Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПРОФЕССОР-ЎҚИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВОСИТАЛАРИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПРОФЕССОР-ЎҚИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВОСИТАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

48
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Олий таълим муассасаси / профессор-ўқитувчи / касбий компетентлилик / юксак малакали мутахассис / мақсад / эҳтиѐж / мотив / таъсир этувчи омиллар / воситалар. / university / professor-teacher / professional competence / highly qualified specialist / goal / need / motive / influencing factors / tools.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Қодиржон Одилханович Шодманов, Мухсинжон Акрамжонович

Мақолада олий таълим муассасалари профессор-ўқитувчилардаги мавжуд ва маълум бир мақсадда шакллантирилган эҳтиѐжлар олий таълим муассасалари профессор-ўқитувчиларида касбий компетентлиликни ривожлантириш жараѐнларини ташкил этиш ҳамда юқори натижаларга эришиш, профессор-ўқитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш воситалари сифатида хизмат қилиши мумкинлиги очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Қодиржон Одилханович Шодманов, Мухсинжон Акрамжонович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article reveals that the existing and purposeful needs of teachers of higher educational institutions can serve as a means of organizing the process of developing the professional competence of higher school teachers and achieving high results, developing the professional competence of teachers.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПРОФЕССОР-ЎҚИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВОСИТАЛАРИ»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИ ПРОФЕССОР-УЦИТУВЧИЛАРИДА КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВОСИТАЛАРИ

^одиржон Одилханович Шодманов

Наманган давлат университети доценти

Мухсинжон Акрамжонович

Наманган давлат университети стажер-тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада олий таълим муассасалари профессор-укитувчилардаги мавжуд ва маълум бир максадда шакллантирилган эхтиёжлар олий таълим муассасалари профессор-укитувчиларида касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш хамда юкори натижаларга эришиш, профессор-укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш воситалари сифатида хизмат килиши мумкинлиги очиб берилган.

Калит сузлар: Олий таълим муассасаси, профессор-укитувчи, касбий компетентлилик, юксак малакали мутахассис, максад, эхтиёж, мотив, таъсир этувчи омиллар, воситалар.

ABSTRACT

The article reveals that the existing and purposeful needs of teachers of higher educational institutions can serve as a means of organizing the process of developing the professional competence of higher school teachers and achieving high results, developing the professional competence of teachers.

Keywords: university, professor-teacher, professional competence, highly qualified specialist, goal, need, motive, influencing factors, tools.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясининг асосий максади сифатида Узбекистон Республикасида олий таълимни тизимли ислох килишнинг устувор йуналишларини белгилаш, замонавий билим ва юксак маънавий-ахлокий фазилатларга эга, мустакил фикрлайдиган юкори малакали кадрлар тайёрлаш жараёнини сифат жихатидан янги боскичга кутариш, олий таълимни

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

модернизация килиш, иетор таълим технологияларига асосланган холда ижтимоий соха ва иктисодиёт тармокларини ривожлантириш ва белгиланган максадларга эришиш, яъни жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация килиш ва ривожлантириш йуналишида амалга оширилаётган ислохотлар, хозирги кунда яратилаётган ва амалиётга татбик этилаётган янгиликлар халкимизнинг фаравон хаёт кечириши ва фаол ижодий мехнат килиши учун зарурий ва етарли шарт-шароитларни яратиб бериш билан бир каторда, узлуксиз таълим тизимини тубдан ислох этиш ва янгилаш, олий таълим муассасалари профессор-укитувчиларининг уз устида ишлаши, билими, куникма ва малакаларини мунтазам ошириб бориш йуналишларида хам узига хос талабларни белгилаб беради.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Маълум бир фаолиятни ташкил этиш заруриятини белгиловчи бош мезон бу инсон олдига куйилган максад булиб, унга эришиш учун вазифалар белгилаш, ташкил этиладиган фаолиятни олдиндан режалаштириш, амалга ошириш йул-йурикларини танлаш, вазифаларнинг мазмун ва мохиятига кура бажарувчиларни танлаш ва бажариладиган вазифаларни таксимлаш, белгиланган максадга эришиш учун ташкил этиладиган жараён иштирокчилари фаолиятини мувофиклаштириш зарур хисобланади.

Максад бу ихтиёрий фаолиятни ташкил этиш заруриятини белгилайди, яъни кандайдир максад шакллангандан кейин маълум бир хатти-харакатлар амалга оширилади, демак, мазкур фикрга асосланиб айтиш мумкинки, маълум бир фаолиятни амалга оширилиши заруриятини белгиловчи бош мезон булган мазкур максад уз навбатида мазкур фаолиятни ташкил этишга ундовчи восита сифатида хам хизмат килади.

