Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИДА ИЖТИМОИЙ-КАСБИЙ МАСЪУЛИЯТ ҲИССИ КАСБИЙ ЛАЁҚАТИНИНГ ТАРКИБИЙ ҚИСМИ СИФАТИДА'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИДА ИЖТИМОИЙ-КАСБИЙ МАСЪУЛИЯТ ҲИССИ КАСБИЙ ЛАЁҚАТИНИНГ ТАРКИБИЙ ҚИСМИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

CC BY
36
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
ижтимоий / касбий / масъулят / демографик / аҳлоқ / таълим / маънавият / тарбия / борлиқ / ғоя / мафкура / компетенция / когнитив. / social / professional / responsibility / demographic / ethics / education / spirituality / upbringing / existence / idea / worldview / competence / cognition.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — J. Ibragimov

Ушбу мақолада олий таълим тизимида талалабаларнинг ижтимоий-касбий масулият ҳиссини ривожлантириш, касбий масъулиятли хулқ-атвор мотивлари ва мулоқот, ахлоқий интилишлари, шахсий жавобгарлик, шахснинг таркибий компоненти, олий таълим муассасалари педагоги олдида жамият талабларига жавоб берувчи шахсий ва касбий муҳим сифатлар, талабаларда масъулиятлиликни ривожлантиришнинг педагогик таъсир воситалари ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SENSE OF SOCIAL AND PROFESSIONAL RESPONSIBILITY AS A COMPONENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF UNIVERSITY STUDENTS

This article discusses the development of students' sense of social and professional responsibility in the system of higher education, the motivation for professionally responsible behavior and communication, moral aspirations, personal responsibility, the structural component of the personality, personal and professional important qualities that meet the requirements of society for a university teacher, development responsibility of students, pedagogical means are allocated.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИДА ИЖТИМОИЙ-КАСБИЙ МАСЪУЛИЯТ ҲИССИ КАСБИЙ ЛАЁҚАТИНИНГ ТАРКИБИЙ ҚИСМИ СИФАТИДА»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ТАЛАБАЛАРИДА ИЖТИМОИЙ-КАСБИЙ МАСЪУЛИЯТ ^ИССИ КАСБИЙ ЛАЁЦАТИНИНГ ТАРКИБИЙ ЦИСМИ

СИФАТИДА Ибрагимов Жахонгир Хусанбаевич

Тошкент давлат педагогика университети тадкикотчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7378318 Аннотация. Ушбу мацолада олий таълим тизимида талалабаларнинг ижтимоий-касбий масулият щссини ривожлантириш, касбий масъулиятли хулц-атвор мотивлари ва мулоцот, ахлоций интилишлари, шахсий жавобгарлик, шахснинг таркибий компоненти, олий таълим муассасалари педагоги олдида жамият талабларига жавоб берувчи шахсий ва касбий мууим сифатлар, талабаларда масъулиятлиликни ривожлантиришнинг педагогик таъсир воситалари ёритиб берилган.

Калит сузлар: ижтимоий, касбий, масъулят, демографик, а^лоц, таълим, маънавият, тарбия, борлиц, гоя, мафкура, компетенция, когнитив. ЧУВСТВО СОЦИАЛЬНО-ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ КАК КОМПОНЕНТ ПРОФЕССИОНАЛЬНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ ВУЗА Аннотация. В данной статье рассмотрены вопросы развития у студентов чувства социальной и профессиональной ответственности в системе высшего образования, мотивации профессионально ответственного поведения и общения, нравственных устремлений, личной ответственности, структурного компонента личности, личностно-профессиональных важных качеств, отвечающих требованиям требования общества перед педагогом вуза, развитие ответственности у студентов, выделены педагогические средства.

Ключевые слова: социальная, профессиональная, ответственность, демографическая, этика, образование, духовность, воспитание, существование, идея, мировоззрение, компетентность, познавательность. SENSE OF SOCIAL AND PROFESSIONAL RESPONSIBILITY AS A COMPONENT OF PROFESSIONAL COMPETENCE OF UNIVERSITY STUDENTS Abstract. This article discusses the development of students' sense of social and professional responsibility in the system of higher education, the motivation for professionally responsible behavior and communication, moral aspirations, personal responsibility, the structural component of the personality, personal and professional important qualities that meet the requirements of society for a university teacher, development responsibility of students, pedagogical means are allocated.

