Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИ КЎРСАТИШДА СИНЕРГЕТИК САМАРА УСУЛЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИ КЎРСАТИШДА СИНЕРГЕТИК САМАРА УСУЛЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
42
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Олий таълим / таълим хизматлари / синергетик самара / кучларни бирлаштириш / ота-оналар / иш берувчилар / синергетик самарага эришиш учун тизимли таъсир / бугуннинг келажакка таъсири / Высшее образование / образовательные услуги / синергетический эффект / объединение усилий / родители / работодатели / системный эффект для достижения синергетического эффекта / влияние сегодняшнего дня на будущее

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Очилова Ҳилола Нематовна

Олий таълимда таълим хизматларини кўрсатишда синергетик самаранинг кучларни бирлаштириш, тизимли таъсир ва келажакнинг бугунги кунга таъсири усуллардан фойдаланиб олий таълимда таълим хизматлари сифати ва самарадорлигини оширишда таълим муассасалари ва ота-оналар ҳамкорлигини таъминлаш орқали эришиш йўллари ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Пути достижения синергетического эффекта при оказании образовательных услуг в высшей школе за счет обеспечения сотрудничества образовательных учреждений и родителей в повышении качества и эффективности образовательных услуг в высшей школе с использованием методов объединения сил, системного воздействия и воздействия будущего на сегодняшний день.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИ КЎРСАТИШДА СИНЕРГЕТИК САМАРА УСУЛЛАРИНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИ»

ОЛИЙ ТАЪЛИМДА ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИНИ КУРСАТИШДА

СИНЕРГЕТИК САМАРА УСУЛЛАРИНИНГ КУЛЛАНИЛИШИ

Очилова Х,илола Нематовна

СамИСИ стажёр-тадкикотчиси

Аннотация: олий таълимда таълим хизматларини курсатишда синергетик самаранинг кучларни бирлаштириш, тизимли таъсир ва келажакнинг бугунги кунга таъсири усуллардан фойдаланиб олий таълимда таълим хизматлари сифати ва самарадорлигини оширишда таълим муассасалари ва ота-оналар хдмкорлигини таъминлаш оркали эришиш йуллари ишлаб чикилган.

Калит сузлар: олий таълим, таълим хизматлари, синергетик самара, кучларни бирлаштириш, ота-оналар, иш берувчилар, синергетик самарага эришиш учун тизимли таъсир, бугуннинг келажакка таъсири.

Аннотация: пути достижения синергетического эффекта при оказании образовательных услуг в высшей школе за счет обеспечения сотрудничества образовательных учреждений и родителей в повышении качества и эффективности образовательных услуг в высшей школе с использованием методов объединения сил, системного воздействия и воздействия будущего на сегодняшний день.

Ключевые слова: высшее образование, образовательные услуги, синергетический эффект, объединение усилий, родители, работодатели, системный эффект для достижения синергетического эффекта, влияние сегодняшнего дня на будущее.

Abstract: ways of achieving synergetic effect in providing educational services in higher education by ensuring cooperation of educational institutions and parents in improving the quality and efficiency of educational services in higher education using the methods of combining forces, systemic influence and impact of the future on today.

Key words: higher education, educational services, synergistic effect, joining forces, parents, employers, systemic effect to achieve synergistic effect, today's impact on the future.

Кириш. Хрзирги пайтда таълим тизимимизда катта камчилик мавжуд. Хусусан, талабалар аудиторияда укитувчини кутмокда. Улар факат кайси фандан дарс булишини, ким дарс утишини билади, холос. Аммо укитувчи аудиторияга кириб мавзуни эълон килмагунча кандай масалаларни бугун урганиши хдквда умуман тушунчага ва тасаввурга эга эмас. Укитувчи эълон килган шу дарсда утилиши керак булган мавзу талабага бутунлай нотаниш.

