Научная статья на тему 'ОЛИЙ ҲАРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ҲАРБИЙ ТАЪЛИМНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

ОЛИЙ ҲАРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ҲАРБИЙ ТАЪЛИМНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

606
119
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
military didaction / the training approach / acceleration military educational process / reproductive and productive training / active training

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Азимжон Махаммадаливич Мажидов

Мақолада ҳарбий мутахассисларни тайѐрлаш жараѐнининг муҳим омили ҳисобланган ҳарбий таълимни фаоллаштиришда турли ѐндашувларнинг ўрни, фаол методлардан фойдаланишнинг йўллари ва ўзига хос хусусиятлари ѐритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article covers the ways and peculiarities of the use of active techniques in the activities of military training, which is considered an important factor in the process of training military specialists thought about the Armed Forces to improve the quality.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ҲАРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ҲАРБИЙ ТАЪЛИМНИ ФАОЛЛАШТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-649-656

ОЛИЙ ХДРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАРИДА ХДРБИЙ ТАЪЛИМНИ

ФАОЛЛАШТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Азимжон Махаммадаливич Мажидов

Узбекистан Республикаси Куроли Кучлари Академияси Кушинлар кундалик фаолиятини бошкариш кафедраси укитувчиси, подполковник

АННОТАЦИЯ

Маколада харбий мутахассисларни тайёрлаш жараёнининг мухим омили хисобланган харбий таълимни фаоллаштиришда турли ёндашувларнинг урни, фаол методлардан фойдаланишнинг йуллари ва узига хос хусусиятлари ёритилган.

Калит сузлар: Х,арбий дидактика, таълимга ёндашувлар, харбий таълим жараёнини жадаллаштириш, репродуктив ва продуктив таълим, фаол таълим.

ABSTRACT

The article covers the ways and peculiarities of the use of active techniques in the activities of military training, which is considered an important factor in the process of training military specialists thought about the Armed Forces to improve the quality.

Keywords: military didaction, the training approach, acceleration military educational process, reproductive and productive training, active training.

КИРИШ

Х,арбий таълим жараёнини ташкил этиш, самарали натижаларга эришиш сохадаги бугунги долзарб масалалардан хисобланади. Президентиимиз Куролли Кучлар Олий Бош Кумондони Ш.М.Мирзиёев 2018 йил 13 январь куни Хавфсизлик кенгашининг кенгайтирилган таркибдаги мажлисидаги нуткида: "...Кушинлар исталган дакикада уз олдига куйилган вазифаларни бажаришга кодир булиши керак. Улар жанговар тайёргарликнинг янги тизими буйича мунтазам шуFулланиб бориши, барча харбий хизматчилар хакикий профессионал кадр булиши учун уз сохасини пухта эгаллаши шарт ..." [1], - деб таъкидлади. Бунинг учун эса харбий таълим жараёнини замонавий талаблардан келиб чикиб ташкиллаштириш лозим. Дархакикат, таълим жараёнини ташкил этишда педагог салохияти билан бир каторда машFулот моддий таъминотини

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-645-648

сифати хам мухим. Педагоглар ва курсантларнинг машFулотга тайёргарлиги, узлаштириши, билим, куникмалар билан куроллантирилишида замон талабидан келиб чикиб тайёрланиши хам мухим ахамият касб этади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Укув фанларининг турлари, машFулот мавзулари, таълим олувчиларнинг билимлари даражаси ва кизикишларини инобатга олган холда машFулот утиш вактида педагогик технологияларнинг юкори самара берувчи турларини куллаш укув жараёнини жадаллаштириш, унинг сифатини оширишга ёрдам беради.

Педагогика узининг бутун тараккиёти даврида укитишнинг янада мукаммалрок ва янада самаралирок тизимини излаш билан ривожланиб боради. Мактабда укитишнинг паст сифати ва таълимнинг барча буFинларида мутахассисларнинг паст даражадаги касб тайёргарлиги муаммосини хал этишга кодир буладиган усулларни излаб топишни асосий вазифа килиб куяди. Бу муаммонинг хал этилиши таълим жараёнида янги педагогик технологияларнинг кенг кулланилиши асосида таълим жараёнини жадаллаштиришни такозо этади.

