Научная статья на тему 'ПЕДАГОГИК ЖАРАЁННИ ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ТАЪЛИМ ИННОВАЦИЯСИ СИФАТИДА'

ПЕДАГОГИК ЖАРАЁННИ ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ТАЪЛИМ ИННОВАЦИЯСИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
2412
230
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лойиҳалаштириш / таълим / талаба / педагогик жараён / таълим инновациялари / ўқув машғулотлари / сифат / натижа. / дизайн / образование / студент / педагогический процесс / образовательная инновация / учебные занятия / качество / результат.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Хидирова Дилдора Зайниддиновна

Мақолада педагогик жараённинг самарадорлигини ошириш мақсадида ўқув машғулотларида таълим инновацияларидан фойдаланишни лойиҳалаштириш моҳияти, мазмуни, методикаси, бундан ташқари мавжуд шарт-шароитдан келиб чиққан ҳолда ўқув машғулотини ташкил этиш учун таълим воситаларининг ўринли танланилишини, улардан ўқув жараёнида тўғри фойдаланиш шунингдек, таълим жараёнини лойиҳалашда бажариладиган асосий вазифалар кўриб чиқилган ва талқин қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОЕКТИРОВАНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКОГО ПРОЦЕССА КАК

В статье раскрываются сущность, содержание, методология проектирования, использование его как образовательной инновации с целью повышения эффективности педагогического процесса. Кроме того, обосновывается целесообразный выбор образовательных средств для организации учебного занятия, исходя из существующих условий, а также правильное их использование в образовательном процессе, основные направления деятельности педагога.

Текст научной работы на тему «ПЕДАГОГИК ЖАРАЁННИ ЛОЙИҲАЛАШТИРИШ ТАЪЛИМ ИННОВАЦИЯСИ СИФАТИДА»

Xu^MpoBa flM^gopa 3aMHugguHOBHa,

K,apwu MyxaHflucnuK-UKTucoflueT MHcTMTyTM TaflKUKoTMucu

nEAArOrMK WAPAEHHH flOMVtyMAWTMPMW TAMMM MННOВAЦMflCM CMOATMAA

yyK: 371;071 (07)

XMflMPOBA fl.3. nEflArorMKMAPAEHHM nO^MX^AHAmTMPMm TAbflMM MHHOBA^RCM CM0ATMAA

MaKonaga neflaroruK xapaeHHi/mr caMapaflopnunMHU omupum Ma^agu^a yKyB MawFynoTnapufla TatnMM UHHoBa^anapuflaH ^OMganaHumHu noMux,anamTupum Mox,uaTU, Ma3MyHM, MeToguKacu, 6yHgaH TamKapu MaBxyg mapT-mapouTgaH Kenu6 ^UKKaH x,on,ga yKyB MamFynoTUHu TawKurn этum y^yH TatnuM BocuTanapuHMHr ypuHnu TaHnaHunumuHu, ynapgaH yKyB xapaeHMga Tyfpu ^oMganaHum wyHMHrgeK, Tat-nuM xapaeHMHu noMu^anamga 6axapunafluraH acocufi Ba3u$anap Kypu6 ^uKunraH Ba Ta-KUH KunuHraH.

TaaH^ cy3 Ba TymyH^anap: noMux,anamTupum, TatnuM, Tana6a, negaroruK xapaeH, TatnuM uHHoBa-Ljuanapu, yKyB MamFynoTnapu, cu^aT, HaTuxa.

XMflMPOBA fl.3. nPOEKTMPOBAHME nEflArOrMVECKOr0 nPO^CCA KAK 0BPA30BATEflbHAfl MНН0ВAЦMa

B cTaTbe pacKpbiBawTca cy^HocTb, cogepxaHue, MeTogonorufl npoeKTupoBaHua, ucnonb3oBaHue ero KaK o6pa3oBaTenbHoM UHHoBaui/rn c Ljenbro noBbimeHua э^^eктuвнocтu neflaron/mecKoro npouecca. KpoMe Toro, o6ocHoBbBaeTca i4enecoo6pa3Hbitf Bbi6op o6pa3oBaTenbHbix cpegcTB gna opraHU3auuu y^e6Horo 3aHaTua, ucxoga u3 cy^ecTByro^ux ycnoBufi, a TaKxe npaBunbHoe ux ucnonb3oBaHue b o6pa-3oBaTenbHoM npouecce, ocHoBHbie HanpaBneHua geaTenbHocTu negarora.