Дарсда маъруза укилиб бошланди. Энди талабалар хам мавзу буйича маърузани эшитиб бошлайди. Шуни инобатга олиш жоизки, талабалар аудиторияда бу назарияни биринчи бор эшитаётган булади. Албатта укитувчи буларни каерга ва кандай куллашни укитувчи айтгани билан талабаларнинг

бирданига тушуниши кийин кечади. Лекин укитувчи дарс давомида кетма-кет гапириб, дарснинг охирида талабаларга ушбу мавзуни укиб келиш буйича уйга аник вазифа беради. Аммо хозирги тартиб буйича укитувчи навбатдаги маъруза вактида берилган вазифани талабалардан сурашга вакти булмайди. Буни яхши билган талаба умуман навбатдаги маъруза дарсига тайёргарлик курмасдан келиши, бу одатий холга айланган. Ачинарлиси шундаки, билим олишга интилган талабалар укитувчи сураса хам, сурамаса хам укийди, аммо диплом учун укийдиганлар, афсус уларнинг сони купчиликни ташкил килади, умуман маъруза дарсига тайёрланмай келади.

Тадкикотлар курсатдики, буни жуда куп адабиётларда хам эътироф этилган бундай маъруза жараёнида агар иктидорли талаба булса, хотирасида 10 фоизгача маълумот колар экан. Агар маъруза вактини 80 дакика дейдиган булсак, факат 8 дакикаси нафли, колган 72 дакикаси исроф булар экан. Умуман олганда, ушбу холатни вакт йукотиш ва билимсизлик учун укитишдан бошка нарса эмас, деб бахолаш мумкин.

Мавзуга оид адабиётларнинг тахлили. Прзедитентимиз бошчилигида таълим сохасига жуда катта эътибор каратилмокда. Шунга карамай хозирда энг такомиллаштиришга хали хам мухтож томонимиз бу таълим тизимида булиб колмокда. Таълим хизматлари сифати ва самарадорлигини оширишда иктисодчи олимларимиз хам илмий-тадкикот ишларини олиб бормокда. Булар жумласига С.С.Гуломов, Р.Х.Аюпов, М.Э.Пулатов, А.В.Вахабов, М.Х.Саидов, МД.Пардаев, К.Ж.Мирзаев, О.М.Пардаев, М.М.Мухаммедов, Б.И.Исроилов, А.О.Очилов, Б.Ш.Усмонов, О.ТДаххаров, кабилар1 томонидан турли журналлар маколаларида, илмий-услубий ишларида тадкикот килинган. Бирок, олий таълимда таълим хизматларини курсатишда синергетик самара усулларини куллаб яна такомиллаштиришга эришиш хусусида мамлакатимиз олимлари томонидан тадкик килинмаган ва мос равишда адабиётларда хам ёритилган.

Тадкикот методологияси. олий таълимда таълим хизматларини курсатишда синергетик самара усулларини тадкик килиш жараёнида индукция ва дедукция, макон ва замон, тахлил ва синтез каби услублардан ва ёндошувлардан фойдаланилган. Бунда асосан мантикий тахлил усуллари хам кулланилган.

'Еуломов С.С. ва бошдалар. Радамли идтисодиётда блокчейн технологиялари. Т.: ТМИ, "Идтисод-Молия" нашриёти, 2019, 447 бет.; Еуломов С.С., Аюпов Р.Х. Радамли идтисодиёт ва электрон тижорат асослари. Т.: ТМИ, "Идтисод-Молия" нашриёти, 2020, 510 бет.; Саидов М.Х. Узбекистан: инвестиции в человеческий капитал, партнёрства в сфере образования. -М.: Книжный дом газеты «Труд», 2006.-243 с.; Пардаев М.К., Мирзаев КЖ, Пардаев О.М. Хизматлар со^аси идтисодиёти. Удув Кулланма. - Т.: "Идтисод-молия", 2014. - 384 б.; Пардаев М.К. ва бошдалар. Таълим хизматлари ва уларнинг самарадорлигини ошириш масалалари. Монография. "Инновацион ривожланиш нашриёт матбаа уйи", 2020. - 256 б.; М.М.Мухаммедов ва бошдалар. Идтисодиёт назарияси. Дарслик. Т.:«Фан ва технология» нашриёти 2018. Исроилов Б.И. Таълим тиизимида инновацион корпоратив ^амкорликни ривожлантиришда идтисодий ме^анизмлар ролини ошириш. ТМИ, ИАК, 2016 й., 26 март.; Очилов А.О. Юдори малакали кадрлар тайёрлашни бошдариш самарадорлигини ошириш. Идтисодиёт фанлари доктори (Ds^ диссертацияси автореферати - Тошкент, ТДИУ, 2019. - 76-бет.; Усмонов Б.Ш. ва бошдалар. Инсон капиталининг шаклланишида таълим ва илм-фаннинг роли. Т.: "Фан ва технологиялар", 2015 й.; Кавдаров О.Т. Олий таълим тизимида радобатбардош кадрлар тайёрлашнинг бошдарув механизмини такомиллаштириш. Фан доктори (DSc) диссертацияси автореферати. Самарданд, СамИСИ, 2020. - 79 бет.

