Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИГА ЎТКАЗИШ – ТАЪЛИМ СИФАТИНИНГ КАФОЛАТИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИГА ЎТКАЗИШ – ТАЪЛИМ СИФАТИНИНГ КАФОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
178
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
дарс / ўқитиш / умумий таълим мақсади / тарбиявий мақсад / илмий дунёқараш / фикрлаш ва маданият / амалий мақсад / Lesson / teaching / General education goal / educational goal / scientific Outlook / thinking and culture / practical goal.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — М. Тожиев, А. Ж. Хуррамов

Мақолада таълим тараққиётининг асоси эканлигини илмий жиҳатдан таъкидлайди ва у ёндашувнинг қиёсий тавсифини тасвирлайди, йўналтирилган шахс ва ноанъанавий таълим усуллари ўқувчиларнинг мантиқий фикрлаш самарадорлигини ошириш ва уларнинг ривожланиши учун дарсларда тез-тез ишлатилади, “ёндашув йўналтирилган шахс” атамаси моҳиятининг афзалликлари, боланинг ривожланиш даражаларининг илмий асослари.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TRANSFER OF THE PROCESS IN HIGHER EDUCATION TO THE CREDIT MODULE SYSTEM A GUARANTEE OF EDUCATIONAL QUALITY

The article highlights in a scientific way that the “personality-oriented approach” is the basis for the development of education and it describes the comparative characteristics of the personality-oriented approach and non-traditional teaching methods often used in the classroom to improve the effectiveness of students ' logical thinking and their development, the advantages of the essence of the term “personality-oriented approach”, the scientific basis of the child's development degrees.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИГА ЎТКАЗИШ – ТАЪЛИМ СИФАТИНИНГ КАФОЛАТИ»

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА УЦУВ ЖАРАЁНИНИ КРЕДИТ-МОДУЛЬ ТИЗИМИГА УТКАЗИШ - ТАЪЛИМ СИФАТИНИНГ КАФОЛАТИ

М.Тожиев

Олий таълимни ривожлантириш тадкикотлари ва илгор технологияларни жорий килиш булим бошлиги, педагогика фанлари доктори, Халкаро педагогика фанлар академияси мухбир аъзоси

А.Ж.Хуррамов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти Информатика кафедраси доценти в.б.

АННОТАЦИЯ

Маколада таълим тараккиётининг асоси эканлигини илмий жихдтдан таъкидлайди ва у ёндашувнинг киёсий тавсифини тасвирлайди, йуналтирилган шахс ва ноанъанавий таълим усуллари укувчиларнинг мантикий фикрлаш самарадорлигини ошириш ва уларнинг ривожланиши учун дарсларда тез-тез ишлатилади, "ёндашув йуналтирилган шахс" атамаси мохдятининг афзалликлари, боланинг ривожланиш даражаларининг илмий асослари.

Калит сузлар: дарс, укитиш, умумий таълим максади, тарбиявий максад, илмий дунёкараш, фикрлаш ва маданият, амалий максад

TRANSFER OF THE PROCESS IN HIGHER EDUCATION TO THE

CREDIT MODULE SYSTEM - A GUARANTEE OF EDUCATIONAL

QUALITY

M.Tojiev

Head of the Department of Higher Education Research and Introduction of

Advanced Technologies, Doctor of Pedagogical Sciences, Corresponding Member of the International Academy of Pedagogical Sciences

A.J.Khurramov

Associate Professor of Informatics, Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article highlights in a scientific way that the "personality-oriented approach" is the basis for the development of education and it describes the comparative characteristics of the personality-oriented approach and non-traditional teaching methods often used in the classroom to improve the effectiveness of students ' logical

thinking and their development, the advantages of the essence of the term "personality-oriented approach", the scientific basis of the child's development degrees.

Keywords: Lesson, teaching, General education goal, educational goal, scientific Outlook, thinking and culture, practical goal.

КИРИШ

Узбекистан Республикасида таълим тизимидаги ислохатлардан бири олий таълимда укув жараёнини кредит-модуль тизимига боскичма-боскич утказиш устувор вазифалардан бири сифатида белгиланди. Айни пайтда, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги «Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида»ги Фармонида "олий таълим муассасаларида укув жараёнини боскичма-боскич кредит-модуль тизимига утказиш" буйича топширик берилган булса, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномасида эса "Олий таълимда укув жараёнини кредит-модуль тизимига утказиш талаб этилади" деб, каттий масалани кун тартибига куйди-ки, бу эса олий таълимда укув жараёнини кредит-модуль тизимига утказиш буйича тизимли ишларни ташкил этиш ва Болония декларациясига Узбекистоннинг аъзо булиши учун шарт-шароит яратиш буйича аник вазифаларни белгилаб берди.