Х,арбий дидактика харбий хизматчилар таълимини мураккаб ижтимоий-педагогик жараён сифатида урганади ва бу жараённинг куйидаги асосий функцияларини белгилайди: таълимий (харбий хизматчиларни билим, куникма ва малакалар билан куроллантириш); тарбиявий (харбий хизматчиларда уз Ватанининг куролли химоячиси учун зарур шахсий сифатларни тарбиялаш); ривожлантирувчи (харбий хизматчи шахсини комил инсон сифатида ривожлантириш, юзага келган турли вазифаларни хал килишга ижодий ёндашиш малакаларини ривожлантириш) ва ру^ий тайёрлаш (харбий хизматчиларда хизмат вазифаларини бажаришга ва жанговар вазиятда муваффакиятли харакат килишга рухий тайёрликни шакллантириш) [2].

БулFуси офицерларга таълим бериш жараёнида курсантлар харбий хизмат фаолиятини муваффакиятли амалга оширишлари учун тегишли билим, куникма ва малакаларга эга буладилар. Шу билан бир вактда уларнинг тафаккури ривожланади, иродаси ва характери чиникади, маънавий-ахлокий ва жанговар сифатлари, хиссий-иродавий турFунлиги, жанговар холатларда аник ва ишончли харакат килиш учун рухий тайёргарлиги шаклланади.

Бундай вазифаларни амалга ошириш учун харбий таълим жараёнини ташкил этишга турлича ёндашувлар мавжуд. Уларни асосийларини куриб чикиш лозим.

Х,арбий таълимга давлат ва жамият томонидан куйиладиган талабларда харбий таълим сохалари буйича узаро мувофиклик ва мутаносиблик тула таъминланади. Шу жихатдан харбий таълим стандартини белгилашда таълим жараёнининг таркиби, худди шу таркибий кисмларнинг мазмунини модернизациялаш, замонавий педагогик технологияни куллаш имкони хисобга олинган.

Педагогика фани ва таълим-тарбия амалиётида турли ёндашувлар кулланилади. Йиллар давомида кулланиб келинаётган анъанавий ёндашув билан бир каторда хозирги кунда таълимга замонавий ёндашувга алохида эътибор берилмокда. Таълимга тизимли, технологик, тадкикий, функционал, комплекс, фаолиятли ёндашувлар замонавий ёндашувга мисол була олади.

Анъанавий ёндашув. Унинг асосий хусусияти, укитувчи маълум ахборотни гапириб беради, тушунтиради, таълим олувчи курсантлар эса бу билимни хотирасида саклайди. "Билим" тушунчаси хотирада сакланадиган ахборот маъносида тушунилади. Таълим олувчида билим бор-йуклиги имтихонда шу ахборотга доир берилган саволга ёддан берган жавобига караб аникланади. Бунда билим дегани асосан эсда колдиришнинг натижасидир, у купинча юзаки булиши хам мумкин. Бундай билим хотирада узок сакланмайди. Таълим олувчи савол берилганда эслаши, баъзан эслай олмаслиги хам мумкин.

Анъанавий таълим мамлакатимиз укув юртларида кенг таркалган, унинг турли жихатлари фанда ишлаб чикилган, катта тажриба тупланган. Анъанавий таълим усулини такомиллаштириш сохасида изланишлар давом этмокда, лекин унинг объектив имкониятлари чекланган. Давлатимизда амалга оширилаётган таълим сохасидаги ислохотлар, тез суръатлар билан ривожланаётган фан -техника талаблари - таълим усули билан жамиятнинг ракобатбардош, юкори малакали кадрлар тайёрлашга, баркамол авлодни шакллантиришга булган эхтиёжи уртасида номутаносибликни вужудга келтирди. Уни таълимда бошка янги ёндашувларни куллаш йули билан хал этиш лозим.

Тизимли ёндашув. Тизимли ёндашув илмий билиш методологияси ва педагогик амалиётнинг бир йуналиши сифатида универсал тавсифга эга булиб, педагогикада кенг кулланилади. Таълим-тарбияга хам педагогик тизим сифатида караш лозим.

