Научная статья на тему 'ОЛИЙ ҲАРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАР КУРСАНТЛАРИ БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК МАШҒУЛОТИ ЖАРАЁНИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ'

ОЛИЙ ҲАРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАР КУРСАНТЛАРИ БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК МАШҒУЛОТИ ЖАРАЁНИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
15
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
НАЗОРАТ ГУРУҲИ / ТЕКШИРУВ ГУРУҲИ / ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК / ЖИСМОНИЙ ЮКЛАМА / СУРЪАТИ

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Чинибаев Ж.И.

Ушбу мақолада курсантларни жисмоний тайёргарлик бўйича машғулотларни ўтказиш шакллари ва уларнинг мазмунини оптималлаштириш орқали таълим жараёнларини такомиллаштиришга йўналтирилган. Ишда асосий қўлланиладиган воситаларни, машғулотларни ўтказиш шаклларини вариативлигини ҳисобга олиш билан курсантларни жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш.В статье расматриваются вопросы повышения профессиональной физической подготовки курсантов за счёт оптимизации учебных занятий и эффективного использования средств физической подготовки курсантов посредством совершенствования форм проведения занятий.The article examines the issues of improving the professional physical training of cadets by optimizing training sessions and the effective use of cadets' physical training facilities by improving the forms of classes.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ҲАРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАР КУРСАНТЛАРИ БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК МАШҒУЛОТИ ЖАРАЁНИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ»

Подготовка педагогических кадров

Муаллиф билан ботланиш учун:

tadqiqot01@list.ru

Укитувчи

Ж.И. ЧИНИБАЕВ1

Узбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети Тошкент шахри, Узбекистон

ОЛИЙ ХДРБИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСАЛАР КУРСАНТААРИ БИЛАН ОЛИБ БОРИЛАДИГАН ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИК МАШГУАОТИ ЖАРАЁНИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье расматриваются вопросы повышения профессиональной физической подготовки курсантов за счёт оптимизации учебных занятий и эффективного использования средств физической подготовки курсантов посредством совершенствования форм проведения занятий.

Ключевые слова: контрольная группа, инспекционая группа, физическая подотов-ка, физическая нагрузка, темп.

Ушбу маколада курсантларни жисмоний тайёргарлик буйича машгулотларни утказиш шакллари ва уларнинг мазмунини оптималлаштириш оркали таълим жараёнларини такомил-лаштиришга йуналтирилган. Ишда асосий кулланиладиган воситаларни, машгулотларни утказиш шаклларини вариативлигини хисобга олиш билан курсантларни жисмоний тайёргарлигини ривожлантириш.

Калит сузлар: назорат гурууи, текширув гурууи, жисмоний тайёргарлик, жисмоний юклама, суръати.

The article examines the issues of improving the professional physical training of cadets by optimizing training sessions and the effective use of cadets' physical training facilities by improving the forms of classes.

Key words: control group, inspection group, phsycal training, phsycal load, temp.

70

Тадкикот долзарблиги. Х,озирги кунда жисмоний тайёргарлик Узбекистон Республикаси харбий хизматчиларнинг профессионал тайёргарлик ти-зимида мухим урин эгаллаган. Айни дамда курсантларни харбий олий таълим муассасаларида таълим олиш жараёни давомида профессионал тайёргарлиги хизмат фаолиятининг кечиши, жанго-вор ва махсус операция вазифаларини бажаришда узини намоён этиш каби махсус шартларга боглик булган узига хос хусусиятларга эга. Шунинг учун курсантлар профессионал фаолиятининг узига хос тавсифи, зарур жисмоний тайёргарлик даражасига эришишда акс этувчи жисмоний сифатлар ва харакат кобилиятларини ривожланиш даражасига алохида талаб куяди.

Уз навбатида, курсантларни касбий-амалий жисмоний тайёргарлик жараёнларини утказиш ва мазмунини танлаш самарадорлиги уларнинг жисмо-ний тайёргарлигига булган талабларга ахамиятли даражада боглик. Касбий-амалий жисмоний тай-ёргарликни ривожлантириш доирасида жисмоний тайёргарлик курсаткичларини режага мувофик бир маъромда ошириб бориш касбий ахамиятга эга билим ва куникмаларни самарали ривожлантириш учун имконият яратади хамда келгуси касбий фаолият хусусиятига мослашиш жараёнларини кискаришига, айникса жанговор ва махсус операция вазифаларини бажаришда ёрдам беради.

Тадкикот максади курсантларни жимсоний тайёргарлиги буйича таълим жараёнларини оптимал-лаштиришнинг истикболли йуналишларини урганиб чикиш ва уларнинг самарадорлигини текшириш.

