Научная статья на тему 'ОЛИЙ КАСБИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ СИФАТЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ОЛИЙ КАСБИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ СИФАТЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
41
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / инновацион ёндашув / инновацион жараёнлар / инновацион ёндашув компонентлари / ўқув-билиш фаолияти / ўқув-билиш компетентлиги / янги ғоялар / амалий ҳаракатлар / инновациялар / ривожлантириш. / высшее образование / инновационный подход / инновационные процессы / компоненты инновационного подхода / учебно-познавательная деятельность / учебно-познавательная компетентность / новые идеи / практические действия / инновации / развитие

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахимов Зокир Тоштемирович

Мақолада олий касбий таълимга инновацион ёндашув, талабаларнинг ўқув-билиш компетентлигини ривожлантириш ўқув-билиш фаолиятга инновацион ёндашиш, янги ғояларни асослаш ва янгиликларни амалиётга фаол татбиқ этиш, самарали фойдаланиш ҳамда шулар орқали сифатли кадрлар тайёрлаш борасидаги амалий ҳаракатлар мазмунини очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД К ВЫСШЕМУ ПРОФЕССИОНАЛЬНОМУ ОБРАЗОВАНИЮ КАК ФАКТОР ПОДГОТОВКИ КАЧЕСТВЕННЫХ КАДРОВ

В статье раскрыто содержание практических действий по инновационному подходу к высшему профессиональному образованию, развитию учебно-познавательной компетентности студентов, инновационному подходу к учебно-познавательной деятельности, обоснованию новых идей и активному внедрению новшеств в практику, эффективному их использованию, а также подготовке качественных кадров.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ КАСБИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ СИФАТЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА»

Рахимов Зокир Тоштемирович,

Шах,рисабз давлат педагогика институти "Педагогика" кафедраси мудири, педагогика фанлари доктори (DSc), профессор, Турон Фанлар Академиясининг академиги

ОЛИЙ КАСБИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ СИФАТЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА

УДК: 37.091.12:001 DOI: 10.34920/SO/VOL_2023_ISSUE_2_2

РАХИМОВ З.Т. ОЛИЙ КАСБИЙ ТАЪЛИМГА ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ СИФАТЛИ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ ОМИЛИ СИФАТИДА

Маколада олий касбий таълимга инновацион ёндашув, талабаларнинг укув-билиш компе-тентлигини ривожлантириш укув-билиш фаолиятга инновацион ёндашиш, янги Fояларни асос-лаш ва янгиликларни амалиётга фаол татбик этиш, самарали фойдаланиш х,амда шулар оркали сифатли кадрлар тайёрлаш борасидаги амалий х,аракатлар мазмунини очиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: олий таълим, инновацион ёндашув, инновацион жараёнлар, инновацион ёндашув компонентлари, укув-билиш фаолияти, укув-билиш компетентлиги, янги Fоялар, амалий х,аракатлар, инновациялар, ривожлантириш.

РАХИМОВ З.Т. ИННОВАЦИОННЫЙ ПОДХОД К ВЫСШЕМУ ПРОФЕССИОНАЛЬНОМУ ОБРАЗОВАНИЮ КАК ФАКТОР ПОДГОТОВКИ КАЧЕСТВЕННЫХ КАДРОВ

В статье раскрыто содержание практических действий по инновационному подходу к высшему профессиональному образованию, развитию учебно-познавательной компетентности студентов, инновационному подходу к учебно-познавательной деятельности, обоснованию новых идей и активному внедрению новшеств в практику, эффективному их использованию, а также подготовке качественных кадров.

Ключевые слова и понятия: высшее образование, инновационный подход, инновационные процессы, компоненты инновационного подхода, учебно-познавательная деятельность, учебно-познавательная компетентность, новые идеи, практические действия, инновации, развитие.

RAKHIMOVZ.T. INNOVATIVE APPROACH TO HIGHER PROFESSIONAL EDUCATION AS A FACTOR IN THE TRAINING OF QUALITY PERSONNEL

The article reveals the content of innovative approach to higher professional education, innovative approach to educational and cognitive competence development of students, innovative approach to educational activities, justification of new ideas and active introduction of innovations into practice, effective use and practical actions for training quality personnel through these.

Key words and concepts: higher education, innovation approach, innovation processes, innovation approach components, educational-cognitive activity, educational-cognitive competence, new ideas, practical actions, innovation, development.