Та^лил ва натижалар. Тахлил киладиган булсак, бундай шароитда мазкур камчиликларни кандай тугатиш мумкин, деган савол кундаланг туради. Тадкикотларимиз курсатдики, дарс жараёнида СИНЕРГЕТИК САМАРА усулларидан фойдаланиш максадга мувофик эканлигига амин булдик. Бу нималарда намоён булади:

Биринчидан, таълим сифати ва самарадорлигига эришиш учун кучларни бирлаштириш максадга мувофик экан. Укувчиларнинг билим олишидан манфаатдор субъектларнинг кучлари бирлашиши лозим. Булар ота-оналар, укувчилар, укитувчилар, таълим муассасаси, иш берувчилар ва давлат. Х,озир ота-оналар фарзандим фалон олийгохга укишга кирди, энди укияпди, деб факат моддий таъминоти билан шугулланиб, укишнинг натижасидан куп холларда бефарк. Таълим муассасаси хам талабанинг укишини жуда хохлайди, аммо уларни факат назорат пайтидагина билим даражасига бахо бера олади. Иш берувчи хозирги укиётган талабани танимайди хам. Албатта бундай холда уларда бутунлай бефарклик шаклланган. Давлат тегишли шароитни яратиб куйибди. Аммо хар бирини укитишни тегишли муассасалар олиб боришини белгилаб куйган ва уларни хам айрим вактлардагина текширишга улгуради. Шундай килиб, талаба "узига хон ва узига бек". Бундай шароитда таълим жараёнида катта муваффакият козониш мураккаблигига амин булдик.

Кучларни бирлаштириш буйича оддий мисол. Бир кишининг кучи 50 кг.ни кутаришга етади. Агар юк 200 кг. булса албатта уни кутариш учун 4 киши бирлашиш керак экан. Таълимда укитувчи алохида бир дунё булса, талабалар узи бир дунё. Агар улар бирлашмаса хар бир "дунё" уз холича харакат килса кутилган самарага эришмайди. Буларни инобатга оладиган булсак, укитувчи факат гапирувчи, талабалар эса факат тингловчи булиб колмаслиги керак. Улар мавзуни ва мавзудаги муаммоларни биргаликда мухокама килиб, биргаликда ечимини топиш учун изланиши керак. Халкимизда макол бор: "Бирлашган узар - бирлашмаган тузар", деган. Х,озир таълимга эътибор килсак, тузиб юрибмиз. Бирлашиш барча сохалар сингари таълимда хам объектив зарурият.

Иккинчидан, таълим сохасида хам синергетик самарага эришиш учун тизимли таъсирнинг ахамияти катта. Бунда хар бир шахс ва хар бир жамоа бирлашган холда тизимли таъсир килиши лозим. Агар талаба хар куни тизимли равишда шугулланиб борса, хар куни бир томчидан булса хам илмини купайтириб борадиган булса, бир куни катта "кулни" кулга киритган булади. Агар битта жамоа хам кучларини бирлаштирди, бирок тизимли харакат килмаса, бу хам кутилган самарага эришиш кийин.