Keywords: social, professional, responsibility, demographic, ethics, education, spirituality, upbringing, existence, idea, worldview, competence, cognition.

Бугунги кунда жамият тараккиётида энг мух,им вазифа сифатида ижтимоий-касбий масъулятли кадрлар тайёрлаш масаласи олий таълим тизимининг энг долзарб вазифаси сифатида каралмокда. Ислох,отлар даврида мамлакатимизда "Янги Узбекистан, янгича дунёкараш"ни бош максади килиб олган булажак кадрларда жамият ривожи учун уз зиммасига масъулятни хис килган х,олда жамият ривожи йулида уз ташаббусларини курсата олиши х,ам алох,ида ахдмият касб этмокда. Замонавий шароитда шахснинг масъулият х,иссини тарбиялаш олий таълимнинг мух,им вазифаларидан бири саналади, бу

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

ижтимоий маданий, иктисодий ва экологик омиллар мажмуаси билан асосланган. Бир катор олим-психолог ва педагоглар фикрига кура жавобгарлик исталган сохддаги мутахассиснинг касбий лаёкати таркиби кисми ва етук шахснинг сифати саналади.

Олий таълим муассасалари талабаларида масъулиятлиликни рагбатлантириш ва мотивация бериш усуллари жуда ранг-барангдир. Масъулятлиликни талабаларнинг индивидуал хусусиятларига богликлиги хдмда субъектлараро ишонч усули эмпатия, толерантлик, тавозе ва талабаларнинг бошка субъектив хусусиятларини ривожлантириш асосида масъулиятли хулкни намоён килиш ва рагбатлантириш учун шароит яратишдан иборатдир

Олий таълим муассасалари талабаларида ижтимоий-касбий масъулият хиссини тарбиялаш жараёнида умумий педагогик усулларни куллаш хусусиятлари

Усуллар гурух,и Умумий усуллар МТЖ даги усуллар

Онгни шакллантириш усуллари х,икоя, тушунтириш, сух,бат, маъруза, дарс мух,окамалари, очик мунозара, матн билан ишлаш, намуна усули Ишонч усули, казуал узини англашни ривожлантириш усули, эх,тимолий прогнозлаштириш усули

Ижтимоий ахлок тажрибасини шакллантириш ва фаолиятни ташкил килиш усуллари Машк , ургатиш, йул-йурик, кузатув, тасвирлаш ва намойиш килиш, лаборатория ишлари, репродуктив усуллар, индуктив ва дедуктив усуллар Тарбияловчи х,олатларни яратиш усули, субъектлараро мулокот усули, муаммоли кидирув фаол усуллари, индивидуал ва мустакил ишлар

Фаолият ва хулкни рагбатлантириш ва мотивация бериш усуллари мусобакалар, аклий уйинлар, мунозара, миссий таъсир, рагбатлантириш, жазолаш ва бошкалар. Масъулиятлиликни рагбатлантириш ва мотивациялаш усуллари, жавобгарликни бошдан кечириш усули, тушуниш усули, субъектлараро ишонч усули.

1111 самарадорлик назоратининг усуллари Ташхис , огзаки ва ёзма суров, назорат ва лаборатория ишлари, тестлар, машина назорати ва бошкалар. Махсус ташхис, узаро ва узини текшириш, узини назорат килиш, назоратнинг ноанъанавий шакллари.

Талабаларда ижтимоий-касбий масъулят хиссини ривожлантиришда ишонч усулининг асосий йуллари куйидагилар саналади: мух,окама килиш, тушуниш, ишонч, истак, хдмдардлик, танбех, бериш, танкид килиш.

1) Мух,окама килиш хдкикатни аниклаш жараёнига талабаларни жалб килиш усули чифатида шахс, турли х,одисалар, муаммоларга муносабти буйича позицияни шакллантириш, шунингдек жамоавий фикрни ишлаб чикиш имконини беради. У уз нуктаи назарини ифодалаш имконини беради, мух,окама катнашчилари жавобгарлигини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

шакллантиради. Бундан ташкари укувчилар мунозара, зиддият, мулокот, сухбат олиб бориш маданиятини хам урганадилар.

2) Тушуниш узаро жойлашув ва симпатиянинг узига хос психологик-педагогик мухитини хосил килади. хайрихохлик мухити талабаларнинг очиклигига рагбатлантиради, рухий тусикларни бартараф килади, педагогик таъсирни муваффакиятли амалга ошириш учун шароит яратади.