Knw^eBwe cnoBa m noHaTua: gu3aMH, o6pa3oBaHue, cTygeHT, negaroru^ecKuM npouecc, o6pa3oBa-TenbHaa uiHHoBauua, y^e6Hbie 3aHaTua, Ka^ecTBo, pe3ynbTaT.

KHIDIROVA D.Z. DESIGNING THE PEDAGOGICAL PROCESS IN THE CONTEXT OF EDUCATIONAL INNOVATIONS

In the article, the essence, content, methodology of designing the use of educational innovations in the educational process in order to increase the effectiveness of the pedagogical process, in addition, the appropriate selection of educational tools for the organization of the training session, based on the existing conditions, as well as the correct use of them in the educational process, as well as the main directions of pedagogs are disclosed.

Key words and concepts: design, education, student, pedagogical process, educational innovation, training sessions, quality, result.

Кириш.

Хозирги кунда таълим жараёнида интерфаол методлар, инновацион технологиялар, педагогик ва ахборот технологияларини укув жараёнида куллашга булган кизикиш, эътибор кундан-кунга кучайиб бормокда.

Таълим сифатининг юкори даражада булишига бевосита таъсир этувчи омиллар буйича мута-хассисларнинг турлича карашлари мавжуд. Жум-ладан, билим олувчиларнинг савияси, педаго-гларнинг билими ва махррати, уларнинг ком-петентлиги ва креативлиги, таълим жараёни-нинг моддий-техник таъминоти, жараён мони-торингининг туFри ташкил этилиши, натижалар-нинг та,лили ва шу каби купгина омилларни айтиш мумкин. Мазкур омиллар ,ар бир олий таълим муассасасининг ривожланиш стратегия-сининг укув ва илмий жараёнлар билан боFлик кисмларида албатта уз аксини топади. Айникса, укув дастурларининг замонавий талаблар асосида булишига эришиш, реал ме,нат бозори талабла-рига мос кадрлар тайёрлашга йуналтирилганлиги, он-лайн таълимни амалга оширишга шароитлар яратиш, илмий фаолиятга ёшлардаги э,тиёжни кучайтириш, олий малакали илмий педагогик кадрлар тайёрлаш, халкаро ,амкорликни кенгайти-риш, касбий таълимга йуналтириш кабиларга бугунги кунда мамлакатимиз олий таълим муасса-саларида ,ам му,им вазифа сифатида каралмокда. Хар бир булажак мутахассис таълим тизимини исло, килишнинг зарурлигини тушуниб етиши ва унинг амалиётда таълим муассасалари инновацион жараёнларига кушилишдаги а,амиятини англаб етиши ,амда яратиш имкони мавжуд булган инновацион майдонда узини куриш ва энг му,ими, янгиликларни узлаштиришдан иборат1.

Мавзунинг долзарблиги. Замонавий педагогик технологияларнинг энг асосий негизи бу укитувчи ва талабанинг ,амкорликда белгилан-ган максаддан кафолатланган натижага эришиш-лари учун танланган технологияларига боFлик, яъни укитиш жараёнида, максад буйича кафолатланган натижага ,амкорликда эришишлари учун танланган технологияларига боFлик, яъни укитиш жараёнида, максад буйича кафолатланган натижага эришишда кулланиладиган ,ар бир таълим технологияси укитувчи ва талаба уртасида

1 Рахимов З.Т. Таълим жараёнида талабалар укув-билиш компетентлигини ривожлантириш. - "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал, 2020 №3 (88). 4-б.

,амкорлик фаолиятини ташкил эта олса, укув жараёнида талабалар мустакил фикрлай олса-лар, ижодий ишлай олсалар, излансалар, та,лил эта олсалар, узларига, гуру,га, гуру, эса уларга ба,о бера олса, укитувчи уларнинг бундай фаоли-ятлари учун имконият ва шароит ярата олса, ана шу укитиш жараённинг асоси ,исобланади. Хар бир укув машFулоти мавзуси, укув предметининг узига хос технологияси бор, яъни укув жараёни-даги таълим технологияси - бу якка тартибдаги жараён булиб, у талабанинг э,тиёжидан келиб чиккан ,олда бир максадга йуналтирилган, олдин-дан лойи,алаштирилган ва кафолатланган натижа беришига каратилган педагогик жараёндир. Таълим технологияси - таълим тизимини концептуал асосларига далил келтиришдан, максадларни куйишдан, натижаларни шакллантиришдан, укув материалини танлаш ва структуралаштиришдан, таълим моделини танлашдан то уларни амалга оширишгача, уларнинг оптималлик ва самара-дорлик даражасини лойи,алаштиришни уз ичига олади.

