Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИНТЕГРАЦИЯ УЧБУРЧАГИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ҲАЛҚАРО ТАЖРИБАСИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИНТЕГРАЦИЯ УЧБУРЧАГИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ҲАЛҚАРО ТАЖРИБАСИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
61
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Интеграция учбурчаги / фан / таълим / ишлаб чиқариш / ривожланган мамлакатлар

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — А.Х.Алиназаров, Д.А.Қаюмов, Н.Т.Худайбердиев

Мақолада ривожланган мамлакатларда фан, таълим ва ишлаб чиқариш интеграциясини ривожланиш ва шаклланиш тажрибасининг ўзига ҳос хусусиятлари кўрсатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИНТЕГРАЦИЯ УЧБУРЧАГИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ҲАЛҚАРО ТАЖРИБАСИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ИНТЕГРАЦИЯ УЧБУРЧАГИ ШАКЛЛАНИШИНИНГ ХДЛЦАРО ТАЖРИБАСИ

А.Х.Алиназаров Д.АДаюмов Н.Т.Худайбердиев Наманган мухандислик-курилиш институти

Аннотация: Маколада ривожланган мамлакатларда фан, таълим ва ишлаб чикариш интеграциясини ривожланиш ва шаклланиш тажрибасининг узига хос хусусиятлари курсатилган.

Калит сузлар: Интеграция учбурчаги, фан, таълим, ишлаб чикариш, ривожланган мамлакатлар.

INTERNATIONAL EXPERIENCE OF INTEGRATION TRIANGLE FORM IN HIGHER EDUCATION INSTITUTIONS

A.X.Alinazarov D.A.Qayumov N.T.Xudayberdiyev Namangan Engineering Constraction Institute

Abstract: The article highlights the peculiarities of the experience of development and formation of the integration of science, education and industry in developed countries.

Keywords: Integration triangle, science, education, manufacturing, developed countries.

Жахондаги йирик инновацион марказларнинг хар бири узига хос бетакрор тарихга эгадир. Уларнинг шаклланиш ва ривожланиш тарихи узига хос булиб, иш юритишга ёндашув, халкнинг билим даражаси ва менталитети, ишлаб чикариш холати, давлат сиёсати, академик ва таълим муассасалари салохияти, инсон капитали каби катор омиллар билан чамбарчас богликдир.

Калифорниянинг Стенфорд университети менежмент ва компютер фанлари профессори, машхур "Кремний вохаси"даги бир катор компаниялар асосчиси Уильям Миллернинг фикрига кура, ушбу географик воха тарихининг дастлабки сахифалари Стенфорд университети билан богликдир. Юз йиллар олдин айнан шу университетнинг собик талабаси нисбатан юкори технологик компанияга асос солган, бир неча профессор-укитувчилар хамда университет

ректори худуднинг ривожланиши ва истикболини кура билганлар хамда кам булса-да, молиявий сармоя киритганлар. Бу таълим муассасасида яратилган юкори технологик гоя воханинг 20 йил ичида дунёда учинчи уриндаги биотехнологик худудга айланишига олиб келган. Шунинг учун хам олий таълим тизимида Америка моделини намуна сифатида курсатиш мумкин [1].

Биринчи навбатда олий таълим тизимининг барча боскичларида илмий тадкикот университетлари моделига утиш ва илмий тадкикот кириб бориш фаолиятларини алохида эътибор билан кузатишимиз лозим. АКТТТнинг тадкикотчилик университетлари хозирги кунда йирик лойихаларини амалга оширмокдалар. Улар турли фондлар ва бюджет томонидан молиялаштирилган булиб турли хил ишлаб чикариш корпорациялари билан якиндан богланган. Атрофларида турли бизнес-инкубаторлар, инфратузилма мажмуаларини бирлаштирган. Мазкур инфратузилма мажмуаларининг мавжудлиги инновацион тизимнинг инновацион махсулотлари ва технологияларни инновацион тизим ва фаннинг уйгунлашуви доирасида бошка сохалар ва йуналишларга татбик этиш имкониятларини беради. Америка моделининг алохида ахамият берадиган томонларидан бири шуки, уларда " гоялар фабрика"си, яъни махсус илмий тадкикот ва аналитик тахлил фаолияти билан богли; ташкилотларининг мавжудлигидир. Бундай ташкилотлар ХХ асрнинг 40-50 йилларида АКЩда вужудга келган булиб, хозирги кунда уларни сони бир неча мингдан ортик. Улар илгор мутахассис ва тадкикотчиларнинг инновацион махсулотларини мехнат бозори ва ишлаб чикаришга такдим этадилар. Энг мухими, бу ташкилотлар мутлак мустакил ташкилотлар хисобланади.

