Научная статья на тему 'ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ФАОЛ ТАЛАБА ШАХСИНИНГ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ФАОЛ ТАЛАБА ШАХСИНИНГ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
191
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
мустақиллик / узлуксиз таълим / ижтимоий / фаол / шахс / тарбия / демократлаштириш / инсонпарварлаштириш / технологиялаштириш / ақлий фаолият / фикрлаш / бошланғич синф / ўқитувчилар / билим / билиш фаолияти / алоқа / хабар. / development / continuous education / social active person / training / democracy / personalizing / technology / mental activities / primary grades / teachers / knowledge awareness / communication / information.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳақназар Хўшмирзаевич Ҳамзаев, Маҳлиё Бахтиёровна Абулқосимова, Гулноза Асқар Қизи Равшанова

Ушбу мақолада бугунги ижтимоий фаол шахснинг интеллектуал қобилияти, маънавий-ахлоқий тарбияси, имкониятлари ва унинг жамият тараққиётидаги хизматларини аниқ мақсадга йўналтириш хусусиятлари ишлаб чиқилган. Унда, таълимни демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш шахснинг илм олиш, ижодий қобилиятини намоён этиш, интеллектуал ривожланиш, касбий, меҳнат ҳуқуқларини руёбга чиқариш асосида уларнинг фанларга бўлган қизиқишлари, физиологик ҳолатлари, характерларини ривожлантириш жиҳатлари илмий педагогик жиҳатдан ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF DEVELOPING THE INTELLECTUAL CHARACTERISTICS OF AN ACTIVE STUDENT IN THE EDUCATION SYSTEM

In this article is worked out about person’s social active intellectual capabilities, spiritual-behavioral training, chances and focusing his services to the main objective in the society developments. There is scientifically also pedagogic described about person’s taking education by democratic and personal principles, demonstration his abilities, intellectual developments and improving characteristic peculiarities in a physic conditions on the basis of professional and work rights of students.

Текст научной работы на тему «ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ФАОЛ ТАЛАБА ШАХСИНИНГ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ФАОЛ ТАЛАБА ШАХСИНИНГ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ХУСУСИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АХДМИЯТИ

Х,акназар Хушмирзаевич Х,амзаев

ЖДПИ катта укитувчиси (PhD)

Махлиё Бахтиёровна Абулкосимова

ЖДПИ 1 -курс магистранти

Гулноза Аскар кизи Равшанова

ЖДПИ 1 -курс магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада бугунги ижтимоий фаол шахснинг интеллектуал кобилияти, маънавий-ахлокий тарбияси, имкониятлари ва унинг жамият тараккиётидаги хизматларини аник максадга йуналтириш хусусиятлари ишлаб чикилган. Унда, таълимни демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш шахснинг илм олиш, ижодий кобилиятини намоён этиш, интеллектуал ривожланиш, касбий, мехнат хукукларини руёбга чикариш асосида уларнинг фанларга булган кизикишлари, физиологик холатлари, характерларини ривожлантириш жихатлари илмий педагогик жихатдан ёритилган.

Таянч сузлар: мустакиллик, узлуксиз таълим, ижтимоий, фаол, шахс, тарбия, демократлаштириш, инсонпарварлаштириш, технологиялаштириш, аклий фаолият, фикрлаш, бошлангич синф, укитувчилар, билим, билиш фаолияти, алока, хабар.

THE IMPORTANCE OF DEVELOPING THE INTELLECTUAL CHARACTERISTICS OF AN ACTIVE STUDENT IN THE EDUCATION

SYSTEM

Haqnazar Mahliyo Bakhtiyorovna Gulnoza Askar kizi

Khushmirzaevich Hamzaev Abdulkosimova Ravshanova

JSPI Senior Lecturer (PhD) JSPI, 1-year master's JSPI, 1-year master's

degree degree

ABSTRACT

In this article is worked out about person's social active intellectual capabilities, spiritual-behavioral training, chances and focusing his services to the main objective in the society developments. There is scientifically also pedagogic described about person's taking education by democratic and personal principles, demonstration his abilities, intellectual developments and improving characteristic peculiarities in a physic conditions on the basis of professional and work rights of students.