Кириш. Олий таълимни модернизация-лаш максади сифатида инновацион ёнда-шувнинг заруриятини куриб чикиш таълим-нинг янги парадигмаси фаолиятидаги уму-мий тенденцияларни аниклашдан бошла-ниши керак. Таълим сохаси XXI асрда инсо-ният тараккиётининг асосий шарти булиб хисобланади. Инсон хаёт фаолиятининг ажралмас таркибий кисми булмиш таълим-тарбия унга жамиятда хаёт фаровонлигини таъминловчи шахсий билимлар, касб-хунар эгаллаш заруриятини юзага келтиради. Шунга кура, Узбекистон Республикаси Президенти-нинг 2019 йил 6 сентябрдаги «Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПФ-5812-сонли Фармонида1 республикамизда мехнат бозори талабларидан келиб чиккан холда малакали кадрлар етиштириш, халкаро таълим стандартларига асосланган, инновацион илм-фан ютукларини амалиётга жорий килишнинг самарали механизмларини яратиш оркали таълим тизимини тубдан ислох, килиш буйича катор вазифалар белгиланган. Шу билан бирга, профессионал таълим дастурла-рини таълимнинг халкаро стандарт таснифла-гичи (МСКО) даражалари билан уЙFунлашган холда, укув жараёнига Узбекистоннинг Мил-лий квалификация тизими жорий этиш буйича истикбол вазифалар аник белгиланган.

Тарбиянинг жамият хаётидаги урни куп жихатдан кишилар билимининг ижтимоий ривожланишида тутган урни, уларнинг таж-риба, куникма, малакалари, касбий ва шахсий сифатларини ривожлантириш имкониятлари билан белгиланади. Таълим концепциясида олимлар нафакат таълим натижасида билим, куникма ва кобилиятларни, балки танкидий

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги "Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПФ-5812-сон Фармони. - Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06.09.2019 й., 06/19/5812/3699-сон; 22.07.2020 й., 06/20/6031/1088-сон; 31.12.2020 й., 09/20/823/1688-сон; 04.02.2021 й., 06/21/6159/0084-сон, 24.02.2021 й., 06/21/6176/0156-сон, Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 01.05.2021 й., 06/21/6217/0409-сон, 09.06.2021 й., 07/21/5140/0538-сон, 30.12.2021 й., 06/21/45/1228-сон; 01.04.2022 й., 06/22/94/0256-сон, 15.04.2022 й., 06/22/106/0314-сон, 08.08.2022 й., 06/22/183/0721-сон, 31.08.2022 й., 06/22/214/0791-сон; 3.12.2022 й., 06/22/258/1064-сон.

фикрлаш, яратиш, бахолаш ва бошка одамлар билан хамкорлик килиш кобилиятини хам уз ичига олади.

Мавзунинг долзарблиги. Олий таълим жараёнида касб таълими йуналишлари талабаларининг касбий тайёргарлигига куйилаётган талаблар хозирги кунда куйидаги зиддиятлар ва номутаносибликларнинг мав-жудлигини курсатади:

- инновацион ёндашувга асосланган таълим жараёни ташкил килишнинг объектив зарурияти ва унинг назарий асосларини етарли даражада ишлаб чикилмаганлиги;

- укув-билиш компетентлигининг таълим жараёнида асосий уринни эгаллаши ва олий таълим талабалари уртасида шаклла-ниши учун назарий асоснинг мавжуд эмас-лиги;

- олий таълимда касб таълими йуналишлари талабаларининг укув-билиш компетентлигини шакллантириш учун укув-услубий ёрдам булган эхтиёжи ва бундай ёрдам берилишини таъминловчи методика хамда воситаларнинг ривожланмаганлиги.

- олий таълимнинг кредит-модуль тизимига утиш шароитида касб таълими йуналишларида талабалар мустакил билим олиш фаолиятини фаоллаштириш, фаол таълим олиш шакл, метод ва имкониятларига эга булиш эхтиёжи, шунингдек, таълим жараёнида педагог кадрларнинг етарли даражада касбий-педагогик компетентликка эга эмасли-клари;

- укув-билиш компетентлигини ривож-лантиришга хизмат килувчи инновацион таълим технологиялари ва методларининг самарали имкониятларидан тулалигича фойда-ланиш максадида зарур педагогик шарт-шароитларнинг яратилмаганлиги.