Бунда асосий эътибор олий укув юртларида муайян фанлар буйича талабалар олаётган билимларини умумлаштириш, укув жарёнларини ва укув фан дастурларини бошкалари билан таккослаш ва тенглаша оладиган этиб тайёрлаш лозим булади. Бу уринда, Европа мамлакатлари томонидан кабул килинган Болония декларацияси ахамиятга моликдир. Болония декларацияси дунёда ягона таълим тизимини яратиш ва таълим сифатини бахолашнинг ягона мезонлари, синов бирликларини ягона тизимга бирлашишини назарда тутади. Болония декларациясининг асосий максади - ягона умумлаштирилган кадрлар тайёрлаш, бахолаш, ягона таълим хакидаги хужжатларни олиш имкониятини яратиш(ягона умумевропа диплом иловаси) ва укитишнинг куп погонали тизимини яратишдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Таълимнинг кредит ситемаси (credit-tours system) - мустакил таълим олишга каратилган ва индивидуаллик асосда билимни ижодий узлаштириш, укув жараёнини катъий белгиланган холда лойихалиштириб, таълим йулини танлаш ва кредитлар асосида билим хажмини белгилайди. Кредит (Credit, Credit-hour) -барча академик даврда мехнат юкламасига мос равишда талаба(укитувчи)нинг укув ишларини хажмини улчаб берувчи узига хос бирликдир.

Умумий кабул килинган таълимнинг кредит-модуль технологиясининг узига хос томонларидан бири халкаро умумтаълим стандартларига мос келиши ва таълим тугрисидаги хужжатларни кабул килиш муаммолари, жахон тенденцияларини хисобга олган универсал таълим дастури, академик эркинлик ва укув дастурларини вариативлигидир. Талабаларда хорижий давлатлар университет таълим даражасига эркин кириш имкониятлари вужудга келади, бакалавр ва магистратура битирувчиларини барча давлатда ишга жойлашиш хукуклари пайдо булади.

Узбекистон Республикасида укув жараёнини кредит-модуль тизимига утказиш олий таълим тизимида объектив ахамият касб этади. Республика олий таълим муассасаларида укитишнинг кредит-модуль технологиясини жорий этиш миллий таълим тизимини ислох килишдаги жахон тенденцияларига асосланишига олиб келади.

Таълим тизимидаги ислохатларнинг бирламчи вазифаларидан бири янги укитиш ва ракамли технологияларини жорий килиш таълимни ахборотлашгани булиб, замон талабига мувофик таълим бериш жараёнининг куйидаги икки таркибини кескин узгартириш лозим булади: биринчидан, дарс бериш технологиясини; иккинчидан эса, укув маълумотларини ракамли технология имкониятларидан фойдаланган холда такдим этиш шаклларини.

Узбекистон олий таълим тизимининг кредит-модуль таълим ситемасига утишнинг устувор томонлари куйидагилардан иборат:

олий таълим сохасида Узбекистоннинг хорижий давлатлар билан муносабатлари кенгайтирилади;

жахон таълим сохасидаги изоляция хавфини бартараф этилади; Европа мамлакатларидаги талабалар, профессор-укитувчилар ва тадкикотчиларни фикр алмашиш истикболлари кенгайтирилади;

хорижлик талабаларга таълим хизматларини курсатиш имкониятлари кенгайтирилади (Узбекистон олий таълимининг экспорти);

янги укув технологиялари, укув жараёни лойихаларини ишлаб чикиш ва укув жараёнини ташкил килишнинг окилона шаклларини куллаш ва таълим ва укитишнинг сифатини кескин оширилишига олиб келади;

мехнат бозорининг талаблари хисобга олинади.

Натижада, улардан:

олий таълим тизимининг куп боскичли тизими шаклланади;

профессор-укитувчи ва талабаларни академик мулокоти таъминланилади;

дипломга ягона европа иловаси бериш йулга куйилади;

олий таълим сифатини назорат килиш ва бошкариш жахон тажрибалари асосида шаклланади.