Мавзу буйича илмий манбаларнинг к,иск,ача та^лили. Та,лиллар шуни курсатадики, таълим технологиялари ва педагог ма,оратига оид билим, тажриба ва интерфаол методлар талабаларни билимли, етук малакага эга булишларини таъмин-лайди. Хозирги вактда таълим-тарбия жараёнида таълим инновацияларни кенг куламда куллаш жа,он тараккиётининг глобал тенденцияси ,исобланади2. Инновация (инглизча innovation) - янгилик, киритиш, янгиликдир3. Инновацион технологиялар педагогик жараён ,амда укитувчи ва талабалар фаолиятига янгилик, узгартиришлар киритиш булиб, уни амалга оширишда асосан интерактив методлардан тулик фойдаланилади.

У.Толипов ва М.Усмонбоеваларнинг4 фикрига кура, интерактив методлар - бу жамоа булиб фик-рлаш деб юритилади, яъни педагогик таъсир этиш усуллари булиб, таълим мазмунини таркибий кисмлари ,исобланади. Бу методларнинг узига хослиги шундаки, улар факат педагог ва талаба-

2 Рахимов З.Т. Укув-билиш фаолиятини комплекс ёнда-шув асосида ташкил килиш. // "Тафаккур зиёси" илмий-услубий журнал, 2020. 2-сон. 23-б.

3 Узбек тилининг изо,ли луFати. И - тартибли жилди. -Тошкент: "Узбекистон миллий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2007. 212-б.

4 Толипов У.К,., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг татбикий асослари. - Т.: "Фан", 2006. 90-93- бет-лар.

ларнинг биргаликдаги фаолият курсатиши оркали амалга оширилади.

Бундай педагогик хамкорлик жараёни узига хос булиб, уларга куйидагилар киради:

- талабанинг дарс давомида бефарк булмаслиги, мустакил фикрлашни, ижод этиши ва изланишга мажбур этиши:

- талабани укув жараёнида билимга булган кизикишларини доимий равишда булишини таъ-минлаши:

- талабанинг билимга булган кизикишини мустакил равишда х,ар бир масалага ижодий ёндашган холда кучайтириши:

- педагог ва талабанинг хамиша хамкорликдаги фаолиятини ташкил этиши.

Таникли олим Н.А.Муслимовнинг1 таъкидла-шига кура, таълим технологияларнинг хислати шундаки, унга куйилган максадга эришиш кафо-латини берувчи укув жараёни режалаштирилади ва амалга оширилади. Дарх,ак,ик,ат, машFулотнинг муваффакиятли утишининг 80 фоизи укув жараё-нини туFри лойихалаштириш, ташкил этиш ва уни амалга оширишга боFлик.

Укув жараёнини лойихалаштириш куйидаги уч боскичдан иборат:

- укув максадлари ва натижаларини белги-лаш;

- натижалар асосида назорат топшириклари ва бахолаш мезонларини ишлаб чикиш;

- укув жараёнининг технологик харитаси (дарс ишланмаси харитаси)ни ишлаб чикиш.

Б.Х.Ходжаевнинг2 фикрига кура, укув жараёнини лойихалаштиришда таълим мазмунини, максадини, кутилаётган натижани туFри белги-лаш, таълим методлари, шакллари ва воситала-рини туFри танлаш, талабаларнинг билим, куникма ва малакаларини бахолашнинг аник мезонларини олдиндан ишлаб чикиш, машFулотга ажратилган вакт ичида уларни туFри амалга ошириш ва бир-бири билан уЙFунлашувига эътиборни каратиш максадга мувофикдир.

Профессор М.Очиловнинг3 таъкидлашича, укув максади - бу муайян таълим жараёнини яку-нида таълим олувчи томонидан узлаштирилиши,

1 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Кодиров Х,.Ш. Таълим технологиялари. Дарслик. Тошкент "Ворис" нашриёти - 2019. 568 б.

2 Ходжаев Б.Х., Шоназаров Ж.У., Рахимов З.Т. Касбий педагогика. Укув кулланма. Тошкент "Ворис" нашриёти -2019. 324 б.