Бу каби зиддиятлар ва номутаносибликнинг асосий манбаи ва сабаби касбий-педагогик тайёргарликни, инновацион ёндашув асо-сида булажак касб таълими укитувчиларининг укув-билиш компетентлигини ривожлан-тиришни таъминловчи мавжуд тизимнинг мукаммал эмаслигидир. Ана шу зиддиятлар ва номутаносибликларнинг ечимини топиш курилаётган мавзунинг муаммосини ташкил этади ва унинг долзарблигини белгилайди.

Мавзу буйича илмий манбаларнинг цисцача та^лили. Республикамизда таълим

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 2 (123)

жараёнига инновацион ёндашув масаласи кейинги йилларда куплаб таникли олимлари-миз томонидан тадкик килиниб келинмокда. Хусусан, Н.А.Муслимов, З.К.Исмоилова, А.Р.Ходжабоев х,амда х,амдустлик мамлакат-лари олимларидан М.В.Пац ва В.А.Медведев каби олимлар томонидан олиб борилган илмий тадкикот ишларда таълимга инновацион ёндашув, инновацион фаолият, укув-билиш фаолиятга инновацион ёндашиш, янги Fояларни асослаш ва янгиликларни амали-ётга фаол татбик этиш, самарали фойдаланиш борасидаги амалий х,аракатлар мазмунини ёритилган.

Таникли олим Н.А.Муслимовнинг1 фикрича: агар зарур вазиятни юзага келтириш ва бунинг асосида келажакни яратиш имкони-ятларига ишонч х,осил килсалар, бу келажак-нинг ноаниклиги ва у билан олиб келадиган ташвиш ва куркувлар олиб ташланади. Айни пайтда, ижодий юкори даражасига эга мута-хассислар учун ортиб бораётган эх,тиёж бор, максимал мослашувчан, жамоа ишлаши ва мустакил карор кабул килиш имконига эга, куп маданиятли космосда ва турли техноло-гик мух,итда ишлашга тайёр. Шундай килиб, олий таълимга куйиладиган талаблар ва мута-хассиснинг шахсий хусусиятлари узгариб бормокда.

Педагог олима З.К.Исмоилованинг2 таъ-кидлашича узлуксиз таълимга булган эх,тиёж, узгарувчан вазифаларга мувофик узлуксиз, узлуксиз укитиш ва шахсий ривожланишни таъминлаш, узлуксиз малака ошириш, инновацион фаолиятга жалб килиш билан амалга оширилади.

А.Р.Ходжабоевнинг3 фикрига кура: инсон фаолиятининг мох,иятини х,исобга олган х,олда, у нафакат бир кишининг х,аракатларини, балки жамоавий шаклдаги фаолият шарои-тида х,ам уз х,аракатларини назарда тутади, яъни баъзи биргаликдаги фаолиятни назарда

1 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Явкочди-ева Д.Э. Келдиёрова M.F. Тарбиявий ишлар методикаси. Укув кулланма. - Тошкент "Ворис" нашриёти - 2020. 263 б.

2 Исмоилова З.К. Маънавий-ахлокий тарбиянинг наза-рий ва экспрементал-методик асослари: Дисс. ... пед. фан. док. - Т.: 2006. - 345 б.

3 Ходжабоев А.Р., Хусанов И. Касбий таълим методоло-

гияси. - Т.: "Фан ва технология", 2007.-192 б.

тутади. Бундан ташкари, ходим шахсининг етакчи сифатлари орасида компетентлик билан бир каторда ишбилармонликни билиш, ташаббускорлик ва инновацион узгаришларга тайёрлик х,ам бирдек мух,им ах,амият касб этади.

М.В.Пац ва В.А.Медведев4 х,акли равишда таъкидлаганидек, «замонавий дунё ривож-ланишининг глобал тенденциялари, улар-нинг жамият ва субъект (шахс) га таъсири таълим-тарбия предметини (шахс) ва унинг зарур йуналиши нуктаи назаридан нафакат ташкаридан, балки ичкаридан х,ам белги-лайди».

Бизнинг фикримизча: олий касбий таълим жараёнига жорий этилган инновациялар-нинг асосий турларини х,исобга олиб, уларни куйидаги параметрларга кура тавсифлаши-миз мумкин: узгаришлар мавзуси буйича, узгаришларнинг чукурлиги (инновациялар-дан кузда тутилган узгаришларнинг радикал-лиги даражаси), янгилик даражаси, таркатиш кулами ва бошкалар тезкор инновацион фаолият саналади.