«Тизимли ёндашув» тушунчаси купинча «тизимли метод», «тизимли тахлил усули» тушунчалари билан узвий боFлик холда кулланилади. Бундай тизимли тахлил усуллари хам объектни яхлит тизим сифатида урганишни назарда тутади. Тизимли ёндашув, айникса, тузилиши ва бажариладиган вазифасига кура тахлилга жуда якин. Тизимли тахлилнинг объекти яхлит нарса ёки ходиса хисобланади. У, биринчидан, объектнинг турли кисмларини; иккинчидан, кисмларнинг узаро боFликлигини; учинчидан, тизимнинг

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-645-648

чегараларини ва туртинчидан, тизимнинг атроф-мухит билан боFликлиги, алокадорлигини назарда тутади.

Технологик ёндашув. Саноат ишлаб чикариши сохасида юзлаб технологик лойихалар (жараёнлар) яратилган. Улар, агар техник хужжат талабларига амал килинса, ишни ким ва каерда бажарганидан катъий назар, махсулот сифати ва натижаси кафолатланади.

Таълим ишига технологик ёндашув эса:

- укиш-укитиш жараёнини узаро узвий боFлик боскичлар, фазалар, амалларга ажратиш, булишни;

- таълимдан мулжалланган натижага эришиш учун бажариладиган харакатларни мувофиклаштиришни, кетма-кет, боскичма-боскич амалга оширишни;

- лойихалаштирилган ишлар, амалларнинг барчасини бирдек бажаришни назарда тутади.

Бу ёндашув асосан, репродуктив таълимга хосдир. Репродуктив таълим типик вазиятларда бирор иш-харакатни олдиндан белгилаб олинган коидалар асосида бажаришдир.

Репродуктив даражаси учун педагогик технология усулида таълим -такрор ишлаб чикиладиган конвейерли жараён сифатида ташкил этилади, ундан кутиладиган натижа хам муфассал тасвирланиб, аник кайд этилади. Укув материали аник ифодаланган укув максадига мос кайта тузиб, ишлаб чикилади, айрим булак (кисм, модул) ларга ажратилади, укув материалини ургатишнинг мукобил йуллари назарда тутилади, хар бир булакни урганиш натижаси назорат этилиб, хато, камчиликлар тузатилиб, туFрилаб борилади. Укув иши эталонда курсатилган натижага эришишни назарда тутади. Бу таълим олувчиларни кизиктириш, мусобака ва узаро ёрдамлашишни инкор этмайди. Таълим репродуктив характерда олиб борилгани учун хам бу усул билим, куникма ва малакаларнинг зарур минумини эгаллашда купрок самара беради.

Тад^и^ий-ижодий ёндашув. Бундай ёндашув таълимнинг максадидан келиб чикиб таълим олувчида бирор муаммони ечиш кобилиятини устириш, янги билим (тажриба)ни мустакил узлаштириш, харакатнинг янги усулларини топиш, шахсан ташаббус курсатишни кузда тутади.

Тадкикий ёндашув фаолиятнинг ижодий, актив характери билан боFлик.

Бу ёндашувда таълим олувчининг укув-билиш фаолиятига педагог раFбатлантирувчи усулда рахбарлик килади, унинг шахсий ташаббусини

куллаб-кувватлайди, у билан хамкорлик килади, фикр ва кизикишларини олдинги уринга куяди. Тадкикий ёндашув буйича хам педагогик технология вариантлари ишлаб чикилган.

Таълим жараёнини такоммиллаштириш, бугунги кун талабларига жавоб берадиган даражага етказиш учун нафакат ёндашувни узгартириш, замонавий таълим методларидан фойдаланиб тингловчи (курсант)ларни фаоллаштириш мухим масала булиб турибди.

