Научная статья на тему 'ОЛМАНИ ПАСТ БЎЙЛИ ПАЙВАНДТАГЛАРИДА ЎСТИРИЛГАН ИНТЕНСИВ БОҒЛАР ҲОСИЛДОРЛИГИГА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАРНИНГ ТАЪСИРИ'

ОЛМАНИ ПАСТ БЎЙЛИ ПАЙВАНДТАГЛАРИДА ЎСТИРИЛГАН ИНТЕНСИВ БОҒЛАР ҲОСИЛДОРЛИГИГА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАРНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

14
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Боғ / ўғит / пайвандтаг / навлар / олма / кўчат / дарахт / экиш схемасм / новда / куртак / гул / мева / ҳосил. / garden / fertilizer / stock / varieties / apple tree / seedlings / tree / planting pattern / shoot / buds / flowers / fruit / harvest.

Аннотация научной статьи по естественным и точным наукам, автор научной работы — Сохиб Яхшибекович Исламов, Ихтиёр Чориевич Намозов

Мақолада паст бўйли М-IX пайвандтагида ўстирилган олма навларининг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига минерал ўғитларни таъсири ўрганилган ҳамда илмий асосланган маълумотлар келтирилган. Тадқиқотларда олмани паст бўйли М-IX пайвандтагида ўстирилган интенсив типдаги боғлардан олинган энг юқори ҳосил минерал ўғитлар N160 P120 K40 ҳисобида берилган вариантда бўлиб Голден Делишес навида 30,4 т/га, Фуджи навида 31,4 т/га, Гренни Смит навида 31,1 т/га ва Пинк Леди навида эса 31,5 т/га мева териб олинди. Бу эса назорат варинтига нисбатан 68-69% га юқори кўрсаткичига эга бўлди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по естественным и точным наукам , автор научной работы — Сохиб Яхшибекович Исламов, Ихтиёр Чориевич Намозов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article examines the effect of mineral fertilizers on the growth, development and yield of apple varieties grown on low M-IX grafts and provides scientifically based information. In the researches, the highest yield obtained from the intensive type orchards grown on the low M-IX grafting of apples was in the option of mineral fertilizers N160 P120 K40: 30,4 t/ha in the Golden Delishes variety, 31,4 t/ha in the Fuji variety, 31,1 t/ha in the Granny Smith variety. t/ha and 31,5 t/ha of fruits were harvested in the Pink Lady variety. This was 68-69% higher than the control variant.

Текст научной работы на тему «ОЛМАНИ ПАСТ БЎЙЛИ ПАЙВАНДТАГЛАРИДА ЎСТИРИЛГАН ИНТЕНСИВ БОҒЛАР ҲОСИЛДОРЛИГИГА МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАРНИНГ ТАЪСИРИ»

ISSN: 2181-1385 ISI: 0,967 | Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,9 | ASI: 1,3 | SJIF: 5,771 | UIF: 6,1

ОЛМАНИ ПАСТ БУЙЛИ ПАЙВАНДТАГЛАРИДА УСТИРИЛГАН ИНТЕНСИВ БОГЛАР Х^ОСИЛДОРЛИГИГА МИНЕРАЛ УГИТЛАРНИНГ

ТАЪСИРИ

Сохиб Яхшибекович Исламов

Тошкент давлат аграр университети, профессор

Ихтиёр Чориевич Намозов

Тошкент давлат аграр университети, доцент Ihtiyor 8226@mail.ru

Маколада паст буйли М-IX пайвандтагида устирилган олма навларининг усиши, ривожланиши ва хосилдорлигига минерал угитларни таъсири урганилган хамда илмий асосланган маълумотлар келтирилган.

Тадкикотларда олмани паст буйли М-1Х пайвандтагида устирилган интенсив типдаги боглардан олинган энг юкори хосил минерал угитлар N160 P120 K40 хисобида берилган вариантда булиб Голден Делишес навида 30,4 т/га, Фуджи навида 31,4 т/га, Гренни Смит навида 31,1 т/га ва Пинк Леди навида эса 31,5 т/га мева териб олинди. Бу эса назорат варинтига нисбатан 68-69% га юкори курсаткичига эга булди.