Асосий цисм. Таълим жараёнига инновацион ёндашувнинг асосий максади - шахс шак-лланиши, бошка кишиларнинг кадриятларига х,урмат асосида х,ар кандай фаолият сох,асида одамлар билан узаро муносабатда булишни урганиш жараёнидир. Кун сайин глобал жара-ёнлар устунлик килаётган ва бартараф эти-лиши керак булган зиддиятлар вужудга кела-ётган бугунги кунда умуминсоний анъаналар ва замонавийлик ракобат килиши ва имкони-ятлар тенглиги, билимларнинг чексиз кенгай-иши ва чекланган инсон кобилиятлари, маъ-навий ва моддий эх,тиёжлар уртасидаги зид-диятларни юзага келтирмокда. Маданият-лар ва ижтимоий буюртмалар барча хилма-хиллиги билан, жах,он х,амжамияти турли зиддиятли х,олатларни юзага келтирмокда. Шунинг учун х,ам х,амкорликда укитиш ХХ1 аср муаммоларини х,ал этишдаги имкониятлар-

4 Пац М.В., Медведев В.А. Инновационность субъекта образования как одна из целей модернизации высшего профессионального образования // Дискуссия, 2014. -№ 5 (46). С . 148-152.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 2 (123)

дан биридир1. Ички олий таълимни модернизация килиш илмий-тадкикот ва инновация фаолиятига тайёр талабаларни шак-ллантириш ва ривожлантиришга каратилган. Бу муаммони хал этишнинг мумкин булган йулларидан бири булажак ходимнинг инно-вационлигини унинг касбий муваффакияти ва ракобатбардошлигининг асоси сифа-тида замонавий шароитларда касбий тайёр-лиги сифатининг курсаткичи сифатида ишлаб чикишдир.

Биз томонимиздан урганилаётган янги-лик ходисаси нуктаи назаридан талабанинг бу кобилияти ноаниклик холатини барта-раф этишга имкон беради, янги ходисаларни харакат килиш кобилиятини ривожланти-ради. Шу муносабат билан асосан «инновация» тушунчаси билан боFлик булган стратегик тафаккур структурасини бериш уринлидир. "Стратегик тафаккурнинг энг мухим элементларидан бири келажак билан ишлаш кобилияти булиб, у энг аввало кела-жакни кура билиш махорати ва йуналиш хиси билан боFликдир..., ноаниклик шароитида ривожланиш сценарийларини шаклланти-риш ва карорлар кабул килиш куникмаларига эга булади"2. Ушбу таклиф инновацияларнинг жуда мухим элементини ноаниклик шароитида ишлаш кобилиятини таъкидлайди.

Чунки укитувчи таълим ва тарбия жараё-нининг етакчиси, ташкилотчиси булиб, унинг инновацион маданияти, ташаббускорлиги, ижодий фаоллиги, креатив фикрлаши, инно-ваторликка булган интилиши таълим тизи-мини ривожлантиришнинг асосий омилла-ридан бири хисобланади. "Инновация" сузи лотин тилидаги "inovatis" (т - ичига, novus - янги, янгилик) сузидан олинган булиб, тар-жима килганда "янгилик киритиш, ижо-бий узгариш, янгиланиш" деган маъноларни англатади3.

1 Олейникова О.Н., Муравьева А.А., Аксенова Н.М. Современное состояние и международные тенденции развития профессионального образования. - М.: Логос, 2014. - 160 с.

2 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Кодиров Х,.Ш. Таълим технологиялари. Дарслик. - Тошкент: "Ворис" нашриёти - 2019. 568 б.

3 Узбекистон миллий энциклопеияси. Зебунисо-

Конигил / 4-том. Бош тахрир хайъати аъзолари:

М.Аминов ва б. - Т.: "Узбекистан миллий энциклопеди-яси" Давлат илмий нашриёти, 2002. - 169-бет.

Бугунги кунда аксарият олий укув юрт-лари инновацион фаолиятни у ёки бу шаклда муваффакиятли амалга оширмокдалар: асосий укув дастурлари ишлаб чикилмокда ва амалга оширилмокда, тажриба ишлари олиб борилмокда, янги таълим технологиялари узлаштирилмокда4.

