Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
11
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим хизматлари / олий таълим / ташкили-иқтисодий механизм. / образовательные услуги / высшее образование / организационно-экономический механизм.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Амриева Шахзода Шухратовна

Ушбу мақолада бугунги кунда олий таълим хизматларини ривожлантириш, унинг самарадорлигини оширишнинг ташкилий-иқтисодий механизми ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш масалалалари муаллиф томонидан ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье автором освещаются вопросы развития услуги высшего образования, разработки и совершенствования организационно-экономического механизма повышения ее эффективности.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-ИҚТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИ»

ОЛИЙ ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШНИНГ ТАШКИЛИЙ-ЩТИСОДИЙ МЕХАНИЗМИ

Амриева Шахзода Шухратовна

СамИСИ "Ракамли иктисодиёт" кафедраси стажёр-ассистент

Аннотация. Ушбу маколада бугунги кунда олий таълим хизматларини ривожлантириш, унинг самарадорлигини оширишнинг ташкилий-иктисодий механизми ишлаб чикиш ва такомиллаштириш масалалалари муаллиф томонидан ёритиб берилган.

Калит сузлар: таълим хизматлари, олий таълим, ташкили-иктисодий механизм.

Аннотация. В данной статье автором освещаются вопросы развития услуги высшего образования, разработки и совершенствования организационно-экономического механизма повышения ее эффективности.

Ключевые слова: образовательные услуги, высшее образование, организационно-экономический механизм.

Кириш. Глобаллашув шароитида олий таълим хизмат курсатиш сохасидаги объектив эхтиёж хисобланади. Бу эса олий таълим муассасаларининг бошкарув карорларини ишлаб чикиш ва кабул килишда мустакиллигини оширмокда. Ривожланган мамлакатларда олий таълим муассасаларини бошкариш ва уларнинг тахлилий тайёргарлигини илмий асосда ташкил этиш ривожланиш стратегияларини башорат килиш имконини беради. Бошкарув карорларининг канчалик самарали булиши куп жихатдан олий таълим муассасасидаги бошкарув жараёни ва унинг натижаларини уз вактида, хар томонлама бахолаш билан боглик.

Жахон амалиётида олий таълим муассасаларининг хужалик фаолияти анъанавий тарзда маълум ташки доирада иктисодий конъюнктуранинг маълум коидалари билан куриб чикилган. Шу билан бирга, иктисодий таъсирларнинг микро ва макро даражали тахлили вужудга келган. Бошкарув карорларини тахлилий жихатдан тайёрлаш ва уларнинг сифатини яхшилаш билан боглик булган иктисодий диагностика бошкарув тахлилининг янги йуналиши хисобланади. Умуман олганда, иктисодий диагностика бошкарув сифатини кескин ошириш зарурати натижасида пайдо булди ва инновацион ривожланиш стратегиясини амалга ошириш билан бевосита боглик.

Узбекистонда олий таълим муассасаларини иктисодий тизим сифатида бошкариш ушбу тизимнинг мураккаблигидан келиб чикади. Айникса, олий таълим муассасалари бошкарув карорларини кабул килишнинг иктисодий булмаган усулларидан фойдаланиши янги институционал шароитларга мослашиш йулларини топишга тускинлик килади. Хрзирги вактда олий таълим муассасасини бошкаришнинг турли бугинларида самарадорликни бахолашнинг

содда, кулай ва эгилувчан услублари етарли эмас. Бундай шароитда иктисодий диагностика механизми олий таълим муассасаларини янги бозор шароитларга мослаштириш муаммоларини хал этади. Чунки, иктисодий диагностика тамойилларига асосланган бошкарув нотугри карорларни олдини олиш режимида фаолият курсатади. Иктисодий диагностика турли даражадаги муаммоларни аниклайди, мажмуали тахлилни амалга оширади ва окилона карорга келишни таъминлайди хамда узининг имкониятлари кенглиги ва истикболлиги билан ажралиб туради. Олий таълим муассасаси бошкарув жараёни самарадорлигини мажмуали бахолаш бозор субъектларида кдзикдш уйготади ва долзарб ахамият касб этади.