3) Ишонч шундай хаётий холатларга урганувчиларни жалб килиш усулики, унда улар олдида мустакил, жавобгарликка эга харакат, тулик узини назорат килиш туради. Педагогик ишонч шахснинг ички маънавий салохиятини очиб беради, инсоннинг ишонч холатида коидага кура узининг яхши сифатларини намоён килишга интилади. У муносабатларда ишончни шакллантиради, укитувчи ва талаба уртасидаги узаро муносабатларни мустахкамлайди. Ишонч маънавий мустакилликни мустахкамлайди, юкори ахлокий кадриятларга йуналтиради. Ишонч полати педагогга укувчиларнинг шахсий сифатларини очиб беради.

4) ^узгатиш ишонч усули сифатида фаол харакатга рагбатлантиришдан иборат. Ташки педагогик кузгатиш боскичма боскич узини кузгатишга ички имкониятга утади. Бу усул одатда маънавий эхтиёжлар, хакикатпарварлик, соглом узини севишни ривожлантириш учун маънавий ёрдам шаклида фойдаланилади. кузгатиш табиий ички маънавий кучлар шахсдаги захирасини аниклайди, шахсни йуналтиришни шакллантиради.

5) Талабаларнинг кечинмалари, уларнинг муваффакиятсизлиги ёки нохуш холатлар буйича уз туйгуларини укитувчиларга тактик ифодалашнинг усули хдмдардлик саналади. Бу шахснинг узига нисбатан тугри муносабатини ишлаб чикиш, шунингдек эмпатияни шакллантириш учун жуда мухимдир. Педагоглар хисоблашича хамдардлик ишонч усули сифатида бошкаларнинг реал фаол ёрдамга рахмдилликдан боскичма-боскич харакатга келишни таъминлайди, масъулиятли муносабатни намоён килади, бошкалар учун жавобгарликни узига олади.

6) Танбех бериш эхтимолий ноахлокий харакатлардан тактик огохлантириш, олдини олиш ва тухтатиш усули саналади. Танбех бериш ёрдамида педагог масъулиятсизлик ёки ноахлокий характернинг эхтимолий натижалари ва окибатларини намоён килиши мумкин. Танбех бериш максадларида укувчиларни тегишли мазмундаги адабиётлар билан таништириш, профилактик сухбатлар утказиш, таъкик ва меъёрлар, хулк коидалари тугрисида сухбатлашиш керак. Танбех бериш ёрдамида педагог ноахлокий истак ва харакатлар уртасидаги эхтимолий зиддииятни англашга эътибор каратади. Бундай турдаги тадбирлар учун мазмунни танлашда талабаларнинг ривожланиш даражаси, уларнинг индивидуал, ёш хусусиятларини хисобга олиш зарур.

7) Танкид укувчи ва педагогларнинг хатоликлари, фикрлашдаги, хулкдаги камчиликларини аниклаш ва тахлил килиш, очиб бериш усули саналади. Танкид узини тугри бахолашга ёрдам беради, мажбурият, хулк, харакатларга масъулиятли муносабатда булишни рагбатлантиради. Тактик танкид укитувчи томонидан назорат ёки узини назорат килиш шакли хисобланиши мумкин. Танкид узини назорат килиш куникмасини ишлаб чикади ва укитувчи ва талабаларнинг ички масъулиятини шакллантиради.

Демак, булажак мутахассис сифатида талабаларнинг ижтимоий-касбий масъулиятлилиги деганда, ижтимоий мухим сифатлар тушунилади, у олий таълим муассасасининг таълим жараёни субъекти ва танланган касбнинг булажак мутахассиси

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

сифатида унга татбик килинадиган объектив жихдтдан зарур булган талаблар йигиндисини онгли тарзда бажариш кобилиятини характерлайди.

Булажак мутахассис сифатида талабаларда шахсий масъулят хисси жавобгарлигининг шаклланганлиги куйидагиларда намоён булади:

узига юклатилган вазифаларни кабул килишда, шахсий касбий мотивация оркали; узини ривожлантириш ва касбий ривожланиш учун жихдтлар, укувчи ва мутахассиснинг мажбуриятлари мазмунини тушунишда;

касбий ва шахсий хусусиятдаги мух,им карорларни мустакил кабул килишда ва куйилган максадга мувофик уларни самарали бажаришни ташкил килишда;

касбий фаолият х,ам жамият хдётининг бошка сохдларидаги мажбуриятларни бажаришга масъул муносабатнинг намоён булиши;

фаол фукаролик позициясида, ижтимоий институтлар фаолиятида катнашиш; инсонлар ва бутун мамлакатга бефарк муносабатда булмаслик каби сифатларда намоён булиши билан фаркланади.