Хамдустлик мамлакатлари олимлари-дан В.А.Сластенин инновацияларни янгилик киритиш, оммалаштириш ва кенг микёсда куллашга каратилган максадга мос равишда амалга ошириш жараёни тизими деб хисоблайди5. Муаллифнинг фикрича хар канака инновациялар янги воситалар билан бирга ижтимоий субъектларнинг эхтиёжини кондириш ва хохишларини бажариш максади кузланади. Мазмун жихатидан, инновацион илмий-ижодий изланишлар, тажриба-синов ишлари олиб бориш, ишланмалар яратиш, фан-техника сохаси янгиликлари ва нати-жаларидан фойдаланиш асосида янги тако-миллаштирилган ижодий махсулотни яратиш тушунилади.

Бу узгаришлар касб-хунар таълими тизи-мини сезиларли даражада кайта ташкил этишни талаб килади, шунингдек, олий таъ-лимга янги талаблар куяди. Шу билан бирга, шахсийлаштирилган таълимга, укув фаолияти, иш ва шахсий ривожланиш сохасини бир-бирига боFлайдиган индивидуал таълим тур-ларига эхтиёж ортиб бормокда.

Бизнинг фикримизча, эндиликда инновацион жараёнлар таълим ва тарбиянинг энг мухим харакатлантирувчи кучи сифатида укитувчиларни касбий тайёрлаш биринчи уринга чикади. «Замонавий таълимнинг асосий максади-шахс, жамият ва давлат-нинг хозирги ва келажакдаги эхтиёжларини кондириш, уз мамлакати фукаросининг жами-ятда ижтимоий мослаша оладиган, иш бош-лаш, уз-узини тарбиялаш ва уз-узини яхши-лашга кодир булган яхши ривожланган шах-сини тайёрлашдир. Уз фаолияти натижала-рини башорат килувчи ва таълим-тарбия жараёнини моделлаштирувчи эркин фик-рловчи укитувчи куйилган максадларга эри-

4 Олимов К.Т. Махсус фанлардан укув адабиётларнинг янги авлодини яратишнинг назарий-услубий асослари: Дис. ... пед.фан.докт. - Т.: 2005. - 286 б.

5 Сластенин В.А. Педагогика / В.А. Сластенин, Л.С. Под-ымова. - М.: Юрайт, 2012. - 336 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 2 (123)

14 ОЛИИ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ

1-расм. Инновацион жараёнлар боск,ичлари.

Инновацион жараёнлар боскичлари

1. Янги гояларнинг тугилиши ва _к Бу шартли равишда фундаментал

янгиланиш концепциясининг пайдо _// ва амалий изланишлар натижаси

булиш боскичи тарзида янгилик яратиш дейилади.

ч___:_У V_!_/

г 2. Яратиш боскичи. >

V >

Муайян объектда амалга оширилган янгилик - моддий ёки маънавий нарса-намуна.

Яратилган янгилик амалиётга татбик эти л ад и, кайта ишланади. Бу боскич киритилган янгиликдан юкори самарага эришиш билан якунланади.

Сунг янгиликнинг мустакил х;аракатланиши бошланади. Янгиликлар кулланилиш жараёнида янада бошка боскичларга ажралади.

4. Янгиликларнинг хаётга татбик

этиш боскичи.

- ,

5. Муайян ссдада янгиликнинг тургун хизмат килиш боскичи.

Янгиликпарни бошка сохаларга >^ам кенг куллашда намоён булади.

Янгиликни куллаш давомида у узининг янгилик хусусиятини йукотиб боради. Мазкур боскич янгилик урнига ундан хам самарали янгиликларни татбик этиш билан якунланади. Бир янгилик урнини ундан хам самаралирок булган бошкаси

6. Янгиликларни бошка янгилик билан алмаштириш максадида янгиликлар куламини кискартириш боскичи.

шишнинг гаровидир. Шу сабабли инсонни замонавий, жадал узгарувчан дунёда тарби-ялай оладиган педагогнинг малакали, ижо-дий фикрлайдиган, ракобатбардош шахсига булган талаб кескин ошди» (1-расм1).

Асосий та^лил ва натижалар. Иннова-циялар узгариш кулами билан х,ам ажралиб туради. Инновациялар кулами таълим тизи-мининг трансформация билан камраб олин-ган кисмлари сони х,амда уни амалга оши-ришда педагог ходимлар аъзоларининг жалб етилганлик даражаси билан белгиланади. Инновациялар кайси сох,ада булмасин илмий-амалий жих,атдан асосланган ва кайси сох,ада булишидан катъий назар аник максадга каратилган х,амда амалий татбик этишга

1 Муаллиф тадкикотлари асосида тузилган.

йуналтирилган юкори самарадорликка эга янга булиши х,исобланади (2-расм2).

