Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ МЕНЕЖЕРЛИК КЎНИКМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ВА ЕТАКЧИЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ЎСТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ МЕНЕЖЕРЛИК КЎНИКМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ВА ЕТАКЧИЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ЎСТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
60
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
менежерлик / лидерлик / компетенция / Мастер класс / конференция / вебинар / педагогик маҳорат / салоҳият / креатив жихатлар. / management / leadership / competence / Master class / conference / webinar / pedagogical skills / potential / creative qualities.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Тожибаева Назокатхон

Мазкур мақолада олий таълим жараёнида талабаларда менежерлик кўникмаларини ривожлантириш, касбий маҳорати ва етакчилик қобилиятларини ўстириш ишларини амалга оширмай туриб бошқарув муаммоларининг ҳал этилишини тасаввур қилиб бўлмаслиги,бундай ёндашувнинг жорий этилиши бошқарувда тасодифий ва кутилмаган ҳолатларнинг олдини олишга хизмат қилиниши борасида мухокама қилинган ва асосланган. Компетенциявий ёндашувда бўлажак тарбиячиларда касбий лаёқатлилик ва бошқарувчилик сифатларини шакллантириш кўзда тутилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Тожибаева Назокатхон

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION OF MODERN APPROACHES TO THE DEVELOPMENT OF MANAGEMENT SKILLS AND LEADER ABILITIES OF UNIVERSITY STUDENTS

This article discusses and argues that it is impossible to imagine the solution of managerial problems in higher education without developing students' managerial skills, professional skills and leadership qualities, the introduction of this approach serves to prevent accidents and unforeseen events in management. The competence-based approach provides for the formation of professional competencies and managerial qualities in future teachers.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ МЕНЕЖЕРЛИК КЎНИКМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ВА ЕТАКЧИЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ЎСТИРИШДА ЗАМОНАВИЙ ЁНДАШУВЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

ОЛИИ ТАЪЛИМ ТАШКИЛОТЛАРИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ МЕНЕЖЕРЛИК КУНИКМАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ВА ЕТАКЧИЛИК ЦОБИЛИЯТЛАРИНИ УСТИРИШДА ЗАМОНАВИИ ЁНДАШУВЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Тожибаева Назокатхон Тошкент давлат педагогика университети в.б доценти,РЮ https://doi.org/10.5281/zenodo.6529264 Аннотация. Мазкур мацолада олий таълим жараёнида талабаларда менежерлик куникмаларини ривожлантириш, касбий мауорати ва етакчилик цобилиятларини устириш ишларини амалга оширмай туриб бошцарув муаммоларининг уал этилишини тасаввур цилиб булмаслиги,бундай ёндашувнинг жорий этилиши бошцарувда тасодифий ва кутилмаган уолатларнинг олдини олишга хизмат цилиниши борасида мухокама цилинган ва асосланган. Компетенциявий ёндашувда булажак тарбиячиларда касбий лаёцатлилик ва бошцарувчилик сифатларини шакллантириш кузда тутилган.

Калит сузлар: менежерлик, лидерлик, компетенция, Мастер класс, конференция, вебинар, педагогик мауорат, салоуият,креатив жихатлар.

ФОРМИРОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ПОДХОДОВ В РАЗВИТИИ УПРАВЛЕНЧЕСКИХ НАВЫКОВ И ЛИДЕРСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ

СТУДЕНТОВ ВУЗА Аннотация. В данной статье рассматривается и аргументируется, что невозможно представить решение управленческих задач в высшей школе без развития у студентов управленческих навыков, профессиональных навыков и лидерских качеств, внедрение такого подхода служит предотвращению аварий и непредвиденных событий в управлении. Компетентностный подход предусматривает формирование у будущих педагогов профессиональных компетенций и управленческих качеств.

Ключевые слова: управление, лидерство, компетентность, Мастер-класс, конференция, вебинар, педагогическое мастерство, потенциал, творческие качества.

FORMATION OF MODERN APPROACHES TO THE DEVELOPMENT OF MANAGEMENT SKILLS AND LEADER ABILITIES

OF UNIVERSITY STUDENTS Annotation. This article discusses and argues that it is impossible to imagine the solution of managerial problems in higher education without developing students' managerial skills, professional skills and leadership qualities, the introduction of this approach serves to prevent accidents and unforeseen events in management. The competence-based approach provides for the formation of professional competencies and managerial qualities in future teachers.

Key words: management, leadership, competence, Master class, conference, webinar, pedagogical skills, potential, creative qualities.