3 Очилов М. Янги педагогик технологиялар..- Карши: "Насаф", 2000. 75-бет.

яъни хосил килиниши лозим булган билим, хатти-харакат билан боFлик булган амалий топширикни уддалай олиш махорати, шахсий фазилатлари ва хулкини белгилайди. Укув максади ва натижа-ларни белгилашда аник улчанадиган, реал амалга ошириладиган, эришиш мумкин булган имконият инобатга олинади.

Илмий муаммонинг цуйилиши. Инноваци-ялар таълим жараёнида кулланилганида, янги-ланиш асосида юзага келади. Шу тарзда янгила-нишни янгилик яратиш, куллаш ва узлаштириш натижасида таълим ривожланишига эришилади.

Инновациялар таълим жараёнининг кайси булагига узгартириш киритишни аниклашдан бошланади. Шу жараёнда туб бурилиш юзага келади.

Инновацион жараёни самарадорлиги ва уларни юзага чикарувчи омиллар уртасидаги боFликлик, шунингдек, инновациялар самарадор-лигини ошириш максадида шу омилларга таъсир этиш усулларидан иборат.

Инновацияларни куллаш давомида у узининг янгилик хусусиятини йукотиб боради. Бир янгилик урнини ундан х,ам самаралирок булган бошкаси эгаллайди.

Асосий цисм. Укитувчи ва талабанинг максаддан натижага эришишда кандай технологи-яни танлашлари улар ихтиёрида, чунки х,ар иккала томоннинг асосий максади аник: натижага эри-шишга каратилган, бунда талабаларнинг билим савияси, гурух, характери, шароитга караб ишла-тиладиган технология танланади, масалан, натижага эришиш учун балким, компьютер билан ишлаши лозимдир, балки, фильм, таркатма материал, чизма ва плакатлар, турли адабиётлар, ахбо-рот технологияси керак булар, булар укитувчи ва талабага боFликдир.

Лойица - аник режа, максад асосида унинг натижаланишини кафолатлаган холда педагогик фаолият мазмунини ишлаб чикишга каратилган харакат махсули.

Лойиха дастур, модель, технологик харита ва бошка куринишларда намоён булади. Лойиханинг асосини илмий ёки ижодий характерга эга Fоя ташкил этади.

Лойих,алаш - бошланFич маълумотларга асос-ланиб, кутиладиган натижани тахмин килиш, башоратлаш, режалаштириш оркали фаолият ёки жараён мазмунини ишлаб чикишга каратилган амалий харакат.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

Лойих,алаш '^оя - максад - кутиладиган натижа - тахмин килиш - башоратлаш - режалаштириш" тизимига асосланади. Лойи,алаш турли воситалар, яъни моддий буюм, куроллар, масалан: компьютер технологияси, ватман ёки оддий иш ^ози, чизFич, калам, маркер, нусха кучириш аппарати (принтер) ва бошкалар ёрдамида амалга оши-рилади.

Лойи,ани яратиш учун педагог:

- лойи,ани яратиш;

- жараённи боскичма-боскич ёритиш;

- максадни аник белгилаш;

- максадга мос вазифаларни аниклаш;

- укув материали мазмунини шаклланти-риш;

- савол ва топшириклар тизимини ишлаб чикиш;

- жараён ёки тадбирнинг методик тузили-шини асослаш;

- талаба билим даражасини ташхислаш ва унинг тарбияланганлик даражасини бах,олаш каби куникма ва малакаларга эга булиши зарур.

Таълим жараёнини лойи^алаш - ало,ида олинган таълим жараёнини самарали ташкил этиш учун барча омилларни инобатга олган х,олда унинг лойи,аси (схемаси)ни ишлаб чикиш.

Таълим жараёнини лойи,алаш конуниятлари:

1) таълим жараёнини лойих,алаш самарадор-лиги барча таркибий кисмлар (технологик жараён, технологик жараённи бошкариш, восита, ахборот, ижтимоий-иктисодий таъминот)нинг лойихдда максадга мувофик ёритилиши билан таъминла-нади;

2) таълимнинг технологик воситалари тала-баларнинг индивидуал хусусиятларига боFлик ,олда танланади;

3) лойи,алаш стратегиялари педагогнинг индивидуал услубига мувофик танланади;

4) лойи,алаш сифати тескари алока (педагог ва талаба уртасидаги) кулами, лойи,алаш мазмуни ,амда барча омиллар самарадорлигига боFлик.