Keywords: development, continuous education, social active person, training, democracy, personalizing, technology, mental activities, primary grades, teachers, knowledge awareness, communication, information.

KHPHm

MycTaKun Y3ÔeKHCTOHga TatnuM th3HMHHH puBo^naffrupum, yHu ®:axoH cTaHgaprnapu gapa^acura KyTapum gaBnar cnëcaTHHHHr ycTyBop fiyHanumnapugaH Supu xucoSnaHagu. YHga KeHr KynaMnu HcnoxpraapHH aManra omupum h^thmohh MaKcag этнS SenrunaHraH. TatnuM TrouMuga ucnoxoTnapHu aManra omupumgaH Ky3naHraH $aon, MycTaKun, MactynuaTnu, aHuK xaëTufi MaKcag xaMga MycTaKun ^HKpra эгa, myHuHrgeK, MaB^yg MypaKKaS mapouTga xaëT MyaMMonapuHH xan этнmгa Kogup h^thmohh $aon maxcuHu maKMaHTHpumgaH uSopargup.

Â^ABHËT^AP TAX^MH BA METO^O^OrHH

^aMH^T TapaKKHëTuga h^thmohh $aon maxcHu puBO^naHTupum SeBocura H^THMOHH-HKTHCoguH mapournap SunaH SoFnuKgup. AnSarra SyHga Ma3Kyp mapouTga amam Ba ^aonuaT Kypcarum, kkhuh Ba3uaTnapgaH hukuS KeTumra ncuxonoruK Ba u^tumouh ^uxargaH Tafiëp SynraH u^tumouh $aon maxcHu maKnnaHTupum MyxuM xucoSnaHagu. ^aMuarauHr xo3upru TapaKKuëTuga uHCOHHuHr u^tumouh ^aonnuru MatHaBufi Ba Moggufi coxanapuga Karra y3rapumnap KunumHu Taso3o этмoкga. EyHga umuMoufi $aon maxc ^aonuaTuHuHr axaMuaTu opTuS Sopaётгaнпнгн SunaH SenrunaHagu. EyryHru nmuMoufi $aon maxc y3uHuHr uHTenneKTyan KoSunuaTu, MatHaBufi-axroKufi TapSuacu, uMKoHuaTnapu aHru Kuppanapu SunaH ^aMuaT TapaKK^Tura xucca KymuS KenMosga. AfiHu BaKTga maxcHuHr umuMoufi ^aonnuruHu puBo^naHTupum Ba yHu aroHa umuMoufi MaKcagra fiyHanTupum goœapS MyaMMonapgaH Supu xucoSnaHagu. ^yHKu SyryHru maxc y3 ^uKpnapuHu эpкнн SaëH этa onum SunaH Supra aHru MyaMMonapHu aHuKgamga Ba xan этнmga $aon umTupoK этмoкga. fflyHgafi экaн umuMoufi $aon SynraH maxc Typnu rypyxgapga MynoKarra KupumuS Typnu coxa Ba Typnu Ba3uaTnapga знggнaтпapнн MoxupnuK SunaH xan Kunagu. Y^uHuHr axnoKu, uHTenneKTu, MagaHufi gapa^acuHu puBo^narnupum fiynuga MycTaKun ronaHumnap onuS Sopagu. fflyHu anoxuga TatKugnam KepaKKu u^ruMoufi $aon maxcHu maKnnaHTupumga TatnuM ^apaëHuHu TaKoMunnamTupum, uHcoHnapBapnamTupum, н^тнмoнfiпamтнpнm, gн$$epeнцнaцнaпam, ^yKaponuK Ba cofhom TypMym Tap3u acocnapuHu maKmaHTupumgaH uSopargupy BaraHura ^ugoKop, ucraKgon Ba geMoKparua Foanapura cagoKarau SynraH maxcHu maKnnaHTupum u^TuMoufi-cuëcufi xaëTga oHrnu paBumga KaTHamaguraH, u^TuMoufi ^apaëHnapra $aon Tatcup KypcaTaguraH, y3 MaMnaKaru TaKgupu ynyH MactynuaTnuKHu puBo^naHTupagu.