Замонавий педaгогикa фaни бошкарув FOялaрини хар томонлама, турли ну;таи назардан асослаш ва уларни таълим амалиётига татби; этишнинг йул-йурикларини ишлаб чи;ади. Олий таълим жараёнида талабаларда менежерлик куникмаларини ривожлантириш, касбий махорати ва етакчилик ;обилиятларини устириш ишларини амалга оширмай туриб бош;арув муаммоларининг хал этилишини тасаввур ;илиб булмайди. Бундай ёндашувнинг жорий этилиши бош;арувда тасодифий ва кутилмаган холатларнинг олдини олишга хизмат ;илади. Компетенциявий ёндашувда булажак тарбиячиларда касбий лаё;атлилик ва бош;арувчилик сифатларини шакллантириш кузда тутилади.

Олий таълим муассасасини тамомлаб ишга келган янги педагог узининг салохияти, билими, менежерлик ;обилияти, ишга нисбатан маъсулият билан ёндошувига ;араб уз урнини топадилар. Айрим холларда эса таълим муассасасининг педагоглари ёш мутахассисга уз таъсирини

утказадилар. Жамоадаги педагогларнинг интилувчанлиги,

ташаббускорлигига ёки локайд, ишбилармонлиги ёш педагогга таъсир килиши мумкин.

Мактабгача таълим ташкилотига янги келган ёш мутахассислар педагог-педагоглар фаолияти, уларнинг лавозим мажбуриятлари, касбига булган маъсулияти ва жамоадаги мухитни англамагунича турлича тасаввурга эга буладилар. Ёш педагоглар таълим ташкилотига куйилаётган талабларни бажаришлари учун кай даражада билим, малака ва компетенция мухимлигини англашлари зарур. Мактабгача таълим ташкилотида ёш кадрларнинг касбий салохияти ва касбига булган муносабатларини ижобий булишида рахбарларнинг бошкарув услуби хам таъсир килади.Ёш мутахассислар жамоадаги мухдтни урганиб, чукур тахлил килиб, хулоса чикарган холда истикболдаги фаолиятини режалаштиради.

Амалий тажрибаларимиз аксарият ёш педагоглар анча муддатгача мактабгача таълим ташкилотидаги ижтимоий-психологик шароитга мослашишда кийинчиликка дуч келаётганликларини курсатди. Айрим ёш мутахассисларни жамоага мослаша олмасдан педагогик кобилиятга эга булишига карамай, бошка сохаларда ишлаш учун касбий фаолиятдан воз кечмокдалар. Бундай вазиятларнинг юзага келиши турли сабабларга боглик. Айрим мактабгача таълим муассаларида янги келган педагоглар билан директор ва педагогик жамоа аъзолари ижобий муносабатда булмаслиги мумкин. Ёш мутахассиснинг изланиши, билими, уз фанига булган кизикиши туфайли жамоа ва укувчилар уртасида тез обру топаётганидан хурсанд булиш ва уни куллаб-кувватлаш урнига унинг тажрибаси етарли эмаслигини рукач килишади. Педагогик кенгашларда ёш мутахассисларга танбех бериш ва уялтириш натижасида уларни таълим муассасасида ишламасликларига сабаб булади. Ёш мутахассисларда тажриба, куникма ва компетенция етарли даражада шаклланмаганлиги сабабли касбий фаолиятни ташкил этишларида муаммолар юзага келади натижада улар жамоага тез мослаша олмайдилар.

Рахбар ёки укитувчилар томонидан уз вактида методик ёрдам курсатилмаслиги, уларга берилган укув юкламаларининг камайтирилиши хам сабаб булади. Ёш педагогларга методик кумак берилмаслиги ва жамоани куллаб-кувватламаслиги уларни касбий фаолият юритишларига тускинлик килади. Ёш мутахассисда сохасига оид куникма ва компетенциялар шаклланади. Таълим ташкилоти директори жамоадаги хар бир педагогнинг касбий сифатлари ва лаёкати, ишга булган маъсулиятини инобатга олиб дифференциал ёндашиши лозим. Педагогик жамоа билан янги келган мутахассисларнинг узаро мулокотини кузатиш оркали урганади. Рахбарлар йиллик иш режасига ёш мутахассислар фаолиятини урганиш ва методик маслахатлар курсатишни киритиб, шу режа асосида улар фаолиятини мониторинг килади. Бу эса жамоада сифатли таълимни ташккил этиш воситаси булади.