Максад - бу инсон хатти-харакатларини качон амалга ошириши кераклиги ва унда кандай натижага эришиши мумкинлиги, унинг учун кайсидир мавжуд кийинчиликларни енгиб утиши лозимлигини олдиндан англаши булиб, максаднинг белгиланиши шахсий ёки умумий эхтиёжларни кондириш йуналишида муайян бир хатти-харакатларни амалга ошириш заруриятини вужудга келтиради. Шунинг учун хам максадни шаклланишида эхтиёжлар асосий восита сифатида майдонга чикади.

Эхтиёж жонли мавжудотнинг хаёт кечиришининг аник шарт -шароитларига карамлигини ифода этувчи ва бу шарт-шароитларга нисбатан

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

унинг фаоллигини вужудга келтирувчи холатдир. Инсоннинг эхтиёжлари хам ижтимоий, хам шахсий хусусиятларга эга булиб, у биринчидан, шунчаки тор маънодаги шахсий тавсифга эга булиб туюлганда хам ижтимоийдир (масалан, нон - нон булиб дастурхонга келгунича куплаб инсонлар мехнати сарфланади, бу эса ижтимоий махсулотдир). Иккинчидан, инсон уз эхтиёжларини кондириш учун мазкур ижтимоий мухитда тарихан таркиб топган воситалар ва усуллардан фойдаланади. Учинчидан, инсоннинг купгина эхтиёжлари шахсий эхтиёжларидан кура узи биргаликда мехнат киладиган жамиятнинг, жамоанинг, гурухнинг эхтиёжларини ифодалайди, яъни жамоа эхтиёжлари кишининг шахсий эхтиёжлари тусини олади (мас.:йотилишда маъруза билан чикиш учун тайёрланиш эхтиёжи).

Ихтиёрий бир профессор-укитувчида айни бир вактнинг узида бир неча орзу-истак ва максадлар шаклланиши мумкин, чунки бир вактнинг узида уларда йуналиши ва мазмун-мохиятига кура турли хил эхтиёжлар вужудга келиши мумкин. Эхтиёжлар турлича булса-да ва уларни кондириш йуналишида шаклланган орзу-истак ва бир неча максад хамда уларга эришиш мумкин булган бир неча йул булган такдирда хам булардан муайян бир максадни хамда мазкур максадга эришиш мумкин булган маълум бир йулни танлаб олиш зарур хисобланади.

Белгиланган максад ва кузланган натижаларга эришиш йуллари ва воситаларини танлаб олиш жараёнида умумий манфаатлар инобатга олиниши хамда энг макбуллари аникланиши зарур булиб, белгиланган максад ва унга эришиш йулларини белгилаб берувчи ихтиёрий восита харакатнинг максади деб аталади.

МУХОУАМА ва натижалар

Демак, олий таълим муассасаси профессор-укитувчиларининг касбий компетентлилигини ривожлантириш буйича хатти-харакати йуналиши маълум бир вазифани белгилаш заруриятини, шунингдек, белгиланган вазифани амалга ошириш воситаси ва йулларини белгиловчи сабабни максад деб айтиш мумкин.

Уз олдига касбий компетентлиликни ривожлантириш максадини куйган ва унга эришиш йулларини танлаган хар бир профессор-укитувчи маълум даражада уз дунёкарашига, тасаввури ва тушунчаларига, шунингдек, шахсий ёки ижтимоий манфаатларни ифодаловчи эхтиёжларга асосланади ва бунда унинг иродавий харакатларининг воситалари сифатида унинг максади, хохиши,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

ucTaru öhtoh Öupra, yHHHr MaH^aaraapu Ba эxтнe^н MafigoHra HH^agu x,aMga энг acocuficu Ma3Kyp Bocuranap yHHHr KacÖHfi KOMneTeffraH^HrHHH pHBO^namHpumga Myx,HM ax,aMHAT KacÖ этagн (1-pacM).

1-pacM. KacÖufi KOMneTeHT.nH.nHKHH puBO^^aHumura Tatcup этyвнн OMHraap

Ma3Kyp pacMra acooraHHÖ afiTHm MyMKHHKH, npo^eccop-yKHTyBHHrapga KacÖHfi KOMneTeHT^H^HKHH puBO^naHTHpumga Myx,HM ax,aMHATra эгa ÖynraH Ma3Kyp BOCHTanap puBO^naHTHpum OMH.mapH cu^aTHga xH3MaT KHragu Ba yrap KacÖHfi KOMneTeHT^H^HKHH pHBO^naHTHpum ^apaeHHga y3ura xoc ax,aMHAT KacÖ этн6, y^apHHHr HHHgaH acocufi^apuHH, a^hh npo^eccop-yKHTyBHura энг Kyn^H TatCHp KypcaTyBHH BOCHTanapHH Taaram Ba yrapgaH y3 xycycH^raapura Kypa TyFpH ^ofiganaHHm 3apyp XHCOÖ^aHagH.