Тизимли таъсирга оддий бир мисол. Агар оддий томчи узлуксиз томиб турса - томчидан кул булади, деган гап бор. Тизимли равишда бирор нарсанинг устига томиб турса вакт утиши билан уни тешиб юборади. Демак тизимли таъсирнинг кучи куп экан. Таълим жараёнида хам мен буни эртага укиб оламан ёки ун кундан кейин киламан дейиш катта хато. Х,ар куни оз-оздан булса хам

TH3HMHH paBHmga myrynnaHHS SOpanca, SyHHHr y3H KaTTa MyBa$$aKHtfrnap KanHTH. X,ap KyHH Sap 6eT ë3caHrH3 1 ñanga 360 6eT Synaga. X,ap KyHH TH3HMna paBHmga 10 6eT yKHcaHrro 1 ñanga 3600 6eT khtoS yKHñcro. Bap khtoS 300-400 6eT Synca Sap ñanga 9-10 Ta khtoS yKHraH Synacro.

YnHHHHgaH, TatnHM cOxacaga x,aM Kena^aKHHHr öyryHrH KyHra TatcnpH xaM KaTTa экaн. EonaHH ëmnHragaH HKTHgOpara KapaS TapSaanam no3HM Synaga. ^yHKH yHgarH xOx^m ëmnHKgaH maKnnaHHS öopagn. ByHH OTa-OHa $ax,MnaS Onama no3HM Ba hmkoh Kagap yHH my ñyHannmra ñyHanrapHmH MaKcagra MyBO^HK. Bona añpHM HapcanapHH xO^naMaca, aMMO OTa-OHa xoxumn my 6ona xOxnaMaraH KacSHH SOnacara paBO KypagaraH Synca, öonaHH myHra ëmnHragaH ñyHanTHpnó, ymSy KacSra yHHHr x,aBacHHH yñroTHÓ onamH no3HM Synaga. fflyHgarHHa öona x,aBac SanaH, HmTHëK SanaH yKHmra, SanHM onamra xapaKar KHnaga.

Kena^aKHHHr öyryHrH KyHra TatcnpH öyHHna xaëTHH MHCon. ByHga OTa-OHanap SanaH Sapra TanaSaHHHr xaMKopnHKgarn xapaKarn x,aM MyxHM. AnSarra OTa-OHanap Kena^aKga $ap3aHgHM $anOH KacSHH эгannamн KepaK, y ^aMHtfira Ba OHnacara ^Oñgaca TeragaraH MapTaSana maxc SynaS eTumumu KepaK geraH Op3y-HH^Tnap SanaH KaTTa KHnaga Ba myHra ñyHanrnpagH. ffly MaKcagga OTa-OHanap $ap3aHgHHHHr TatnHM Onama ynyH HHBecTOpnap XHCOÖnaHagH. Oap3aHg эca, ннвecтнцнaнн, OTa-OHa HmOHHHHH OKnama Ba y3HHHHr Kena^arHHH TatMHHnam ynyH caMapana xapaKarga Synamnara, axma TatnHM OnaS, eTyK MyTaxaccac SynaS eTHmamara xapaKar KHnamH nO3HM. ffly TapHKa TanaSaga Kena^aKga khm Synama, KañcH KacSHH эгannamн aHHK Synaga Ba y añHaH myHra HHTHnaS amañga. Kena^aK ynyH y SyryH yKHñga, ypraHaga Ba eTyKnHKKa SyryH HHTHnaga.

roKOpaga añTHS yTHnraH TaKna^ Ba TaBcaanapgaH KenaS hhkhs KyñHHgara HaTH^agOpnHKKa эpнmнm MyMKHH (1-pacM).

СИНЕРГЕТЖ САМАРА

^чларни Тизимли таъсир ^лажакнинг

бирлаштириш бугунги кунга таъсири

1 i 1

Мактабгача таълим + Мактаб

Оила + Таълим муассасаси, + Талаба (укувчи) + Укитувчи + Иш берувчи + Давлат таълими + Урта махсус ва профессионал таълим + Олий таълим + Олий

^лажан^а олим, тадбиркор, рахбар, зур мутахассис булиш истаги

таълимдан кейинги таълим

1 J 1

^чли билимдон мутахассис Инноватор ихтирочи Ота-она орзу килган фарзанд

1 Г 1

Жамиятга фойдаси тегадиган, эл ардоFида буладиган инсон, нафакат бугунги кунга ва келажакка хам нафи тегадиган етук мутахассис, йирик аллома шаклланади