Илмий адабиёт ва тадкикотларни урганиш натижасида мактабгача таълим йуналиши талабаларида менежерлик куникмасини ривожлантириш максадида куйидаги илмий тавсиялар шакллантирилди:

- битирувчи талабалар билан илгор тажрибали устозлар уртасида учрашувлар уюштириш;

- ёш мутахассисларнинг педагогик фаолиятга тайёрлашга йуналтирилган тренинг ва "Мастер класс"лар ташкил этиш;

- ёш мутахассислар учун педагогик махоратни шакллантиришга оид видео ва аудио махсулотлар тайёрлаш ва бинар семинарлар утказиш;

- педагогик махоратни ривожлантиришга каратилган конференция ва вебинарлар ташкил килиш;

- педагогларнинг олий таълим муассасаси ва худудий малака ошириш марказлари профессор-укитувчилари билан мунтазам алокаларини йулга куйиш;

- уларни укув машгулотларига тайёргарлигини кузатиш ва машгулот утиш методларини урганиш;

- машгулотларни самарали ташкил этиш учун ахборот технологиялари билан таъминлаш;

- илмий маколалар тайёрлаш ва нашр этишларига методик ёрдам курсатиш;

- очик дарслар ташкил этиш ва жалб килиш;

- олимпиада ва турли хил интеллектуал танловларда иштирок этишга йуналтириш;

- фанига оид илмий изланишлар олиб боришга кизиктириш ва зарурий шароитларни яратиш;

- мутахассислик буйича ишлаб чикилган методик ишланмаларни оммалаштириш ва рагбатлантириб бориш.

- булажак тарбиячиларнинг касбий компетентлигини шакллантириш оркали уларда бошкарувчилик ва етакчилик сифатларини шакллантириб бориш.

Булажак тарбиячиларда менежерлик куникмаларини шакллантириш бевосита касбий компетентлик билан узвий равишда олиб борилади. Уз касбининг сир-асрорларини яхши билган мутаххассисдан малакали рахбар, лидер, салохиятли менежер етишиб чикиши мумкин. Зеро, таълим сохасида касбий компетентликка, касбий этикага эга булган менежер бошкарув сохасида хам улкан натижаларга эришади.

Таълим муассасаларидаги педагогларнинг салохияти мазкур муассаса директорларининг рейтингини оширувчи энг мухим мезонлардан бири саналади. Шундай экан, интеллектуал даражаси юкори, тажриба ва малакага эга, уз фанини чукур биладиган, креатив ва ташкилотчи педагогларни куллаш, уларга комфорт мухит яратиш, илмий фаолият билан машгул булишлари учун якиндан ёрдам бериш лозим. Ёш педагогларни илгор тажрибали устозларга бириктириш, ёш мутахассисда узи танлаган сохага мухаббат ва келажакка булган ишонч рухиятини уйготиш долзарб масала

булиб, мактабгача таълим ташкилотларига лидер мутахассисларни жалб этишда уз самарасини беради.

Шу уринда касбий билим, компетенциявий ёндашув, касбий фаолиятга тайёрлаш хамда таълимни бошкариш масалалари буйича турли даврларда изланиш олиб борган педагогларнинг ишларини куриб чикамиз.

М.Б.Уразова "Булажак касб таълими педагогини лойихалаш фаолиятига тайёрлаш технологиясини такомиллаштириш" мавзусида тадкикот олиб бориб, педагогика фанларини урганишда булажак мехнат укитувчисининг касбий тайёрлаш моделини такомиллаштирган. Булажак педагогнинг тайёрлигини боскичма-боскич шакллантириш механизмларини ишлаб чиккан.

УДТолипов "Олий педагогик таълим тизимида умуммехнат касбий куникма ва малакаларни ривожлантиришнинг педагогик технологиялари" мавзусидаги тадкикотда педагогик технологияларнинг урни ва уни таълим жараёнига куллашнинг мухим томонларини тадкик килган.

Булажак тарбиячи-педагогларнинг касбий компетентлигини шакллантириш оркали талабаларнинг менежерлик куникмасини ривожлантириш хамда бошкарув сохаида кузланган натижага эришиш мумкин.