Ma3Kyp BOCHTanapHHHr y3ura xoc xyccycH^raapuHH HHOÖaTra onHm npo^eccop-y^HTyBHH^apga KacÖHfi KOMneTeffrau^HKHH pHBO^namHpumga Myx,HM a^aMH^T Kacaö этagн. MacanaH, npo^eccop-yKHTyBHHrapHH ^HKp^amra Ma^Öyp KH^yBHH, atHH upogaBHfi x,apaKaTra KeOTHpyBHH BocuranapgaH ÖHpH HcTaK ÖynuÖ, yHHHr y3Hra xoc xycycHaraapugaH ÖHpH y npo^eccop-yKHTyBHHrapra HHMagup eTHmMaeTraH^HrHHH x,hc эттнpнm acocuga yrapga эx,тнe^ maKmaHTHpagu Ba xapaKaTra Kemupagu.

fflyHHHrgeK, BocuranapgaH Öupu xucoÖ^aHaeTraH TH^aK, Öe^ruraHraH Ma^cagra эpнmнm ynyH ^HKp^amra Ma^Öyp KHnyBHH xycycu^Tra эгa ÖynuÖ, Öe^ru^aHraH Ma^cagra эpнmнm fiymapuHH H3^aÖ Tonum fiyHanumuga xapaKaTra

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

келтиради ва орзу билан боFлик холда тафаккурни ривожланишига хизмат килади.

Хохиш хам харакат килишга мажбур этувчи хусусиятларга эга булиб, у тула англанган харакатни, яъни профессор-укитувчиларда харакат килиш йуналишидаги эхтиёжларни вужудга келтиради ва бу хам уз навбатида тафаккурнинг шаклланишига хамда ривожланишига хизмат килади, мазкур харакатларни амалга оширилишида манфаатлар узига хос ахамият касб этади.

Профессор-укитувчиларда эхтиёжнинг шаклланиши уларнинг яшаш шарт-шароитларига, биринчи навбатда, максаднинг шаклланишига ва унга эришиш истакларини вужудга келишига, яъни дунёкарашининг узгаришига боFлик булиб, турли воситалар таъсири остида шаклланиб ва узгариб боради. Демак, профессор-укитувчиларда билим олишга булган эхтиёжни шакллантиришда шахсга йуналтирилган таъсир мухим ахамият касб этади.

Профессор-укитувчилар касбий компетентлилигини ривожлантиришда улардаги мавжуд эхтиёжларни урганиш ва тахлил килиш асосида ташкил этиладиган таълим-тарбия жараёни хамда шахсга йуналтирилган таъсир профессор-укитувчиларда, энг аввало, табиатга, жамиятга, укиш ва мехнат килиш фаолиятига, колаверса, уз шахсига муносабатини узгартиришга каратилиши лозим.

Олий таълим муассасаси профессор-укитувчиларида уз касбий компетентлилигини ривожлантириш йуналишида шакллантириладиган эхтиёж давлат ва жамият эхтиёжларидан келиб чикиб, унинг элементи сифатида шакллантирилиши зарур булиб, бунда умуммиллий эхтиёжлар инобатга олинади, чунки жамият ва шахс муносабатлари, манфаатлари уЙFунлаштирилиб, шахсга уз кобилиятларини ривожлантириш, имкониятларидан тулик фойдаланиши учун шарт-шароитлар яратилади. Профессор-укитувчиларда шаклланадиган эхтиёжлар ахамияти, мазмун ва мохиятига кура турлича булиши мумкин (2-расм).

Билим олишга булган эхтиёж етарлича шакллантирилса, профессор-укитувчиларда фаолият курсатаётган сохасига оид янгиликларни, фан-техника ютукларини, табиат сирларини, дунё вокеалари ва уларнинг келиб чикиш сабабларини, мустакилликнинг ахамияти ва заруриятини, умуминсоний кадриятлар ва миллий урф-одатларни хамда утмиш ва келажакни урганишга кизикиш шаклланади, иродавий харакатлар вужудга келади ва бу уз навбатида,

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

npo^eccop-yKHTyBHH^apga KacÖufi KOMneTeffrau^HKHH puBO^naHumura xH3MaT KH^agu.