Ижтимоий фаол шахс жамиятнинг аъзоси сифатида у ижтимоий ахамиятга эга муайян вазифаларни бажаради. Ёш жихатидан улгайгани сари у томонидан бажарилаётган ишлар шакли ва мазмуни узгариб боради. У кизикишлари ва кобилияти даражасида атрофдагилар билан муносабатга киришади. Ушбу жараёнлар уз мохиятига кура бевосита шахснинг ижтимоийлашувига таъсир курсатади. Мустакиллик йилларида Узбекистон Республикаси узлуксиз таълим тизими олдида турган энг мухим вазифалардан бири ижтимоий фаол шахсни тарбиялашга йуналтирилган. Булар: таълимнинг миллий, маданий, тарихий кадриятларга асосланиши; таълимни демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш; таълимнинг ижтимоийлашуви; таълимни дифференциаллаштириш; таълимни технологиялаштириш каби шахсга йуналтирилган таълим мазмуни булиб, уларнинг марказида укитувчи урин эгаллаган. Демак, шахснинг ижтимоийлашувида эса таълим тизими устувор хисобланади. Албатта бунда педагогик жараённинг сезиларли таъсири ва ролини инобатга олган холда таълимнинг шахсга йуналтириш талаб этилади. Демак,ижтимоий фаол шахсни шакллантиришда узлуксиз таълим тизими, интеллектуал ва маънавий-ахлокий тарбия мухим урин тутади. Демак, уларнинг интеллектуал салохияти, юксак акл-заковатини ривожлантиришда, таълим жараёнида энг янги технологияларни амалга ошириш унинг миллий заминини мустахкамлашни ташкил этади. Чунки, бунда биринчидан хар бир ёшнинг илм олиш, ижодий кобилиятини намоён этиш, интеллектуал ривожланиш, касбий, мехнат хукуклари руёбга чикади. Республика узлуксиз таълим тизимида хар бир шахснинг хар томонлама шаклланиши учун зарур педагогик шарт-шароитларни яратиш такозо этилади. Бу уринда миллий- маданий, тарихий анъаналар, урф-одатлар, кадриятларга асосланган таълим тизимининг ташкилий-педагогик тамойилларининг ишлаб чикилиши мухим ахамият касб этади.

Иккинчидан таълимни демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш ижтимоий фаол шахсни шакллантириш учун зарур шарт-шароитни яратади. Бунинг учун шахс кобилияти ва истеъдодини ривожлантириш, уни миллий ва умуминсоний маънавий бойликлардан бахраманд этиш, таълим-тарбия беришда тарихий анъаналарга асосланиш, шахс ва жамият уртасидаги ижтимоий муносабатларда узаро уйгунликни таъминлаш, шунингдек, таълим жараёнида унинг хак-хукукларини инобатга олиш, кадр-киммати, шаънини хурмат килиш кабилар таълимда инсонпарварлик гояларининг устуворлигига эришиш мухим хисобланади. Мазкур жараёнда шахснинг онгли равишда уз кобилияти ва имкониятларини хисобга ола билиш, интеллектуал ва ахлокий имкониятларини тулаконли руёбга чикаришга интилиши мухимдир. Бунда таълим жараёнида шахснинг кизикиш ва хаётий эхтиёжларини, таълим тизимида шахс истакларини инобатга олиш, унга мослашиш, янгиланаётган жамиятда фукаролик хак-

хукукини aнглaйдигaн, мустэкил фикрлaйдигaн, ижтимоий фaoл шaxcни шaкдлaнтиришдa мaънaвий-мaърифий тaдбирлaрни тaшкил этиш мухдм Xиcoблaнaди.