Германия Федератив Республикасида (ГФР) хозирги вактда инновацион фаолиятнинг етакчи таъсисчилари - таркибида саноат ва савдо-сотик палаталари, банклар, хусусий фирмалар, иктисодий иттифоклар, университетлар булган шундай марказлар сони бир канчани ташкил этади. Таъсис маркази бошкаруви айрим холларда жамоавий идоралар билан бошкарилади, бошка холларда эса якка бошкарувчилар билан бошкарилади. Янгиликлар маркази фирмалар билан бирлашган тадкикотлар утказади ва янгиликлар талаблари асосида янги тижорат компанияларини ташкил этади. Марказ амалга ошириладиган инновацион лойихалар юкори муваффакият эхтимоллиги мавжуд булган амалий тадкикотлар, улар учун техник ва тижорат консультацияларини уюштириш сарф-харажатлари 5 минг доллардан ошмайди. Агар лойиха олинган натижаларни амалиётга татбик этиш максадга мувофиклиги исботланган булса, у сунгги максад, яъни ушбу ишни амалга оширадиган янги компанияларни ташкил этиш булган дастурлар асосида молиялаштирилади. Шу билан бирга, мазкур илмий-техник ёрдам билан янги компанияни шакллантириш хамда бошкарувчиларни саралаш хам

молиялаштирилади. Саноат технологияси маркази ишлаб чикариш сериясига янгиликларни татбик этиш кумаклашиш васифасига эга. Бунга экспертизаларга мувофик илмий тадкикотлар ва саноат фирмаларига консультация курсатиш, хусусан, кичик фирмаларга, шунингдек, айрим ихтирочилар учун илмий-техник янгиликларни узлаштиришда ёрдам бериш йуллари билан эришилади. Шундай килиб, янги технологик махсулотларни яратадиган илмий тадкикот ва тажриба конструкторлик ишларини (ИТТКИ) олиб борадиган ёш тадбиркорлар фаолият юритадиган худудий туташган марказлар пайдо булади.

Тайван тажрибаси хам кайси бир жихати билан "Кремний вохаси"никига ухшашдир. Бу мамлакатда салохиятли таълим муассасаларининг иктисодиёт, саноат билан самарали хамкорлигининг ахамиятини яхши тушунганлар. Шу сабабли тайванликлар бизнес билан уйгунлашган чукур фундаментал ва назарий муаммолар билан шугулланганлар. Тайваннинг "Саноат технологиялари тадкикот институти" бу борада локомативга айлангандир. Куплаб ходимлар институт ишланмалари асосида уз компанияларини очганлар ёки технологияларини бошка компанияларга берган ва уларнинг ривожланишини таъминлаганлар.

Сингапурда эса куплаб муваффакиятли компаниялар асосан давлат назоратида ёки улар давлат томонидан очилгандир. Укув муассасаларида асосий эътибор тадкикотларга йуналтирилгандир.

Бир катор мамлакатларда инновацион ривожланиш, ушбу жараёнлар ривожига ёндашув маданияти билан хам богликдир. Масалан, Хитойда мутахассис-ходим таълим тизимида бир неча йилга компанияга ишга утиши ва яна уз урнига кайтиши, узининг ёки узганинг компаниясини очишга кумаклашиши мумкинлиги конунан белгилаб куйилган.