Калит сузлар: Бог, угит, пайвандтаг, навлар, олма, кучат, дарахт, экиш схемасм, новда, куртак, гул, мева, хосил.

The article examines the effect of mineral fertilizers on the growth, development and yield of apple varieties grown on low M-IX grafts and provides scientifically based information.

In the researches, the highest yield obtained from the intensive type orchards grown on the low M-IX grafting of apples was in the option of mineral fertilizers N160 P120 K40: 30,4 t/ha in the Golden Delishes variety, 31,4 t/ha in the Fuji variety, 31,1 t/ha in the Granny Smith variety. t/ha and 31,5 t/ha of fruits were harvested in the Pink Lady variety. This was 68-69% higher than the control variant.

Keywords: garden, fertilizer, stock, varieties, apple tree, seedlings, tree, planting pattern, shoot, buds, flowers, fruit, harvest.

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

June, 2023

КИРИШ

Сунгги йилларда республикамизда уругмевалилар, хусусан олма етиштириш ва уни экспорт килиш хажмини ошириш, максадида интенсив богдорчиликни илмий асосда ривожлантиришга алохида эътибор каратилмокда. Бу борада республикада хориждан келтирилган кучсиз усувчи кучатлар асосида куплаб интенсив боглар барпо этилган булиб, ушбу богларда кейинги замонавий агротехник тадбирларни куллаш, хусусан, уларнинг шох-шаббаларига шакл бериш ва устиришнинг энг янги усулларини куллаш долзарб ахамият касб этмокда. Узбекистон Республикасининг 2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида «Кишлок хужалигини илмий асосда интенсив ривожлантириш оркали дехкон ва фермерлар даромадини камида 2 баравар ошириш, кишлок хужалигини йиллик усишини камида 5 фоизга етказиш» мухим стратегик вазифалар сифатида белгилаб берилган.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Катор олимларнинг фикрича [3; 7-8-б.]; [4; 47-48-б.], экиш схемаси, яъни усимлик зичлиги мева сифатининг шаклланишида мухим роль уйнайди. Олимларнинг фикрича нисбатан сара, бир текис ва тулик ранг олган мевалар экстенсив богларда эмас, аксинча интенсив богларда етиштирилади деб таъкидлашган [5; 11—13-б.].

Пакана пайвандтагларда устириш ва шох-шаббасига урчуксимон шакл бериш интенсив олма богларида дарахтларни гектарига 2 мингдан 5 минг донагача жойлаштириш имконини беради. Бу эса гектаридан катта ёшли богларда баркарор 30-40 тонна хосил олишни таъминлайдиа [2; 19-б.].

М.М.Якубов, Д.К.Назароваларнинг [6; 87-90-б.] Тошкент вилояти шароитларида олиб борган тадкикотларида Татура усулида шакллантирилган богларда дарахтларнинг жойлашиш зичлиги урганилган. Бунда усимликлар зич килиб утказилганда олманинг Розмарин нави 17 йиллик дарахтлари одатдаги масофа билан экилган дарахтларга нисбатан 30% га юкори хосил берган.

Тадкикотни олиб бориш шароити ва услуби. Тажрибалар "Мевачилик ва узумчилик" кафедрасида ишлаб чикилган услуб буйича олиб борилди. Дала тажрибалари Тошкент давлат аграр университетнинг илмий тадкикот ва укув-тажриба хужалик станциясидаги хосилли олма богида утказилди. Биометрик улчовлар ва хисоблар: хар бир вариантда 10 та усимликда олиб борилди. Тажриба турт кайтарикда урганилди.

Тажрибалар Х.Ч.Буриев ва бошкаларнинг «Мевали ва

June, 2023

485

резавор мевали усимликлар билан тажрибалар утказишда хисоблар ва фенологик кузатувлар методикаси» (2014), В.Ф.Моисейченконинг «Методика учетов и наблюдений в опытах с плодовыми и ягодными культурами» (1967) номли услубий адабиётларида келтирилган тавсияларга мувофик ва Тажриба маълумотларига статистик ишлов бериш Б.А.Доспехов (1985) услуби буйича дисперсион тахлилдан утказилди.