Психологик-педагогик инновацияларни тадкик этишда инновацион фаолият сама-радорлигининг ижтимоий-педагогик ва психологик омилларини урганишга катта эъти-бор берилади. Инновацион таълим жара-ёни субъектларининг узаро таъсир хусу-сиятлари х,исобланади3. Шундай килиб, В.Г.Александрова педагогик инновациянинг белгиларини аниклайди: «чукурлик, муаммо ва танкидий фикрлаш; очиклик, мулокотга тайёрлик, бировнинг нуктаи назарига

2 Муаллиф тадкикотлари асосида тузилган.

3 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Юсупов Б.Э. Таълим технологиялари. Укув кулланма. - Тошкент: "Ворис" нашриёти - 2020. 192 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 2 (123)

г

V.

2-расм. Таълим сох,асидаги инновацион жараёнлар турлари.

Таълим со*асидаги инновацион жараёнлар турлари

1 .Стихияли равишда амалга 1. Тизимли инновациялар.

ошадиган инновациялар.

О

о

Инновацион жараённи амалга ошириш шартлари, восита ва йуллари тузилишини тулик англамаган ёки уни тугдирган э^тиёжга богланмаган х;олда амалга оширилади. Бу тарздаги инновациялар купинча илмий асослар билан боглик булмай, эмпирик асосда вазият талабларидан келиб чиккан х,олда амалга оширилади. Бундай инновацияларга новатор укитувчилар, тарбиячилар, ота-оналар фаолиятларини мисол келтириш мумкин.

Муайян муаммо доирасидан келиб чикадиган, аник максад, вазифаларга эга

инновациялардир. Булар

у к;иту вч и ва талабалар кизикишлари асосида тузилиб, узвийлик характерига эга булади. Бундай инновациялар пухта тайёрланиб,

экспертлардан утади ва зарур воситалар билан таъминланади. Таълим тизимидаги

инновациялар онгли, максадга йуналтирилган, илмий ишлаб чикилган фанлараро фаолият натижаси х,исобланади

баFрикенглик, бошка шахсга сезгирлик; муам-мони хал килишга мукобил ёндашувларни топишда мослашувчанлик; алока стратегия-ларидаги узгарувчанлик ва пластиклик; фао-лиятга шахсий жалб килиш, ечимни танлаш масъулиятини уз зиммасига олиш"1.

Олий таълим муассасаларида касб таъ-лими йуналишлари таълим жараёнига инновацион ёндашувлар таркибий компонентлари хисобланган узига хос булган куйидаги ёндашувлар кулланилади (3-расм2).

Хар бир булажак мутахассис таълим тизи-мини ислох килишнинг зарурлигини тушуниб етиши ва унинг амалиётда таълим муассаса-лари инновацион жараёнларига кушилишдаги ахамиятини англаб етиши хамда яратиш имкони мавжуд булган инновацион майдонда

1 Александрова В.Г. Инновационные идеи педагогики сотрудничества в современном образовательном процессе: учебное пособие / В.Г. Александрова, Е.А. Недро-гайлова. - М., 2011. - 92 с.

2 Муаллиф тадкикотлари асосида тузилган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

узини куриш ва энг мухими, янгиликларни узлаштиришдан иборат3.

Шу муносабат билан булажак мутахас-сиснинг инновацион хусусиятлари бугунги кунда талабга эга булиб, улар орасида инновациялар-ривожланишининг тизим шак-ллантирувчи омилидир.

Новаторларнинг шахсий хусусиятлари нис-батан янги илмий йуналиш доирасида куриб чикилиб, «психологик-педагогик инновация"4 деб аталади.

Юкоридагиларга асосланиб, шахснинг инноваторлиги икки компонентнинг мавжуд-лигини - янги оригинал махсулотлар (Fоялар ва технологиялар) ни кабул килиш ва уларни тушуниш, кайта ишлаш, мукаммалликка олиб келиш ва кейинчалик уларни амалга ошириш кобилиятини назарда тутади. Иннова-

3 Рахимов З.Т. Таълим жараёнида талабалар укув-билиш компетентлигини ривожлантириш. // "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнали, 2020 йил, 3-сон, 3-10-б.

4 Подымова Л.С. Психолого-педагогическая иннова-тика: личностный аспект. - М.: Прометей, 2012. -210 с.

3-расм. Инновацион ёндашувлар таркибий компонентлари.