Укув жараёнларини лойи,алаштиришда таълим мазмунини, таълим максади, кутилаёт-ган натижани туFри белгилаш, таълим метод-лари, шакллари ва воситаларини туFри танлаш, талабаларнинг билим, куникма ва малакала-рини ба,олашнинг аник мезонларини олдиндан ишлаб чикиш, машFулотга ажратилган вакт ичида уларни туFри амалга ошириш ва бир-бири билан уЙFунлашувига эътиборни каратиш максадга мувофик саналади.

Укув машFулоти максадининг аник булишига эришиш учун укитувчидан куйидагиларга эъти-бор каратиш талаб этилади:

1) дарсда юзага келадиган дидактик жараён маълум шароит ва белгиланган вакт ичида таълим максадига эришишни тула таъминлай олиши;

2) укитиш жараёнининг якуни буйича максадни амалга ошириш даражаси туFрисида аник хулоса чикариш имкониятининг мавжудлиги.

Шунга кура айтиш мумкинки, таълим максадлари талабаларнинг ,аракатларида ифо-даланадиган таълим натижалари белгиланади.

Таълим технологиясининг кейинги энг му,им компоненти - кутилаётган натижадир. Бинобарин, у укитиш жараёнининг самарадорлигини акс этти-ради ва максадга эришиш даражасини тавсиф-лайди, укитиш ва укиш жараёни, натижа куйилган максадга мос келганда якунланади.

Назорат топширик,лари ва ба^олаш мезонларини ишлаб чициш - дарснинг дидактик максади, кутилаётган натижа, укув материалнинг мазмуни асосида назорат топширикларини ишлаб чикиш, уларнинг ,ажми, бажарилганлик даражаси, бажарилиш сифати, вактига кура ба,олаш мезонларини ишлаб чикишни назарда тутади.

Таълим ресурсларини танлаш - мавжуд шарт-шароитдан келиб чиккан ,олда укитувчи, талаба ва дарсни ташкил этиш учун таълим воси-таларининг уринли танланилишини, улардан укув жараёнида туFри фойдаланишни кузда тутади. Укитувчи, талаба ва дарсни ташкил этиш учун таълим воситалари сирасидан куйидагилар урин олади (1-жадвал):

Укитиш ва укиш стратегияси - белгиланган укув материалларини талабалар онгига етказиш йулларини, яъни танланган таълим методи, шак-лларининг амалда кулланилишини кузда тутади.

Дарснинг турини танлаш - укитувчининг ма,оратига кура дарснинг дидактик максади, укув материалининг мазмуни, дарс учун ажратилган вакт, шунингдек, зарур шарт-шароитнинг танланилишини ифодалайди.

Дарснинг технологик харитаси - дарс ишлан-масининг асосий узагини ташкил этади. У дарс тури ва танланган методларга караб турлича булиши мумкин. Дарснинг технологик харитаси хусусида маърузанинг кейинги уринларида ало,ида тухталиб утилади.

Таълим жараёнини лойи,алаш: лойи,а - маз-мун - фаолият учлиги асосида ташкил этилувчи

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ 43

ч_У

1-жадвал. Таълим воситалари1.

Таълим воситалари:

Укитувчи учун: Талаба учун: Дарсни ташкил этиш учун:

1) укув-методик кулланмалар; 2) методик тавсиялар; 3) методик ишланмалар; 4) укув дастурлари; 5) дарс режаси; 6) маъруза матни. 1) дарслик; 2) укув кулланма; 3) жадваллар; 4) таркатма материаллар; 5) йул-йуриклар; 6) технологик хариталар; 7) типик хатолар харитаси; 8) топширик варакалари. 1) плакатлар; 2) моделлар; 3) макетлар; 4) жихозлар; 5) аудиовизуал воситалар; 6) техник воситалар; 7) реал воситалар.

педагогик фаолиятнинг умумий мохиятини яхлит ифодалашга хизмат к,илувчи лойихани яратишдир.

Таълим жараёнини лойихалаш куйидаги боскичларда кечади:

1-боскич: лойихани яратиш;

2-боскич: талабалар фаолиятини ташхислаш;

3-боскич: педагогик жараённи ташкил этиш;

4-боскич: педагогик жараённинг самарали кечишини таъминлаш;

5-боскич: талабалар фаолиятини назорат килиш.

Таълим жараёнини лойихалашда бажарилади-ган асосий вазифалар куйидагилардир:

1) педагогик фаолият мазмунини тахлил килиш;

2) натижаларни олдиндан кура билиш;

3) режалаштирилган фаолиятни амалга ошириш лойихасини яратиш.