Учинчидaн ижтимоий фaoл шaxcни шaкллaнтириш узок Ba мyрaккaб жaрaён xиcoблaнaди. Бyндa хдр бир шaxc жaмиятнинг мaълyм ижтимоий Ba экло^ий кддриятлвр тизимигa, меъёр Ba кoидaдaригa риоя кдлишга, шу жaмиятдa яшaш учун унинг тенг хукукди aъзocи бyлишгa интилaди. Жaмият фaoлиятидa ижтимоий коидвдвр Ba axдoк-oдoб меъёрлaрини yзлaштирaди. Билим олиш жaрaёнидa тaдaбa нaфaкaт шaxc cифaтидa ривoжлaнaди, 6эдки жaмият хдётига мocлaшaди. Шу жихдтдэн хдм хдётга бyлгaн интилишлaри ривoжлaнaди.

Ижтимоий фaoл шaxcни шaкллaнтиришдa тaдaбaдaрнинг билимлaри, мaдaкaдaри, мyaйян фaнгa кизиккишлври, ко6илиятлври, ёшлaри, жинcлaри, физиологик холвтлври, xaрaктерлaри, yлaр яшaётгaн мухдт мохдяти кaбилaр мухдм Урин тyтaди. Бyндa тaдaбa-ёшлaрнинг имконият Ba лaёкaтлaрини хисобга олиш, укитишни тaшкил этишдa тaълимнииг турли шaкл Ba метoдлaрини куллэш, индивидyaд ёки гурух шaклидa мaшFyлoтлaрни тyFри Ba мв^с^в мyвoфик тaшкил этиш, yлaрдa билим, кyникмa Ba мaдaкaдaрининг динaмик ривoждaнишигa ёрдaм бериш кaбилaр ижтимоий фaoл шaxcини 6оскичмв-6оск;ич шaкдлaниб боришини тaъминлaйди.

Тyртинчидaн тaълим жaрaёнидa педaгoгик теxнoлoгиядaрдaн фoйдaлaниш ижтимоий фaoл шaxcни шaклдaнтиришнинг acocий тaдaблaридaн бири caнaдaди. Чунки, педэгогик теxнoлoгия узлуксиз тaълим тизимидa ижтимоий фaoл шaxcни шaклдaнтиришгa йyнaдтирилгaн нэзэрий FOядaрни aмaдиётдa куулдэшнинг энг кулей вocитacи xдcoблaнaди. Педaгoгик теxнoлoгиядaрни ^araë^a тадбик этиш тэълим caмaрaдoрлигини тaъминлaбгинa колмэй, ижтимоий Фэол шaxcгa хдм cезидaрли тэъсир курсэтэди. Педaгoгик теxнoлoгиялaр шaxcни ривoжлaнтириш конуниятлэригэ эсослэнгэн холдэ тэълим жaрaëнигa тэт6ик этишдэ энг мэк6ул йултарини излэ6 топиш имконини ярэтзди.

Тэълим жaрaëнидa ижтимоий Фэол шaxcнинг интелдектувд свдохиятлврини юзэгэ чикдриш учун шэрт-шэроитлэр ярэтиш мухимдир. Чунки улэрнинг интелдектувд caдoxияти жшият фaрoвoнлигини тэъминлэшнинг эсоси Xиcoблaнaди. Бундэ идм-Фэн Ba иннoвaциoн теxнoлoгиядaр ижтимоий Фэол шaxcни швклдвнтиришнинг пoйдевoри булиб, жшиятнинг 6вркэрор ривoжлaнишини тaъминдaйди. Шу боис тaлaбaни ижтимоий xaëтгa тaйëрлaш, янгичэ Фикрлэй оладий, интелдектуед кобилияти ривoжлaнaди.