Мотивацион-максадли ёндашув

Турли хил таълимий янгиликларни яратилиши, амалиётга татбик этилиши, илгор хорижий таълимий янгиликлар ва уларни узлаштириш, махалий шарт-

шароитларни хисобга олиб, амалиётда улардан фойдаланишга дойр билим, куникма, малакаларни тезкор эгаллайдилар, уз фаолиятларида таълимий янгиликларни фаол куллаш буйича тажрибаларини ошириш

циялар шахсий сифат сифатида интеллектуал мослашувчанлик, ижодкорлик, янги муро-жаат килиш истагининг пассионарлиги билан боFлик.

Инсон фаолиятида шахсий янгиликлар-нинг пайдо булиши ва акс эттирилишининг узига хос хусусиятлари асосан жамиятдаги инсон хулк-атворининг узига хос хусусият-ларини белгилайди. С.Р.Яголковский асосий параметрларга таъсир килувчи куйидаги шахсий омилларни аниклайди: стимуляция зару-рати, янгилик истаги, зиддиятларга муносабат, янги нарсаларга. Бундан ташкари, олим тавак-калчиликка мойиллик, ахборотни ижодий яратиш, идрок этиш ва кайта куриб чикиш кобилияти, фикр жараёнининг холислиги ва холислиги, тупланган тажрибани кабул

килишга тайёрлиги, ноаникликка бардошли-лиги, инновацион хатти-х,аракатларга тайёр-лигини кайд этади1.

Инновация тузилиши х,акида олимлар тадкикот умумлаштириш, биз унинг таркибий кисмлари х,акида Л.С.Подымова ва М.М.Карикина фикрига таяниб:

1) мотивацион, инновацион фаолият, уз-узини ривожлантириш, кийинчиликларни бартараф этиш зарурлигини билдирди; педа-гогик инновацияларга ижобий муносабат, муваффакиятга йуналтириш, педагогик фао-лиятда ижобий натижага эришиш;

1 Яголковский С.Р. Психология инноваций: подходы, методы, процессы: монография / С.Р. Яголковский. - М.: 2011.- 272 с.

2) билим компоненти, ижодда намоён, янги Fояни бахолаш ва келажакда хавфга тайёр булиш йулларини куриш;

3) янги тажрибаларга баFрикенглик оркали намоён буладиган хулк-атвор компоненти, кобилиятсиз куркмасдан ахборот етишмас-лиги билан бегона мухитда харакат килиш кобилияти, янгиликларни тахдид сифа-тида эмас, балки янги имкониятлар сифатида куриш, шу билан катъият, етакчилик фази-латларини ривожлантириш, мураккаброк педагогик вазифаларни хал кила олиш, янги Fояларни жорий этиш тезлиги ва уларни амалга оширишга тайёрлигини таъминлаш"1.

Хулоса. Юкоридагиларни умумлаштирган холда куйидагича фикрга келиш мумкинки, олий таълимда педагогик тамойил сифатида инновациялар касбий тайёргарликка янги-лик киритиш, таълимнинг инвариант ком-понентларининг оптимал хажмини ажра-тиш, талабаларнинг ноаник келажакка тай-ёргарлигини шакллантириш, янги компетен-цияларни ишлаб чикиш ва ривожлантиришга йуналтирилганлиги билан характерланади.

Таълим жараёнида кулланилаётган инно-вациялар укитувчидан хар бир талабага инновацион ёндашувни жорий этиш, унинг эхтиёжларини хисобга олиш ва талабаларнинг уз-узини бошкариш куникмаларини, ахборот билан ишлаш кобилиятини шакллантириш,

шу оркали талабанинг кучли томонларини ривожлантириш имконини беради.

Юкорида санаб утилган инновациялар-нинг таркибий кисмлари узаро боFлик булиб, улар таълим предметининг шахсий хусусият-ларининг яхлитлиги ва интеграциясини белги-лайди.

Шундай килиб, олий таълимни модернизация килиш максади сифатида талабаларнинг инноваторлиги куйидаги жихатларни хисобга олиш билан боFлик: педагогик тамойил, инсоннинг шахсий хусусиятлари, укув жара-ёнининг хусусиятлари ва унинг ижтимоий ахамиятга эга натижаси хисобланади.

Таклифлар.