Фикримизча, олий таълим муассасалари бошкарув тизимини ривожлантириш, шунингдек, мамлакатимиз олий таълим хизматлари самарадорлигини оширишнинг ташкилий-иктисодий механизмини ошириш буйича тегишли таклиф ва тавсияларни ишлаб чикишда куйидаги хусусиятлар эътиборга олиниши максадга мувофик:

биринчидан, пандемия шароитида кескин карантин чораларининг жорий килиниши натижасида ОТМ бошкарув тизимининг мохиятан янги тамойиллар асосида ташкил этиш заруратини юзага келтирди;

иккинчидан, олиб борилаётган ислохотлар натижасида ОТМларнинг аксарияти уз-узини молиялаштириш тизимига утиши хисобига фаолиятга бозор механизмларини жорий килиш;

учинчидан, олий таълим муассасалари фаолиятининг асосий йуналиши булган таълим сохасига топ-100 таликдаги университетлар, интернет ва технологик компанияларнинг кириб келиши окибатида юзага келган ракобат курашининг кескинлашуви ОТМ бошкарув тизимининг ташкилий тузилмаси ва функционал вазифаларини кайта куриб чикишни талаб килмокда;

туртинчидан, олий таълим сохасини ривожлантириш стратегиясига мувофик кабул квоталарини урнатиш имкониятларини ортиши хамда таълим жараёнини ташкил этишда академик мустакилликнинг такдим этилиши билан бошкарув тизими олдида турган вазифалар кулами кенгайди;

бешинчидан, мамлакатларнинг жахондаги мавкеини, шунингдек, исталган куринишдаги факулодда вазиятлардан тезкорлик ва кам талофат билан чикиб кетиш имкониятларини белгилаб берувчи бош омиллардан бири сифатида инсон капиталини ривожланишига булган эътибор кучайди. Кайд этилган хусусиятлар, шунингдек, Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясида олий таълим муассасаларини тизимли ривожлантириш ва бошкарув фаолиятини такомиллаштириш вазифаларининг белгиланиши ОТМ бошкарув тизимини ташкилий-назарий жихатларини тадкик килишнинг долзарблигини асослайди.

Бунинг учун ишлаб чикариш, ижтимоий хизмат курсатиш сохаларида мехнат ва олий таълим бозори асосида банд булган субъектлар узларининг мехнат фаолиятларида катнашишнинг ижтимоий-иктисодий мохиятларини англаб олишлари керак ва давлатнинг бу сохаларда хизмат курсатувчи

сyбъектлaр билан yзaро келишиб олишлари лозим. Факат барча сyбъектлaрнинг Узaро келишиб олишлари натижасида ишлаб чикаришда банд бyлгaн ишчи, касбий-малакали ишчилар ва олий даражадаги мyтaхaссислaрни ва барча ахолини химоя килишни таъминловчи ижтимоий иктисодий сиёсатини амалга ошириш мумкин.

Мехнат ва олий таълим бозорини тартибга солишни амалга ошириш учун 6у субъектларни yзaро боFликдикдa бир-бирига боFлик ва бир бирига таъсир этувчи умумлашган яъни ягона ташкилий-иктисодий механизм тарикасида караш тyFри бyлaди. Чунки ишчи кучи бyйичa шаклланадиган иктисодий холат ишлаб чикариш жараёни билан боFлик. Демак ишлаб чикариш жараёни ташкилий жихатдан кенгайтириш горизонтал ёки вертикал жихатдан уларга бyлгaн талаб ва таклифни шаклланишини оптимал нисбатини ташкил топишига олиб келади. Олий таълим бозорининг хам самарали 6улиши тармок ишлаб чикариш субъектларидан олий малакали мутахассисларга бyлгaн талаб ва таклиф асосида шаклланади.