Х,озирги замонавий дунёда куплаб ёндашувлар жамоавий уйгунлашувни талаб этмокда, бу инновация ва инновацион жараёнлар учун айни муддаодир. Valeo компаниясининг бош директори Жак Ашенбройх (Jacques Aschenbroich)нинг фикрича инновация - бу бозорда уз урнини топган ихтиродир. Илмий - технологик жихатдан тобора шаффофлашиб бораётган дунёда компаниялар инновацияларни янада кенгрок узлаштиришга интилмокда. Бунинг учун компаниялар давлат илмий тадкикот ташкилотлари, илмий - техник муассасалар, мижозлар ва таъминотчилар билан хам ишламокда. Инновацион сохадаги хамкорлик илмий - техник интеграция жараёнларини кучайтирувчи, уйгунлашган, фаол инновацион мухитни шакллантирувчи механизмдир, у стратегик шериклар ва таъминотчилар уртасида узаро тажриба алмашинувини хамда шу асосида иктисодий ва технологик юксалишни таъминлайди.

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X

Мамлакатимизнинг махаллий иктисодий шароитларида олий таълим ва фан интеграциясининг ишлаб чикаришда узига хослиги бор. Бирок Узбекистон Республикаси халкаро тажрибанинг асосий омилларидан ва айникса, илм - фан, ишлаб чикариш ва олий таълимшароити ухшаш блган мамлакатларнинг илгор тажрибасидан фойдаланиши мумкин. Умуман олганда, инновацион фаолиятнинг хукукий асосларини таълим тизими предметлари орасига киритиш, олий таълим муассасаларида кичик инновацион тадбиркорликни ташкил этиш факатгина талабаларнинг кушимча амалиётга эга булишигина эмас, балки олий таълим муассасалари учун янги даромад имкониятларини очиши мумкин. Шунингдек, олий таълим муассасалари ва молиявий окимларни тартибга солувчи компаниялар уртасида хукукий муносабатлар ва интеллектуал мулк хукукларини реализация килиш кичик инновацион тадбиркорликни ташкил этишда мухим ахамиятга эга. Бу эса олий таълим тизими шароитида фан ва таълим интеграцияни куллаб кувватлаши ва ривожланишини таъминлаши, шунингдек, республика олий таълим муассасаларидаги илмий кучлар эътиборини жалб этиш, уларнинг фаолиятини ишлаб чикиш ташкилотлари билан мувофиклаштириш, шу жумладан, ташкилотлар инновацион салохиятини мониторингини яратиш учун зарур булган инновацияларни жорий этишга олиб келади [2-6].

Олий таълим муассасалари илмий тадкикотларин ишлаб чикаришга жорий этишда, миллий инновацион тизимининг интеграцияси муаммоларини хал этишда, хорижий тажриба тахлили, хамда миллий, минтакавий ва бошка даражалардаги янгиликларни ташкилий шаклларини хилма - хиллиги, янгиликлар жараёнини назорат этиш интеграциянинг хусусиятларидан бири хисобланади, деб хулоса килиш мумкин. Бирок бу жараён тугридан - тугри миллий иктисодиётнинг узига хос хусусиятлари, олий таълимни хамда молиявий окимларни ташкиллаштириш билан боглик. Шунинг учун, аник бир худуд алохида куриб чикилиши мумкин эмас.

Турли мамлакатларнинг ишлаб чикариш жараёнига инновацияларни ривожлантириш шакл ва усуллари хозирги кунда кам тадкик этилган мавзу хисобланади. Шунингдек, махаллий шароитларга кулланиладиган янгиликларни ривожлантиришнинг аник механизми мавжуд эмас.