Хорижий педагогикада компетентли ёндашув мохиятининг назарий тахлили курсатишича, ургатиш зарур булган фаолият, хулк намуналарини ишончли ва валид ифодалаш асосида таълим мазмунини ишлаб чикишни назарда тутувчи касбий-амалий таълим аввалдан конструктивизм ва бихевиоризм фалсафасига асосланган

Э.Ф.Зеернинг фикрича, компетентли ёндашув - бу таълим максадлари - векторларига устувор йуналганлик - бу таълим олиш кобилияти, уз-узини аниклаш (уз-узини детерминацияси), уз-узини актуаллаштириш, ижтимоийлашув ва индивидуаллигини ривожлантириш. Мазкур максадларга эришишнинг инструментал воситалари сифатида умуман янги таълим

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 1

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

KOMnOHeHTnapu: KOMneTeHTnuK, компетенцнaпар Ba umuMOHH-KacÖHH cu^arnap - KacSuö TatnuMHu мogepннзaцнanam KypcaTKuHnapu xucOSnaHraH acocHH ManaKanap xH3MaT Kunagu. Ma3Kyp KypcaTKu^nap TaBcu^u B.H.EaögeHKO, r.H.HöparuMOBa, B.A.KanbHeö, A.M.HoBHKOBa, M.B.nO^apcKOÖ, CE.fflurnoBa Ba Som^anap umnapuga SepunraH.

Eu3HHHr TagKHKOT umuMH3ga KOMneTeHTnu eHgamyB ohhh TatnuM Myaccacacuga TanaSanapHu MeHe^epnuK KyHHKMacuHu TatnuM mapOuTnapuga puBO^naHTupunaguraH y^HTyBHu KacSuö KOMneTeHTnuruHuHr Ty3unMaBHH KOMnoHeHTnapuHH aHuKnam ynyH KynnaHunagu. Ey afeuKca, Syna^aK TapSuanunapHuHr KacSuö KOMneTeHTnuruHu maKnnaHTupum MyaMMOcuHu x,an этнmga MyxuM ypuH TyTagu.

MaHa my Tap3ga, KOMneTeHTnu eHgamyB acOcuga Syna^aK MaKTaSrana TatnuM TamKunoTu TapSuanunapuHuHr KacSuö KOMneTeHTnuruHu maKnnaHTupum ^apaeHuHu x,ap TOMOHnaMa TagKuK этнm opKanu MeHe^epnuK KyHuKMacuHu puBO^naHTupum umkohu aparunagu. Kyöuga «KOMneTeHTnuK», «KacSuö KOMneTeHTnuK», «yKKTyBHuHuHr KacSufi KOMneTeHTnuru» TymyHnanapu MOxuaraHu aHuKnamra acOcufi eHgamyBnapHu Taxnun KunaMu3 (1.1 -pacMra KapaHr).

1.1-pacM. KoneTeHT^H eHgamyB acocuga KacÖHH maK^aHraH ßy^a^aK paxöapHH TapÖHH^am wapaeHii

AgaSueTnapHu ypraHum Hara^anapu acOcuga «KOMneTeHTnuK» TymyHnacuHuHr ^anca^ufi Ba ncuxOnOruK nyraraapgaru TanKuHu MaB^yg эмaсnнгн; Sat3u Myannu^nap ncuxOnOruK-negaroruK agaSueTnapga «KOMneTeHTnuK» Ba «кoмпeтeнцнa» TymyHnanapuHu a^paTMacnuru aHuKnaHgu.

«Компетенция» ва «компетентлик» тушунчаларини фарклаш учун мазкур тушунчалар рус тили атамалар лугатида, бошкарув буйича атамалар лугати ва бошкаларда кандай ифодаланганлигини тахлил киламиз. «Компетенция» тушунчаси лугатларда куйидагича талкин этилади:

- бу муайян орган ёки мансабдор шахснинг конун билан, мазкур орган устави ёки бошка коидалар билан белгиланган ваколатлари (хукук ва мажбуриятлари) йигиндиси;

- кимдир яхши хабардор булган масалалар сохаси;

Мазкур таърифлардан куриниб турганидек, компетенция тушунчаси турлича талкин этилади.

Б.Ходжаевнинг фикрича компетенция (лотинча суз булиб, эришаман, тугри келаман маъноларини билдиради)-субъектнинг максадга эришишида ташки ва ички захираларни самарали бирга ташкил кила олишига тайёрлиги, бу субъектнинг муайян касбий масалаларини еча олишга булган кобилиятидир.

Н.М.Муслимовнинг фикрича инглизча "competence" тушунчасининг лугавий маъноси "кобилият" демакдир, бирок компетенция атамаси билим, куникма, махорат ва кобилиятни ифода этишга хизмат килади.

Н.В.Тарасова "компетенция" тушунчасини "муаммони хал этиш учун билим ва вазият, билим ва харакат уртасида алокадорликни таъминлаш имконини берадиган билим, кадриятлар, лаёкатларга асосланган умумий кобилият" сифатида талкин этади.