Шaxcнинг ижтимоий Фэоллигини швклдвнтириш Фэн эсослэрини Ургэниш Ba Узлэштириш 6илэн бирга экдий Фэолиятнинг мвксвдгв мyвoфик усуллвригэ эгэ булишни хэм нвзврдв тутади. Акдий Фэолият нвФвквт билим эсослэрини эгвдлэш,

балки узлаштирилган билимларни киёслаш, тахлил килиш, синтезлаш, абстрактлаш, умумлаштириш ва уларни турли вазиятларда амалда куллай олиш тажрибасига эга булишни хам англатади. Шу тарзда фаолиятнинг самарали усули умумлаштирилади хамда турли куринишдаги фаолиятни хилма-хил усуллар ёрдамида бажара олишнинг умумий методи шакллантирилади.

Ижтимоий фаол шахсни шакллантиришда унинг мустакил фикрлай олиш кобилиятига эга булиши мухим ахамиятга эга. Шу боис хам таълим тизимида талабаларни фикрлашга, узлаштирилган билимларни мушохада килишга ургатиш зарурдир.

Фикрлаш кобилиятига эга ижтимоий фаол шахс биринчидан, медия технологиялардан фойдаланган холда маълумотларни, ахборотларни узлаштириш, уларни узаро киёслаш ва умумлаштиришни, иккинчидан, узлаштирилган билимларни турли вазиятларда фаолиятни ташкил этишда куллай олиш тажрибасини амалга оширади. Бунда талабаларни турли масалаларни мустакил дастлаб оддий, кейин эса мураккаб машкларни ечишга ургатиш мухим хисобланади.. Бунда топширикларни бажаришни режалаштириш (тахлил килиш, усулларни танлаш ва бажариш тартибини белгилаш), жараёнига алохида эътибор каратиш, танкидий фикрлашга ургатиш максадга мувофик. Танкидий фикрлаш гоя ва ахборотлар билан фаолиятни узаро уйгунлаштиришнинг табиий усули булиб, бу жараёнда иш натижаларини бахолаш, яъни уз-узини назорат килиш мухимдир.

Танкидий фикрлаш турли гоя ва фикрларни мухокама килиш, талабаларнинг шахсий фикрларига хурмат билдириш, уларга фикрлаш учун шароит яратиш ва уларнинг интеллектуал кобилиятларини шакллантиришга ёрдам берувчи таълим шароитларини аниклаш имкониятини беради. Саволлар ва жавобларни ташкил этиш хам фикрлаш жараёнларини такомиллаштириш ва ривожлантиришнинг мухим воситаларидан бири саналади.

Самарали фикрлашдан максад талабани мустакил равишда янги билимларни кашф этишга, яъни - ижод килиш, уйлаш, тайёрлаш, янгилик яратиш, ихтиро килиш ва хоказолардан иборат каби вазифаларни амалга оширишни талаб этади.

Бугунги кунда талаба шахсини турли муаммоларни ноанъанавий тарзда ечишга тайёрлаш, унинг онгида узлаштирилган ёки шакллантирилган назарий тушунчалар тизимига эга булиш олий педагогик таълим укув фаолиятининг асосига айланди. Чунки, талабанинг укув фаолиятини такомиллаштириш, унинг интеллектуал, фикрлаш кобилиятини шакллантириш ижтимоий фаоллик ривожланишининг асосий жараёнларини ташкил этади.

Булажак бошлангич синф укитувчиларида ижтимоий фаолликни

шакллантиришда:

- хаётий фаолият, шунингдек, таълим муаммоларини хал килиш, узлаштирган билимларини мохирлик билан куллай олиш;

- мустакил ва танкидий фикрлаш кобилиятига эга булиш, реал борлик ва юзага келувчи муаммолар мохиятини англай олиш, таълим жараёнида замонавий технологиялардан фойдаланиш йулларини излаб топиш;

- ижтимоий фаолликнинг самарали усулларини топиш, янги гояларни илгаб олиш ва ижодий фикрлаш;

- ахборот технологияларидан уз вактида самарали фойдалана олиш ва уларни куллай билиш каби билим, куникма ва малакаларни ривожлантириш мухим хисобланади.