2-pacM. KacÖufi KOMneTem\nH.nHKHH puBO^naHTupum BocuTa^apu

npo^eccop-y^HTyBHH^ap uxTuepufi Ba3Haraapga MynoKOTra ÖynraH эx,тнe^нн ce3agu, HyHKH My^OKOT yrapHHHr gyHeKapamHHH KeHrafiTupagu, Kapam^apu Ba ^HKp^apura aHHK^HK KupuTagu, Ma3Kyp ^apaeHga yrapHHHr TymyHHanapu MycTa^KaM^aHagu, axÖoporaapHHHr aHHK Ba HmoHH^H^Hru Tax^H^ KH^HHagu, HaTH^aga y3HHH x,aM y3ranapHH x,aM TymyHHÖ eTHm ynyH hmkohhat apamragu.

npo^eccop-yKHTyBHH^apga KacÖufi KOMneTeHrau^HKHH puBO^naHTupum BocuTacu cu^aTHga MafigoHra HHKyBHH apaTyBHH^HK hhmaHHgup y3rapTupumra, AHrH^HK apaTHmra, ^HKp^amra Ma^Öyp KH^yBHH эx,тнe^ xucoÖ^aHHÖ, y npo^eccop-yKHTyBHH^apga MycTaKH^ ypraHHm, MycTaKH^ ^HKp^am KyHHKManapHHH puBO^naHTupumra xH3MaT KH^agu.

Y3HHH-y3H aHraam Ba y3^urHHH H^oga^amra ÖynraH эxтнe^ npo^eccop-yKHTyBHH^apHH y3 ^ao^uaTHga MatnyM Öup H^oÖufi HaTH^anapra эpнmнm, o^ufi Tat^HM Myaccacacuga oÖpy^tTHÖop KO3OHHm Öopacuga xapaKaTra Ke^THpyBHH BocuTa Öy^HÖ, npo^eccop-yKHTyBHH^apga y3HHH-y3H xypMaT KH^um, y3^urHHH aHraam, y3HHH-y3H ÖomKapum, y3HHH-y3H puBO^naHTupum KaÖH KyHHKManapHH maKmamupumra xH3MaT KH^agu. fflyHHHrgeK, npo^eccop-yKHTyBHH^apga KacÖufi

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

компетентлиликни ривожлантириш жараёнида мухим ахамият касб этувчи воситалардан бири муваффакиятга булган эхтиёж булиб, бу маълум бир вазифани масъулият билан бажариш оркали кузланган натижаларга эришишга хизмат килувчи, профессор-укитувчиларда масъулият хиссини шакллантириш оркали ижодий фаолиятга етакловчи эхтиёж хисобланади.

Профессор-укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришда кул келадиган воситалар сифатида хокимият ва мансублик эхтиёжларини келтириш мумкин булиб, хокимият эхтиёжи хокимиятга интилишни эмас, балки маълум бир максадларга эришиш учун одамларга таъсир курсатиш хохишини вужудга келишини англатади, яъни мазкур эхтиёж профессор-укитувчиларда узаро таъсирни вужудга келтиришга хизмат килади.

Мансублик эхтиёжи эса, мулокотга киришиш, дустона муносабатлар урнатиш, узаро муносабатларни мувофиклаштириш, алокаларни яхшилаш ва ахборотлар алмашинишига хизмат килувчи эхтиёж булиб, манфаатлар уЙFунлашувида уз хамкорлари хузурида булиш ва дустона муносабатлар урнатишдан манфаатдорликни ифодалайди. Бу уз навбатида, профессор-укитувчиларни хамкорликда фаолият курсатишга хизмат килади.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чикиб, профессор-укитувчилардаги мавжуд ва маълум бир максадда шакллантирилган эхтиёжлар олий таълим муассасалари профессор-укитувчиларида касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларини ташкил этиш хамда юкори натижаларга эришиш, профессор-укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш воситалари сифатида хизмат килиши мумкин.

Замонавий талаблар асосида, яъни давлат, жамият ва шахс эхтиёжларига мос келадиган зарурий билим, куникма ва малакаларга эга булган, ракобатбардош, юксак малакали мутахассислар тайёрлашда профессор-укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш мухим ахамият касб этиб, бу нафакат олий таълим муассасаларида ташкил этиладиган профессор-укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантириш жараёнларида, балки бошка турли хил тадбирларда ва узаро муносабатлар жараёнларида хам профессор-укитувчиларда касбий компетентлиликни ривожлантиришга эътиборни кучайтириш ва унга профессор-укитувчиларни мотивлаштириш зарурлигини белгилайди.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 10 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-10-882-889

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги 2019 йил 8 октябрдаги ПФ-5847-сон Фармони.

2. ТурFунов С., Ахмедова Н., Шодманов К,. Умумий урта таълим муассасалари рахбарлари касбий компетентлилигини ривожлантириш. - Наманган: "Наманган", 2012.

3. ТурFунов С.Т., Улуков Н.М., Шодманов КО., Максудова Л.А. Таълим муассасаларида бошкарув. - Тошкент: Фан, 2008.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.