки-уч кунга кечикади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Нормуратов Илхом Турғунович, Намозов Ихтиёр Чориевич, Набижонов Илхом Ғофуржон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF THE SCHEME OF PLACEMENT OF PEAR VARIETIES OF ABBAT FETEL’ ON THE GROWTH OF SHOOTS, FLOWERING AND BREAKING

The article presents the results of scientific research on the influence of weak vegetatively propagated rootstocks «А» and «ВА-29»and the distribution patterns of trees of abbat fetel’ pear varieties on the development of vegetative and generative buds. It was found that although the above factors do not have a significant impact on the formation and development of vegetative and generative buds. However, with a thickened placement of trees in the garden, an earlier blooming of dormant buds is observed. With a sparse arrangement of trees, spring budding, in comparison with a thickened planting, is delayed by 2-3 days.

Текст научной работы на тему «НОКНИНГ АББАТ ФЕТЕЛЪ НАВИНИ ЎСИШИ ВА ГУЛ КУРТАКЛАРИНИНГ ЁЗИЛИШИГА ЭКИШ СХЕМАЛАРИНИ ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УУК:634.11

НОКНИНГ АББАТ ФЕТЕЛЪ НАВИНИ УСИШИ ВА ГУЛ

КУРТАКЛАРИНИНГ ЁЗИЛИШИГА ЭКИШ СХЕМАЛАРИНИ ТАЪСИРИ Нормуратов Илхом ТурFунович - профессор

Намозов Ихтиёр Чориевич - доцент Набижонов Илхом Гофуржон уFли - магистр Тошкент давлат аграр университети https://doi.org/10.5281/zenodo.7195681

Аннотация. Мацолада нокни урта буйли «А» ва «ВА-29» пайвандтагларида устирилган интенсив боглардаги дарахтларни экиш схемаларини Аббат фетелъ навини усиши, гул куртакларини ёзилишига таъсирини аницлаш юзасидан илмий-тадцицот ишлари олиб борилган.

Интенсив нок богларини %ар хил экиш схемаларида барпо этиш дарахтларда усув ва гул куртакларининг ёзилиш муддатида сезиларсиз булсада, маълум тафовут булишига олиб келади. Бунда зичлаштириб экилган схемаларда куртакларнинг уйгониши бирмунча эрта бошланади. Экиш оралиги кенгайган сари куртакларнинг ёзила бошлаш санаси икки-уч кунга кечикади.

Калит сузлар: Бог, пайвандтаг, навлар, нок, кучат, дарахт, экиш схемаси, куртак, новда, гул, мева, х,осил.

ВЛИЯНИЕ СХЕМЫ РАЗМЕЩЕНИЯ ГРУШИ СОРТА АББАТ ФЕТЕЛЪ НА РОСТ ПОБЕГОВ, ЦВЕТЕНИЕ И ЗАКЛАДКУ ГЕНЕРАТИВНЫХ ПОЧЕК Аннотация. В статье приведены результаты научных исследованиий по изучению влияния слабарослых вегетативно размножаемых подвоев «А» и «ВА-29» и схемам размещения деревьев Аббат фетелъ сортов груши на развитие вегетативных и генеративных почек.

Установлено, что хотя выше указанные факторы существенного влияния на формирование и развитие вегетативных и генеративных почек не оказывают. Однако, при загущенном размещении деревьев в саду наблюдается более раннее распускание спящих почек. При разреженном же размещении деревьев весеннее распускание почек, в сравнении с загущенной посадкой задерживается на 2-3 дня.

Ключевые слова: Сад, подвой, сорта, груша, саженцы, дерево, схема посадка, почка, ветки, цветь, плод, урожай. THE INFLUENCE OF THE SCHEME OF PLACEMENT OF PEAR VARIETIES OF ABBAT FETEL' ON THE GROWTH OF SHOOTS, FLOWERING AND BREAKING Abstract. The article presents the results of scientific research on the influence of weak vegetatively propagated rootstocks «А» and «ВА-29»аnd the distribution patterns of trees of abbat fetel' pear varieties on the development of vegetative and generative buds.