Булажак мутахассиснинг масъулиятини шакллантириш мумкин булган йуналишлари сифатида куйидагилар чикиш максадга мувофикдир:

талабаларнинг укув фаолиятида келгуси касбий фаолиятини моделлаштириш оркали жавобгарликни шакллантириш буйича уз фаолиятига мустакил ёндашиши;

касбий лаёкат, фаол фукаролик позицияси, толерантликни шакллантириш, карор ишлаб чикиш ва кабул килиш хдмда уларни амалга ошириш учун жавоб бериш малакасини шакллантиришга каратилган олий таълим муассасалари таълим жараёнидаги укитишнинг фаол усулларидан фойдаланиш;

турли ижтимоий вазифаларга узини куйиб куриш имконини берувчи олий таълим муассасалари тарбиявий ишларининг ранг-баранг шакллари;

ижтимоий, хайрия ташкилотлари, кунгилли хдракатлар фаолиятида талабаларнинг фаол иштироки;

карорлар ишлаб чикишга талабаларни жалб килиш ва олий укув юртидаги укув, тарбия жараёнига нисбатан уларни мустакил фикр билдира олиш сифатларини ривожлантириш.

Шундай тарзда жавобгарлик шахснинг таркибий компоненти саналади ва талабанинг фаолиятга муносабатини характерлайди. Мутахассис тайёрлашнинг асосий бугини сифатида олий таълим муассасалари педагоги олдида жамият талабларига жавоб берувчи шахсий ва касбий мух,им сифатлар сифатида талабаларда масъулиятлиликни ривожлантиришга кодир шароит яратиш буйича ижтимоий мух,им вазифа куйилганини х,ам келтириб утиш мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Жамолиддинова О.Р. Ёшлар соглом турмуш маданиятини ривож-лантиришда узвийлик ва узлуксизлик тамойиллари амал килишининг педагогик механизмларини такомиллаштириш.: Автореф. дис. .. пед. фан. док. - Т., 2015. - 51 б.

2. ^уронбоев К^Д "Талабаларнинг маънавий - ижтимоий фаолликларини ривожлантиришнинг педагогик асослари (Ёшлар ташкилотлари мисолида)": Пед.ф.н...дисс. - Т.: УзПФИТИ, 2000 й.

3. Рузиева Д. Олий таълим муассасаси талабаларида миллий ифтихор туйгусини шакллантиришнинг илмий-педагогик асослари: Пед. фан. док. ... дисс. -Т., 2007. -255 б.

4. Эгамбердиева Н.М. Маданий-инсонпарварлик ёндашув асосида талабаларни шахсий ва касбий ижтимоийлаштириш назарияси ва амалиёти (Педагогика олий таълим муассасалари мисолида): Дис..пед.фан.док.-Тошкент, 2010. - 85-151 б.

5. Юсупов Э. Инсон камолотининг маънавий асослари. - Т.: Университет, 1998 й. 18-б.

6. Беликова, Л. Ф. Отношение студентов к внеучебной деятельности в вузе [Текст] / Л.Ф. Беликова // Социол. исслед. - 2000. - № 5. - С. 51-5

7. Брушлинский, А.В., Тихомиров, О.К. О тенденциях развития современной психологии мышления [Текст] / А.В. Брушлинский, О.К. тихомирова // Национальный психологический журнал. - 2013. - №2(10). - С. 10-16.

8. Коломенский Я.Л. Психология педагогического взаимодействия [Текст] / Я.Л. Коломинский. - СПб.: «Речь», 2007. - 131 с.

9. Реан А.А. Психология и психодиагностика личности: теория, методы исследования, практикум: арсенал практического психолога: учебное пособие [Текст] / А.А. Реан. -СПб.: Прайм-Еврознак, 2006. - 255 с.

10. Рудковский, Э.И. Свобода и ответственность личности [Текст] / Э.И. Рудковский. -Минск, 1979. - С. 37-158.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.