Тадкикот вазифаси:

www.fansports.uz

- курсантларни жисмоний тайёргарлик даража-сини аниклаш;

- курсантларни жисмоний тайёргарлик буйича машгулотларни жараёнларини урганиб машклар маж-муасини ишлаб чикиш ва уларнингсамарадорлигини асослаш.

Иш давомида куйидаги тадкикот услубларидан фойдаланилди: илмий-услубий адабиётлар тахлили, педагигик тажриба, тестлаш, математик статистика. Тадкикотлар харбий олий таълим муассасаси база-сида утказилди. Синов-тажриба ишларида 3-боскич курсантлари иштирок этдилар. Дар бирида 22 та курсантдан иборат икки гурух, тажриба (ТГ) ва назорат (НГ) гурухи шакллантирилди. ТГ курсантлари таълим жараёнларини ташкил этиш ва мазмунини оптималлаштиришдан келиб чикиб ишлаб чикилган машклар мажмуаси "Жисмоний тайёргарлик" укув фани машгулотларида утказилди. НГ курсантлари эса "Жисмоний тайёргарлик" укув фани намунавий дастури буйича таълим олдилар.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси. Маълумки жисмоний тайёргарлик жисмоний сифат-лар ва харакат кобилиятларини ривожлантиришни назарда тутади. Жисмоний тайёргарлик куч, тезкор-лик, чидамкорлик, эпчиллик ва эгилувчанлик каби жисмоний сифатлар ривожланиб борадиган мунтазам жисмоний машгулотлар таъсири остида яхшилани-ши айни хакикат. Жисмоний тайёргарлик буйича машгулотлар аклий фаолиятни рагбатлантиради, функционал тизимларни касбий фаолиятнинг нохуш омиллари таъсирига булган баркарорлигини оширади. Аникланишича, юкори даражадаги жисмоний тайёргарлик харбий хизматчиларга жисмоний юкламалар

№7-2022

Подготовка педагогических кадров

ва асаб-рухий зурикишларни енгиб утиб, уз касбий фаолият мажбуриятларини аник бажаришга ёрдам беради. Бирок шуни хам таъкидлаб утиш жоизки, амалиётда кулланиладиган жисмоний тайёргарлик курсаткичларини оширишга йуналтирилган воситалар доим хам самарали булавермайди.

"Жисмоний тайёргарлик" укув фанини реализация килиш доирасидаги укув йили давомида, тажриба гурухида машгулотлар таълим жараёнларини ташкил этиш ва мазмунини оптималлаштиришни хисобга олиш билан утказилди. Укув жараёнларини оптимал-лаштириш учта йуналишга кура амалга оширилди.

Биринчи - машгулотлар йуналиши. Укув жараён-лар давомида шугулланувчиларнинг организмининг мослашиш имкониятларини кенгайтиришга ёрдам берадиган кенг доирадаги жисмоний юкламали машкларни бажаришдан иборат.

Иккинчи йуналиш - машгулотларда кулланиладиган воситаларни кенгайтириш. Укув дастурга нафакат мажбурий булимлар (гимнастика ва атлетик тайёргар-лик, кул жанги, тусикларни кенгиб утиш, тезланишли харакатлар ва енгил атлетика, харбий амалий сузиш, спорт уйинлари), балки касбий-амалий жисмоний тайёргарлик воситалари (айланма машгулот мажму-алари ва тезкор вазифаларни амалий хал этиш) хам киритилди. Ушбу машгулотларни ташкил этишдаги асосий фарк, УЖТ ва КАЖТ турлари буйича укув юкламалар хажмининг таксимланиши хисобланади: 1-боскич - 30%, 2-боскич - 50%, 3-боскич - 70%, 4-боскич - 80%.

Учинчи йуналиш - машгулотларнинг утказилиш шакли вариативлиги. "Жисмоний тайёргарлик" укув фани дастури буйича машгулотлар комплекс ёки танлаш тавсифига эга булди. Комплекс машгулотлар гурухида жисмоний сифатлар ва харакат кобилиятла-рини узаро боглаб ривожлантириш хамда дастурнинг асосий булимларини, шу жумладан касбий-амалий жисмоний тайёргарликни узлаштириш вазифалари хал этилди. Танлаш тавсифига (индивидуал) эга булган машгулотларда алохида хар бир курсантни ривожлантириш вазифаларини хал этиш учун воси-талар кулланилди.

Бундан ташкари, укув материаллар жисмоний сифатлари ва харакат кобилиятлари нисбатан кучсиз ривожланган шугулланувчиларни меъёргача "тор-тиш" максадида танлаб олинди. Шу билан бирга, дастур булимларида, шу жумладан, "Касбий-амалий жисмоний тайёргарлик" булимида назарда тутилган укув материалларини узлаштирилишига индивидуал ёндошилди.