МУ^ОКАМА

Таълим олувчилар, шу жумладан, талабаларнинг ижтимоий фаоллигини билимларининг чукур ва мустахкамлиги ёки улар йигиндиси билан эмас, балки уларнинг тизимлилиги билан белгиланади. Талабаларнинг ижтимоий фаоллигини ривожлантириш учун аклий фаолият хусусиятларини инобатга олиш ва усулларини танлаш мухимдир. Аклий фаолият ижтимоий фаолликнинг асосини ташкил этди. Уни билиш, хотира, янги гоя ва уларни ифодалаш хамда бахолаш каби жараёнлар мухим урин тутади. Талабаларда ижтимоий фаолликни шакллантиришнинг мухим омилларидан бири билиш жараёни хисобланади. Олий педагогик таълим муассасалари амалиётида талаба шахсини интеллектуал ривожлантириш, тарбиялаш асосида унинг фаоллигини шакллантириш мухим ахамиятга эга. Чунки ижтимоий фаоллик оммавий, гурухли ва якка (индивидуал) тартибда амалга оширилиши мумкин. Буларнинг барчаси шахснинг камолга етишида катта ахамият касб этади. Лекин, шахсда ижтимоий фаолликни шакллантириш хозирги даврда янгича муносабат, янгича ёндашувни талаб этмокда. Ижтимоий фаолликни шакллантириш - XXI асрнинг жамият тараккиётида барча давлатлар сиёсатининг маънавий омили булиб колмокда. Демак, олий педагогик таълим талабаларининг ижтимоий фаоллигини ривожлантириш етарли даражада йулга куйилган эмас. Ижтимоий фаолликни ривожлантиришнинг мухим шарти - талабаларнинг билишга йуналтирилган фаолиятларининг ижодий хусусият касб этишига эришиш, мазкур жараённи фаоллаштириш мухим саналади. Бунда талабага тайёр билимларни етказиш эмас, балки:

- укитувчиларни талабалар билан узаро хамкорликка йуналтириш;

- таълим жараёнида талабаларни укитувчиларнинг буйрукларини бажартиришдан чеклаб, уларнинг фаолиятларини фаоллаштиришга тайёрлашдир.

Демак, билим олишдаги ижтимоий фаоллик талабаларда ижодий кобилиятни ривожлантиришнинг мухим шарти хисобланади. Чунки, билим олишдаги фаоллик - шахснинг билим олишига булган интилиши, аклий билишга диккатини кучайтириши ва ирода кучини намоён этишга доир шахс фаолиятини ривожлантиришнинг асосини ташкил этади. Талабаларнинг ижтимоий фаоллигини ривожлантиришда билим олиш, идрок, диккат, хотира, тафаккурини интенсивлаштириш, маънавий-ахлокий меъёрларни билиш ва уларга амал килиш (яхшилик ва ёмонлик, хамдардлик ва куролмаслик, жасурлик ва куркоклик)нинг фаркига етиш, узининг шахсий хусусиятлари хамда хаётий муаммоларнинг мохиятини тушуниш, шахсий имконият ва лаёкатларини намоён эта олиш, уз устида ишлаш, шахсий камчиликларини тушуниб, уларнинг олдини олиш кобилиятига эга булиш, уз кадр-кимматини аниклаш ва узини хурмат килиш, билиш фаоллигини ошириш, тасаввурларини бойитиш, билимларини, тажриба ва кизикишларини кенгайтириш мухим ахамиятга эга хисобланади..

Талабаларнинг ижтимоий фаоллигини ривожлантиришда хар бир машгулотда уларнинг фаоллигини уйготиш, уз фаолиятидан каноат хосил килиш, уз салохияти ва кобилияти даражасини билиш, индивидуал ишлаш дастурларини тузиш, мулокотга кириша олиш, уз ахлоки, илмий салохияти, маданий даражаси, мустакил шугуллана олиш, атроф-оламни ураб турган нарсалар ва вокеа-ходисаларнинг узаро алокадорлик конуниятларига ижодий муносабатда булиш, билим олишга рагбат, ахлокий талабларга риоя этиш, мустакил изланиш, ижодий топширикларни ечиш, олинган натижаларни умумлаштириш кабилар улар шахсини шакллантиришда мухим урин тутади.