Вазифаларнинг белгиланиши:

1-кадам. Умумий педагогик вазифалар (педагогик жараён хусусиятларини яхлит холда ино-батга олиш асосида белгиланувчи);

2-кадам. Боск,ичли педагогик вазифалар (маъ-лум боскич хусусиятларини инобатга олган холда белгиланувчи);

3-кадам. Вазиятли педагогик вазифалар (муайян вазиятларни инобатга олган холда белгиланувчи);

Агар вазифалар аникланган булса, унда укув натижаларини аниклаш учун назорат топшириклари тузиш лозим. Булар оFзаки, ёзма, назорат саволлари ёки тест булиши мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Таълим олувчиларни бахолашда мезонли бахолаш шаклидан фойдаланилади. Ушбу бахолаш

1 Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х,. "Инновацион таълим технологиялари ва педагогик компетентлик" модули буйича укув-методик мажмуа - Тошкент: ТДПУ, 2016. 238-б.

бахоланувчининг таълим жараёнида кулга кири-тилган натижаларини билим, куникма ва малака-ларини олдиндан белгиланган укув максадлари асосида ишлаб чикилган, хамма учун умумий ва бир хил мезонларга кура так,к,ослаш ва улчашдан иборат булган бахолаш шаклидир. Бахолашнинг бу шаклида таълим олувчилар хакконий, холис бахоланадилар ва кучли гурухларни яхширок фарклаш имкони яратилади. Киска килиб айт-ганда, талабани таълимнинг марказига олиб чикиш зарур.

Укитувчи хар бир дарсни яхлит холатда кура билиши, уни тасаввур этиш учун булажак дарс жараёнини лойихалаштириб олиши керак. Бунда укитувчига у томонидан булажак дарсни технологик харитасини тузиб олиши мухим ахамиятга эгадир, чунки дарснинг технологик харитаси хар бир мавзу, хар бир дарс учун ук,итилаётган предмет, фаннинг хусусиятидан, талабаларнинг имко-нияти ва эхтиёжидан келиб чиккан холда тузи-лади. Бундай технологик харитани тузиш осон эмас, чунки бунинг учун укитувчи педагогика, психология, хусусий методика ва ахборот техно-логияларидан хабардор булиши, шунингдек, жуда куп методлар, услубларни билиши керак булади.

Укув машгулоти ишланмаси - бу таъли-мий мазмунга эга лойиха, шунингдек, укитувчи томонидан тузилиши мажбурий булган хужжат хисобланади. Уни тузишда укитувчининг укув машFулоти жараёнидаги фаолиятини режалаш-тириш, дарс мазмунини бойитиш, таълим сама-радорлигини ошириш максади кузланади. Укув машFулоти ишланмасини йилдан-йилга такомил-лаштириб ва мукаммаллаштириб бориш, янги методларни куллаш, янги материалларни кири-тиш билан янгилаб турилиши лозим. Биноба-рин, таълим жараёнига янги малака талаблари, укув дастурлари, замонавий таълим технологи-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

2-жадвал. Олий таълимда ук,ув машгулотининг технологик паспорти1

Маъруза мавзуси

Маърузага ажратилган вак,т Талабалар сони

Укув машFулотининг шакли ва тури

Укув машFулотининг тузилиши

Укув машFулотнинг мак,сади:

Педагогик вазифалар: Укув фаолияти натижалари:

Таълим методлари

Таълимни ташкил этиш шакли

Дидактик воситалар

Таълимни ташкил этиш шароити

Назорат

3-жадвал. Олий таълимда ук,ув машгулотларининг технологик харитаси2

Иш боскичлари ва вакти Фаолият мазмуни

Педагог Талаба

1-боскич. БошланFич кисм - укув машFулотининг ташкилий-тайёргарлик боскичи (15 дакика)

2-боскич. Асосий кисм - билимларни мустах,камлаш боскичи (55 дакика)

3-боскич. Якуний кисм (10 дакика)

яларнинг жорий этилиши, укитувчи томонидан янги ахборот технологиялари, замонавий техник воситаларининг кулланиши билан укув машFулоти ишланмаларига куйилган талаблар хам узгариб боради. Укув машFулоти лойихаси (ишланмаси) учун тайёр, стандарт колип мавжуд эмас. Чунки укув машFулоти "жонли" ташкил этилиши зарур. Укув машFулотининг бу хусусиятига кура уни хеч кандай колипга солиб булмайди. У дарс тури ва танланган методларга караб турлича булиши мум-кин.