Биз таклиф килган "Жисмоний тайёргарлик" фани буйича укув жараёнлари мазмуни ва ташкил этишни оптималлаштириш йуналишларининг самарадорлиги-ни аниклаш учун тадкикот бошида ва охирида назорат хамда тажриба гурухларида куйидаги тестларни кул-

лаш билан жисмоний тайёргарлик курсаткичларида таткикод утказилди: 100 м.га югуриш (с), турникда тортилиш (марта), осилган холатда оёкларни турник-ка кутариш (марта), гавдани олдинга эгиш (марта), 3 км.га югуриш (с). Олинган маълумотлар 1-жадвалда такдим этилган.

1-жадвал

Курсантларни жисмоний тайёргарлигини даслабки ва тадцицотдан кейинги натижалари

— Назорат тестлари Тадкикот гурухи Назорат гурухи

олдин кейин олдин кейин

1 100 м.югуриш(с) 14,43±0,30 13,94±0,29 14,38±0,25 14,20±0,23

2 Турникда тортилиш 13,30±2,63 14,63±2,83 14,56±2,75 19,33±3,19

3 Чалканча ётган холатдан, гавдани кутариш 41,96±4,59 45,70±4,75 41,63±5,02 57,52±5,82

4 Осилган холатда оёкларни турникка кутариш 10,74±1,61 13,11±1,69 10,41±1,72 16,33±2,86

5 3 км.га югуриш 930,19±5,73 925,89±6,33 931,22±7,56 919,70±7,56

"100 м.га югуриш" тестдан олинган натижаларни урганиб чикиб шуни таъкидлаш керакки, тадкикот бошида ушбу курсаткич назорат гурухида 14,38±0,25 с, тажриба гурухида эса - 14,43±0,30 с.ни ташкил этди. Тажриба охирида ушуб курсаткичнинг ахамиятлилиги назаорат гурухида 14,20±0,23 с, тажриба гурухида эса - 13,94±0,29 с.ни ташкил этди.

Шундай килиб, барча тадкик этилаётган гурухлар-да ушбу курсаткич яхшиланганлиги кузатилди: назорат гурухида 0,18 с, тажриба гурухида эса 0,50 с. Демак тадикот даври давомида назорат гурухи кур-сантларига нисбатан, тажриба гурухи курсантларида ушбу курсаткичнинг усиш темпи анча юкори эканлиги кайд этилди.

"Турникда тортилиш" тест натижаларининг киёсий тахлили куйидагича хулоса килишга имкон берди, тадкикот бошида ушбу курсаткич назорат гурухида 13,30±2,63 мартани, тажриба гурухида эса 14,56±2,75 мартани ташкил этди. Тадкикотнинг охи-рига келиб ушуб курсаткичларнинг ахамиятлигини назорат гурухида 14,63±2,83 марта, тажриба гурухида - 19,33±3,19 мартани ташкил этди. Тадкикот бошида-ги курсаткичлар орасидаги микдорий фаркланиш 1,26 мартани, тажриба охирида эса 4,70 мартани ташкил этди. Шундай килиб, ушбу курсаткичлар барча тадкик этилаётган гурухларда яхшиланганлиги кузатилди: назаорат гурухида - 1,33 мартага, тажриба гурухида 4,78 мартага.

"Чалканча ётган холатдан, куллар бош оркасида, гавдани кутариш" тест натижалари тахлили шуни курсатадики, тадкикот бошида назорат гурухи кур-сантларида ушбу курсаткич 41,96±4,59 марта, тажриба гурухи курсантларида 41,63±5,02 мартага тенг булган. Тадкикот охирида кайд этилган натижаларни урганиб чикиш шуни курсатдики, ушуб курсаткич

см см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№7-2022

www.fansports.uz

71

назорат гурухида 45,70±4,75 марта, тажриба гурухида 57,52±5,82 мартани ташкил этган. Шундай килиб, ушбу курсаткич барча тадкик этилаётган гурухларда яхшиланганлиги кайд этилди. Шу билан бирга, ушбу курсаткич тадкикот даври давомида назорат гурухи курсантларида ушбу курсаткич ахамиятсиз яхшиланганлиги (Р>0,05), тажриба гурухида эса ишончли ошганлиги (Р<0,05) аникланди.

Курсантлар томонидан бажарилган "Осилган холатда оёкларни турникка кутариш" тест натижа-лари тахлили шуни курсатадики, тадкикот бошида ушбу курсаткич назорат гурухида 10,74±1,61 марта, тажриба гурухида - 10,41±1,72 мартани ташкил этган. Тадкикотлар охирида ушбу курсаткичларнинг ахамиятлилиги назорат гурухида 13,11±1,69 марта, тажриба гурухида - 16,33±2,86 мартани ташкил кил-ди. Натижаларни урганиб чикиб куйидагича хулоса килиш мумкин, ушбу курсаткич буйича натижалар назорат гурухида 2,37 мартага, тажриба гурухида эса 5,93 мартага яхшиланди. Тадкикот даврида назорат гурухига нисбатан тажриба гурухида ушбу курсат-кичнинг анча юкори темпда усганлиги кайд килинди.