НАТИЖАЛАР

Интенсив олма боглардаги дарахтларга хар хил микдордаги минерал угитлар беришда туп дарахтдан олинадиган хосил ва умумий хосилдорликнинг тажриба вариантлари буйича узаро фаркланишига олиб келди. Минерал угитларни богни сугоришдан олдин чукур килиб берган яхши самара беради, кузда хайдовдан олдин берилади. Бунда угитни сочиб берадиган РУ-4-10 агрегатидан фойдаланса булади. ПРВН-2,5 машинасига урнатилган ПРВН-17 агрегати угитни 20-22 см чукурликка беради. Минерал угитлар меъёри интенсив олма боглар хосилдорлигига, хусусан бир тупдан олинадиган уртача хосилдорликка сезиларли таъсир курсатди. Олиб борилган илмий-тадкикот натижаларининг курсатишича, олманинг кузги Голден Делишес навида бир туп дарахтдаги хосил угитланмаган вариантда 12,5 кг ни ташкил этган булса, энг юкори курсаткич минерал угитлар N160 P120 K40 хисобида берилган вариантда булиб 21,3 кг хамда минерал угитлар N200 P150 K50 хисобидан берилган вариантда эса 21,2 кг хосил олинди.

1-жадвал

Олмани М-IX пайвандтагида устирилган интенсив боFлар хосилдорлигига минерал уFитлар меъёрининг таъсири, 2020-2022 йиллар.

(3,5х2 м схемада экилган 6 ёшли 6of)

T/p Вариантлар Тупдаги хосил, кг Х,осилдорлик, т/га Назоратга нисбатан, %

Голден Делишес нави

1. Угитланмаган - назорат 12,5 17,8 100

2. N60 P30 K15 14,8 21,1 118,5

3. N120 P90 K30 17,5 24,9 139,8

4. N160 P120 K40 21,3 30,4 170,7

June, 2023

486

5. N200 P150 K50 21,2 30,2 169,6

Фуджи нави

1. Угитланмаган - назорат 13 18,5 100

2. N60 P30 K15 15 21,4 115,6

3. N120 P90 K30 18 25,7 138,9

4. N160 P120 K40 22 31,4 169,7

5. N200 P150 K50 22 31,4 169,7

Гренни Смит

1. Угитланмаган - назорат 12,9 18,4 100

2. N60 P30 K15 15,1 21,5 116,8

3. N120 P90 K30 17,8 25,4 138,0

4. N160 P120 K40 21,8 31,1 169,0

5. N200 P150 K50 21,5 30,7 166,8

Пинк Леди

1. Угитланмаган - назорат 13,1 18,7 100

2. N60 P30 K15 16,2 23,1 123,5

3. N120 P90 K30 18,1 25,8 137,9

4. N160 P120 K40 22,1 31,5 168,4

5. N200 P150 K50 22,0 31,4 167,9

Минерал угитлар билан озиклантирилган вариантлар ичида бир дарахтдан олинган энг кам хосил - 14,8 кг минерал угитлар N6o P30 K15 хисобидан берилганда тажриба вариантида аникланди.

Бир гектар майдондан олинган хосилдорлик буйича энг юкори курсаткич минерал угитлар N160 P120 K40 хисобида берилган вариантда булиб 30,4 т/га ни ташкил этди. Энг кам хосил угитланмаган вариантда кузатилган булиб 17,8 т/га атрофида булди. Бундан куриниб турибдики бир дарахтдан ва майдон бирлигидан олинадиган хосил богларда усимликларни минерал угитлар билан озиклантиришга боглик буларкан. Олма дарахти дастлабки йилларида азот ва фосфорга булган талаби катта булади. Мева бериш даври бошлангандан кейин калийга булган талаб ортади, шунинг учун боглардан юкори ва сифатли хосил олиш учун минерал ва органик угитларни куллаш яхши самара беради.