Таълим жараёнини лойихалаш, одатда, технологик паспорт ва технологик хариталар восита-сида амалга оширилади.

Технологик паспорт (педагогикада) - таълим ёки маънавий-маърифий тадбирнинг асо-сий курсаткичлари ва уларнинг технологик тав-сифини ёритувчи хужжат (2-жадвал).

Технологик харита (педагогикада) - педаго-гик (таълим ва тарбия) жараённи бажарувчи ёки маълум объектга техник хизмат курсатувчи педа-гогларга такдим этиладиган барча зарур маълу-мотлар, курсатмаларни уз ичига олган хужжат (3-жадвал).

Таълим жараённи лойихалашда одатда модел-лаштиришдан хам фойдаланилади.

1 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Юсупов Б.Э. Таълим технологиялари. Укув кулланма. - Тошкент: "Ворис" нашриёти, 2020. 78 б.

2 Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Юсупов Б.Э. Таълим технологиялари. Укув кулланма. - Тошкент: "Ворис" нашриёти, 2020. 79 б.

Модель - реал, хак,ик,атда мавжуд булган объ-ектнинг соддалаштирилган, кичрайтирилган (кат-талаштирилган) ёки унга ухшаган нусхаси.

Моделлаштириш ходиса, жараён ёки тизим-нинг умумий мохиятини тула ёритувчи моделни яратиш.

Укув жараёнида куйидаги турдаги моделлар кулланилади:

1. Укув моделлари (таълим жараёнида кулланилади; курсатмали куроллар, кургазмали воситалар, тренажёрлар, таълимий дастурлар).

2. Тажриба моделлари (илмий, амалий тажрибаларни олиб боришда кулланилади; лойихалаштирилаётган объектнинг катталашти-рилган ёки кичиклаштирилган нусхаси).

3. Илмий-техник моделлар (жараён ва ходисаларни тадкик этишда кулланилади; курилма, мослама, асбоб, жихоз ва механизмлар).

4. Уйин моделлари (турли вазиятларда объект томонидан турли харакатларни бажа-риш орк,али куникма, малакаларни хосил к,илиш максадида кулланилади; компьютер, спорт, иктисодий, харбий, ишчанлик уйинлари ва бошкалар).

5. Имитацион моделлар (реал вокеликни у ёки бу даражада шунчаки аник акс эттириш учун эмас, балки айнан унга ухшатиш мак,садида кулланилади; амалий харакатларни бажаришга хизмат килувчи турли тренажёрлар, механизмлар).

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

4-жадвал. Талабалар у^ув лойихавий фаолияти боск.ичлари1

Талабалар укув лойихавий фаолияти боскичлари

Кириш боскичи Лойихага киришиш, лойиха фаолиятини ташкил этиш ва режалаштириш (аудитория иши)

Бажариш боскичи Бажариладиган амалий фаолият

Якунлаш боскичи Лойиха такдимоти, талабалар махсулоти ва лойиха фаолиятининг бахоланиши, лойиха фаолияти рефлексияси (аудитория иши)

Бугунги кунда таълим жараёнида талабалар томонидан хам турли укув лойихаларнинг тай-ёрланишига эътибор каратилмокда.

Укув лойихаси - бу:

1) талабларнинг муаммоларни излаш, тадкикот килиш ва ечиш, натижа (ечим)ни махсулот куринишида расмийлаштиришга каратилган мустакил укув фаолиятини ташкил этиш усули;

2) назарий билимлар асосида амалий топширик,ларни ечишга каратилган укув харакати воситаси;

3) ривожлантириш, тарбиялаш, таълим бериш, билимларни бойитиш, мустахкамлаш ва малакаларни шакллантиришга йуналтирилган дидактик восита хисобланади

Укув лойихалари фаолият мазмуни, билим сохаси (фанлар) буйича тайёрланишига кура куйидагича таснифланади:

Фаолият мазмунига кура:

1. Ахборотли лойихалар.

2. Тадкикот лойихалари.

3. Амалий лойихалар.