"Зкм.га югуриш" тест наижаларининг киёсий тахлили шуни курсатадики, ушбу курсаткичнинг аха-миятлилиги назорат гурухида 930,19±5,73 с, тажриба гурухида эса - 931,22±7,56 с.ни ташкил этган. Ушбу курсаткичлар тадкикот охирига келиб ишончли узгар-ди; назорат гурухида 925,89±6,33 с, тажриба гурухида эса 919,70±7,56 с.ни ташкил этди. Тадкикот охирида кайд этилган натижаларга кура ушбу курсаткичлар-да яхшиланиш кузатилди; назорат гурухида 4,30 с, тажриба гурухида эса 11,52 с. Ушбу курсаткичлар буйича ишончли фаркланиш тадкикот бошида 1,04 с, тадкикот охирида эса 6,19 с.ни ташкил этди.

Тадкикот даври давомида курсаткичларни катта ахамиятли усиши назорат гурухида "Баланд турникда тортилиш" тести, тажриба гурухи курсантларида эса "Чалканча ётган холатдан, куллар бош оркасида, гавдани олдинга эгиш" тести натижаларига кура кайд этилди. "3 км.га югуриш" тест натижалари буйича эса иккала гурух курсантларида хам ахамиятсиз усиш кузатилди.

см см о см

го га

0

ю

1

1-расм. Курсантларни жисмоний тайёргарлигини фоиз буйича усиш динамикаси

Подготовка педагогических кадров

Шундай килиб, жисмоний тайёргарлик курсаткичлари тахлили шуни курсатадики, тадкикот даврида тажриба гурухи курсантла-рида барча тадкик этилаётган курсаткичлар буйича натижалар ишончли ошган, шу билан бирга назорат гурухи курсантларига караганда, тажриба гурухи курсантларида барча курсат-кичларнинг усиш темпи анча юкори булди.

Хулоса. Тадкикот даври давомида назорат ва тажриба гурухларида барча тадкик этилаётган курсаткичлар буйича ахамиятли усиш кайд этилди: 100 м.га югуриш - НГ - 1,23%, ТГ - 3,44%; баланд турникда тортилиш - НГ

- 10,03%, ТГ - 32,82%; гавдани олдинга эгиш

- НГ - 8,91%, ТГ - 38,17%; оёкларни турникка кутариш - НГ - 2,04%, ТГ - 8,16%; 3 км.га югуриш - НГ - 0,46%, ТГ - 1,24%.

Юкорида баён этилганларнинг барчаси биз таклиф килган, харбий олий таълим муассасала-рида кулланиладиган "Жисмоний тайёргарлик" фани буйича укув жараёнларини оптималлашти-риш йуналишларини юкори самарадорликка эга эканлигини курсатади.

Тадкикотлар бошида ва охирида назорат ва тажриба гурухларида бешта тестдан фойдала-ниб жисмоний тайргарлик курсаткичларини тестлаш ишлари утказилди. Тажриба охирида олинган жисмоний тайёргарлик тестлари тах-лил килинади. Тахлиллар шуни курсатадики, бутун тадкикот давомида назорат ва тажриба гурухлари курсантларида урганилаётган барча курсаткичлар буйича натижаларда усиш кузатилди, бирок тажриба гурухи натижаларида ишончли усиш аникланди: 100 м.га югуриш

- НГ - 1,23%, ТГ - 3,44%; турникда тортилиш

- НГ - 10,03%, ТГ - 32,82%; гавдани кутариш

- НГ - 8,91%, ТГ - 38,17%; оёкларни турникка кутариш - 2,04%, ТГ - 8,16%; 3 км.га югуриш

- НГ - 0,46%, ТГ - 1,24%. Юкорида баён этил-ганларнинг барчаси "Жисмоний тайёргарлик" фани буйича укув жараёнларини биз таклиф килган оптималлаштириш шакиллари ва ишлаб чикилган мажмуалар юкори самарадорликка эга эканлигини курсатади.

Адабиётлар:

1. Умаров М.Н., Эштаев А.К. Программные требования гимнастики и технология их распределения по годам обучения. Методическое пособие. Т.: 2009. - 124 с.

2. Эштаев А.К., Умаров М.Н. Планирование и распределение средств тренировки гимнасток на начальном этапе подготовки: Учебное пособие - Ташкент, 2004 - 156 с.

3. Эштаев А.К. «Структура и распределение средств тренировки гимнастов 6-9 лет на начальном этапе подготовки» Дисс... канд. пед. наук. - Т.: УзГИФК, 2007. - 187 с.

72

www.fansports.uz

№7-2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.