Талаба ижтимоий фаоллигини ривожлантиришнинг асосий вазифаларидан бири тилни билиш хисобланади. Чунки, алока, хабар, билиш, фаолиятни режалаштириш ва мулокотни ташкил этиш, хиссий-эстетик ва маънавий-ахлокий таъсир этиш, тарбиялаш асосан тил оркали амалга оширилади ва инсон эхтиёжларини кондиради. Инсон шахси мантикка фикр ва хиссиёт бирлигига асосан уз фаоллигини ривожлантиради. Бошкача килиб айтганда, ижтимоий фаоллик инсонни инсонга айлантиради. Яъни талаба шахсининг ижтимоий фаоллигини ривожлантириш давр талаби булиб, уни камолга етказишнинг мухим асоси саналади. Юкори даражада ижтимоий фаоликка эга булган шахс хар кандай вазиятларда узини бошкара олади, хаётий муаммоларни хал этишда узининг билим, куникма ва малакаларини фаол куллай олади, вокеа-ходисаларга танкидий муносабатда булиб, мавжуд муаммоларни тахлил этиш, вазиятдан чикиш йулларини излаб топа олади. Янги гояларни, ижодий фикрларни бошкаларга тушунтира олади, ахборотларни саводхонлик билан узлаштира олади.

Бугунги кунда ижтимоий фаол шахснинг дунёкараши, унинг жамиятда

тутган урни, шахс ва шахслараро муносабатларнинг карор топиши, шахс ва давлат, шахс ва жамият муносабатлари, унинг бурч ва масъулияти, ижодий кобилияти ва интеллектуал салохиятини таркиб топтириш мухим саналади.

Бунинг учун булажак бошлангич синф укитувчилари таълим жараёнида эгаллаган билимларини давлат ва жамият тараккиёти, шахс, фан, ишлаб чикариш хамда ижтимоий сохаларга татбик этиш, Давлат таълим стандартлари асосида укув фанлари буйича эгалланган билим, куникма, малакаларини назорат килиш механизмини яратиш, таълим жараёнини ташкил этишда илгор технологияларни куллаш, миллий ва умуминсоний кадриятларга таяниш, унинг мазмунини демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш, таълим жараёнини ижтимоийлаштириш ва дифференциялаш каби ижтимоий фаоликка оид жараёнларни чукур узлаштиришлари мухим хисобланади.

Ижтимоий фаоллик шахснинг узига хослигини белгилаб беради. Шу жихатдан хам ижтимоий фаоликка хар бир кишининг рухий жихатдан тараккий этган, уз хусусиятлари билан бошкалардан фарк килувчи муайян жамият аъзоси булган шахсга нисбатан кулланилади. Чунки унинг сифат ва кобилиятлар, хаёт, фаолият усули билан фаркланадиган одам, инсон сифатида ижтимоий фаоллиги билан ажралиб туради.

НАТИЖА

Шахс ривожланишининг ижтимоий фаоллигини асосий омилларидан бири тарбия жараёни хисобланади. Бунда тарбия аник максадга йуналтирилган булиб, биринчи навбатда, зарурий билимлар мажмуи, куникма ва малакалар билан куроллантириш, уни хаётга ва мехнатга, хулк-атвор меъёрлари ва кадриятларига риоя килишга, кишилар билан муомала килишга, ижтимоий муносабатларга тайёрлашни назарда тутади. Мазкур холатларнинг барчаси, табиий равишда шахснинг ижтимоий фаоллигини шакллантиришнинг асоси хисобланади. Ижтимоий фаоллик инсонга булган таъсири билан бахоланади. Бунда тарбия билан бир каторда мухит, ирсият инсон шахсининг ривожланиши ва шаклланишига кучли таъсир этади.