- таълим жараёнини инновацион ёнда-шувга асосланган холда ташкил этиш;

- укув машFулотларида талабаларнинг жонли жушкин харакатларини юзага кел-тирадиган, мунозарага чорлайдиган укув топширикларини шакллантириш;

- инновацион ёндашувга асосланган ишланмалар технологик хариталар тузиш, укув машFулотларининг услубий таъминотини хам шунга мос тайёрлашга харакат килиш;

- олий таълимнинг кредит-модуль тизимига утиш шароитида касб таълими йуналишларида талабалар мустакил билим олиш фаолиятини ижодий фаоллаштириш имкониятларини яратиш.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Александрова В.Г. Инновационные идеи педагогики сотрудничества в современном образовательном процессе: учебное пособие / В.Г. Александрова Е.А. Недрогай-лова. - М., 2011. - 92 с.

2. Исмаилова З.К. Маънавий-ахлокий тарбиянинг назарий ва экспрементал-методик асослари: Дисс. ... пед. фан. док. - Т.: 2006. - 345 б.

3. Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Кодиров Х.Ш. Таълим технологиялари. Дарслик. Тошкент "Ворис" нашриёти - 2019. 568 б.

4. Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Явкочдиева Д.Э. Келдиёрова М^. Тар-биявий ишлар методикаси. Укув кулланма. Тошкент "Ворис" нашриёти - 2020. 263 б.

5. Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Юсупов Б.Э. Таълим технологиялари. Укув кулланма. Тошкент "Ворис" нашриёти - 2020. 192 б.

6. Олимов К.Т. Махсус фанлардан укув адабиётларнинг янги авлодини яратишнинг назарий-услубий асослари: Дис. ... пед.фан.докт. - Т.: 2005. - 286 б.

1 Подымова Л.С., Карикина М.М. Психолого-педагогическое сопровождение развития инновационности педагога. // Научный результат. Серия Педагогика и психология образования. - 2018. Т.4. - № 2. - С.42-50.

7. Олейникова О.Н., Муравьева А.А., Аксенова Н.М. Современное состояние и международные тенденции развития профессионального образования. - М.: Логос, 2014. - 160 с.

8. Пац М.В., Медведев В.А. Инновационность субъекта образования как одна из целей модернизации высшего профессионального образования //Дискуссия, 2014. -№ 5 (46). С . 148-152.

9. Подымова Л.С. Психолого-педагогическая инноватика: личностный аспект. - М.: Прометей, 2012. -210 с.

10. Подымова Л.С. Карикина М.М. Психолого-педагогическое сопровождение развития инновационности педагога//Научный результат. Серия Педагогика и психология образования.- 2018. Т.4. -№ 2. - С.42-50.

11. Рахимов З.Т. Таълим жараёнида талабалар укув-билиш компетентлигини ривож-лантириш. "Замонавий таълим" журнали 2020 йил № 3-сон, 3-10-б.

12. Рахимов З.Т. Таълимнинг мобиллашуви шароитида масофавий укитиш техноло-гиясининг узлуксиз ривожланиши. "Замонавий таълим" журнали 2018 йил № 11-сон, Б.14-20.

13. Рахимов З.Т. Талабаларнинг таълим жараёнидаги компетентлигини ривожлан-тиришда муаммоли таълим технологиясидан фойдаланиш зарурияти. "Замонавий таълим" журнали 2019 йил № 1-сон, Б. 32-39.

14. Рахимов З.Т. Педагогик компетентлик таълим жараёни ривожланишининг мух,им омили сифатида. "Замонавий таълим" журнали 2019 йил № 7-сон 3-8-б.

15. Рахимов З.Т. Таълим жараёни самарадорлигини таъминлашда педагогик креа-тивлик ва унинг зарурияти. "Замонавий таълим" журнали 2019 йил № 8-сон. 3-9-б.

16. Рахимов З.Т. Масофавий талим талабалар укув-билиш компетентлигини ривож-лантиришнинг зарур омили сифатида // Замонавий таълим. Илмий-амалий оммабоп журнал. - Тошкент, 2021. - № 9 (106). - 3-11 б.

17. Сластенин В.А. Педагогика / В.А. Сластенин, Л.С. Подымова. М.: Юрайт, 2012. -336 с.

18. Узбекистон миллий энциклопеияси. Зебунисо-Конигил / 4-том. Бош тах,рир х,айъати аъзолари: М.Аминов ва б. - Т.: "Узбекистан миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2002. - 169-бет.

19. Ходжабоев А.Р., Хусанов И. Касбий таълим методологияси. - Т.: "Фан ва технология", 2007.-192 б.

20. Яголковский С.Р. Психология инноваций: подходы, методы, процессы: монография / С.Р. Яголковский. - М.: 2011.- 272 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.