ОТМларининг таълим хизматлари бозоридаги иштирокни тадкик этамиз. Авваламбор, буюртмачиларни караймиз. Республикамиз таълим тизимида таълим хизматларининг асосий буюртмачи давлат 6ули6, у тегишли давлатнинг ижро этувчи хокимият органлари оркали муайян таълим йyнaдишлaри (мутахассисликлари) ва таълим даражалари бyйичa мутахассисларни тайёрлаш буюртмасини шакллантиради хамда ахоли жон бошига тyFри келадиган норматив шаклида бюджетдан молиялаштиришни амалга оширади.

Иктисодиёт назариясида келтирилган терминологик аппаратдан фойдаланган холда буюртмачиларнинг кейинги тоифасини пуллик таълим хизматларни курсатиш бyйичa шартномалар тузиш оркали мутахассислар тайёрлашга талабини шакллантириш объекти 6ули6, «уй хужаликлари» хисобланади. Бозорнинг ахамиятли бyлмaгaн улушини тyFридaн-тyFри шартномалар асосида муайян категориядаги мутахассисларни yзлaрининг манфаатларидан келиб чиккан холда Укитиш бyйичa талабни шакллантирувчи бизнес тузилмалари ташкил этади. Бу вактда буюртмачилар битирувчиларнинг асосий истеъмолчилари сифатида уларга сунгги касбий компетенциялар ва малака даражаларига нисбатан юкори талабни куядилар.

Тадкикотлар шуни курсатмокдаки, ялпи миллий махсулот таркибида хусусий секторнинг улуши ва молиялаштириш нисбатидаги номувофиклик давлат ва тадбиркорлик муносабатлари тизимида миллий иктисодиёт учун малакали кадрлар тайёрлаш сохасида мавжуд номутаносибликни юзага келтиради. Давлат ижтимоий функцияларни бажара туриб, битирувчиларни молиялаштиради, уларнинг 70,0%дан ортиFи хусусий корхоналар ва ташкилотларда ишлайди.

Хулоса ва таклифлар. Олиб борилган тадкикотлар куйидагиларни курсатмокда:

1. Олий таълим хизматлари самарадорлигини оширишнинг ташкилий-иктисодий механизмлари ишлаб чикиш ва ривжлантиришда стратегик бошкарув карорларини кабул килиш максадга мувофик.

2. Такдим килинаётган хизматлар хусусиятлари хам объектив иктисодий сабаблар, хам олий таълим сохасининг юкори ижтимоий ахамияти буйича уларнинг сифатига боглик холда самарадорлигини ошириш мухим мезондир.

3. Таълим хизматларини ривожлантиришда самарадорлик хиссини ошириш максадида университет ва институт макомларини белгилаб олиш.

4. Таълим хизматлари бозорида олий таълим муассасалари ракобатбардошлигининг шаклланишининг ракобатбардошлигини бахолаш учун муайян услубий ёндашувларни жорий этишда уз ифодасини топади ва бунда ушбу соха узига хос хусусиятлари назарда тутилади.

Фойдалинилган адабиётлар руйхати

1. Шевченко Ю.А. Маркетинговые стратегии ценообразования в вузе // Практический маркетинг. 2002. № 10 (68). С. 25-32;

2. Баженова В.С. Непрерывное образование в условиях трансформации экономической системы. - М.: Изд. Рос. экон. акад, 2000-216 c.

3. Махмудов А.А. Олий таълим муассасаларида молиявий ресурсларни бошкаришга оид айрим назарий ёндашувлар. «Iqtisodiyot: tahlillar va prognozlar» журнали. № 2 (13) 3, апрель-июнь, 2021 йил

4. Жукова И. В. Формирование адаптивного организационно -экономического механизма управления горнодобывающим предприятием. https://pnu.edu.ru/vestnik/pub/articles/1597/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.