Укитишнинг кредит-модуль технологиясини куллаш оркали укув жараёнини ташкил килишнинг асосий вазифалари куйидагилардан иборат булади: узига хос билимлар хажми, яъни билимлар хажмини бирлаштириш; таълимни максимал индивидуллаштириш учун ва тренинглар утказиш учун шарт-шароитларни яратиш;

барча фанларнинг укув машгулотлари лойихаларини боскичма-боскич ишлаб чикиш;

талабаларнинг мустакил ишларини урни ва самарадорлигини кучайтириш; талабаларнинг самарадорлик жараёнини ракамли технология имкониятларидан фойдаланиб, назорат килиш асосида таълимдаги аник ютукларни вужудга келиши.

Кредит-модуль таълим технологиясининг узига хос жихатлари куйидагилардан иборат булади:

талабалар ва укитувчилар иш сифатини бахолаш учун кредитлар тизимини жорий килиш;

ишчи укув режага киритилган фанларни эркин танлаш хукуки, бу бевосита талабаларнинг индивидуал укув дастурларини шакллантиришда иштирок этиши;

таълимнинг аник йуналишини танлашда таълим жараёнига маслахатчиларни жалб килиниши, талабаларнинг таълим йуналишини танлашда кумаклашиш;

талабаларнинг таълим ютукларини назорат килишда самарали методлар, хар бир илмий ютукларни бахолаш учун балл-рейтинг тизимидан фойдаланиш;

укув жараёнини барча зарур укув ва услубий материаллар билан таъминлаш; укитувчини талабалар томонидан танлаш эркинлиги, агар университетда ёки маълум бир жойда укитувчи ва етарли микдордаги укитувчилар мавжуд булса;

талабанинг мажбурий дастурни узлаштиришда мустакил таълимни фаоллаштириш ва интерактив методларни кенг кулланилиши; барча укув материалларини ракамли технологияга киритиш; укув жараёнини барча мухим укув ва методик материалларини электрон ва когоз вариантлари билан таъминланиши;

Купбоскичли олий ва олий таълимдан кейинги тизимда (бакалавриат -магистратура - докторантура) умумийдан шахсий, аввало инсон маълум бир йуналиш буйича кенг билимни эгаллайди, сунгра ихтисосликка йуналтирилган алохида укув дастурлари оркали тор мутахассисликка утади.

МУХ,ОКАМА

Бундай тизим, таълим гояси ва методикаси нуктаи назаридан талабада талабалик давридан бутун хаёти давомида шахслараро муносабатларда куникма

ва малакаларини шакллантириш имкониятини яратади. У билим олишнинг аник етарли кулланилишини таъминлайди.

Университет таълимига мос равишда купбоскичли тизим, асосий максад кенг саводли, янги гоя ва ечимларни давом эттирадиган, касбий мобил юкори талаблар мавжуд шароитларда ишлайдиган инсонларни тайёрлашдир.

Таълим мазмунини яхшилаш учун барча даражаларга кура таълим сохаси Давлат таълим стандарти ва таълим йуналишлари малака талабларини такомиллаштириш ва уйгунлаштириш, инновацион таълим технологияларни жорий килишни хисобга олган холда укув режаси ва фан дастурини янги авлодини ишлаб чикиш лозим булади.

Олий таълим тизимида бакалавриат таълим йуналиши ва магистратура мутахассислиги буйича укитишда куйидаги имкониятларни беради:

Укув фан дастурлари халкаро талабларга мос келтирилади ва таълимнинг турли боскичларида узаро богликлиги яратилади;

укув фан дастурларини мехнат бозорига мослаштирилади;

Таълим сохаси Давлат таълим стандарти ва таълим йуналишлари малака талабларини компетентлик модели кулланилади;

ягоналаштирилган укув режа ва фан дастурлари туфайли талабаларнинг мулокотчанлигини кучайтирилади;

талабаларни фан дастурларни танлашда академик эркинликни такдим этилади.

Дунёнинг ривожланган давлатларининг олий укув юртларини тажрибасида олий таълим муассасаси битирувчиларни таъминлайдиган тизим вижудга келган. Айнан шу тамойилларга академик даражаларнинг бутун системаси жавоб беради: яъни: бакалавр - магистр - фалсафа доктори (PhD).

НАТИЖА

Болония жараёнининг концепциясига кура танлов буйича мажбурий курслар мувофиклиги узгаради. Бугунги кунга келиб Болониядан кейинги таълим майдонида куйидаги мувофиклик 30%-70%ни ташкил килмокда. Шундай килиб, таълим сохаси Давлат таълим стандартига кура, агар 1 боскичда танлаш компоненти 30-40%ни ташкил килса, 3-4 боскичларда танлаш компонентининг хажми 60-70% га ошади. Бу эса, олий таълим муассасаларига укув фан дастурларини такомиллаштиришга, турли долзарб фанлар ва мехнат бозорининг худудий талабларини хисобга олиш имкониятини беради.