Тажрибадаги олманинг кишки навларини угитламаган вариантларда бир тупдан олинган энг кам хосил Фуджи навида 13 кг, Гренни Смит навида 12,9 кг ва Пинк Леди

June, 2023

487

навида эса 13,1 кг ни ташкил этди. Бир дарахтдан олинган энг юкори хосил минерал угитлар N^0 P120 K40 хисобида берилган вариантда булиб Фуджи навида 22,0 кг, Гренни Смит навида 21,8 кг ва Пинк Леди навида эса 22,1 кг мева териб олинди. Бу эса назорат варинтига нисбатан 68-69% га юкрри курсаткичига эга булди.

Шу навларни хосилдорлиги бир гектар майдон бирлигида хисобланганда эса энг кам хосилдорлик угитланмаган тажриба вариантидан олинган булиб Фуджи навида 18,5 т/га, Гренни Смит навида 18,4 т/га ва Пинк Леди навида эса 18,7 т/га ни ташкил этди.

Тажрибадаги олмани кишки навларидан олинган энг юкори хосилдорлик курсаткичи минерал угитлар N^0 P120 К40 хисобида берилган варинтда кузатилган булиб Фуджи навида 31,4 т/га, Гренни Смит навида 31,1 т/га ва Пинк Леди навида эса 31,5 т/га мева териб олинган булиб назорат вариантига нисбатан 13 т/га купрок хосил демакдир.

Минерал угитлар билан озиклантирилган вариантларни ичида энг кам хосил N,50 P30 К15 хисобида берилган варинтда булиб Фуджи навида 21,4 т/га, Гренни Смит навида 21,5 т/га ва Пинк Леди навида эса 23,1 т/га мева олинган (5.24-жадвалга каранг).

МУХ,ОКАМА

Замонавий интенсив типдаги мевали боглар анча махсулдор ва уларнинг илдиз системаси юза жойлашган. Шу боис улар тупрокни юза кисмидаги унумдорлигига анча талабчан. Бу богларда, табиийки, минерал угитларнинг меъёри оддий богларга нисбатан анча юкори булади ва бог хосилдорлигига узвий боглик хисобланади. Барча холатларда азот угити 2-4 булиниб берилади - апрель ва июль ёки март, май ва июль ойларида йиллик меъёри тенг булган холда. Фосфор ва калий угитлари 50% кузда (шудгорга) ва колган 50% июль ойида. Бу, уз навбатида, мева куртакларини сифатли шаклланишига имкон беради ва дарахтларни кишга тулик ва яхши тайёрланишига ёрдам беради.

ХУЛОСА

Олмани паст буйли М-IX пайвандтагида устирилган интенсив богларнинг бир гектар майдондан олинган энг юкори хосил минерал угитлар N160 P120 K40 хисобида берилган вариантда булиб Голден Делишес навида 30,4 т/га, Фуджи навида 31,4 т/га, Гренни Смит навида 31,1 т/га ва Пинк Леди навида эса 31,5 т/га мева териб олинди. Бу эса назорат варинтига нисбатан 68-69% га юкори курсаткичига эга булди.

June, 2023

488

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022-йил 28-январдаги ПФ-60-сон "2022 — 2026-йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги Фармони.

2. Бадтиева З.С., Гаглоева Л.Ч., Басиев С.С. Размещение деревьев. / В кн. Основные элементы интенсивной технологии возделывания насаждений яблони. - Владикавказ, 2015. - С. 19.

3. Григорьева Л.В. Агробиологические аспекты повышения продуктивности яблони в насаждениях ЦЧР РФ. Автореф. дисс. док.с/х. наук. - Краснодар, 2015. - С. 7-8.

4. Куцуков А.С., Перяслова Л.Б., Сергазиев К.С., Исаев С.И. Интенсивное садоводство // Урожай и качество // Главный агроном. - 2005. - № 1. - С. 47-48.

5. Сенин В.И., Ковалева А.Ф. Продуктивность яблони на подвое М9 в уплотненных посадках // Садоводство и виноградарство. - 1992. - № 7. - С. 1113.

6. Якубов М.М., Назарова ДД. Татура усулида шакллантирилган богни барпо килиш //Минтакалараро мевачилик ва узумчиликнинг холати, муаммолари, истикболлари мавзусидаги Х,алкаро илмий-амалий анжумани маколалари туплами. - Тошкент, 2018. - Б. 87-90.

June, 2023

489

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.