Т.Г. Кирлановнинг фикрича, дидактикада таълим методлари тингловчиларни фаоллаштириш даражаси ёки укув-билиш фаолияти характерига караб куйидагича таснифланади:

- маълумот манбалари буйича (вербал, кургазмали, амалий методлар);

- мантик усуллари буйича (тахлилий-синтетик, индуктив, дедуктив методлар);

- укитиш шакли буйича (кургазмали тушунтириш, муаммоли-ривожлантирувчи методлар);

- таълим олувчиларнинг билиш мустакилллиги буйича (репродуктив, продуктив, эвристик методлар);

- муаммолилик даражаси буйича (кургазмали, монологик, диалогик, эвристик, тадкикий, алгоритмик, дастурлаштирилган методлар);

- дидактик максади ва функциялари буйича (раFбатлантириш, ташкилий ва назорат методлари);

- укитувчининг фаолияти буйича (баён килиш, мустакил укув фаолиятини ташкил килиш методлари) ва хоказо.

Фаол таълим методлари укув жараёнининг турли боскичларида кулланилиши мумкин:

1-боскич - билимларни бирламчи эгаллаш. Бу муаммоли маъруза, эвристик сухбат, укув дискуссияси в хк.

2-боскич - билимларни назорат килиш (мустахкамлаш), шунингдек, жамоавий фикрлаш фаолияти, тест ва хк.

3-боскич - билимлар ва ижодий кобилиятларини ривожлантириш, таълимнинг моделлаштирилган, уйинли ва уйинсиз методлари асосида касбий малакалар ва куникмаларни шакллантириш.

Укитиш методларининг хар кандай таснифи укитувчи учун аник дидактик вазифаларнинг хал килиниши даражасига кура максадга мувофик танлангандагина амалий мазмун касб этади [2].

Бундай омиллар олий харбий таълим муассасаларида харбий мутахассисларни тайёрлашга каратилган таълим жараёнини янгича ёндашув. Янгича тафаккур, инновацион педагогик технологияларнинг кенг кулланилиши асосида таълим жараёнини жадаллаштиришни такозо этади.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-645-648

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Х,озирги давр ёшларининг фикрлаш кобилияти бир неча ун йиллар олдинги тенгдошларига караганда анча юкори, зехни уткир, юзага келган вазиятларга тезрок мослашади. Шу сабабли таълим -тарбия жараёнига эскича, анъанавий ёндашув бугунда узини окламайди.

Хозирга вактда харбий таълим муассасаларига куйиладиган энг мухим талаб ва илмий-техникавий, ижтимоий тараккиётнинг катъий шарти - кенг дунёкарашли, эгилувчан тафаккурга эга, ностандарт фикр юритувчи, тезкор карор кабул килишга кодир, харбий-касбий компетенцияларни мустахкам эгаллаган, ижодий фаолият юрита оладиган креатив харбий мутахассисни шакллантиришдан иборат. Ижодий фаолият асосий турларининг тахлили шуни курсатмокдаки, унинг мунтазам равишда амалга оширилиши инсонда узгарувчан шароитларда узини йукотмаслик, муаммони аник кура олиш ва унинг янгилигидан куркмаслик, фикр юритишнинг янгилиги ва унумлилиги, ихтирочилик, сезгирлик каби сифатлар шаклланади. Бундай сифатларга хозир талаб катта, кейинчалик эса эхтиёж бундан хам ошиб боради. Шу максадда замонавий укув жараёнида таълимнинг анъанавий, яъни репродуктив усулидан продуктив (махсулдор), кидирув-ижодий усулларига утиш мухим. Продуктив таълим куйидаги афзалликларга эга [3]:

- мантикий фикр юритиш муаммоларни илмий, ижодий ечишга ургатади;

- зарур билимларни мустакил ижодий кидиришга ургатади;

- учраган кийинчиликларни енгишга ургатади;

- укув материалини исботлирок килади;

- укув материали узлаштирилишини чукуррок ва мустахкамрок килади;

- билимларнинг ишончга айланишига кумаклашади;

- укишга нисбатан ижобий хисларни хосил килади;

- билишга кизикишни шакллантиради ва ривожлантиради;

- ижодий шахсни шакллантиради.