Кейинги тараккиёт таълим хизмати сифатини назорат килиш системасини уз ичига олади. Давлат аттестацияси лицензиялаш жараёнини такомиллаштирилади.

Таълим сифатини назорат килишдан таълим сифатини таъминлаш системасига яъни, унинг асосий воситаси булиб, таълимни ташкил килиш аккредитациясидир.

Таълим кредит технологиясини жорий килишни урганишдаги тахлил килиш шуни курсатадики, турли дунё мамлакатларида узига хос булган хусусиятлари мавжуд. Таълим кредит технологиясининг максадга мувофиклиги ва самарадорлиги купгина дунё мамлакатларининг таълим системасида кенг таркалганлигида куринмокда, чунки, таълим дастурлари йуналишларининг тараккий этиши талабаларни билимни мустакил узлаштириш ва мустакил иши ижодий фаолият даражасини оширишга имконият яратади, демак, таълим сифати тулик ошади.

Шу тарика, таълим кредити технологиясини жорий килиниши шартли равишда кадрлар таркиби, укув-методик таъминланганлик, моддий-техник таъминланганлик базаси ва энг асосийси, талабанинг узи ва унинг укишга булган муносабатига нисбатан юкори талабларни куяди. Таълим кредит-модуль технологиясида талабаларнинг мустакил таълимига булган талабни кучайтиради, чунки, уй вазифаси хам бахоланиши максадга мувафикдир.

Таълим кредит-кредить технологияси жорий килинган олий таълим муассасаларида, академик эркинлик таълим кредит-кредить технологиясининг асосий афзалликларидан бири эканлиги деган хулосага келинди: талабалар профессор-укитувчиларни танлаш имконияти билан уз таълим доирасини шакллантиради. Таянч ва ишчи укув режаси билан бирга уларнинг укув жараёнини ташкиллаштиридиган ва таълим мазмунини аниклаб берадиган талабаларнинг шахсий укув режалари (ИУП - Curriculum) жорий килинади.

Таълим сохаси Давлат таълим стандартлари талабларини узгарувчанлигини бирлаштириш, хамда таълимни вариантлилигини таъминлаш максадида, мажбурий укув фанлари билан бирга танланадиган - электив фанлар киритилади.

Олий таълим муассасаларида таълим кредит-кредить технологиясини муваффакиятли жорий килиш учун бир катор масалаларни мустакил хал килиши керак, айнан:

талабани танлаб олган таълим доирасига мос равишда мустакил таълим олишга ургатиш;

сифатли силлабусларни яратиш ва ишлаб чикиш;

олий таълим муассасасининг укитувчисига гипертекстлар, аудио материаллар, мультимедиа технологияларини куллаган холда интерактив режимда дарс утиш имкониятини яратиб бериш;

замонавий таълим методларини юкори даражада куллаш;

иллюстратив ва таркатма материалларни тайёрлаш максадида деканат ва кафедраларни офиснинг нусха - купайтирувчи аппаратлар билан тулик таъминланиши.

Таълим кредити технологиясига утишда тайёргарликнинг асосий тамойилларидан бири бу аттестация талабларидир.

Бирок шуни белгилаб утиш мухимки, таълим кредити технологиясини жорий килиниши кутубхона, АРМ фонди, (нафакат когоз китоблари, балки электрон китоблар); матбуот базасини кенгайтириш оркали хар бир талаба укув фанлар мажмуалари билан уз вактида таъминланади, компьютер базаси ва технологияси талабага on-line режимида руйхатдан утиш ва укув материалларни олиш имконияти пайдо булади.

Таълим кредит-кредить технологиясини жорий килиш профессор-укитувчилар жамоасининг даражасига богликдир. Мазкур технология халкаро таълим тажрибасида кенг кулланиладиган укитишнинг фаол методларини жорий килинади.Укув жараёни факатгина билим бериш, балки, талабаларнинг амалиётда малака ва куникмаларни эгаллашга каратилган булиши керак. Шунга боглик холда купгина укитувчилар вакт такозоси билан эски методлардан воз кечишларига тугри келади.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чикиб, хорижий мамлакатлар олий таълим тизими ривожланишидаги кредит-кредить таълим системасини Узбекистон олий таълим тизимига жорий этилиши куйидаги афзалликларга эга булади:

мутахассисларни жахон стандартлари даражасида тайёрлаш имконияти; укув жараёнини тезкор ва эгилувчан тарзда режалаштириш; аудиторли ва мустакил ишлаш орасида оптимал муносабат урнатиш; укувчида мустакил таълим олишга ва мустакил ривожланишга куникма хосил килиш;

талабаларнинг билим олишда уларга мустакил ижодкорона ёндашиш малакасини ва истагини сингдириш;

кредит ва дипломларни икки томонлама тан олиш, талабаларга дарс беришни хамкорликда ташкил этиш.