Лойиха таълими технологияларидан укув ама-лиётида фойдаланишда "укув лойихавий фаолият" тушунчаси хам кулланилади. Укув лойихавий фаолият - укув максадига эришиш ёки муаммо, муаммоли вазиятни хал килиш йулида талабалар томонидан изчил амалга ошириладиган харакатлари мажмуаси саналади. Талабаларнинг укув лойихавий фаолияти муайян боскичларда ташкил этилади (4-жадвал).

Талабаларнинг жуфтлик, кичик гурухлар ёки жамоа асосида турли мавзулардаги укув лойихаларни тайёрлашлари куйидаги жараёнда кечади2:

- лойиха концепциясини ишлаб чикиш;

- лойихавий фаолиятни ташкил этиш;

- лойихавий фаолиятни режалаштириш;

- лойихавий вазифаларни хал этиш;

- лойиха (махсулот)ни расмийлаштириш;

- хисобот тузиш;

1 Муаллиф тадкикотлари асосида тузилган.

2 Муаллиф тадкикотлари асосида тузилган.

- такдимотни тайёрлаш;

- лойиха такдимоти, химояси ва бахоси;

- рефлексия;

- хисобот топшириш.

Хулоса. Хар бир дарсни ранг-баранг, кизикарли булиши, аввалдан пухта уйлаб тузилган укув машFулотининг лойихалаштирилган технологик харитасига боFлик.

Укув машFулотининг технологик харита-сини кай куринишда ёки шаклда тузиш, бу укитувчининг тажрибаси, куйган максади ва ихтиёрига боFл и к. Технологик харитани тузиш укитувчини укув машFулотининг кенгайтирилган конспектини ёзишдан халос этади, чунки бундай харитада дарс жараёнининг барча кирралари уз аксини топади.

Таклифлар сифатида куйидагиларни кайд этиш мумкин:

- педагогик жараённи лойихалашда тала-баларда билимларни узлаштиришга булган ички эхтиёжни карор топтиришга эътиборни каратиш;

- билимларни узлаштиришга нисбатан онгли ёндашувни хосил килиш;

- талабаларда мустакил фаолият юритиш куникмаларини шакллантириш;

- талабаларнинг фаоллигини таъминлаш;

- талабаларда мустакил фикр юритиш, наза-рий ва амалий билимлар мохиятини тахлил этиш, булар борасида хулоса чикариш, умумлаштириш хамда уларни уз амалий фаолиятига татбик этиш куникмаларини юзага келтириш ва такомиллаш-тириш;

- фанлар буйича укув машFулотларини лойихалаштиришда инновацион таълим технология ва методларни мавзунинг мазмунидан келиб чиккан холда танлаш;

- таълим жараёнида укитувчининг хар бир таълим олувчи билан ишлашга харакат килиши ва кайтар алока урнатишга эришиши;

- укув материаллари ва такдимот слайд-ларини барча фойдаланувчилар диккатини тор-тишга мулжаллаб кизикарли, жозибали тайёрлаш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 5 (102)

с 46 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ у

Адабиёт руйхати:

1. Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Кодиров Х.Ш. Таълим технологиялари. Дарслик. - Тошкент: "Ворис" нашриёти, 2019. 568 б.

2. Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Х. "Инновацион таълим технологиялари ва педа-гогик компетентлик" модули буйича укув-методик мажмуа. - Тошкент: ТДПУ, 2016. 238-б.

3. Муслимов Н.А., Рахимов З.Т., Хужаев А.А., Юсупов Б.Э. Таълим технологиялари. Укув кулланма. - Тошкент: "Ворис" нашриёти, 2020. 192 б.

4. Очилов М. Янги педагогик технологиялар. - Карши: "Насаф", 2000. 75 б.

5. Рахимов З.Т. Таълим жараёнида талабалар укув-билиш компетентлигини ривож-лантириш. // "Замонавий таълим" илмий-амалий оммабоп журнал, 2020 йил №3 (88). 4 б.

6. Рахимов З.Т. Укув-билиш фаолиятини комплекс ёндашув асосида ташкил килиш. // "Тафаккур зиёси" илмий-услубий журнал, 2020. 2-сон. 23-б.

7. Толипов У.К., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг татбикий асослари. -Т.: "Фан". 2006. 90-93- бетлар.

8. Узбек тилининг изох,ли лугати. И - Тартибли жилди. - Тошкент: "Узбекистон мил-лий энциклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2007. 212-б.

9. Ходжаев Б.Х., Шоназаров Ж.У., Рахимов З.Т. Касбий педагогика. Укув кулланма. -Тошкент: "Ворис" нашриёти, 2019. 324 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.