It was found that although the above factors do not have a significant impact on the formation and development of vegetative and generative buds. However, with a thickened placement of trees in the garden, an earlier blooming of dormant buds is observed. With a sparse arrangement of trees, spring budding, in comparison with a thickened planting, is delayed by 2-3 days.

Keywords: garden, stock, varieties, pear tree, seedlings, tree, planting scheme, bud, branches, flower, fruit, harvest.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Кириш. Интенсив боглар майдонини кенгайтириш, самарасиз эскирган богларни боскичма-боскич реконструкция килиш ва интенсив асосга утказиш Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 20 мартдаги П^-4246-сон «Узбекистон Республикасида богдорчилик ва иссикхона хужалигини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида»ги ^арорида хам алохида белгилаб берилган [1].

Маълумки, хар кандай кишлок хужалиги усимликларининг хосилдорлиги бевосита экиш схемасига богли; булиб колаверади. Бу масала айникса бугунги кунда республикада улкан масштабда барпо этилаётган интенсив нок богларда янада чукурлашмокда. Шу боис интенсив нок богларида дарахтларни жойлаштириш схемаларини оптималлаштириш навларнинг потенциал махсулдорлигидан тула фойдаланиш ва юкори сифатли махсулот етиштиришга имкон беради.

М.П. Тарасенко [4] ва бошка куплаб олимларнинг маълумотлари билан хам тасдикланади, унинг махсус тажрибаларида «А» пайвандтаг типида усув даври она кучатзорда жуда кеч бошланган булсада, бог шароитларида унга пайванд килинган навларда усув даврининг эрта бошланиши кайд этилган.

А.У. Арипов, А.А. Ариповнинг [2] Узбекистоннинг марказий минтакаси шароитида олиб борган тадкикотларида нокнинг ёзги, эрта кузги ва кузги навларининг холати ва махсулдорлиги «А» пайвандтагида кузатилган. Тадкикотларда Узбекистонда яратилган 4 та, АДШда яратилган 5 та, Украина - 3 та, Япония - 2 та, Канада ва Францияда яратилган 1 тадан нав урганилган ва уларга махсулдорлиги буйича бахо берилган.

Якубов М.М., Назарова ДД. ва бошкалар [5] томонидан мевали нок усимлигида куйидаги фенофазалар урганилган: куртакларнинг буртиши: барг куртакларининг буртиши, гул куртакларининг буртиши (вегетатсиянинг бошланиши); гуллашнинг бошланиши, ялпи гуллаш ва гуллашнинг тугаши; новдалар усишининг тугаши (вегетатсиянинг тугаши). Тадкикотда куртакларнинг ёзила бошлаши ва меваларнинг пишиш муддати кун ора, гуллаш муддати - хар куни, новдаларнинг усиш муддатларининг тугаши, хазонрезгиликнинг бошланиши ва тугаши хар беш кунда бир марта урганилган. Бунинг натижасида иклим шароитларининг фенофазаларга таъсири, усув даврининг бошланиши, вегетatsiянинг давомийлигига кура, турли худудларга нок навлари тавсия килинган.

Ш. Ражаметов, Ш. Аброровлар [3] сугориладиган богдорчиликда 15 йилдан ортик «ВА-29» пайвандтагига пайванд килинган хар хил нок навларининг усиши, ривожланиши ва махсулдорлигини «А» ва «ВА-29» урта буйли пайвандтаглари хамда уртача усувчи «С» ва «Р» типли пайвандтагларига пайванд килинган айнан шу навларнинг холати билан таккослаб урганган.

Тадкикотни олиб бориш шароити ва услуби. Тажрибалар "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик" кафедрасида ишлаб чикилган услуб буйича олиб борилди. Дала тажрибалари Тошкент давлат аграр университетнинг илмий тадкикот ва укув-тажриба хужалик станциясидаги хосилли нок богида утказилди. Биометрик улчовлар ва хисоблар: хар бир вариантда 10 та усимликда олиб борилди. Тажриба турт кайтарикда урганилди.