Ижтимоий фаоликка эга булган инсон доимо турли гурухлар билан узаро харакатда булиб, жамият хаётида иштирок этади. Улар билан турлича муносабатда булади. Бундай жараёнлар шахснинг ижтимоий фаоллиги, аклий даражаси, кобилияти, кизикишларини ривожлантиради. Шахсни ижтимоийлаштириш билан бир каторда унинг узига хослигини шакллантиради. Тарбия асосида шахснинг хис-туйгулари, ижтимоий-иктисодий шароитлари, ишбилармонлиги, виждони, инсофи, олий химматлиги каби ахлокий фазилатлар шаклланади.

Тарбия натижасида онгли равишда билим олишга интилади. Унда узига хос куникма, малака ва махоратлвр камол топади. Мехнатга, касб-хунар эгаллашга ижодкор мутахассис сифатида ёндашади. Фукаролик масъулияти таркиб топиб, унда зарарли одатларнинг таъсир этишига йул куймаслик каби муаммоларни бартараф этади.Ижтимоий фаоллик шахсда миллий ва умуминсоний кадриятларга таяниш, шахсни хар томонлама ривожлантириш мехнат тарбияси, фукаролик, ватанпарварлик, ахлок масалалари уз-узини ривожлантирувчи восита сифатида амалга ошади. Уларнииг дунёкарашлари, уз нуктаи назарларини ифодалаш хукукларини хурмат килиш, уз шахсини юкори бахолай олиш, шахсий кобилият, билим ва куникмаларини тула намоён этиш кабилар карор топади. Натижада уз-узини англаш, уз шахсини хурмат килиш инсонни жамиятга хурмат муносабатини ривожлантиради.

Ижтимоий фаол шахсни шакллантиришда талаба билимларни узлаштиришга булган кизикишлари ва кобилиятларини ривожлантириш, таълим жараёнида улар фаолиятини педагогик жихатдан тугри т ашкил этиш ва хар бирига индивидуал ёндашиш, педагогик назокатни шакллантириш укитувчилик фаолиятида мухим хисобланади. Албатта ушбу хусусиятлар талабаларни аклий, маънавий-ахлокий, хиссий-эстетик, жисмоний жихатдан ривожлантириш билан бирга уларнинг ижодий имкониятларини, инсонпарварлик муносабатларини шакллантиради.

Ижтимоий фаол шахс хаёт, мехнат, ижтимоий ижодкорлик, уз-узини бошкариш, демократик тамойилларни англаш билан бирга Ватан ва халк олдида уз масъулиятини ва бурчини хис этиш асосида хизмат килади.

ХУЛОСА

Ижтимоий фаол шахсни шакллантиришда самарали ташкилий-педагогик шакл, метод ва воситаларини куллашда миллий ва умуминсоний кадриятларга асосланиш, тарбия жараёнида инновацион методларни куллаш самарали натижалар беради. Инновацион методлар ижтимоий фаол шахсда вокеларни олдиндан кура билиш, узини реал вокейликда англаш, келгуси хаёт йулини тугри белгилаш, ахлок, эътикод, ишонч ва ахлокий кадриятлар мохиятини тугри англаш, турли ижтимоий вазиятларда тугри карор кабул килиш кобилиятларини ривожлантиришга ёрдам беради.

REFERENCES

1. Каримов И. Юксак маънавият-енгилмас куч. Т.: "Маънавият" 2008.

2. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси - Т.:Шарк НМАК. 1999 й.

3. Кенжаева Д.Т. Олий педагогик таълим жараёнида баркамол шахсни

шaкллaнтиришнинг нaзaрий-aмaлий aсослaри: Пед.фaн.номз... дисс. - Т.:2007 й. 4. Жyмaевa Н.Э. Умумий yртa тaълимни инсонпaрвaрлaштиришдa укитиш тaмойиллaри Ba методлaрининг yзaро aдокaдорлиги: Пед.фaн.номз... дисс.aвтореф. - Т.:2005 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.