1

Мамлакатимизнинг иктисодий кудрати юксалади, ижтимоий ахволи яхшиланади, ракобатбардошлиги мустахкамланади

1-расм. Таълим сохасида синергетик самаранинг амалга ошириш усуллари, боскичлари ва натижасининг узаро боFликликлари

Хyлосa килиб aйтгaндa, синергетик сaмaрaнинг кyчлaрни бирлaштириш, тизимли тaъсир Ba келaжaкнинг 6угунги KyHra тaъсири yсyллaрдaн фойдaлaниб олий тaълимдa тaълим хизмaтлaри сифaти Ba сaмaрaдорлигини оширишдa тaълим мyaссaсaлaри Ba отa-онaлaр хамкорлигини тaъминлaш оркали эришиш йyллaри ишлаб чикиш натижасида олий таълим тизими сaмaрaдорликни ошириш ^ллари ^рсатилди.

Биз томонимиздан юкорида ишлаб чикилган таклифлар инобатга олинадиган б^са, олий таълим тизимида хизмат ^рсатиш жараёнида синергетик самарадорлик янада ошади. Бу ишлар натижасида олий таълим тизимида хизмат ^рсатиш жараёни такомиллашиб бораверади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Fyломов G.G. вa бошкaлap. Рaкaмли иктиcодиëтдa блокчейн тexнологиялapи. Т.: ТMИ, "Иктиcод-Mолия" нaшpиëти, 2019, 447 бет.;

2. Fyломов G.G., Аюпов Р.Х. Рaкaмли иктиcодиëт вa элeктpон тижоpaт acоcлapи. Т.: ТMИ, "Иктиcод-Mолия" нaшpиëти, 2020, 510 бет.;

3. Сaидов M.X. Узбeкиcтaн: инвecтиции в человече^ий кaпитaл, пapтнëpcтвa в cфepe обpaзовaния.-M.: Книжный дом гaзeты «Тpyд», 2006.-243 c.;

4. Пapдaeв M.K;., Mиpзaeв ^.Ж, Пapдaeв O.M. Xизмaтлap œxa^ иктиcодиëти. Укув KУллaнмa. - Т.: "И^и^д-молия", 2014. - 384 б.;

5. Пapдaeв M.^. вa бошкaлap. Тaълим xизмaтлapи вa yлapнинг caмapaдоpлигини ошиpиш мacaлaлapи. Mоногpaфия. "Инновaцион pивожлaниш нaшpиëт мaтбaa уйи", 2020. - 256 б.;

6. M.M.Myxaммeдов вa бошкaлap. Иктиcодиëт нaзapияcи. Дapcлик. Т.:«Фaн вa тexнология» нaшpиëти 2018.

7. Иcpоилов Б.И. Тaълим тиизимидa инновaцион коpпоpaтив xдмкоpликни pивожлaнтиpишдa иктиcодий мexднизмлap pолини ошиpиш. ТMИ, ИАК, 2016 й., 26 мapт.;

8. Очилов А.О. Юкоpи мaлaкaли кaдpлap тaйëpлaшни бошкapиш caмapaдоpлигини ошиpиш. Иктиcодиëт фaнлapи доктоpи (Dsc) диccepтaцияcи aвтоpeфepaти - Тошкент, ТДИУ, 2019. - 7б-бет.;

9. Уcмонов Б.Ш. вa бошкaлap. Инcон кaпитaлининг шaкллaнишидa тaълим вa илм-фaннинг pоли. Т.: "Фaн вa тexнологиялap", 2015 й.;

10. Boyjigitov S. Opportunities to Increase the Effectiveness of Marketing Activities in the Enterprise //Middle European Scientific Bulletin. - 2022. - Т. 21. -G. 82-87.

11. Kaxxapов О.Т. Олий тaълим тизимидa paкобaтбapдош кaдpлap тaйëpлaшнинг бошкapyв мexaнизмини тaкомиллaштиpиш. Фaн доктоpи (DSc) диccepтaцияcи aвтоpeфepaти. Gaмapкaнд, GaмИGИ, 2020. - 79 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.