Тажрибалар Х.Ч.Буриев ва бошкаларнинг «Мевали ва резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хисоблар ва фенологик кузатувлар методикаси» (2014), В.Ф.Моисейченконинг «Методика учетов и наблюдений в опытах с плодовыми и

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ягодными культурами» (1967) номли услубий адабиётларида келтирилган тавсияларга мувофик ва Тажриба маълумотларига статистик ишлов бериш Б.А.Доспехов (1985) услуби буйича дисперсион тахлилдан утказилди.

Тадкикот натижалари. Таъкидлаш жоизки, кучатларни экиш схемаси усимликларнинг усиши ва ривожланишига кучли даражада таъсир курсатувчи агротехник элементларидан бири хисобланади. Интенсив нок богларида экиш схемасини тугри куллаш янада мухимдир. Х,ар бир нав учун унинг шох-шаббасини ривожланиш габитусидан келиб чиккан холда энг макбул экиш схемасини куллаш усимликларнинг нормал усиб ривожланишини ва юкори хосил беришини таъминлайди. Экиш схемасининг таъсири энг аввало дарахтларнинг вегетатив ривожланишида уз аксини курсатади. Х,ар хил экиш схемаларида барпо этилган нок навларида усув ва гул куртакларининг ёзилиш муддатини кузатиш улар орасида маълум тафовут булишини кайд этиш имконини берди. Бинобарин, нокнинг кузги Аббат фетелъ навида усув ва гул куртакларининг ёзилиши кулланилган иккала пайвандтаг турида хам назоратга нисбатан зичлаштириб экилган схемаларда энг эрта бошланди. Экиш оралиги кенгайган сари куртакларнинг ёзила бошлаш санаси икки-уч кунга кечикди, яъни сийрак экилган тажриба вариантларида куртаклар кеч ёзилди.

1-жадвал

Нокнинг Аббат фетелъ навини усув ва гул куртакларининг ёзилишига экиш схемаларини

таъсири, 2021-2022 йиллар

Екиш Озикл Кучат Усув Гуллаш, сана

схемаси, а-ниш калин- куртаклар Куртак 25 % 50 % Гуллаш

м майдо лиги, и-нинг лар- гуллаши гуллаш -нинг

ни м2 туп/га ёзила бошлашиб , сана нинг буртиш и и тугаши

ВА-29 пайвандтагида

4 x 4 16 625 14-18. IV 25-30. III 5-9. IV 7-10. IV 11-16. IV

4 x 3,5 14 714 13-16. IV 24-29. III 3-7. IV 5-8. IV 10-14. IV

4 x 3 12 814 12-17. IV 22-29. III 1-5. IV 4-6. IV 9-11. IV

4 x 2,5 10 1000 8-12.IV 20-26. III 29. III -4. IV 3-5. IV 7-11. IV

А пайвандтагида

4 x 2,5 10 1000 12-15. IV 22-28. III 1-5. IV 4-6. IV 8-12. IV

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

4 x 2 8 1250 10-13. IV 18-24. III 29. III -4. IV 3-5. IV 6-10. IV

4 x 1,5 6 1667 7-10. IV 16-22. III 25. III -2. IV 2-4. IV 5-8. IV

4 x 1 4 2500 4-7. IV 14-20. III 27-30.III 1-3. IV 4-7. IV

Жадвал маълумотлари шуни курсатадики, нокнинг Аббат фетелъ нави дарахтларининг куртак ёза бошлаш санаси экиш схемаси билан бир каторда, кулланилган пайвандтаг турига боглик х,олда х,ам бирмунча фаркланди. Бунда «А» пайвандтагидаги дарахтлар куртагининг ёзилиш ва гуллаш фазаларииннг кечиши «ВА-29» пайвандтагига пайванд килинган усимликларга нисбатан 2-3 кунга жадалрок амалга ошди.