Муаллифлар нуктаи назарлари асосида олимларнинг фикридан келиб чиккан холда, компетенция инсоннинг мавжуд билим ва хаётий тажрибаларга таянган холда маълум бир муаммони хал этишга доир кобилият, деган хулосага келиш мумкин.

Демак, бизнинг фикримизча хам компетенция инсонга нафакат касбий, балки унинг бутун хаётий фаолияти давомида керак буладиган кобилиятлар

йигиндисидир. Уларни тула эгалламай туриб хеч бир мутаххасис уз педагогик фаолиятини муваффаккиятли юрита олмайди.

Компетенциянинг турларини таснифлашга доир хилма хил ёндашувлар мавжуд. Жумладан, Н.А.Муслимов ва М.Б.Уразовалар касбий таълим нуктаи назаридан компетенцияларни куйидаги турларга ажратади:

махсус компетенция-касбий фаолиятини эгаллаш ва уз-узини ривожлантириш;

ижтимоий компетенция - биргаликдаги фаолият, хамкорликда ишлаш, маъсулият хисси ва жавобгарлик:

шахсий компетенция- узини мустакил намоён килиш хамда мустакил изланиш, касбий деформацияларга карши туриш куникмаларини эгаллаш;

индивидуал компетенция - соха доирасида билимларини мустакил куллаш ва ривожлантириш методларини танлаш, шахсий усиш, мустакил реаблитация килишга тайёргарлик;

асосий компетенциялар - мослашувчанлик хамда самарали фаолият учун мухим булган шахснинг сохалараро билим, кобилият ва куникмалари

Демак, компетенцияларнинг хар бир тури педагогларнинг узлуксиз равишда ривожланиб боришини таъминловчи куникма, малака ва кобилиятлари йигиндисидир.

О.Хдйитов ва Н.Умаровалар кластер ёндашуви асосида компетенцияларни куйидагича гурухлашни таклиф этишади:

ахборотлар билан ишлашга доир компетенциялар: ахборотларни йигиш ва тахлил этиш, ахборотларни кайта узгартириш;

муваффаккиятга эришишга доир компетенциялар: режалаштириш, фаолиятни ташкиллаштириш, натижаларни тахлиллаш;

инсонлар билан ишлашга доир компетенциялар: муносабатларни бошкариш, командада ишлаш, атрофдагиларга таъсир курсатиш;

уз-узини такомилаштиришга доир компетенциялар: уз-узини текшириш, касбий усиш, инновацион мобиллик

Ушбу фикрлардан шуни айта олишимиз мумкинки, кластер ёндашуви асосидаги компетенциялар булажак педагогнинг янгиликка интилувчи ва креатив жихатларини хам тула таъминлаб бера олади.

Компетенцияларнинг методик характери инсоннинг бутун хаёти давомидаги назарий билимларини амалиётга татбик ета олиш имкониятини яратади. Ушбу фикрлардан шундай хулосага келишимиз мумкинки, компетенция тушунчасининг умумэътироф этилган мохияти ва компетенцияларнинг ягона таснифи ишлаб чикилмаган.

Мамлакатмиздаги таълим ислохотларининг асосий максади ёш мутахасссиларни хар томонлама етук ва билимли килиб тайёрлаш. Малакали мутахассис касбий ва маънавий томондан ривожланган, бугуни ва келажагини режалашира оладиган хамда жамиятнинг илм-фан тараккиётига хисса кушадиган мутахассис хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 17.09.2018 й. 736-сон "Таълим тизимида маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Карори. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2018 йил 19 сентябрь.

2. Мирзиёев Ш.М. Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак. Тошкент, Узбекистон-2017, 104-б.

3. Гуломов. С.С. Менежмент асослари. Тошкент 1997

4. Махмудов И. Бошкарув психологияси. Укув кулланма. Тошкент. 2002.

5. Давыденко, Т.М. Теория и методика рефлексивного управления / Т.М. Давыденко. - М.: Педагогика, 1997. - 249 с.

6. Knowledge Management Research Report 2000, отчет компании KPMG http : //www. kpmg.ru/kmreport2000.

7.

McGill M.G., Slocum J.W., Jr., Unlearning the Organization // Organizational Dynamics, Summer 1992.

8. Pickard J. When PwC stands for prize winning concept // People Management. -2000. -№ 12. P. 31.

9. http://ziyonet.uz/uz

10. http://www.istedod.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.