Укитишнинг кредит-кредить технологияси истикболлилиги: миллий таълим тизимини халкаро микёсда "шаффоф" даражасига эришиш ( максад - одамларга узига кулай булган шароитда таълим олишга имконият яратиш);

исталган миллий таълим тизимлари билан киришимли булиш;

олий таълимнинг хамма турларида кулланилишига эришиш (кундузги, сиртки, масофали таълим);

индивидуал укув режасини шакллантиришда хар бир талабанинг шахсий иштироки;

укув режасида келтирилган фанларни эркин танлаш; узлаштиришни бахолашда балли тизимдан фойдаланиш. Бундан ташкари, укитишнинг кредит-кредить технологияси талабада хам, укитувчида хам кизикиш уйготади.

Галдаги вазифа, кредит таълим системасини меъерий-хукукий ва ташкилий-услубий нормативларини ишлаб чикишдан иборат булади.

Ишончимиз комил-ки, агарда, олий таълим муассасалари боскичма-боскич укитишнинг кредит-кредить тизимига утилиши республика олий таълим тизими ривожланишида урни ва ахамияти бекиёс булади.

АДАБИЁТЛАР

1. Features of Distance Learning Technology Mamarajab Tajiev, Kamoliddin Rakhmatulloevich Mamadaliev and Onakhon Mannopovna Jabborova. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 05, 2020 ISSN: 1475-7192. DOI: 10.37200/IJPR/V24I5/PR2020574 Received: 10 Apr 2020 | Revised: 20 Apr 2020 | Accepted: 10 May 2020.

2. Iiknom Makhmudovich Zulfikarov, Mamarajab Tajiev, METODS OF EFFECTIVE ORGANIZATION OF TEACHING MATHEMATICS AND SELF-SYUDY IN THE PROBLEM-BASED TEACHING. Has benn successfully reviewed and will be published in the European Journal of Edication and Appeled Psychology #12020 scientific Journal.

3. Mamarajab Tajiev, Anvar Xurramov. Scientific and Pedagogical Principles for Achieving the Math Teaching Effectiveness. Eastern European Scientific Journal 2016.

4. Гайбназаров О., Тажиев М. Задачи развивающего характера при преподавании математики в колледжах по педагогической технологии. // Ж. Педагогическое образование и наука. г. Москва. 2012. №2 3. - С. 50-55.

5. Anvar J. Khurramov, Pedagogical technologies - reflection of educational process aimed at specific goal. Eastern European Scientific Journal Ausgabe 5-2017

REFERENCES

1. Features of Distance Learning Technology Mamarajab Tajiev, Kamoliddin Rakhmatulloevich Mamadaliev and Onakhon Mannopovna Jabborova. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 05, 2020 ISSN: 1475-7192. DOI: 10.37200/IJPR/V24I5/PR2020574 Received: 10 Apr 2020 | Revised: 20 Apr 2020 | Accepted: 10 May 2020.

2. Iiknom Makhmudovich Zulfikarov, Mamarajab Tajiev, METODS OF EFFECTIVE ORGANIZATION OF TEACHING MATHEMATICS AND SELF-SYUDY IN THE PROBLEM-BASED TEACHING. Has benn successfully reviewed and will be published in the European Journal of Edication and Appeled Psychology #12020 scientific Journal.

3. Mamarajab Tajiev, Anvar Xurramov. Scientific and Pedagogical Principles for Achieving the Math Teaching Effectiveness. Eastern European Scientific Journal 2016.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Гайбназаров О., Тажиев М. Задачи развивающего характера при преподавании математики в колледжах по педагогической технологии. // Ж. Педагогическое образование и наука. г. Москва. 2012. №2 3. - С. 50-55.

5. Anvar J. Khurramov, Pedagogical technologies - reflection of educational process aimed at specific goal. Eastern European Scientific Journal Ausgabe 5-2017

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.