Хуш, инновация, инновацион марказлар, уларнинг лойихалари качон ва кандай мухитда шаклланади? Мавзуга мос адабиётлар ва тадкикотлар тахлилининг курсатишича:

Биринчидан, барча инновацион марказларнинг лойихалари инкироз мухитида ва мавжуд муаммоларни бартараф этишнинг бирдан-бир чораси инновациялар эканлигини тушуниб етилганда пайдо булади;

Иккинчидан, барча иннавацион марказлар амалиётида тукнашган умумий муаммолар мавжуд. Уз навбатида ушбу муаммоларнинг ечимига йуналтирилган технология хам шаклланган. Булар: бизнес-инкубация, лойихани молиялаштириш, инновацион марказ иштирокчиларининг горизонтал алокалари, технопарк инфратузилмаси, жамоатчилик алокаларининг шаклланиши, бошкарув хамда инновацион менежментнинг намунавий технологиясидир;

Учинчидан, соха ва ихтисослик буйича фан, таълим ва ишлаб чикаришнинг узаро бир-бирини тулдириши ва тугал интеграциялашуви мухитидагина инновациялар шаклланишини хаётий жараёнлар исботлади.

Албатта, хар кандай технология узаро боглик бир катор оддий боскичлардан ташкил топганидек, инновацион марказларнинг фаолияти хам узаро боглик.

Хулосалар: - Мавзуга доир манбалардан ривожланган мамлакатлар олий таълим муассасаларида таълим, фан, ишлаб чикариш интеграциясининг шаклланиши ва ривожланиш тажрибаси тугрисида назарий маълумотлар урганилди.

- ОТМда Олий таълим муассасаларида интеграция "Учбурчаги" ва инновацион-корпоратив хамкорликнинг узига хос хусусиятларининг ахамияти тахлил килинди. ОТМ, Фан муассасалари ва ишлаб чикариш корхоналарида фаолият юритаётган хар бир шахс, рахбар ва илмий ходим интеграция ва инновацион-корпоратив хамкорлик сифатини таъминлаш учун замонавий ёндашувлар асосларини билишлари максадга мувофик булиши лозимдир.

Тавсиялар: - Х,ар бир таълим йуналишларининг узига хослигидан келиб чикган холда ишлаб чикариш корхоналарининг муаммолар базаси ишлаб чикилиши ва бу база фанлар академиясининг тегишли муассасалари билан биргаликда тахлил килиниши асосида йуналиш буйича махсус лаборатория, конструкторлик бюролари ва технопарклар давлат бюджети ва ишлаб чикариш корхоналари маблаглари хисобидан ташкил килиниши лозим.

- Республикамизнинг етакчи олий укув юртларида таянч намунавий таълим, фан, ишлаб чикариш интеграцияси ва инновацион-корпоратив хамкорлик марказларини ташкил этиш.

Фойдаланилган адабиётлар

1. AX Alinazarov, DA Qayumov, OI Dadamirzayev (2022). Oliy ta'lim muassasalarida "Integratsiya uchburchagi" va innovatsion-korporativ hamkorlikning o'ziga xos xususiyatlari. Oriental Art and Culture, (3 (1)), 191-196.

2. Ж Юлдашев, Д Каюмов, У Жураев. Укув жараёнини илмий асосда ташкил этишда талабаларнинг мустакил таълимини ривожлантиришнинг услубий асослари. Экономика и социум, 2021. 1-2, 802-806

3. Nodirov S. M., Alinazarov A. K. The Effect of Calorific Power Control Accuracy on the Operation Modes of Solar Heat-generating Plants. Applied Solar Energy. Vol. 37, No. 3. Allerton Press, Ins. - 2001.

4. Алиназаров А. Х., Каюмов Д., Дадамирзаев О. Оптимизации режимов гелиотеплохимической обработки золоцементных композиций //CENTRAL ASIAN JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES. - 2021. - Т. 2. -№. 5. - С. 133-138.

5. Alinazarov A. K., Alinazarova M. A., Gulyamov A. G. Control over the thermal properties of fine composite materials in solar thermochemical treatment //Applied solar energy. - 2002. - Т. 38. - №. 3. - С. 75-77.

6. Ж Юлдашев, Д Каюмов, У Жураев. Олий таълим муассасаси профессор укитувчисининг маъруза утиш услуби ва узини тутиши. Экономика и социум, 2021. 1-2, 813-817

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.