Олий харбий таълимда хануз тушунтириш-кургазмали ёндашиш анъанавийдир ва асосан укитувчи томонидан маълумотларни бериш, тингловчи (курсант) хотирасида олинган билимларни жамFариш ва мустахкамлашдан иборат булган ёндашувни кузатиш мумкин. Бу маълумотларнинг, билимларнинг мавжудлиги эса (якуний назорат ва имтихонлар пайтида) тингловчи (курсант) уларни тиклай олиши, яъни бу билимларга мурожаат

килиб берилган саволга хеч кандай кулланмалар ёрдамисиз жавоб бериши оркали бахоланади.

Юкорида келтирилган тавсифдаги мутахассисни тайёрлаш учун асосий вазифалардан бири таълим жараёнини жадаллаштиришдан иборат.

Таълим жараёнини жадаллаштириш жуда кенг камровли вазифа булиб, у нафакат педагогдан янги таълим технологияларни куллашни талаб килади, балки укитишни мотивлаштириш ва фаоллаштиришни хам кузда тутади.

Психологик-педагогик адабиётларда "мотивлаштириш" тушунчаси жараённи англатади. Унинг натижасида бирор фаолият индивид учун маълум даражада шахсий маънога эга булади, кизикишлари конкретлашади ва фаолиятнинг ташкаридан белгиланган максадлари шахснинг ички эхтиёжларига айланади. Яъни, шахсда бирор фаолият учун эхтиёж, ундаш, хавас, мойиллик, интилиш каби кизиктирувчи омиллар пайдо булади.

Анъанавий педагогикада укиш мотивларига жуда кам эътибор берилган. Лекин, ривожланган мамлакатларда укиш мотивларининг кенг микёсдаги назарияси яратилганки, бу назарияларда педагоглар учун аник тавсиялар хам келтирилган.

Фаоллик таркиби куйидаги ташкил этувчилардан иборат:

- укув топширикларини бажаришга тайёрлик;

- мустакил фаолиятга интилиш;

- топширикларни онгли равишда бажариш;

- узининг шахсий салохиятини кутаришга интилиш ва хк.

Педагогик амалиётда фаоллаштиришнинг турли йулларидан фойдаланилади: укитиш шакли, методлари ва воситаларининг турли-туман булиши, улар руй берадиган вазиятларда тингловчиларнинг мустакил фаолиятини таъминлайдиган бирлигини танлаш фаоллаштиришнинг асосий йуларидан хисобланади.

Тингловчиларнинг куйидаги вазиятлардаги фаолияти машFулотларда уларнинг фаоллигини оширишда энг юкори самара беради:

- уртоклари ва укитувчиларига саволлар бериш;

- мухокама ва мунозараларда иштирок этиш;

- уз фикрини химоя килиш;

- уртокларининг жавобларини такризлаш;

- уртокларининг OFзаки ва ёзма жавобларини бахолаш;

- узлаштириши паст булган курсантларга ёрдам курсатиш;

- узининг кучи етадиган топширикни узи танлаши;

- билишга оид топширик (муаммо)нинг бир неча вариантли жавобини топиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- маълум булган бир неча усулларни биргаликда куллаб масала ечиш;

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-645-648

- уз-узини текшириш, шахсий билим ва амалий фаолиятини узи текшириш вазиятларини яратиш.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни таъкидлаш лозимки, мустакил укишнинг янги технологиялари, энг аввало тингловчилар фаоллигини оширишга каратилгандир. Зеро, шахсий интилиш, зурикиш билан топилган хакикат билиш жираёнида жуда катта ахамиятга эга булади.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Куролли Кучларимиз - мамлакатимиз баркарорлиги ва тараккиётининг мустахкам кафолатидир / Узбекистон Республикаси хавфсизлик кенгашининг кенгайтирилган таркибдаги йотилишдаги нутки // Ватанпарвар, 2018 йил, 13 январь.

2. Кирланов Т.Г. Классификация методов активного обучения применительно к высшей школе / Молодой учёный. №5 (15), 2015. С.337-339

3. Сатиб-Алдиев А.А. Таълимнинг фаол шакл ва методлари. // Методик тавсиялар: - Тошкент ОУК,БЮ, 2007. - 45 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.