Бирок, таъкидлаш жоизки, куртакларнинг буртиши ва гуллаш фазаларининг утишида хдрорат омили х,ам мух,им булиб, бу Узбекистоннинг марказий минтакасида бах,орнинг келишига кура у ёки бу календар муддатига сурилиши мумкин. Бинобарин, агар 2021 йилда булгани каби, бах,ор бошида совук об-х,аво хдроратнинг кескин кутарилиши билан алмашинса (март охирида совук булган даладаги хдрорат апрелнинг иккинчи ун кунлигида + 240 гача кутарилди), барча навлардаги усув куртаклари тез уса бошлайди ва деярли бир пайтда ёзилади.

Мазкур х,олатда хдр хил пайвандтаглардаги навларнинг х,олатида сезиларли фарк кузатилмайди. Аксинча, 2022 йилда кузатилгани каби, март ойи бирмунча совук келса, куртакларнинг ёзилиш санаси х,ам мос х,олда кечикади ва бундай х,олатда куртакларнинг буртишидаги пайвандтаг ва навга хос тафовут яккол сезилади.

Паст ва урта буйли пайвандтаглар пайванд килинган дарахтларда усув даврининг бошланиш муддатлари тугрисидаги маълумотларни таккослаб шуни куриш мумкинки, мазкур муддатлар куп жихдтдан мос келмайди. Бунга яккол мисол килиб вегетатив пайвандтагларнинг усув даври она кучатзорда жуда эрта бошлансада, мазкур пайвандтаг бог шароитларида унга пайванд килинган навларда усув даврининг эрта бошланишига имкон бермайди.

Хулоса. Таъкидлаш жоизки, экиш схемаси ва кулланилган пайвандтаг тури факатгина дарахтларнинг куртак ёзиш фазасига эмас, балки унинг умумий усиш кучига х,ам таъсир курсатади. Бу айникса бугунги кунда кенг масштабларда барпо этилаётган интенсив боглар учун айникса мух,им курсаткичдир.

Интенсив нок богларини х,ар хил экиш схемаларида барпо этиш дарахтларда усув ва гул куртакларининг ёзилиш муддатида сезиларсиз булсада, маълум тафовут булишига олиб келади. Бунда зичлаштириб экилган схемаларда куртакларнинг уйгониши бирмунча эрта бошланади. Экиш оралиги кенгайган сари куртакларнинг ёзила бошлаш санаси икки-уч кунга кечикади.

REFERENCES

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL SPECIAL SERIES "SUSTAINABLE FORESTRY" UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

1. Мирзиёйев Ш. П^-4246-сон "Узбекистон Республикасида богдорчилик ва иссикхона хужалигини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида". Президент ^арори. - Тошкент, 2019 йил 20 март.

2. Арипов А.У., Арипов А.А. Уругли интенсив мева боглари // Укув кулланма -Тошкент, 2013. - Б. 63-67.

3. Ражаметов Ш., Аброров Ш. Замонавий интенсиве нок богларини яратиш ва парваришлаш // Укув кулланма - Тошкент, 2018. - Б. 86.

4. Тарасенко М.П. Влияние качества посадочного материала на продуктивность плодовых насаждений. // Основы технологии интенсивного садоводства в Украинской ССР. - Киев, 1978. - Б. 9-15.

5. Якубов М.М., Назарова ДД., Бобоева Х,.А. Интенсив нок боглари фенологик фазаларининг утишига иклим шароитларини таъсири// Узбекистонда мевачилик ва узумчиликни ривожлантиришнинг асосий омиллари. Республика илмий-амалий анжумани маколалари туплами. - Тошкент, 2017. - Б. 35-38.

6. Агафонов, Н.В. Современнийе способи посадки и формирования плодових

деревъйев в интенсивних насаждениях.- М.: ВНИИТЕИСХ, 1990. - Б. 58.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.